Koʻlob bekligi
Koʻlob bekligi(oʻzbekcha: Ko'lob bekligi/Ko'lob viloyati ruscha: Кулябское бекство/Кулябский вилайет) — Buxoro xonligi tarkibidagi maʼmuriy birligidagi Koʻlob shahri boʻlgan[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
XV-asr oxirida Xuttal Hisorga qaram viloyatlardan biri boʻlgan. 1497—1498 yillarda Xusravshoh bek Hisorda hokimiyatni qoʻlga kiritgach, Xuttalyonni ukasi Veli-bekka bergan[2].
XVI-asrdan qadimiy Xuttalyon viloyati nomi hisoblanadi.16-asrda oʻzbek Shayboniylar sulolasi hukmronligi davrida poytaxti Xulbugʻdan Koʻlobga oʻzgartirilishi munosabati bilan viloyatning Xuttal nomi Koʻlob nomi bilan almashtirilgan[2][3][4]. Ammo ashtarxoniylar hukmronligi davrida ham Mahmud ibn Velining „Bahr al-asror“ asarida (1634-yil oktyabrda boshlangan) viloyat Xuttalyon, „Ubaydulla-noma“da esa Koʻlob nomi allaqachon tilga olingan. ashtarxoniylar tarixi Ubaydullaxon II (1702—1711) — xon hayotida boshlangan[2].
Ahmedovning yozishicha, „Koʻlob“ viloyatining yangi nomi oʻzbek mangʻitlar sulolasi davrida paydo boʻlgan[3].
Shayboniylar sulolasi davrida (1501-1599)[tahrir | manbasini tahrirlash]
1504—1505 yillarda Xuttal yangi oʻzbek Shayboniylar sulolasining asoschisi Shayboniyxon tomonidan asirga olingan va mahalliy hokim Veli-bek tomonidan oʻldirilgan[5].
1511—1512-yillarda Hisordagi oʻzbek qoʻshinlari Bobur bilan boʻlgan shiddatli jangdan soʻng yuzma-yuz magʻlubiyatga uchragan. Bu muvaffaqiyat Boburga nafaqat Hisor, balki Koʻlob, Qunduz va Badaxshonni ham vaqtinchalik egallashini taʼminlagan[8]. 1545-yilda Boburning vorisi Humoyun Ko‘lob viloyatini ukasi Kamronga topshirgan. Ammo oradan bir yil o‘tib Kamron Ko‘lobni tark etib, Humoyunga qarshi sharmandali kurashini davom ettirgan[6].
1585-yilda Koʻlob Buxoro xoni — Abdullaxon II (1583-1598) tomonidan yana Shayboniylar mulkiga qoʻshib olingan[7].
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koʻlob bekdomi Amudaryoning oʻng qirgʻogʻida, Koʻlobdaryo yoki Oqsuv (Bartangning yuqori oqimidagi daryo) havzasida, Amudaryoning kichik oʻng irmogʻi, toʻlqinsimon yuzada joylashgan[8][2]. Koʻlob bekstvosining shimoliy va shimoli-gʻarbdagi chegarasi Baldjuan bekstvosi bilan, gʻarbda — Qoʻrgʻontyubinsk bekstvosi bilan, janub va janubi-sharqda Pyadj daryosi boʻyida — Afgʻoniston, shimoli-sharqda — Darvaz bekstvosi bilan aloqada boʻlgan. Bekstvoning umumiy maydoni 4750 kvadrat metrni verst (54 ming km²)ni tashkil etgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Бартольд 1963.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Бартольд 1965.
- ↑ 3,0 3,1 Ахмедов 1982.
- ↑ Ўзбекистон миллий энциклопедияси: ҲУЛБУК & 2000—2005.
- ↑ Тревер 1947.
- ↑ Ўзбекистон миллий энциклопедияси: КОМРОН & 2000—2005.
- ↑ Ўзбекистон миллий энциклопедияси: БУХОРО ХОНЛИГИ & 2000—2005.
- ↑ Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.