Qorakoʻl qoʻy zoti
Qorakoʻl yoki qoraqul qoʻy zoti - moʻynali terisi uchun boqiladigan dagʻal junli qoʻy zoti. Bu zot bir necha yuz yillar oldin hozirgi Oʻzbekiston (Buxoro viloyati Qorakoʻl tumani) hududida jaydari qoʻylarni xalq seleksiyasi usulida uzoq vaqt tanlash va chatishtirish natijasida yaratilgan[1]. Ba'zi arxeologik ma'lumotlarga ko'ra, Qorako'l qo'ylari u yerda miloddan avvalgi 1400-yildan boshlab doimiy ravishda boqib kelinmoqda[2].
Oʻrta Osiyoning choʻl mintaqalarida yashovchi qorakoʻl qoʻylari oʻzining oʻta ogʻir hayot sharoitlarida oʻsish qobiliyati bilan mashhur. Ular og'ir qurg'oqchilik sharoitida ham omon qolishi mumkin, chunki Qorako'l qo'ylari dumlarida yog‘ ko‘rinishida zaxira saqlaydilar[3].
Qorakoʻl qoʻy zoti dumli qoʻylar turiga mansub, dumining uch qismida zotga xos ilmoqnamo oʻsimta mavjud. Jun qoplami dagʻal jun turiga mansub. Koʻpchilik qorakoʻl qoʻy zotlarining boshi katta, tanasi baquvvat, dumida koʻp yogʻ toʻplanadi. Qoʻzilari qora (80%), kulrang, jigarrang, sur va boshqa tusli boplishi mumkin. Bir yarim yoshdan keyin tumshugʻi, quloqlari va oyoqlaridan boshqa joyidagi qora junlar oqara boshlaydi. Katta yoshli ona qoʻylar shoxsiz vazni 42—45kg, qoʻchqorlari yirik, burama shoxli vazni 55–60kg, yangi tugʻilgan qoʻzilarining oʻrtacha vazni 4—4,5kg. Serpushtligi 90—95%[4]. Qorako‘l zoti asosan qo‘rako‘l terisini olish uchun ko‘paytiriladi. Mo‘ynadan tashqari qo‘zichoqlari so'yilgan ona qo‘ylardan sut, terisi sifatsiz bo‘lgan qo‘chqorlardan go‘sht olinadi. Bu zotga mansub qo‘ylarni yaylovlarda va suvli yerlada boqish teri sifatini yomonlashtirgan[5].
Qorakoʻl qoʻy zoti dunyoning (Avstraliyadan boshqa) barcha qitʼalarida 50 dan ortiq mamlakatda ko‘paytiriladi (15 mln. bosh atrofida). Afgʻoniston, Oʻzbekiston, Turkmaniston, Qozogʻiston, Eron, Janubiy Afrika Respublikasi eng koʻp Qorakoʻl qoʻy zoti boqiladigan davlatlar hisoblanadi. Moldaviya va Ukraina Respublikalarining ayrim hududlarida (Xerson, Odessa, Poltava, Mykolaiv viloyatlari), Volgograd, Astraxan, Orenburg viloyatlari, Krasnodar o'lkasida boqiladi[6]. Hozirda Qorakoʻl zoti dunyoning 50 ta davlatida yetishtirilib, umumiy soni 31 million boshga yetmoqda[7].
Oʻtgan asrning 50-yillarida Qo‘rako‘l qo‘yini ko‘paytiruvchi maxsus "sovxoz"lar bo‘lgan. Samarqandda Qorakoʻl ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan. 1976-yilda Qorakoʻl qoʻylarining toʻrtta yangi tipini koʻpaytirish tugallandi: “Kenimex” (“Kenimeh” davlat naslchilik fermasida), “Nishon” (“Nishon” davlat naslchilik fermasida), “Muborak” (shtatda). “Muborak” naslchilik xoʻjaligi) va “Qoraqum” (“Qoraqum” davlat chorvachilik zavodi qoshida)[8]. 1977-yilda O‘zbekiston SSRning “Karnab” va "Gagarin" nomidagi naslchilik zavodlarida qorako‘l qo‘ylarining uchta yangi zavod turi: “Gagarin” – oq rang, “Samarqand” – oq ermin rangi va “Sayxon” – pushti rang[9]. 1983 - yilda Qozog‘iston Qorako‘lchilik ilmiy-tadqiqot instituti va Jambul viloyati Talas davlat naslchilik zavodi mutaxassislari tomonidan yangi zavod turidagi bo‘z qorako‘l qo‘ylarini ko‘paytirish ishlari yakunlandi[10]. 1984-yilda Butunittifoq Qorako‘lchilik ilmiy-tadqiqot institutining Turkmaniston filiali va Ashxobod viloyati Tejen tumanidagi “Udarnik” naslchilik xo‘jaligi mutaxassislari tomonidan seleksiya yo‘li bilan yangi zavod tipidagi qorako‘l qo‘ylarini ko‘paytirish ishlari yakunlandi.
Zotni takomillashtirish borasida asosan qora, koʻk, sur, oq, zarmalla, kumushsimon, tillasimon, olmos, havorang, shamchiroq, poʻlat, platina, bronza, qahrabo, antratsit (qora tovlanadigan) zotlarini yaratish ustida seleksiyanaslchilik ishlari olib borilmoqda. Koʻp yillar davomida olimlar tomonidan olib borilgan seleksiya-naslchilik ishlari natijasida Oʻzbekistonda Qorakoʻl qoʻylarining yuqori irsiy va mahsuldorlik xususiyatlariga ega boʻlgan 27 zavod tipi yaratilgan. Ular Qorakoʻl qoʻy zotining qimmatli irsiy genofondi hisoblanadi. Qorakoʻl qoʻy zoti boshqa zotlarni yaxshilashda ham foydalaniladi. Ekstremal sharoitli, kam hosilli choʻl yaylovlarida urchitilishi hisobiga zotning koʻpgina biologik va mahsuldorlik xususiyati uzoq yillar davomida tabiiy ravishda saqlanib qolgan.
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Qorako‘l qo‘yi terisi -
Qorakoʻl qo‘yi terisidan tikilgan kiyim -
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Грубошерстные овцы. Смушковые породы овец“. 2010-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-mart.
- ↑ „Karakul“. Breeds of Livestock. Oklahoma State University, Dept. of Animal Science. Qaraldi: 2009-yil 17-aprel.
- ↑ Forde, Kevin „Weird Sheep Breeds - Karakul Sheep | THATSFARMING.COM“. That's Farming (2018-yil 20-noyabr). 2019-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 26-iyul.
- ↑ Большая Советская энциклопедия. Гл. ред. Б. А. Введенский, 2-е изд. Т. 20. Кандидат — Кинескоп. 1953. 644 стр., илл.; 55 л. илл. и карт.
- ↑ „Каракульская порода“. 2017-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-mart.
- ↑ „Разведение каракульской породы овец. Каракульская овца“. 2010-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-mart.
- ↑ „Астраханские животноводы завоевали на всероссийской выставке 28 медалей“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-mart.
- ↑ Достижения сельскохозяйственной науки в 1976 г. // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1977 (вып. 21). М., «Советская энциклопедия», 1977. стр.533
- ↑ Сельское хозяйство // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1978 (вып. 22). М., «Советская энциклопедия», 1978. стр.527
- ↑ Достижения сельскохозяйственной науки в 1983 г. // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1984 (вып. 28). М., «Советская энциклопедия», 1984. стр.514
 |
Vikiomborda Qorakoʻl qoʻy zoti haqida turkum mavjud |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |