Qorategin bekligi
|
| ||
| Mamlakat | Buxoro amirligi | |
|---|---|---|
| Maʼmuriy markazi | Gʻarm | |
| Asos solingan sanasi | 1878-yil | |
| Bekor qilingan sanasi | 1920-yil | |
| Xaritada | ||
Qorategin bekstvo yoki Qorategin vilayati (oʻzbekcha: Qorategin bekligi / Qorategin viloyati; tojikcha: Бекигарии Қаротегин) — Buxoro amirligi tarkibidagi maʼmuriy birlik (hozirgi Tojikiston hududida boʻlgan). Maʼmuriy markazi Gʻarm shahri.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qorategin bekligining geografik joylashuvi haqida botanik Vasiliy Oshanin quyidagilarni yozgan:
| “ | Qorategin togʻli oʻlka boʻlib, butun Surxoʻba oʻrta oqimini egallaydi. To'g'ri chiziqda uning uzunligi taxminan 150 milya va kengligi 40 dan 50 milyagacha. Shimoli-sharqda Qorategin Rossiya mulklari bilan chegaradosh, xususan: Zarafshon tizmasi va Fargʻona viloyati, janubdan Darvaz bilan chegaradosh va gʻarbdan Koʻlyab va Hisor oʻlkasi bilan[1]. | ” |
Ushbu mamlakatga tashrif buyurgan Kapitan Vasilev ham Karateginning butun maydoni 9800 kvadrat metrni tashkil etishini yozgan. Surxob vodiysi va uning irmoqlari esa 2000 kv.km dan oshmaydi tashkil etadi, bu butun makonning 1/5 qismini va qolgan hududni, yaʼni 4/5 qismini togʻlar egallaydi[2][3].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boshqa togʻli hududlar qatori Qorategin aholisi ham qadimdan Qoʻqon bilan yaqin munosabatda boʻlgan. Togʻli oʻlkaning tub aholisi tez-tez Qoʻqonga Otxodnichestvo deb ataladigan joyda ishlash uchun borishardi[4].
XIX asr boshlarida Qoʻqon xonlari oʻz hududlarini kengaytirish maqsadida Qorategin va qoʻshni hududlarga bir necha bor yurishlar uyushtirdilar. Biroq, bu kampaniyalar har doim ham muvaffaqiyatli yakunlanmadi va, qoida tariqasida, qisqa muddatli edi. Qo‘qon qoʻshinlarining butun hujumi davomida togʻli hududlar aholisi ularga faol qarshilik koʻrsatdilar[5].
1869-yil yozida Qorategini Qoʻqon qoʻshinlari bosib oldi. Bu Qoʻqon qoʻshinlarining Qorateginga oxirgi va ayni paytda eng yirik hujumi edi[5]. Oʻsha yilning kuzi oldidan Qorateginda qoʻzgʻolon koʻtarilib, Qoʻqon hokimi quvgʻin qilinadi. Qorategin mustaqil boʻldi, Qoʻqon xonlari uni butunlay boʻysundira olmadilar[6].
Bularning barchasiga qaramay, Qorategin XIX asrning 70-yillarigacha yarim mustaqil mavqeini saqlab qoldi[7].
Sharqiy Buxoro Buxoro amirligiga qoʻshib olingandan soʻng Qorategin bekdomiga aylangan va bu yerda juda tez orada „Buxoro tartibi“ joriy qilingan. Amir tomonidan tayinlangan hokimlar butun maʼmuriy hokimiyatni oʻz qoʻllarida toʻplashgan[8].
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kapitan Vasilev XIX asrning 80-yillarida Qorategin Buxoro amirligiga qoʻshib olingandan soʻng Qorategin aholisi toʻgʻrisida u asosan Surxob daryosi vodiysida toʻplanganligi haqida maʼlum qilgan[9].
Qorateginda tojiklar bilan bir qatorda qirgʻizlar ham yashagan[9]. Vasilevning soʻzlariga koʻra, „51 ming kishidan. 3 ming nafari qora-qirgʻiz, qolgan 48 ming nafari tojiklardir“[9].
Qorategin aholisi asosan Surxob, Obixingu va boshqa daryo vodiylarida toʻplangan[3].
Madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qorategin aholisining asosiy kasbi dehqonchilik edi. Ular bilan asosan tojiklar shugʻullangan. Qirgʻizlar ham dehqonchilik, ham chorvachilik bilan shugʻullangan. Qoidaga koʻra, yoz faslida qirgʻiz qishloqlarida bir necha kishi xoʻjalikni kuzatish va dalalarni sugʻorish uchun qolgan, qolganlari esa oʻz chorvalari bilan Qorateginning baland togʻ vodiylarida joylashgan yozgi lagerlarga (yaylovlarga) ketishgan[3].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Искандаров 1962, s. 16.
- ↑ Искандаров 1962, s. 16—17.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Искандаров 1962, s. 23.
- ↑ Искандаров 1962, s. 35.
- ↑ 5,0 5,1 Искандаров 1962, s. 40.
- ↑ Искандаров 1962, s. 39.
- ↑ Искандаров 1962, s. 40—41.
- ↑ Искандаров 1963, s. 11.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Искандаров 1962, s. 22.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Искандаров Б. И. I. Восточная Бухара и Памир во второй половине XIX в.. АН Таджикской ССР, 1962 — 357 bet.
- Искандаров Б. И. II. Восточная Бухара и Памир во второй половине XIX в.. АН Таджикской ССР, 1963 — 352 bet.