Xoʻroz

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Xo'rozdan yoʻnaltirildi)
Tovuqlar orasida yurgan xoʻroz.
Kauai orolidagi yovvoyi rang yovvoyi xoʻroz.

Xoʻroz — tovuqning erkagi; umumiy maʼnoda, tovuqsimonlar oilasidagi barcha qushlarning erkaklari. Tashqi tomondan, u odatda tovuqdan farq qiladi. Katta toji va sirgʻalari, shuningdek, ajoyib va koʻpincha turli xil tovlanadigan rangli dum patlari bilan tovuqdan ajralib turadi. Tovuq kabi, bir qator ovozli signallarga ega. Massasi jihatidan ham urgʻochidan kattaroq boʻladi.

Dunyo xalqlari madaniyatida xoʻroz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xoʻroz.
Tangadagi xoʻroz tasviri.
Ikki xoʻrozning jangi.

Turli mamlakatlarning folklorida koʻpincha xoʻroz tasvirini uchratish mumkin. Misol uchun, rus folklorida xoʻroz qahramonlik xislatlariga ega boʻlib, koʻpincha zaiflarga yordamga keladi.

Galli xoʻrozi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xoʻroz Fransiyaning milliy ramzlaridan biridir. Gaulda muqaddas edi. Iboraning oʻzi soʻz birikmasiga asoslangan: lotincha: gallus bir vaqtning oʻzida ham oʻt, ham xoʻrozni anglatadi.

UNITA qora xoʻrozi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qora xoʻroz — Angolaning toʻliq mustaqilligi uchun milliy ittifoqning (UNITA) emblemasi, Jonas Savimbi partizanlar urushining ramzi[1].

Bashorat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xoʻroz yordamida bashorat qilish elektromansiyadeyiladi.

Boshqa faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Valloniya bayrogʻidagi qizil xoʻroz.
  • Xoʻroz — takabburlik va qonning ramzi. Baʼzi xalqlarda hali ham xoʻroz urushtirishlar mavjud.
  • Sharqiy slavyanlar orasida va nasroniy mifologiyasida xoʻrozning eng muhim funktsiyalaridan biri bu xabarchi va qoʻriqchi sifatida ifodalanadi. Uning qichqirigʻi, qorongʻu iblis kuchlari uygʻonganligining yangi soati boshlanishini anglatadi. Oʻz qichqirigʻi bilan xoʻroz yovuz ruhlarni keyingi kechaga qadar tarqatadi degan farazlar bor. Xoʻrozlarning uchunchi qichqirigʻi — yarim tunning tong otguncha teng davom etishining belgisi boʻlib, nopok kuchlar harakati tugaganidan dalolat beradi.
  • Uyni qurish paytida slavyanlar qora xoʻrozni qurbon qilishadi.
  • Xitoy anʼanalarida kuniga uch marta (quyosh chiqishida, tushdan keyin va quyosh botishida) qichqiradigan oltin patli xoʻroz "samoviy" epitetini oʻz ichiga oladi va insoniy tamoyil "Yang"ning boshlanishi va inson kuchining belgisi sifatida gavdalanadi.
  • Angliyada XVIII-asrning oxirigacha "xoʻroz otish" deb nomlangan qonli oʻyin-kulgi oʻtkazildi (inglizcha: cock throwing). Bu qush oʻlgunga qadar xalq qozonga oʻtirgʻizilgan xoʻrozga narsalarni uloqtirganidan iborat edi. Odatda bu oʻyin-kulgi Quymoqli seshanba kuni (karnaval vaqti) oʻtkazilgan. Baʼzi hollarda qush kundaga bogʻlangan. Yoki unga narsalarni tashlaganlarning koʻzlari bogʻlangan. Sasseksda xoʻroz uni masxara qilganlarni choʻqimasligi uchun uzunligi bir yarim metrga yaqin tekis matoga bogʻlangan.

Turli din va eʼtiqodlarda xoʻroz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadim zamonlardan beri xoʻroz baʼzi madaniyatlarda muqaddas hayvon boʻlib kelgan va turli diniy eʼtiqod hamda ibodatlarda chuqur ildiz otgan. Fors qushi tushunchasi yunonlarning forslar bilan aloqa oʻrnatganidan keyin paydo boʻlgan. Forslar orasidagi xoʻrozning katta ahamiyati dinda qoʻllanilishi tufayli tarqalgan, lekin bundan ancha oldin Eronda Kiyanlar davrida (miloddan avvalgi 2000 — 700 yil) xoʻroz eng muqaddas hayvon hisoblangan[2].

Xoʻroz.

Animizm, shamanizm va qabilaviy dinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Janubi — Sharqiy Osiyo, Meksika va Shimoliy Filippinda nasroniylikni qabul qiladigan koʻplab odamlar anʼanaviy ruhlarni (anito) hurmat qilishadi. Animistik eʼtiqodlar oddiy va jangovar xoʻroz turlariga ttarqaladi: „Janubi-Sharqiy Osiyoning deyarli barcha aholisi orasida yuqori unumdorlik uchun sigʻinish ibodat shakli mavjud“[3], bundan tashqari, baʼzi odamlarning fikriga koʻra, yahudiy-xristian axloqiga muvofiq, Baali shakllaridan biriga aylanadi.

Astrologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xoʻroz tasviri.

Shubhasiz, „yulduzlar dini“ deb nomlangan astrolojik eʼtiqodlarning burj tizimidagi bu yulduz turkumi[4] Bobilda (shu jumladan zamonaviy Iroqda) paydo boʻlgan. Anuning haqiqiy choʻponining bilimi (Orion va unga hamroh boʻlgan hayvon ramzi, xudolar xabarchisi bilan birga taqdim etilgan xoʻroz xudolarga xabar yuborish uchun oldindan belgilovchi rolga ega[5]. „Samoviy choʻpon“ yoki „Haqiqiy Anu choʻpon“ samoviy shohlikning bosh xudosi edi. Yulduzli xaritada xoʻroz qiyofasi Haqiqiy Choʻponning qiyofasi ostida va orqasida koʻrsatilgan boʻlib, mos ravishda parranda va inson qiyofasida xudolar xabarchisi bilan birga joylashgan[6].

Ossuriyaliklar, bobilliklar va forslar orasida but hisoblangan Nergal „goʻng xoʻrozi“[6] deb ataladi (Iboralar va ertaklar lugʻati, Brewer, 1900). Ossuriyaliklar va bobilliklarning munajjimlar mifologiyasi butining „Nergal bir paytlar qon to‘kish timsoli bo‘lgan Mars sayyorasini ifodalaydi“ degan asoslar boʻlgan[7].

Xoʻroz Xitoy zodiak tizimidagi oʻn ikki belgining oʻninchisidir.

Rossiyaning Moskva viloyati Tomilino qishlogʻining gerbi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Bankiv xoʻrozi
  • Xoʻrozga narsa uloqtirish
  • Kaplun
  • Tovuq
  • Xitoy kalendaridagi xoʻroz
  • Komi mifologiyasida xoʻroz
  • Xoʻroz janglari
  • Tushirilgan

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „UNITA (Angola)“. 2017-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-fevral.
  2. ↑ Maneckji Nusservanji Dhalla. Zoroastrian Civilization – From the Earliest Times to the Downfall of the last Zoroastrian Empire 651 A.D. Oxford University Press, 1922. 
  3. ↑ Using Spirit Worship to Infuse Southeast Asia into the K-16 Classroom — Marc Jason Gilbert, Department of History and Sociology, North Georgia College and State University „Архивированная копия“. 2012-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 3-iyul.
  4. ↑ The Astrology Book: The Encyclopedia of Heavenly Influences|ссылка=https://books.google.com/books?%7Cиздательство=Visible Ink Press|isbn=978-1-57859-301-9|stranitsi=597|avtor=James R Lewis|god=2003
  5. ↑ Gavin White. Babylonian Star-lore: an Illustrated Guide to the Star-lore and Constellations of Ancient Babylonia. Lulu.com, 2007 — 42 bet. ISBN 978-1-84753-561-0. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Babylonian Star-lore by Gavin White, Solaria Pubs, 2008, pages 218ff & 170
  7. ↑ Calmet's Dictionary of the Holy Bible|ссылка=https://books.google.com/books?%7Cгод=1837%7Cиздательство=Crocker and Brewster|страницы=700|автор

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Toporov V. N. Xoʻrozning mifologik qiyofasi (Wayback Machine saytida 2007-12-18 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya // Dunyo xalqlarining afsonalari: Entsiklopediya. / Ed. S. A. Tokareva . — 2-nashr. — M., 1992. — T. 2. — C. 309-310.
  • Smit, P. The Chicken Book, North Point Press, 1982, passim.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • (Wayback Machine saytida 2010-05-15 sanasida [https://web.archive.org/web/20100515103424/http://slovari.yandex.ru/dict/ushakov/article/ushakov/04/us153809.htm arxivlangan)?
  • rus tilining izohli lugʻatida Ushakov
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xoʻroz&oldid=3725926" dan olindi