Vyetnam san'ati

Vyetnam sanʼati — qadimgi yoki zamonaviy boʻlmasin, Vyetnamda yoki Vyetnam rassomlari tomonidan paydo qilingan yoki shugʻullanadigan tasviriy sanʼat turidir.

Vyetnam sanʼati uzoq va boy tarixga ega boʻlib, uning eng qadimgi namunalari mil. avv. 8000-yillardagi tosh davriga toʻgʻri keladi.

Mill. avv. II asrda boshlangan Xitoy hukmronligining ming yillik davrida, Vyetnam sanʼati, shubhasiz, koʻplab Xitoy taʼsirini oʻzlashtirdi, bu hatto mill. avv. X asrda Xitoydan mustaqillikka erishgandan keyin ham davom etdi. Biroq, Vyetnam sanʼati har doim Vyetnamning oʻziga xos xususiyatlarini saqlab qolgan holda rivojlandi.

XIX asrga kelib, fransuz sanʼatining taʼsiri Vyetnamga oʻz taʼsirini oʻtkazdi va zamonaviy Vyetnam sanʼatining paydo boʻlishiga katta hissa qoʻshdi.

Anʼanaviy sanʼat

Tarixdan oldingi sanʼat

Bezatish naqshlarini matoga bosib chiqarish uchun ishlatiladigan terakota qismlari

Vyetnamning Bak Son shahridan tosh davriga oid sopol idishlar (mill. avv. 8000-yillar) topilgan. Bu kulolchilik buyumlari loydan yasalgan edi. Neolit davriga oʻtgandan soʻng, Vyetnamda kulolchilik tez rivojlana boshladi va bezak belgilarini koʻrsatdi.

Antik davr sanʼati

Shimoliy Vyetnamda (mill. avv. 1000-yildan mill. avv. IV asrgacha) gullab-yashnagan yuqori darajada rivojlangan Đông Sơn madaniyati jahonga mashhur Đông Sơn barabanlari uchun mas’ul boʻlgan sivilizatsiya boʻlib, ularning ilgʻor bronza quyish mahorati mahsulidir.

Bu barabanlar ilk Vyetnam hayotiga yaqqol misol boʻla oladi. Ular geometrik naqshlar bilan puxta bezatilgan boʻlib, dehqonchilik, patli bosh kiyim kiygan jangchilar, kemalar qurish, musiqachilar va boshqalar kabi kundalik hayot manzaralarini tasvirlangan.

Bu davrga oid arxeologik yodgorliklar ham shu hudud aholisining qadimdan mato to‘qish bilan shug‘ullanganligini ko‘rsatadi. Barabanlarda tasvirlangan qadimgi odamlar nozik kiyim kiygan holda tasvirlanganligini koʻrishimiz mumkin.

Mill. avv. 111-yildan milodiy 939-yilgacha Xitoy hukmronligi

Xitoyning X asrlik hukmronligi davrida Vyetnamliklar yangi kirib kelgan xitoy texnikasini sanʼatda, kulolchilikda qoʻllay boshladilar, ammo bu mahalliy usullarga asoslangan sanʼatning davom etishi bilan bogʻliq edi. Bu hududlarda Xitoy qabrlarini qazish bilan isbotlangan.

Kech klassik sanʼat

Kinari figurasi, Ly davri

Mustaqillik davrida (taxminan X-XV asrlar) Vyetnam sanʼati va kulolchilik rivojlangan. Bu davrdagi kulolchilikka qadimgi mahalliy uslublar, Tang va keyingi Song sulolasi sanʼati, shu jumladan kulolchilikda „uch rang“ tushunchasini qoʻllash katta taʼsir koʻrsatgan deb hisoblangan. Vyetnamliklar tomonidan qabul qilingan konfutsiylik, mahayana buddizmi va daoizm kabi Xitoy taʼsiridagi falsafalarning barchasi Vyetnam sanʼatida katta iz qoldirdi. Baʼzilar Cham sulolasi taʼsirining kichik izlari ham topish mumkinligini daʼvo qilishadi.

XI asrdan boshlangan Li sulolasi Vyetnam sanʼatining oltin davri sifatida qaraladi va uning kulollari Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyoda mashhur boʻlgan. Li sulolasi, Vyetnamning koʻplab diqqatga sazovor inshootlari, jumladan, Adabiyot ibodatxonasi, Bir ustunli pagoda va Quynh Lam pagodasi qurilishida ishtirok etishgan. XIII asrda darhol taʼqib qilingan Tran sulolasi sanʼatga nisbatan boʻysundirilgan yondashuvni koʻrdi.

Ilk zamonaviy sanʼat

XVII-XVIII asrlarga oid yogʻochdan yasalgan sanʼat asarlari

Xitoyning Vyetnamdagi toʻrtinchi hukmronligi juda qisqa muddatli boʻlib, atigi 20 yil davom etgan, ammo u eng qattiq hukmronlik sifatida ham tanilgan. Klassik Vyetnam kitoblarining aksariyati yoqib yuborilgan va shu sababli mustaqillik davriga tegishli koʻplab hujjatlari yoʻqolgan. Aytishlaricha, har qachongidan ham vahshiylashtirish jarayoni amalga oshirilgan va son-sanoqsiz Vyetnam resurslari va tovarlari Xitoyga olib ketilgan.

Nguyễn sulolasi

Vyetnamning soʻnggi hukmron sulolasi boʻlgan Nguyen sulolasi davrida keramika va chinni sanʼatiga qiziqish ortib bordi. Osiyo boʻylab imperator sudlari Vyetnam keramikalarini import qila boshladilar.

Nguyen sulolasi davrida sahna sanʼati (masalan, imperator saroyi musiqasi va raqsi) qanchalik rivojlangan boʻlishiga qaramasdan, sanʼatning boshqa sohalari Nguyen sulolasining soʻnggi davrida past rivojlangan deb hisoblashadi.

Zamonaviy sanʼat

Vyetnam zamonaviy sanʼati 1860-1970-yillar oraligʻida mustamlaka davrida yaratilgan boʻlib, 1925-yil oktyabr oyida " Ecole Supérieure des Beaux-Arts de l’Indchine " ning tashkil etilishi bilan bogʻliq boʻlgan badiiy asarlarni oʻz ichiga oladii. 1925-yilgacha rasm va oʻymakorlik buyumlari asosan diniy maqsadlarda, laklangan mebel va keramika va chinni buyumlari dekorativ tarzda yaratilgan boʻlib, mahalliy ibodatxonalar va pagodalardan foydalanish talablariga boʻysundirilgan.

Ecole des Beaux-Arts de l’Indochine EBAI tashkil etilganidan soʻng, sanʼatni idrok etishning bosqichma-bosqich oʻzgarishi boshlanganidan keyin ajoyib „oʻzgarish“ yuz berdi. Vyetnamlik rassomlar ikki muhim fransuz oʻqituvchilarining gʻoyalari bilan yangi usullarini sinab koʻrishdi, bu madaniy transfer va zamonaviylikni kuchaytirdi.

Mustamlaka davri (1925-1945)

Phon Xoada tasvirlangan multfilm

Ecole des Beaux-Arts de l’Indochine EBAI ga fransuz akademigi va tabiatshunos rassomi Viktor Tardie tomonidan asos solingan. Indochina umumiy hukumatiga yuborilgan hisobotiga koʻra Viktor Tardieu haqiqiy rassomlarni tayyorlash uchun „Indochinaʼda EBAI“ maktabini tashkil qilishni tavsiya qildi. Xanoydagi „Ecole professionnelle“, „Ecole des Arts Cambodgeins“ va 1902-1913-yillarda Kochinchinada tashkil etilgan 3 ta maktabdan farqli ravishda bu maktablar hunarmandlar tayyorlash uchun kasbiy maktablar edi . Tardieu gʻoyasi sanʼat tarixini oʻz ichiga olgan holda „Parijdagi goʻzal sanʼatlar“ da qoʻllaniladigan mavjud oʻquv dasturini moslashtirish edi; talabalarni haqiqiy rassomchilikka oʻrgatish uchun moyli rasm va istiqbol kabi texnik kurslarni tashkil etdi. U „Vyetnamlik rassomlarga oʻz anʼanalarining chuqur maʼnosi va asosiy ilhomi bilan qayta aloqa qilishga yordam berishni“ rejalashtirgan.

Tự Lực văn đoàn (Oʻziga ishonish adabiy uyushmasi) bilan bogʻliq boʻlgan Ngày Nay („Bugun“) va Phong Hoá („Mores“) jurnallari Vyetnam anʼanalarini va Gʻarb zamonaviyligini baholash orqali Vyetnam madaniyatini yangilashga qaratilgan edi. EBAI talabalari ushbu 2 haftalik jurnallarda multfilmlar va koʻrgazma maʼlumotlarini tasvirlaydigan sharhlovchi vazifasini bajarishardi. Stilize qilingan multfilm illyustratsiyasi aslida juda zamonaviy boʻlib, oddiy xabarlarni tasvirlaydi.

Moyli rasm

Ngok Vanga, Deux Jeunes filles and un enfants, 1944, tuvalga moy, Tasviriy sanʼat muzeyi, Xanoy

Ecole des Beaux-Arts de Paris oʻquv dasturiga rioya qilgan holda, yogʻli rasm birinchi marta talabalarga mutlaqo yangi vosita sifatida tanishtirildi. Garchi gʻarb sanʼatida yogʻli rasmni birinchi boʻlib Le Van Mien (1873-1943) L’Ecole Nationale Superieure des Beaux- Arts de Paris’da uchratgan boʻlsa-da, u 1895-yilda Xanoyga qaytib kelgan boʻlishiga qaramasdan, uning dars bergani haqida hech qanday maʼlumotlar keltirilmagan. Bu soha talabalarga umuman notanish edi va Jozef Inguimberti ularga moyli boʻyash texnikasini oʻzlashtirish qiyin boʻlishiga qaramasdan oʻrgatdi. To Ngok Van kabi rassomlar chiziqli istiqbol, tabiatga taqlid qilish va turda modellashtirish kabi gʻarbiy estetik uslublarni yogʻli vosita bilan oʻzining sharqona anʼanalarida uygʻunlashtira oldi. „Sheʼriy voqelik“ uslubi sifatida stilize qilingan asarlari yopiq makonda ayol ideallarini chiziqli istiqbolga aylantirdi, tekis rangli maydon bilan yonma-yon qoʻydi, uning asarlari idealizatsiya tendentsiyasiga taqlid qila oldi.

En Plein Air

En plein air EBAI oʻquv dasturiga kiritilgan yana bir asosiy amaliyot edi. Talabalar atrof-muhitga rasm chizish tuygʻusini rivojlantirish uchun ekskursiyalar uchun ochiq havoga olib kelindi. Sanʼatshunos Nora Teylor taʼkidlaganidek,

"U… dastgohini daraxt tagiga guruch maydonchasi yoniga surib qo‘ydi, ko‘ylagini yechdi va guruch ko‘chatlarini ekayotgan dehqonlarning eskizini chizishga kirishdi. U oʻz sub’ektlari tomonidan kulish va xijolatli nigohlarni oldi. Omma oldida hech kim ko‘ylagini yechmagan, hatto daladagi dehqonlar ham. Fransuzlar shunday qildilar va To Ngok Van ham qildil."

Teylor keltirgan ushbu misolni To Nga Van rasmida ham yaqqol koʻrishimiz mumkin, idealizatsiya tendentsiyasi mavzudan uzoqlashish va ajralishni aks ettiradi, bu rassomning fransuz tili oʻqituvchilariga taqlid qilishga urinishi natijasidir.

Yogʻli muhit va havo boʻyash usulidan tashqari, mahalliy madaniyatni sezilarli darajada yangilash va moslashtirish Viktor Tardieu va uning vorisi Jozef Imguimberti tomonidan olib borildi.

Lak bilan boʻyash

Adabiyot ibodatxonasining ichki qismi

Qurbongohga qoʻyilgan buyumlar laklangan buyumlar boʻlib, Jozef Imguimbertini EBAIda talabalarni lak bilan boʻyash ustaxonasini rejalashtirishga ilhomlantirdi.

Jozef Imguimberti Xanoydagi Adabiyot ibodatxonasiga tashrif buyurganida laklangan madaniy ob’ektlar va arxitektura moslamalarini koʻrib hayratda qoldi. U oʻz shogirdlarini lakdan tasviriy sanʼat darajasi sifatida foydalanishni boshlashga undadi va eski hunarmandlar bilan EBAIda ustaxonalar tashkil etdi, lak boʻyoqlarda uygʻonish rolini oʻynadi.

"Oʻtmishga qaytish, yangi tadqiqot uchun boshlangʻich nuqta boʻlib, zamonaviy davrlarga mos evolyutsiya uchun foydalanilsa, samaraliroq boʻladi. Xulosa qilib aytadigan boʻlsak, savol keng anʼanalar doirasida zamondosh sifatida rivojlanishdir." Viktor Tardieu

Fayl:Nguyen Gia Tri Women in the Garden.jpg

Nguyen Gia Tri tomonidan lak bilan boʻyalgan rasm „romantik realizm“ uslubining oʻziga xos fransuz taʼsirini koʻrsatadi, ammo ishda mahalliylashtirilgan madaniyat ikonografiyasining aralashmasi.

Lak bilan boʻyash bir necha oy davom etadi, Son May mintaqasidagi plantatsiyadan olingan Son daraxtining qatronidan foydalanib, kerakli rang va effektga ega boʻlish uchun koʻplab qatlamlardan foydalaniladi. Ushbu vosita bilan ishlashni sevuvchi rassom Nguyen Gia Tri dir, Tran Quang Tran, Le Pho, Pham Xau, Nguyen Khang va Nguyen Van Que kabi rassomlar lak bilan boʻyashni oʻrganishga harakat qilishgan boʻlishiga qaramasdan. Nguyen Gia Trining lak boʻyoqlaridagi yutugʻi, tadqiqotlari va yangi lak ranglarini oʻrganishi bilan ajralib turadi. Nguyen Gia Trining maqsadi „istiqbol, modellashtirish va ranglarning cheksiz oʻzgarishi boʻyicha moyli vosita bilan bir xil darajadagi rasmni olish edi“.

Ipak rasmi

Fayl:Le Pho Maternity.jpg

Le Pho ipak rasmi klassik „Madonna emizikli chaqaloq“ uchburchak kompozitsiyasiga juda oʻxshash

EBAIga qabul qilingan talabalarning birinchi partiyasi boʻlgan: Nguyen Phan Chanh, Le Pho, Mai Trung Thu, Tran Van Can, Le Van De kabi rassomlar oʻzlarining ipak rasmlari bilan yaqqol koʻzga tashlanadi.

Lak boʻyoqlari singari, ipak boʻyoqlari ham maktabda kashfiyot uchun oʻrgatila boshlandi. Xitoy va Yaponiyadagi ipak rasmlarni boʻyashning oʻxshash amaliyotidan farqli ravishda Vyetnam ipak rang tasvirida madaniy transferning kuchayishini koʻrish mumkin, Nguyen Phan Chan kabi rassom gʻarbiy kompozitsiya tamoyilini sharq anʼanalari bilan xattotlik va moʻyqalam rasmlarini uygʻunlashtirdi.

Fayl:Choi o an quan-Nguyen Phan Chanh.jpg

Choi o an quan (Mandarin maydoni) Bolalar Kvadratlar oʻyinini oʻynamoqda

1931-yilda Parijdagi Xalqaro mustamlaka koʻrgazmasida Nguyen Phan Channing "Kvadratlar oʻyinini oʻynayotgan bolalar" nomli rasmi yaxshi qabul qilindi. Ushbu eʼtirof zamonaviy Vyetnam ifodasi sifatida mustahkamladi.

1930-1936-yillarda Nguyen Phan Chan, Le Pho, Mai Trung Thu va Nguyen Gia Tri EBAIni tamomlagan. Viktor Tardieu 1937-yilda vafot etdi va uni Evariste Jonchere olib ketdi. To Ngoc Van 1937-yilda EBAIda dars berishni boshladi. 1941-yilda EBAIga kirgan Bui Xuan Phai va Nguyen Tu Nghiem kabi rassomlar 1945-yilgi inqilob tufayli toʻliq 5 yillik dasturni yakunlashga ulgurmadilar.

1943-yilda Yaponiya nishon uchun moʻljallangan Xanoy portlashi EBAI boʻlimining bir qismini yoʻq qildi, natijada haykaltaroshlik boʻlimi Son Tayga koʻchirildi. Arxitektura va haykaltaroshlik boʻlimi Dalatga, amaliy sanʼat esa Phu Liga oʻtkazildi.

Qarshilik urushi davri (1945-1975)

Qarshilik urushi gʻalayonlari 1945-yilda EBAIning rasmiy yopilishini anglatdi. Vyetnam Demokratik Respublikasi 1945-yil sentabrida qisqa muddatga Xanoyda To Ngoc Van tomonidan boshqariladigan tasviriy sanʼat maktabini qayta ochishga qaror qildi. Biroq, rassom Vyetmanga xayrixoh edi va Tay-Bak tepaliklarida fransuzlarga qarshi qarshilik harakatiga qoʻshilish uchun Xanoyni tark etishga qaror qildi.

Shimoldagi Rassomlar

1945-yil 2-sentyabrda Xo Chi Min Vyetnam mustaqilligini eʼlon qilganida, vyetnamlik rassomlar romantik realizm taʼsirida, oʻtmishdagi nostalgiya tendentsiyasiga va gʻamgin orzularga qarshi bosh koʻtara boshlashdi. To Ngok Van rassom oʻzining romantik uslubini oʻrgartirib, zamonaviy realizmga yuzlandi, u yopiq EBAIni (1945-yil martdagi Yaponiya kuchlari toʻntarishidan keyin) 1950-yilda Xo Chi Min boshchiligidagi Inqilobiy armiyaning harbiy bazasi boʻlgan Vet-Bakka koʻchirdi.

"[U] … sanʼat, fransuzlar koʻrganidek, 1945-yilda Vyetnam oʻz mustaqilligini eʼlon qilganida vafot etdi va 1946-yilda Vyetnam sanʼat maktabini inqilobiy harakat markazi boʻlgan Vyet-Bak tepaliklariga koʻchirganda qayta tugʻiladi, deb qaror qildi. . 1946-yilda u gʻurur bilan „anʼana endi boshlanadi“ deb eʼlon qildi. '

Ngoc Vanning rasm uslubi qarshilik urushidan oldin chizgan odatdagi ideal ayollardan keskin oʻzgardi.

Ngoc Van fransuzlar bilan urush paytida Shimoliy zonada qarshilik sanʼati darslarini oʻrgatishni boshladi. Demak, Nguyen Xim, Nguyen Sang, Fan Van Don va Tran Van Kan kabi rassomlar qishloqlarni, dehqonlar portretlarini, askarlar jangi sahnalarini aks ettiruvchi asarlar yaratdilar, ular rassom ideallashtirilgan tasvirlar o‘rniga jamiyat voqeligini ko‘rsatishi kerak, degan fikrni qo‘llab-quvvatladilar. To Ngok Van 1954-yilda Dien Bien Phu jangida olgan jarohatlari natijasida vafot etdi, qarshilik zonasidagi tasviriy sanʼat maktabi keyinchalik 1955-yilda Xanoyga koʻchirildi va Tran Van Can bilan „Vyetnam tasviriy sanʼat kolleji“ deb nomlandi.

Fayl:Gap Nhau by Mai Van Hien.jpg

May Van Hien, Uchrashuv (Gap Nhau), qogʻozdagi gouache, 1954-yil

1955-yilda Vyetnam Demokratik Respublikasidagi birinchi milliy sanʼat koʻrgazmasi, Dien Bein Phudagi gʻalabadan soʻng oʻtkazildi. U yerda May Van Xienning „Gap Nhau“ asari hamjamiyat va askarlar oʻrtasidagi birdamlik gʻoyasini aks ettiruvchi ideal rasm sifatida maqtovga sazovor boʻldi. „Rasmning kayfiyati rassomning sodda tasvirlash uslubida aks etadi, bu uning mazmuniga mos keladi“.

1951-yil 10-dekabrda boʻlib oʻtgan rassomchilik koʻrgazmasida Xo Shi Min rassomlarga shunday xabar yubordi: „Sizlarning badiiy sohada oʻz burchlaringiz bor - Vatanga va xalqqa, xizmat qilish. ishchilar, dehqonlar va askarlar“.

Xanoyda 1956-yilda yozuvchilar va rassomlar uyushmalarining birinchi yigʻilishida jamiyatdagi rassomlarning roli boʻyicha turli munozaralar avj ola boshladi, aʼzolar Xo Chi Min ilgari belgilagan qonunga zid boʻlgan soʻz erkinligini oshirishni talab qildilar. Argumentni qoʻllab-quvvatlagan 2 ta sanʼat va adabiyot jurnallari Nhan Van (gumanizm) va Gia Pham (Art Works) keyinchalik taqiqlandi.

Keyingi yili Xanoydagi Vetnam Tasviriy sanʼat assotsiatsiyasi yoki Tai Ba Van boshchiligidagi 108 aʼzodan iborat Milliy sanʼat uyushmasi tashkil etildi. Aʼzola oʻz asarlarini koʻrgazmaga qoʻyish yoki sotishni xohlasalar, uyushmaga aʼzo boʻlishlari shart hisoblangan. Rassomlarning oʻz asarlarini rasmiy ravishda namoyish eta oladigan shaxsiy galereyalari mavjud boʻlmagan. Oxir-oqibat, ushbu assotsiatsiya rasmiy qoidalar bilan tartibga solindi, aʼzolar har yili mahalliy darajada 1 ta koʻrgazma va har 5 yilda bir marta milliy darajada koʻrgazma oʻtkazishlari shart etib belgilandi. Assotsiatsiyaga aʼzo boʻlmaganlar rassom hisoblanmagan, shuning uchun ham ular biron bir sanʼat turini omma oldida namoyish etish imkoniga ega emas edilar.

1950-1970-yillar orasida assotsiatsiya aʼzolari afishalar dizayni va illyustratsiyalar uchun „sanʼat ishchilari“ sifatida maosh oldilar, ular orasida tashrif buyuruvchilar uchun rasm chizgan elitalar ham bor edi.

Shimoliy rassomlarning dastlabki intilishlariga mos keladigan realistik uslub inqilobning dastlabki kunlarida juda muhim edi, ammo DVR rejimining qattiq cheklovlari va subsidiyalarning kamayishi tufayli 60-yillarda realistik tendentsiya choʻqqisiga chiqdi. 1962-yilda rassomlarning sanʼat asarlarini ishlab chiqarishida „Milliy xarakter“ ni tasvirlash kerak degan qatʼiy kkoʻrsatmalar berildi. Mavzular odatda qishloq, jang maydoni, Xo amakining portreti edi.

Milliy rasmlar

Mustamlakachilikka qarshi va qarshilik urushi „milliy“ sanʼatning o‘zgartirilishiga olib keldi. Bu fransuzlarning taʼsirini tubdan yoʻq qilish davri boʻldi.. Nam Son, Tran Van Can, Nguyen Sang, Tran Dong Luon tomonidan chizilgan asarlar aslida lak, ipak va moyli edi. Mustamlaka davrida fransuzlar tomonidan yangilangan va madaniy ravishda oʻtkazilgan 3 ta ommaviy axborot vositalari „milliy“ nomi ostida oʻzgartirildi.

Fayl:Female Militia in the Sea Tran Van Can.jpg

Dengizdagi ayol militsiya 1960. Tran Van Can

Tran Van Canning " Dengiz boʻyidagi militsiya ayollari " portret kartinasida rassom mustahkam irodani va qarama-qarshi nigohni tasvirlagan, u dushmanga qarshi turishga tayyorligini bildirgan. Bu siyosiy jihatdan toʻgʻri rasm boʻlgan boʻlsada. milliy rasm xarakteristikalar bilan toʻldirilgan.

Rassomlar tomonidan keng tarqalgan yana bir mavzulardan biri Vet-Bak atrofidagi manzara edi. Diep Min Chauning „Vyet-Bakdagi Xo amakining uyi“ asari oʻrtacha yogʻli rasm, filtrlash barglari orqali yorugʻlikni olishning impressionistik zarbalari bilan aniq mahorat koʻrsatilgan rasm hisoblanadi.

Duong Xuong Minning „Qanonlarni koʻtarish“ asarida lak boʻyicha asar tik qiyalikda ogʻir qurollarni olib ketayotgan askarlarning dramatik manzarasini aks ettirgan rasm hisoblanadi. Erkaklarning jasorati oxir-oqibat Vet Minga Bien Dien Phuda fransuzlar ustidan gʻalaba qozonishiga yordam berdi.

Fayl:Approaching Khe Sanh Pham Thanh Tam.jpg

Khe Sanhga yaqinlashish. Pham Thanh Tam tomonidan 1967-yil dekabr oyida yakunlangan akvarel

Qarshilik urushi paytida Pham Thanh Tam tomonidan chizilgan akvarel rasmida ham „fransuz taʼsiri aniq namoyon boʻladi. Uning qarshilik zonasidagi EBAI dan oʻqitilgan professor-oʻqituvchilari“ chizmalar va kundaliklar „lirik va sheʼriy sifat“ ni aniq va mazmunan ideal rasmlar sifatida qabul qilinishiga zamin yaratadi.

Sanʼat kuratori Joys Fanning taʼkidlashiga qaraganda, „fransuzlar tomonidan yaratilgan realistik uslublar, tasvirlardagi pafosni kuchaytirish uchun emotsional qadriyatlardan sotsial realistik foydalanishdan farqli ravishda, rasmlarda ajralish va uzoqlashish hissi bilan namoyon boʻlishda davom etmoqda“. Xuddi shunday, mustamlakachilik davridagi intensiv madaniy transferlar fransuzlar chiqib ketganidan keyin ham mahalliy rassomlarga taʼsir qilishda davom etishi inkor etilmaydigan haqiqatdir.

Propaganda plakatlari

Qishloqni tasvirlaydigan Janubiy Vyetnam tashviqot plakati

1965-yildagi „momaqaldiroq operatsiyasi“ davrida chizilgan targʻibot plakatida mustamlakachilikka va imperatorlikka qarshi aniq harakatlar aks etgan rasm hisoblanadi. Xo Chi Min kontseptsiyasida yangi Vyetnam madaniyatiga qatʼiy rioya qilish „sanʼat va madaniyatni rivojlantirish uchun intellektual va badiiy ijodni ragʻbatlantirish“ niyati bor edi.

"Madaniyat taraqqiyotning kuchli dvigateli hisoblanadi, madaniy o‘ziga xoslik esa jamiyat va shaxsning uyg‘un rivojlanishida doimiy omil sifatida qarashdir''.

"Oʻsha davrdagi targʻibot plakatlari va rasmlari kabi tasvirlar aholining atrof-muhitni, hukumatni va kelajakni qanday qabul qilishini koʻrsatuvchi asosiy koʻrsatkichlar hisoblangan. Plakatlar va rasmlar baʼzan odamlar eshitadigan yagona ovoz edi.

Janubdagi rassomlar

Vyetnam 1954-yilda Jeneva konferentsiyasining 17-paralellidan soʻng Sovet va Xitoyga boʻlinib, Shimoliy Amerika Qoʻshma Shtatlari tomonidan mustahkamlangan Janubiy respublikaga qarshi boʻlgan. Bu boʻlingan Vyetnam baʼzi rassomlarni Saygonga qochib ketishga va Vyetnam respublikasida oʻz amaliyotlarini davom ettirishga majbur qilgan, eng taniqli rassom Ta Ty boʻlib, u „keyingi yillarda Janubning badiiy rivojlanishini sezilarli darajada kuchaytirdi va Yosh rassomlar uyushmasining tashkil etilishiga katta hissa qoʻshdi. 1966-yilda u shaxsiy daxlsizlik sababli asoschilar roʻyxatida anonim qolishni tanlagan“ rassom edi.

Nguyen Gia Tri Gia Dinhga koʻchib oʻtishga qaror qildi va oxir-oqibat 1954-yilda tashkil etilgan " Ecole des beaux-art in Gia Dinh " filmining direktori boʻldi. Bu filmda koʻproq eklektik, eksperimental, sub’ektiv va individualizm gʻoyalari ilgari surilgan. Ular mavzularda koʻproq erkinlikka ega boʻldilar va 1975-yilgacha erkin namoyishlar uyushtirishdi.

1962-yilda Saygonning birinchi xalqaro tasviriy sanʼat koʻrgazmasi boʻlib oʻtdi, unda 21 ta davlat ishtirok etdi. Janubiy rassomlar birinchi marta mavhum rasmga duch kelishdi. Keyinchalik, 1966-yilda ikkinchi koʻrgazma rejalashtirilgan edi, ammo afsuski, urushning kuchayishi tufayli koʻrgazma bekor qilindi. 1966-yilda Saygon yosh rassomlar jamiyati (Hoi Hoa Si Tre Saigon) zamonaviy sanʼatni rivojlantirish uchun kampaniya tashkil qildi, kompaniya aʼzolari sifatida Nguyen Trung va Trinh Cunglar boʻlishdi.

1960-1970-yillarda Saygondagi rassomlar abstraksiya va boshqa zamonaviy iboralarni sinab koʻrishdi. Vyetnamlik sanʼatshunos Xyun-Bitti taʼkidlaganidek, janubiy rassomlar fransuz madaniyatida pastroq deb bilgan Amerika madaniyatini osongina qabul qilishmadi. Garchi amerikaliklar Saygonda qattiq harakat qilishgan boʻlsalar ham, Bitti respublikadagi sanʼat sahnasiga juda oz taʼsir koʻrsatganini taʼkidlaydi.

Vyetnam qayta birlashgandan soʻng, janubiy rassomlar 1975-yilda qayta oʻqishga yuborildi.

1976-yilda Xanoy hukumati Xo Chi Min shahri va Gia Din milliy dekorativ sanʼat maktabi va Saygon tasviriy sanʼat kollejini Xoshimin shahar tasviriy sanʼat kollejiga birlashtirishdi va Vyetnam tasviriy sanʼat assotsiatsiyasining Xoshimin shahridagi filialini tashkil etishdi.

1985-yildan boshlab yangilanish davri

Đổi Mới kompaniyasi boshlanganidan soʻng rassomlar soʻz erkinligidan foydalanishdi. Iqtisodiy islohotlar sanʼatkorlarga ijodiy oʻzini namoyon qilish uchun keng imkoniyatlarni yaratib berdi.

Biroq, Vyetnam Tasviriy sanʼat assotsiatsiyasi ijroiya qoʻmitasiga saylangan va uyushmaning My Thuat (Tasviriy sanʼat) jurnalining bosh muharriri lavozimini egallagan Nguyen Kuan Dai Lay shahrida 30 nafar rassom bilan seminar tashkil qilganidan keyin 1986-yilda Xanoy shimolida oʻz lavozimidan chetlashtirildi. Seminar hokimiyat tomonidan qabul qilinmadi, „chekinish individual ifoda va sanʼatni targʻib qildi, balki davlat soʻnggi 30 yil ichida oʻrnatgan narsaga qarshi boʻldi, sanʼatkorlar oʻz jamoalarining umumiy his-tuygʻularini ifodalashdan koʻra, ularning individualligini oʻrganishlari kerak.“ deb lozim topishdi.

Zamonaviy sanʼat

Hozirgi kunda vyetnamlik rassomlarning yosh avlodi yogʻoch, akril, lak kabi anʼanaviy materiallar bilan ishlashdan tashqari, sanʼatning turli xil turlarini, xususan, montaj, ijro va video sanʼatni oʻrganishda juda katta jonbozlik koʻrsatishdi, ularning aksariyati oʻzlarining ijodiy ishlari bilan xalqaro eʼtirofga sazovor boʻlishdi. butun dunyo boʻylab sanʼat asarlari va koʻrgazmalarini tashkil etishdi. Misol uchun, 1998-yilda tashkil etilgan Nha San kollektivi (sobiq Nha San Studio) Vyetnamda amalga oshirilgan birinchi rassomlar tomonidan boshqariladigan notijorat tashabbus edi. Nha San studiyasi 1990-yillarning boshlarida paydo boʻlgan Vyetnam avangard rassomlarining birinchi avlodini tarbiyalagan studio hisoblanadi.

RMIT universiteti Vyetnam sanʼat kolleksiyasining dunyodagi zamonaviy Vyetnam sanʼatining eng nufuzli toʻplamlaridan biri sanaladi. Ushbu toʻplam nafaqat tarixiy ahamiyatga ega boʻlib qolmasdan balki kelgusi avlodlar uchun Vyetnam madaniyatini tushunishni osonlashtiradi. Toʻplamdagi vyetnamlik rassomlar asarlari butun dunyo boʻylab muhim koʻrgazmalarda, taniqli shaxsiy kolleksiyalarda va davlat muassasalarida namoyish etishgan. RMIT universiteti ijodiy taʼlim sohasida yetakchi oʻrinni egallaydi va ushbu toʻplam talabalarga ham, keng jamoatchilikka ham zamonaviy Vyetnam rassomlarining muhim avlodining badiiy ifodasini his qilish imkonini berdi. Sanʼat kolleksiyasi Vyetnam RMIT kutubxonasi tomonidan boshqariladi.

Arxitektura

Tarixga oid boʻlgan davrlarda vyetnamliklar bronza Dong Son barabanlarida tasvirlanganidek, baland uylarda yashagan deb ishoniladi. Shunga oʻxshash uylarni bugungi kunda ham Vyetnamda topish mumkin.

Xitoy taʼsiri Vyetnamga kirib borganida, Xitoy arxitekturasi Vyetnam binolarini koʻp turlarining asosiy tuzilishiga katta taʼsir koʻrsatdi, asosan pagodalar va ibodatxonalar, kommunal uylar, olimlar-byurokratlar uylari, aristokratiya, imperator saroylari va kvartallari. Shunga qaramay, bu tuzilmalar ham Xitoy taʼsirini, ham mahalliy uslubni birlashtirdi. XIX asrda Vyetnamda fransuz mustamlakasi bilan koʻplab fransuzcha binolar, jumladan villalar, hukumat binolari, opera uylari va boshqalar qurilgan. Ushbu binolarning koʻpchiligi hali ham Vyetnamda saqlanib qolgan va fransuz mustamlakachi merosining eng aniq qoldiqlaridan biri hisoblanadi.

Vyetnamning eng mashhur meʼmoriy tuzilmalaridan baʼzilari quyidagilardir:

• Adabiyot ibodatxonasi yoki (Văn Miếu): Shimoliy Vetnamning Xanoy shahrida joylashgan. U Li sulolasi davrida qurilgan va Konfutsiy va uning shogirdlariga bagʻishlangan. Bu Li sulolasi meʼmorchiligining nafisligining ajoyib namunasidir, garchi uning koʻp qismi taʼmirga muhtoj. Adabiyot ibodatxonasi bir qator hovlilar, binolar va pavilyonlar boʻlib, ularning markazida mashhur tosh stelalar joylashgan. Ushbu stellar tosh kaplumbağalar ustiga qoʻyilgan va Imperial imtihonda muvaffaqiyatli boʻlgan doktorlik nomzodlarining ismlari yozilgan. Shuningdek, maʼbad ichida „Quốc Tử Giam“ yoki Milliy universitet joylashgan boʻlib, u 1076 yildan 1779 yilgacha taxminan 700 yil faoliyat yuritgan.
• Imperator shahri, Xu : Nguyen sulolasi davrida Xuda yangi imperator qal’asi qurilgan boʻlib, u asosan Pekindagi Xitoyning taqiqlangan shahriga asoslangan va binafsharang taqiqlangan shahar deb ham ataladi. Biroq, u hali ham oʻz dizaynida Vetnamning koʻplab aniq xususiyatlarini ishlatgan. Keyinchalik boshqa imperator inshootlari, masalan, fransuz arxitektura elementlaridan foydalanilgan Khải Định maqbarasi kabi qurilgan. Min Mạng qabri koʻpincha Xudagi eng goʻzal inshootlardan biri hisoblanadi, u ulkan lotus hovuzi yaqinida joylashgan. Uning qurilishi Min Mạng vafotidan keyin tugallanmagan. Ilgari qal’a ulkan mulkni egallagan, ammo keyingi urushlar va toʻqnashuvlar paytida uning katta qismi vayron boʻlgan va keyinchalik guruch maydonlariga aylangan. Qolgan hududlar hozirda YuNESKO tomonidan qayta tiklanmoqda.
• Bir ustunli pagoda : Bir ustunli pagoda Xanoyning eng qadimiy inshootlaridan biri boʻlib, uning dizayni imperator Li Thai Tổ tomonidan yaratilgan. Hikoyada aytilishicha, imperator oʻgʻil koʻrishni orzu qilgan va bir kuni tushida rahm-shafqat maʼbudasi nilufar gul ustida oʻtirib, unga oʻgʻil koʻrishni taklif qiladi. Oʻz orzusiga minnatdorchilik va ehtirom bilan u hovuzga qaragan lotus shaklida kichik pagoda qurishni buyurdi. Muxoliflar tomonidan urushlarda vayron qilingan va yoqib yuborilganligi sababli pagoda son-sanoqsiz qayta qurilgan.
• Parfyumeriya pagodasi : Parfyumeriya pagodasi Ha Tay provinsiyasidagi Parfyumeriya togʻida joylashgan qadimiy inshoot boʻlib, har yili yuz minglab Vetnamliklar ishtirok etadigan festival oʻtkaziladigan joydir. Aksariyat odamlar Parfyumeriya Pagodasining oʻziga etib borishdan oldin manzarali daryo boʻylab (kichikroq pagodalar bilan tarqalgan qishloqdan oʻtib) bir soatlik qayiqda sayohat qilish orqali pagodaga etib boradilar. Ichkarida bir qator ibodatxonalar va inshootlar, shuningdek, ikkita yoʻlga olib boradigan zinapoyalari boʻlgan grotto: „Jannat darvozasi“ va „Doʻzax darvozasi“. Grottoga chuqur tushib, Ichki maʼbadni topadi. Parfyumeriya pagodasi va uning atrofidagi hududlarning goʻzalligi koʻplab Vetnam sheʼrlarida mavzu boʻlib xizmat qilgan.

Xattotlik

Vyetnamda xattotlik uzoq tarixga borib taqaladi, oldinlari xattotlar Chữ Nom bilan birga Chữ Handan foydalangan. Biroq, koʻpgina zamonaviy Vyetnam xattotliklari oʻrniga juda mashhur boʻlgan Rim xarakteriga asoslangan Chữ Quốc ngữ dan foydalanishadi.

Qadimda, Vyetnamning eski belgilariga asoslangan yozuv tizimlarida savodxonlik faqatgina olimlar va elitalar uchun cheklangan boʻlishiga qaramasdan xattotlik hali ham Vyetnam hayotida muhim rol oʻynagan. Oyning yangi yili kabi maxsus bayramlarda odamlar qishloq oʻqituvchisi yoki olimining oldiga xattotlik (koʻpincha sheʼr, xalq maqollari yoki hatto 1 ta soʻz) osib qoʻyish uchun borishardi. Oʻqish va yozishni bilmaydigan odamlar ham koʻpincha olimlarga ibodatxonalarda yoqib yuboriladigan ibodatlarni yozishni oʻrgatishgan.

Tasviriy sanʼat

Ipak rasmi

Nguyen Trayning ipak boʻyash portreti (XV asr)

Vyetnam ipak rasmlari Vyetnamdagi eng mashhur sanʼat turlaridan biri boʻlib, vosita yordamida erishish mumkin boʻlgan mistik atmosfera uchun maʼqul. XIX- XX asrlarda fransuz taʼsiri Vyetnam sanʼatiga singib ketdi va rangning liberal va zamonaviy qoʻllanilishi, ayniqsa, Vyetnam ipak rasmlarini Xitoy, Yapon va Koreyalik hamkasblaridan farqlay boshlashdi. Vyetnam ipak rasmlari odatda qishloqlarni, landshaftlarni, pagodalarni, tarixiy voqealarni yoki kundalik hayot sahnalarini namoyish etadi.

Yogʻochdan yasalgan bosma nashrlar

Oddiy Đông Hồ xalq yogʻochdan yasalgan sazan bosma

Vyetnamda uzoq tarixga ega boʻlgan xalq sanʼati, Vyetnam yogʻochdan yasalgan bosma nashrlar Vyetnamdan tashqarida mashhurlik darajasigacha yetib bordi. Yogʻochda ishlatiladigan va qogʻozga bosilgan boʻyoqni tayyorlash uchun organik materiallar ishlatiladi. Jarayon turli xil ranglar bilan takrorlanadi.

Fotosurat

Fotografiya texnologiyasi Vyetnamga XIX asr oʻrtalarida fransuz va xitoylik tijorat fotograflari tomonidan kirib keldi. Fotografiya joriy etilganidan buyon tasviriy sanʼat fotografiyasi, hujjatli fotografiya va landshaft fotografiyasi kabi turli xil fotografiya amaliyotlari paydo boʻldi. Đổi Mới dan keyin bunday amaliyotlarning rivojlanishi tezlashdi, bu esa sanʼatkorlarni moliyalashtirishning diversifikatsiyasiga va xalqaro taʼsirning ortishiga olib keldi.

Ijro sanʼati

Anʼanaviy musiqa

Anʼanaviy Vyetnam musiqasi juda xilma-xil janrlarga ega boʻlib, mintaqadan mintaqaga oʻzgarib turadigan koʻplab uslublardan iborat. Eng mashhur janrlardan baʼzilari:

• Quan họ : improvizatsiya musiqasining bir turi, u kapella kuylanadi va Vetnamda uzoq yillik anʼanaga ega boʻlib, u bilan uchrashish marosimlarida qoʻllaniladi.
• Imperator saroyi musiqasi: Feodalizm davrida Vetnam saroyida ijro etilgan musiqa. Ayniqsa, " Nhã nhạc „ shakliga murojaat qilganda, u Trần sulolasidan Nguyễn sulolasigacha boʻlgan saroy musiqasini oʻz ichiga oladi. Unda ajoyib liboslarda bezatilgan musiqachilar va raqqosalar ishtirokidagi bir qator asboblar mavjud.
• Ca trù : Imperator saroyida paydo boʻlgan kamera musiqasining qadimiy shakli. Bu asta-sekin geysha turi bilan bogʻliq boʻlib, isteʼdodli musiqachilar boy va qudratli erkaklarni, koʻpincha janrni eng yaxshi koʻradigan olimlar va byurokratlarni oʻyin-kulgi qilishdi. U 20-asrda hukumat tomonidan fohishalik bilan yolgʻon bogʻlangan holda qoralangan, ammo soʻnggi paytlarda uning madaniy ahamiyatini qadrlash ortib borayotganligi sababli u qayta tiklandi. Vetnam Ca tru ni YuNESKO tomonidan potentsial nomoddiy madaniy meros sifatida tan olish uchun hujjatlarni yakunladi.

Anʼanaviy teatr

Tuong teatr aktyorlari

Janrlarga quyidagilar kiradi:

• Cải lương : Janubiy Vyetnamda paydo boʻlgan, keng tebranish usullaridan foydalanadigan zamonaviy xalq operasining bir turi. Boshqa xalq uslublari bilan solishtirganda zamonaviy Vetnamda juda mashhur boʻlib qolmoqda.
• Hát chèo : Olimlar va elitalar tomonidan koʻproq maʼqullangan tushunarsiz Ca trù emas, balki oʻtmishdagi teatr/musiqa shakllarining eng asosiy yoʻnalishi boʻlib, jamoatchilik tomonidan keng foydalanilgan.
• Hát tuồng (shuningdek, Hát bội nomi bilan ham tanilgan): Xitoy operasi kuchli taʼsir koʻrsatgan teatr shakli, u qirollik saroyi uchun koʻngilocharlikdan oddiy aholi va dehqonlar uchun koʻplab taniqli aktyorlar ishtirokidagi sayohatchilar truppalariga oʻtdi.

Anʼanaviy raqs

Vyetnamda 54 xil millat vakillari mavjud boʻlib, millatlarning har biri oʻziga xos anʼanaviy raqslarga ega. Vyetnamlik etnik koʻpchilik orasida festivallarda va boshqa maxsus tadbirlarda keng ijro etiladigan bir nechta anʼanaviy raqslar mavjud, masalan, arslon raqsi .

Imperator saroylarida ham asrlar davomida katta mahorat talab qiladigan bir qator murakkab saroy raqslari rivojlangan. . Koʻproq maʼlum boʻlgan raqslardan baʼzilari imperator fonar raqsi, fan raqsi va platter raqsi va boshqalar.

Suv qoʻgʻirchoq teatri

Xanoydagi suv qoʻgʻirchoq teatri

Suvli qoʻgʻirchoq teatri Vyetnamning oʻziga xos sanʼati boʻlib, u XII asrda paydo boʻlgan. Suvli qoʻgʻirchoq teatrida boʻlgan bambuk ekran suvda turgan va suv ostida yashiringan uzun qutblar yordamida boshqariladigan qoʻgʻirchoqlarni yashirib turgan. Epik hikoyalar koʻpincha Vyetnam hayotining anʼanaviy sahnalarini tasvirlaydigan turli xil belgilar bilan ijro etiladi. XX asrda deyarli yoʻq boʻlib ketishiga qaramay, saʼy-harakatlar tufayli saqlanib qoldi va hozirda Vyetnamga sayyohlar koʻp tashrif buyurishadi.

Til sanʼati

Adabiyot

Vyetnam adabiyoti ogʻzaki va yozma adabiyotlarga boʻlinadi, vyetnam tilida soʻzlashuvchi odamlar tomonidan yaratilgan adabiyot hisoblanadi, Avstraliya va Qoʻshma Shtatlardagi frankofon vyetnam mualliflari koʻplab tanqidchilar tomonidan milliy anʼananing bir qismi sifatida hisoblangan. Oʻz tarixining koʻp qismida Vyetnam Xitoy tomonidan hukmronlik qilgan va natijada bu davrda yozma ishlarning aksariyati Chữ Xanda boʻlgan. Taxminan X asrda yaratilgan Chữ Nom yozuvchilarga oʻzgartirilgan xitoy belgilaridan foydalangan holda vyetnam tilida yozishga imkon berdi. Xitoydan pastroq hisoblansa-da, asta-sekin obroʻsi oshib bordi. U XVIII asrda koʻplab taniqli Vyetnam yozuvchilari va shoirlari oʻz asarlarini chữ nôm tilida yozganlarida va u qisqa vaqt ichida rasmiy yozma skriptga aylanganda gullab-yashnagan. Quốc ngữ yozuvi XVII asrda yaratilgan boʻlsa-da, u XX asr boshlariga qadar, fransuz mustamlaka maʼmuriyati fransuz Indochinada foydalanishga majbur boʻlgunga qadar missionerlik guruhlari tashqarisida mashhur boʻlmagan.

Baʼzi adabiyot asarlari orasiga Nguyen Duning “Kieu haqidagi ertak" va Nguyen Đình Chiểuning Lục Vân Tiên asarlari kiradi.

Sheʼriyat

Shoir Hồ Xuân Hương (XVIII asr oxirida tugʻilgan) oʻz sheʼriyatining koʻp qismini Chữ Nom tilida yozgan va uning aksariyati zamonaviy Vyetnam tili uchun quốc ngữ tiliga tarjima qilingan. Uning sheʼrlari hali hamon mashhur boʻlib kelmoqda. Mashhur Mandarin amaldori Duong Khue kabi shoirlar uning sheʼrlaridan bugungi kunga qadar mashhur boʻlgan qoʻshiqlarga aylangan, masalan, Ca trù janridagi „Hồng hồng, tuyết tuyết“ qoʻshigʻini yaqqol misol qilsak boʻladi.

Koʻpgina Vyetnam sheʼrlari, xalq „adabiyoti“ bilan bir qatorda, koʻproq ogʻzaki anʼanaga ega boʻlgan.

Yana qarang

• Vetnamda tsenzura
• Vetnam madaniyati
• Vetnam tarixi
• Xo Chi Min shahar tasviriy sanʼat muzeyi
• Linh Chi
• Vetnam tadqiqotlari

Qoʻshimcha oʻqish

• Lerner, Martin. The flame and the lotus: Indian and Southeast Asian art from the Kronos collections. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1984. ISBN 0870993747. 

Tashqi havolalar:

• Media related to Art of Vietnam at Wikimedia Commons
• Viettouch. This site is dedicated to the promotion of Vietnamese history and culture; see reviews of the site.
• Dong Son bronze drums (Photo collection)
• Vietnamese blockwood prints (Wayback Machine saytida 2012-02-11 sanasida arxivlangan)
• History of Vietnam including Dong Son civilization (Wayback Machine saytida 2007-10-13 sanasida arxivlangan)
• Brief history of Vietnamese ceramics and pottery (Wayback Machine saytida 2017-08-06 sanasida arxivlangan)
• Brief with links on Vietnamese Art History (Wayback Machine saytida 2012-02-25 sanasida arxivlangan)
• RMIT University Vietnam Contemporary Vietnamese Art (Wayback Machine saytida 2022-07-07 sanasida arxivlangan). This site has digital images that you can zoom into of all the art in the collection.
• Vietnam Fine Arts Museum (Wayback Machine saytida 2022-10-29 sanasida arxivlangan)
• National Gallery Singapore
• Fukuoka Asian Art Museum
• British Museum
• Witness Collection
• Post Vidai
• Dogma Collection