Qayta tiklanadigan energiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
2020-yilda qayta tiklanadigan energiya quvvati qo‘shimchalari. (2019-yilga nisbatan) Shamol energiyasi (yashil) 45 foizdan 90 foizga va yangi quyosh fotovoltaik qurilmalari (sariq) 23 foizga kengaygan[1].

Qayta tiklanadigan energiya vaqt oʻtishi bilan tabiiy ravishda toʻldiriladigan qayta tiklanadigan manbalardan toʻplangan energiyadir. U quyosh nuri, shamol, suv harakati va geotermal issiqlik kabi manbalarni oʻz ichiga oladi[2]. Koʻpgina qayta tiklanadigan energiya manbalari barqaror boʻlsa-da, baʼzilari barqaror emas. Misol uchun, baʼzi biomassa energiya manbalari hozirgi ekspluatatsiya jarayonida barqarorlik kasb etmaydi deb hisoblanadi[3][4]. Qayta tiklanadigan energiya koʻpincha elektr tarmogʻi, havo va suvni isitish va sovutish hamda mustaqil ravishda ishlaydigan energiya tizimlariga elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun energiya yaratib beradi.

2011-yildan 2021-yilgacha qayta tiklanadigan energiya global elektr taʼminoti tizimida 20 % dan 28 % gacha oʻsdi. Qazilma energiya 68 % dan 62 % gacha, yadroviy energiya esa 12 % dan 10 % gacha qisqardi. Gidroenergetikaning ulushi 16 % dan 15 % gacha kamaydi, quyosh va shamol energiyasi esa 2 % dan 10 % gacha oshdi. Biomassa va geotermal energiya 2 % dan 3 % gacha oʻsdi. 135 ta davlatda 3146 gigawattlar oʻrnatilgan boʻlsa, 156 ta davlat qayta tiklanadigan energiya sohasini tartibga soluvchi qonunlarni ishlab chiqqan[5][6].

Dunyo miqyosida qayta tiklanadigan energiya sanoati bilan bogʻliq 10 milliondan ortiq ish oʻrni mavjud. Ular orasida quyosh fotovoltaiklari qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng yirik ish beruvchi tizimi hisoblanadi[7].Bugungi kunda qayta tiklanadigan energiya tizimlarida energiya ishlab chiqarish jarayoni anchagina tez va samarali ravishda amalga oshirilmoqda.Shu boisdan energiya narxi arzonlashmoqda va ularning umumiy energiya isteʼmolidagi ulushi ortib bormoqda[8]. Butun dunyo boʻylab yangi oʻrnatilgan elektr quvvatlarining katta qismi qayta tiklanadigan manbalar hisoblanadi[9]. Koʻpgina mamlakatlarda fotovoltaik quyosh energiyasi yoki shamoldan olinadigan energiya eng arzon elektr energiya manbaiga aylanib ulgurdi[10].

Dunyo boʻylab koʻpgina davlatlar qayta tiklanadigan energiya manbalariga ega.Qayta tiklanadigan energiya ularning umumiy energiya taʼminotining 20 % dan ortigʻini tashkil qiladi. Baʼzilari esa qayta tiklanadigan energiya manbalaridan elektr energiyasining yarmidan koʻprogʻini ishlab chiqaradi[11]. Bir necha mamlakatlar qayta tiklanadigan energiyadan foydalangan holda deyarli barcha elektr energiya resurslarini ishlab chiqarishmoqda[12]. Qayta tiklanadigan energiya milliy bozorlari 2020-yillarda va undan keyin ham kuchli oʻsishda davom etishi kutilmoqda[13]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, 100 % qayta tiklanadigan energiyaga global oʻtish barcha sohalarda — energiya, issiqlik, transport- amalga oshirilishi mumkin va bu iqtisodiy jihatdan anchagina foydali hisoblanadi[14][15][16]. Qayta tiklanadigan energiya va energiya samaradorligini oshirish texnologiyalarini joriy etish sezilarli darajada energiya xavfsizligi, iqlim oʻzgarishi va iqtisodiyot sohalarida foyda keltiradi[17]. Biroq qayta tiklanadigan manbalarga qazilma yoqilgʻi subsidiyalari toʻsqinlik qilishi davom etmoqda[18]. Xalqaro jamoatchilik fikrini oʻrganish mobaynida quyosh energiyasi va shamol energiyasi kabi qayta tiklanadigan manbalar aholi ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli ekanligi isbotlangan[19][20].Shuning uchun Xalqaro Energetika agentligi 2021-yilda qayta tiklanadigan energiya manbalarini koʻpaytirish uchun koʻproq harakat qilish kerakligini va 2030-yilgacha bu manbalarni ishlab chiqarishni yiliga taxminan 12 % ga oshirishni taʼkidladi[21].

Qayta tiklanadigan energiya texnologiyalari loyihalari odatda keng koʻlamli boʻladi, lekin ular qishloqlar, chekka hududlar va energiya inson taraqqiyotida koʻpincha hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlgan rivojlanayotgan mamlakatlar uchun ham mos keladi[22]. Qayta tiklanadigan energiya texnologiyalarining aksariyati elektr energiyasi bilan taʼminlanganligi sababli, qayta tiklanadigan energiya koʻpincha elektrlashtirish atamasi bilan birga qoʻllaniladi[23][24]. 2021-yilda qayta tiklanadigan elektr energiyasi global oʻsishining deyarli yarmi Xitoy hissasiga toʻgʻri keldi[25].

Koʻmir, neft va tabiiy gaz qayta tiklanadigan manbalar tez oʻsishni boshlagan bir paytda ham asosiy global energiya manbalari boʻlib qolmoqda[26].
PlanetSolar quyosh energiyasi bilan ishlaydigan dunyodagi eng katta qayiq va dunyoni aylanib chiqqan birinchi quyosh elektr transport vositasi (2012-yilda)

Taʼrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklanadigan energiya oqimlari quyosh nuri, shamol, suv toshqini, oʻsimliklarning oʻsishi va geotermal issiqlik kabi tabiiy hodisalarni oʻz ichiga oladi. Xalqaro Energiya agentligi qayta tiklanadigan energiyaga quyidagicha taʼrif bergan[27]:

Qayta tiklanadigan energiya doimiy ravishda sodir bo'ladigan tabiiy jarayonlardan olinadi. Turli xil shakllarda u to'g'ridan-to'g'ri quyoshdan yoki yerning chuqurligida hosil bo'lgan issiqlikdan kelib chiqadi. Qayta tiklanadigan energiyaga quyosh, shamol, okean, gidroenergetika, biomassa, geotermal resurslar va qayta tiklanadigan manbalardan olinadigan bioyoqilg'i va vodoroddan ishlab chiqariladigan elektr va issiqlik energiyalari kiradi.

Haydovchilar va imtiyozlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklanadigan energiya qazib olinadigan yoqilgʻi (neft, tabiiy gaz va boshqalar) dan farqli oʻlaroq, ularning toʻldirilishi uchun sarflangan vaqtga nisbatan tezroq ishlatilmaydi. Qayta tiklanadigan energiya manbalari va energiya samaradorligi uchun muhim imkoniyatlar cheklangan miqdordagi mamlakatlarda toʻplangan boshqa energiya manbalaridan farqli oʻlaroq, keng geografik hududlarda mavjud hisoblanadi. Qayta tiklanadigan energiya va energiya samaradorligini tezkor joriy etish, energiya manbalarini texnologik diversifikatsiya qilish energiya xavfsizligiga va iqtisodiy jihatdan davlat byudjetiga sezilarli foyda keltiradi[28].Hozirgi kunda quyosh va shamol energiyasi narxi ancha arzonlashdi[29]. Baʼzi hollarda hozirgi qazib olinadigan yoqilgʻidan foydalanishni davom ettirishdan farqli oʻlaroq, ushbu manbalarga oʻtish arzonroq boʻlmoqda. Bu, shuningdek, qazib olinadigan yoqilgʻilarning yonishi natijasida yuzaga keladigan havo ifloslanishi kabi atrof-muhitning ifloslanishini kamaytiradi va aholi salomatligini yaxshilaydi. Ifloslanish tufayli kelib chiqadigan barvaqt oʻlimni kamaytiradi va har yili trillionlab dollarni tashkil etishi mumkin boʻlgan sogʻliqni saqlash xarajatlarini tejaydi[30][31]. Dekarbonizatsiya strategiyalarining koʻplab tahlillari shuni koʻrsatdiki, sogʻliq uchun foydali boʻlgan yuqoridagi strategiyalarni amalga oshirish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin[32][33].

Shamol turbinalari va quyosh panellari kabi qayta tiklanadigan energiya uskunalari narxining doimiy pasayishi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishning koʻpayishiga olib keladi[34]. Hukumatning yangi xarajatlarni tartibga solish siyosati sanoatda global moliyaviy inqirozni boshqa koʻplab sektorlarga qaraganda yaxshiroq bartaraf etishga yordam berdi. Xalqaro Qayta Tiklanadigan Energiya agentligi maʼlumotlariga koʻra, oʻrtacha global haroratning oʻsishini (2.0 °C (3.6 °F) darajadan) „yaxshiroq“ ushlab turish uchun sanoatda oldingi darajaga nisbatan joriy asrda energiya tarkibidagi qayta tiklanadigan manbalarning umumiy ulushi (energetika, issiqlik va transportni oʻz ichiga olgan holda) olti barobar tezroq oʻsishi kerak[35].

Koʻrsatkich[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uydagi quyosh panellari va batareyalarI koʻpincha oʻsha uy uchun ishlatilishi mumkin yoki elektr tarmogʻiga ulangan boʻlsa, boshqa xonadonlar bilan birlashtirilishi mumkin[36]. 44 milliondan ortiq uy xoʻjaliklarini yoritish yoki ovqat tayyorlash uchun uy xoʻjaliklarida ishlab chiqarilgan biogazdan foydalanadi. 166 milliondan ortiq xonadon esa samaraliroq biomassali pechlarning yangi avlodidan foydalanishni boshlashgan[37]. Tadqiqotga koʻra, mamlakat qayta tiklanadigan energiyadan foydalanishdan oldin oʻz oʻsishining maʼlum bir nuqtasiga erishishi kerak. Birlashgan Millatlar Tashkilotining sakkizinchi Bosh kotibi Pan Gi Mun qayta tiklanadigan energiya eng qashshoq davlatlarni yangi farovonlik darajasiga koʻtarish qobiliyatiga ega ekanligini taʼkidlagan edi[38]. Dunyo boʻylab kamida 30 ta davlat energiya taʼminotining 20 % dan ortigʻini qayta tiklanadigan energiya manbalari tashkil qiladi[39].

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklanadigan energiya koʻpincha anʼanaviy yoqilgʻidan foydalaniliadigan toʻrtta sohaning oʻrnini egallaydi: elektr energiyasi ishlab chiqarish, issiq suv, transport va qishloq xoʻjaligi (tarmoqsiz) energiya xizmatlari[40].

550 MVt quvvatga ega Topaz quyosh fermasida quyosh panellari

Energiya ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yilga kelib elektr energiyasining chorak qismidan koʻprogʻi qayta tiklanadigan manbalar hisobidan ishlab chiqarila boshlandi[41].

Issiq va sovuq suv[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyosh energiyasidan foydalanaib suvni isitish koʻplab mamlakatlarda, ayniqsa, Xitoyda qayta tiklanadigan issiqlik manbalariga muhim hissa qoʻshadi.Xitoyda bu tizimlarning aksariyati koʻp xonadonli turar-joy binolariga oʻrnatiladi[42]. Xitoyda bu energiya manbasi taxminan 50-60 million xonadonning issiq suvga boʻlgan ehtiyojining bir qismini qondiradi. Dunyo boʻylab jami oʻrnatilgan quyosh suv isitish tizimlari 70 milliondan ortiq xonadonning suv isitish ehtiyojlarining bir qismini qondiradi. Shvetsiyada biomassa energiyasidan foydalanish neftdan olinadigan energiya manbalaridan oshib ketdi. Issiqlik nasoslari suvni isitish va sovutishni taʼminlaydi[43][44]. Hozirgi kunda qayta tiklanadigan issiqlik energiyasi ham tez oʻsib bormoqda[45]. Suvni isitish va sovutish uchun ishlatiladigan energiyaning taxminan 10 % qayta tiklanadigan manbalardan olinadi[46].

Transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Biodizel yoqilgʻisi bilan ishlaydigan avtobus

Transportni dekarbonizatsiya qilish harakatlaridan biri bu elektr transport vositalaridan (EV) koʻproq foydalanishdir[47]. Transport energiyasining 4 % dan kamrogʻi qayta tiklanadigan manbalardan olinadi[48].

Asosiy texnologiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyosh energiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistondagi Bhadla quyosh parkining sunʼiy yoʻldosh tasviri. Bu dunyodagi eng katta quyosh parki hisoblanadi.
Gorizontal nurlanishning global xaritasi[49].
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 849,5 GVt (2021)[50]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatining yillik oʻsish sur’ati 26 % (2012—2021)[51]
Global elektr energiyasining ishlab chiqarishdagi ulush 2 % (2018)[52]
Bir megavatt soat uchun tenglashtirilgan narx Foydali fotovoltaiklar: 38,343 AQSh dollari (2019)[53]
Birlamchi texnologiyalar Fotovoltaiklar, konsentrlangan quyosh energiyasi, quyosh issiqlik kollektori
Boshqa energiya dasturlari Suvni isitish, isitish, shamollatish va havoni tozalash (HVAC); pishirish, texnologik issiqlik, suv bilan ishlov berish sohalari

Quyosh energiyasi radiatsion yorugʻlik, fotovoltaiklar, konsentrlangan quyosh energiyasi (CSP), kontsentrator fotovoltaiklari (CPV), quyosh arxitekturasi va sunʼiy fotosintez kabi doimiy rivojlanib borayotgan bir qator texnologiyalar yordamida qoʻllaniladi[54][55]. Yangi qayta tiklanadigan energiyaning aksariyati quyosh energiyasi hisoblanadi[56]. Quyosh texnologiyalari quyosh energiyasini olish, ularni energiyaga aylantirish va tarqatish usuliga qarab passiv quyosh energiyasi tizimi yoki faol quyosh energiyasi tizimi sifatida tavsiflanadi. Passiv quyosh energiyasi tizimi binoni quyosh harakatiga yoʻnaltirish, qulay termal massa yoki yorugʻlik dispers xususiyatlariga ega materiallarni tanlash va ventilyatsiya joylarni loyihalashni oʻz ichiga oladi. Faol quyosh texnologiyalari isitish uchun quyosh kollektorlari va quyosh nurini toʻgʻridan-toʻgʻri fotovoltaiklar (PV) yordamida yoki bilvosita konsentrlangan quyosh energiyasidan (CSP) foydalangan holda elektr energiyasiga aylantiradi.

Fotoelektrik tizim fotoelektrik effektdan foydalangan holda yorugʻlikni toʻgʻridan-toʻgʻri elektr tokiga (DC) aylantiradi[57]. Bugungi kunda quyosh energiyasi tez rivojlanayotgan sanoat turiga aylandi va iqtisodiy samaradorligini oshirishda davom etmoqda. Quyosh energiyasi CSP bilan birgalikda har qanday qayta tiklanadigan texnologiyalarning eng koʻp imkoniyatlariga ega. Konsentrlangan quyosh energiyasi (CSP) tizimlari quyosh nurining katta maydonini kichik nurga qaratish uchun linzalar yoki kuzatuv tizimlaridan foydalanadi. Tijoriy konsentrlangan quyosh elektr stansiyalari birinchi marta 1980-yillarda ishlab chiqilgan. CSP-Stirling barcha quyosh energiyasi texnologiyalari orasida eng yuqori samaradorlikka ega.

2011-yilda Xalqaro Energetika agentligi "hamyonbop, bitmas-tuganmas va toza quyosh energiyasi texnologiyalarini ishlab chiqish katta foyda keltirishini taʼkidladi. Bu mahalliy, tuganmas va asosan importdan mustaqil manbaga tayanish orqali mamlakatlarning energiya xavfsizligini oshiradi, iqtisodiy barqarorlikni taʼminlaydi, ifloslanishni kamaytiradi, iqlim oʻzgarishini yumshatish xarajatlarini kamaytiradi va qazib olinadigan yoqilgʻi narxini boshqa manbalarga qaraganda pastroq ushlab turadi. Quyosh energiyasidan foydalanish yiliga 505 GVt ni tashkil qiladi, bu dunyodagi umumiy elektr energiya taʼminotining 2 % ni taʼminlashga yordam beradi. Quyosh energiyasidan quyosh nuri tushadigan har qanday joyda foydalanish mumkin, Biroq elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan quyosh energiyasi miqdori ob-havo sharoiti, geografik joylashuv va kun vaqtiga taʼsir qiladi[58]. IPCC 2022 iqlim oʻzgarishini yumshatish boʻyicha hisobotining 6-bobiga koʻra, toʻgʻridan-toʻgʻri quyosh energiyasining global salohiyati boshqa qayta tiklanadigan energiya manbalaridan ancha yuqoriligi aytib oʻtilgan. Avstraliya 2020-yilda mamlakatning elektr energiyasiga boʻlgan talabining 9,9 foizini taʼminlaydigan quyosh energiyasidan foydalanish boʻyicha dunyodagi eng katta ulushga ega[59]. Hozirda Avstraliyadagi uy xoʻjaliklarining 30 foizdan ortigʻi oʻz xonadoning tomida quyosh panellaridan foydalanadi[60].

Shamol energiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vaqt oʻtishi bilan mintaqalar boʻyicha shamol energiyasi ishlab chiqarish[61].
Shamol energiyasi zichligi potentsialining global xaritasi[62].
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 824,9 GVt (2021)[50]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatining yillik oʻsish sur’ati 13 % (2012—2021)[63]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarishdagi ulush 5 % (2018)[64]
Bir megavatt soat uchun tenglashtirilgan narx Quruqlikdagi shamol energiyasi: 30,165 AQSh dollari (2019)[53]
Birlamchi texnologiya Shamol elektr stansiyasi
Boshqa energiya dasturlari Shamol tegirmoni, shamol nasosi

Zamonaviy shamol elektr stansiyalari 600 kVt dan 9 MVtgacha nominal quvvatga yaqin energiya ishlab chiqaradi. Shamoldan foydalanish mumkin boʻlgan quvvat shamol tezligi kubining funksiyasidir, shuning uchun shamol tezligi oshgani sayin, quvvat chiqishi maʼlum bir stansiyadagi energiya ishlab chiqarishing maksimal darajasigacha oshadi[65]. Shamol kuchliroq va doimiy esadigan hududlar, masalan, dengiz va baland togʻlar, shamol fermalari bunday turdagi energiya ishlab chiqarish uchun eng qulay joylar hisoblanadi.

Shamol yordamida ishlab chiqarilgan elektr energiyasi 2015-yilda global elektr energiyasiga boʻlgan talabning qariyb 4 foizini qondirdi.. Shamol energiyasi Yevropa, AQSh va Kanadada yangi quvvatlarning yetakchi manbai hisoblanadi. Xitoyda esa ikkinchi oʻrinda turadi. Daniyada shamol energiyasi elektr energiyasiga boʻlgan talabning 40 % dan ortigʻini, Irlandiya, Portugaliya va Ispaniya esa deyarli 20 % ni qondirdi[66].

Gidroenergetika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoyning Yanszi daryosidagi Three Gorges toʻgʻoni
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 1230,0 GVt (2021)[67]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatining yillik oʻsish sur’ati 2,5 % (2012—2021)[68]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarishdagi ulush 16 % (2018)[69]
Bir megavatt soat uchun tenglashtirilgan narx 65,581 AQSh dollari (2019)[53]
Birlamchi texnologiya Gidro elektr energiya stansiyasi
Boshqa energiya dasturlari Nasosli saqlash, mexanik quvvat

Gidroenergetika 150 ta mamlakatda ishlab chiqariladi. U 2010-yilda Osiyo-Tinch okeani mintaqasi global gidroenergetikaning 32 foizini ishlab chiqaradi. Qayta tiklanadigan manbalardan ishlab chiqariladigan elektr energiyasi ulushi boʻyicha 50 ta eng yaxshi mamlakatdan 46 tasi asosan gidroelektrik hisoblanadi[70]. Hozir 10 GW dan kattaroq energiya yetkazib beruvchi uchta GES mavjud. Ular Xitoydagi Three Gorges toʻgʻoni, Braziliya va Paragvay chegarasidagi Itaipu toʻgʻoni va Venesueladagi Guri toʻgʻonlari hisoblanadi[71].

Geyserdagi geotermal zavod, Kaliforniya, AQSh

Okean yuzasi toʻlqinlarining energiyasini ushlaydigan toʻlqin kuchi va toʻlqinlar harakatini energiyaga aylantiruvchi toʻlqin kuchi kelajakdagi salohiyatga ega boʻlgan gidroenergetikaning ikkita yangi shakllari hisoblanadi. Ammo ular hali tijoratda keng qoʻllanilmagan[72]. Maine qirgʻogʻida joylashgan Okean qayta tiklanadigan energiya kompaniyasi tomonidan boshqariladigan va tarmoqqa ulangan koʻrgazmali loyiha dunyodagi eng yuqori suv oqimi joylashgan Fundy koʻrfazidagi suv oqimi energiyasidan foydalanadi.

Bioenergiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Braziliyada etanol ishlab chiqarish uchun shakarqamish plantatsiyasi
Fransiyadagi 30 000 uy xoʻjaligini energiya bilan taʼminlash uchun qurilgan CHP elektr stansiyasi
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 143,4 GVt (2021)[50]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatining yillik oʻsish sur’ati 7,1 % (2012—2021)[73]
Global elektr energiyasi ishlab chiqarishdagi ulush 2 % (2018)[74]
Bir megavatt soat uchun tenglashtirilgan narx 118,908 AQSh dollari (2019)[53]
Birlamchi texnologiyalar Biomassa, bioyoqilgʻi
Boshqa energiya dasturlari Isitish, ovqat tayyorlash, transport yoqilgʻilari

Biomassa tirik organizmlardan olingan biologik materialdir. Bu koʻpincha lignoselülozik biomassa deb ataladigan oʻsimliklar yoki oʻsimliklardan olingan materiallarga ishora qiladi[75]. Energiya manbai sifatida biomassa issiqlik ishlab chiqarish uchun toʻgʻridan-toʻgʻri yonish orqali yoki uni bioyoqilgʻining turli shakllariga aylantirgandan soʻng bilvosita ishlatilishi mumkin. Biomassani bioyoqilgʻiga aylantirish uchun turli usullardan foydalaniladi.Masalan, termal, kimyoviy va biokimyoviy usullar. Yogʻoch mahsuloti 2012-yil holatiga koʻra eng katta biomassa energiyaga ega xomashyo edi[76]. Ikkinchi maʼnoda, biomassa tolaga yoki boshqa sanoat kimyoviy moddalariga, shu jumladan bioyoqilgʻiga aylantirilishi mumkin boʻlgan oʻsimlik yoki hayvon moddalarini oʻz ichiga oladi. Sanoat biomassasini koʻp turdagi oʻsimliklardan, jumladan miskantus, oʻtlar, kanop, makkajoʻxori, terak, tol, joʻxori, shakarqamish, bambuk[77] va evkaliptdan palma yog'igacha boʻlgan turli xil daraxt turlaridan olish mumkin. .

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Burbo, Angliya
    Burbo, Angliya
  • AQShning Minnesota shtatidagi Fenton shamol fermasida quyosh chiqishi
    AQShning Minnesota shtatidagi Fenton shamol fermasida quyosh chiqishi
  • CSP -Andasol stansiyasi, Andalusiya, Ispaniya
    CSP -Andasol stansiyasi, Andalusiya, Ispaniya
  • Mojave choʻlidagi Ivanpah quyosh zavodi, Kaliforniya, AQSh
    Mojave choʻlidagi Ivanpah quyosh zavodi, Kaliforniya, AQSh
  • Three Gorges toʻgʻoni vaGezhouba toʻgʻoni, Xitoy
    Three Gorges toʻgʻoni vaGezhouba toʻgʻoni, Xitoy
  • Quyosh panellari sotiladigan doʻkon
    Quyosh panellari sotiladigan doʻkon
  • Oʻrim-yigʻim oʻrmonlari biomassaning tiklanishini oshiradi
    Oʻrim-yigʻim oʻrmonlari biomassaning tiklanishini oshiradi
  • Germaniyaning Bonn shahridagi kichik, tomga oʻrnatilgan PV tizimi
    Germaniyaning Bonn shahridagi kichik, tomga oʻrnatilgan PV tizimi
  • Janubi-Sharqiy Angliyadagi Westmill quyosh parki
    Janubi-Sharqiy Angliyadagi Westmill quyosh parki
  • Yaponiyaning Kofu shahridagi Komekurayama fotoelektr stansiyasi
    Yaponiyaning Kofu shahridagi Komekurayama fotoelektr stansiyasi

 

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Renewable Energy Market Update 2021 / Renewable electricity / Renewables deployment geared up in 2020, establishing a "new normal" for capacity additions in 2021 and 2022“. IEA.org. International Energy Agency (2021-yil may). 2021-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Ellabban, Omar; Abu-Rub, Haitham; Blaabjerg, Frede (2014). „Renewable energy resources: Current status, future prospects and their enabling technology“. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 39-jild. 748–764 [749]-bet. doi:10.1016/j.rser.2014.07.113.
  3. ↑ Timperly. „Biomass subsidies 'not fit for purpose', says Chatham House“. Carbon Brief Ltd © 2020 - Company No. 07222041 (23-fevral 2017-yil). 6-noyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-oktabr 2020-yil.
  4. ↑ Harvey. „Congress Says Biomass Is Carbon Neutral but Scientists Disagree - Using wood as fuel source could actually increase CO2 emissions“. Scientific American (23-mart 2018-yil). 1-noyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-oktabr 2020-yil.
  5. ↑ REN21. „Renewables 2022 - Global Status Report“. № renewable energies. 44-bet. Qaraldi: 5 September 2022. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  6. ↑ REN21 Renewables Global Status Report 2021.
  7. ↑ „Renewable Energy and Jobs – Annual Review 2020“. irena.org. 6-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2020-yil.
  8. ↑ „Global renewable energy trends“. Deloitte Insights. 29-yanvar 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-yanvar 2019-yil.
  9. ↑ „Renewable Energy Now Accounts for a Third of Global Power Capacity“. irena.org. 2-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2020-yil.
  10. ↑ IEA (2020). Renewables 2020 Analysis and forecast to 2025 (Report). p. 12. Archived from the original on 26-aprel 2021-yil. https://web.archive.org/web/20210426063553/https://www.iea.org/reports/renewables-2020. Qaraldi: 27 April 2021. 
  11. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (28–noyabr 2020–yil). „Energy“. Our World in Data.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ Sensiba. „Some Good News: 10 Countries Generate Almost 100% Renewable Electricity“. CleanTechnica (28-oktabr 2021-yil). 2021-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2021-yil.
  13. ↑ REN21 Renewables Global Futures Report 2017.
  14. ↑ Bogdanov, Dmitrii; Gulagi, Ashish; Fasihi, Mahdi; Breyer, Christian (1–fevral 2021–yil). „Full energy sector transition towards 100% renewable energy supply: Integrating power, heat, transport and industry sectors including desalination“. Applied Energy (inglizcha). 283-jild. 116273-bet. doi:10.1016/j.apenergy.2020.116273. ISSN 0306-2619.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  15. ↑ Achieving the Paris Climate Agreement Goals (inglizcha) Teske: , 2019. DOI:10.1007/978-3-030-05843-2. ISBN 978-3-030-05842-5. 
  16. ↑ Jacobson, Mark Z.; von Krauland, Anna-Katharina; Coughlin, Stephen J.; Dukas, Emily; Nelson, Alexander J. H.; Palmer, Frances C.; Rasmussen, Kylie R. (2022). „Low-cost solutions to global warming, air pollution, and energy insecurity for 145 countries“. Energy & Environmental Science (inglizcha). 15-jild, № 8. 3343–3359-bet. doi:10.1039/D2EE00722C. ISSN 1754-5692.
  17. ↑ International Energy Agency. „Energy Technology Perspectives 2012“ (2012). 28-may 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2020-yil.
  18. ↑ Timperley, Jocelyn (20–oktabr 2021–yil). „Why fossil fuel subsidies are so hard to kill“. Nature. 598-jild, № 7881. 403–405-bet. Bibcode:2021Natur.598..403T. doi:10.1038/d41586-021-02847-2. PMID 34671143. 17–noyabr 2021–yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22 November 2021.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  19. ↑ „Global Trends in Sustainable Energy Investment 2007: Analysis of Trends and Issues in the Financing of Renewable Energy and Energy Efficiency in OECD and Developing Countries“. unep.org. United Nations Environment Programme (2007). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-oktabr 2014-yil.
  20. ↑ Sütterlin, B.; Siegrist, Michael (2017). „Public acceptance of renewable energy technologies from an abstract versus concrete perspective and the positive imagery of solar power“. Energy Policy. 106-jild. 356–366-bet. doi:10.1016/j.enpol.2017.03.061.
  21. ↑ „Renewable Power – Analysis“. IEA. 22-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2021-yil.
  22. ↑ Alazraque-Cherni, Judith (1–aprel 2008–yil). „Renewable Energy for Rural Sustainability in Developing Countries“. Bulletin of Science, Technology & Society. 28-jild, № 2. 105–114-bet. doi:10.1177/0270467607313956. 19–mart 2021–yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2–dekabr 2020–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  23. ↑ Armaroli, Nicola; Balzani, Vincenzo (2011). „Towards an electricity-powered world“. Energy and Environmental Science. 4-jild, № 9. 3193–3222-bet. doi:10.1039/c1ee01249e.
  24. ↑ Armaroli, Nicola; Balzani, Vincenzo (2016). „Solar Electricity and Solar Fuels: Status and Perspectives in the Context of the Energy Transition“. Chemistry – A European Journal. 22-jild, № 1. 32–57-bet. doi:10.1002/chem.201503580. PMID 26584653.
  25. ↑ „Renewables – Global Energy Review 2021 – Analysis“. IEA. 23-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2021-yil.
  26. ↑ Friedlingstein, Pierre; Jones, Matthew W.; O'Sullivan, Michael; Andrew, Robbie M.; Hauck, Judith; Peters, Glen P.; Peters, Wouter; Pongratz, Julia et al. (2019). "Global Carbon Budget 2019". Earth System Science Data 11 (4): 1783–1838. doi:10.5194/essd-11-1783-2019. ISSN 1866-3508. Archived from the original on 6 May 2021. https://web.archive.org/web/20210506142248/https://essd.copernicus.org/articles/11/1783/2019/. Qaraldi: 15 February 2021. Qayta tiklanadigan energiya]]
  27. ↑ IEA. IEA. Renewable Energy... ... into the Mainstream. IEA, 2002 — 9 bet. 9-dekabr 2020-yilda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2021-03-19 sanasida arxivlangan)
  28. ↑ International Energy Agency. „Energy Technology Perspectives 2012“ (2012). 28-may 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2020-yil.
  29. ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change. „Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change“. IPCC (4-aprel 2022-yil). 7-avgust 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2022-yil.
  30. ↑ Jacobson, Mark Z.; et al. (2015). „100% clean and renewable wind, water, and sunlight (WWS) all-sector energy roadmaps for the 50 United States“. Energy and Environmental Science. 8-jild, № 7. 2093–2117-bet. doi:10.1039/C5EE01283J.
  31. ↑ Scovronick, Noah; Budolfson, Mark; Dennig, Francis; Errickson, Frank; Fleurbaey, Marc; Peng, Wei; Socolow, Robert H.; Spears, Dean; Wagner, Fabian (7–may 2019–yil). „The impact of human health co-benefits on evaluations of global climate policy“. Nature Communications. 10-jild, № 1. 2095-bet. Bibcode:2019NatCo..10.2095S. doi:10.1038/s41467-019-09499-x. ISSN 2041-1723. PMC 6504956. PMID 31064982.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  32. ↑ „Integrating Air Quality and Public Health Benefits in U.S. Decarbonization Strategies“. Front Public Health. 8-jild. 2020. 563358-bet. doi:10.3389/fpubh.2020.563358. PMC 7717953. PMID 33330312.
  33. ↑ Luderer, Gunnar; Pehl, Michaja; Arvesen, Anders; Gibon, Thomas; Bodirsky, Benjamin L.; de Boer, Harmen Sytze; Fricko, Oliver; Hejazi, Mohamad; Humpenöder, Florian (19–noyabr 2019–yil). „Environmental co-benefits and adverse side-effects of alternative power sector decarbonization strategies“. Nature Communications. 10-jild, № 1. 5229-bet. Bibcode:2019NatCo..10.5229L. doi:10.1038/s41467-019-13067-8. ISSN 2041-1723. PMC 6864079. PMID 31745077.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  34. ↑ „Global Trends in Sustainable Energy Investment 2007: Analysis of Trends and Issues in the Financing of Renewable Energy and Energy Efficiency in OECD and Developing Countries“. unep.org. United Nations Environment Programme (2007). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-oktabr 2014-yil.
  35. ↑ „Global energy transformation: A roadmap to 2050 (2019 edition)“. /publications/2019/Apr/Global-energy-transformation-A-roadmap-to-2050-2019Edition. 18-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-dekabr 2020-yil.
  36. ↑ „Getting the most out of tomorrow's grid requires digitisation and demand response“. The Economist. Qaraldi: 24-iyun 2022-yil.
  37. ↑ REN21 Renewables Global Status Report 2011.
  38. ↑ Leone. „U.N. Secretary-General: Renewables Can End Energy Poverty“. Renewable Energy World (25-avgust 2011-yil). 28-sentabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-avgust 2011-yil.
  39. ↑ „Renewable Energy by Country 2021“. worldpopulationreview.com. Qaraldi: 27-dekabr 2021-yil.
  40. ↑ REN21 Renewables Global Status Report 2010.
  41. ↑ REN21. „RENEWABLES 2021 GLOBAL STATUS REPORT“ (inglizcha). www.ren21.net. Qaraldi: 25-aprel 2022-yil.
  42. ↑ „IEA SHC || Solar Heat Worldwide“. www.iea-shc.org. Qaraldi: 24-iyun 2022-yil.
  43. ↑ „Geothermal Heat Pumps - Department of Energy“. energy.gov. 2016-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-yanvar 2016-yil.
  44. ↑ „Net Zero Foundation“. netzerofoundation.org. 2021-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-noyabr 2021-yil.
  45. ↑ „Fast Growth for Copper-Based Geothermal Heating & Cooling“. 2019-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-aprel 2019-yil.
  46. ↑ REN21. „RENEWABLES 2021 GLOBAL STATUS REPORT“ (inglizcha). www.ren21.net. Qaraldi: 25-aprel 2022-yil.
  47. ↑ „Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change“. IPCC Sixth Assessment Report.
  48. ↑ REN21. „RENEWABLES 2022 GLOBAL STATUS REPORT“ (inglizcha). www.ren21.net. Qaraldi: 20-iyun 2022-yil.
  49. ↑ „Global Solar Atlas“. 2018-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-iyun.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 IRENA 2022.
  51. ↑ IRENA 2022, s. 20. Note: Compound annual growth rate 2012-2021.
  52. ↑ „Electricity“. International Energy Agency (2020). 7-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-iyul 2021-yil.
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 53,3 NREL ATB 2021.
  54. ↑ Philibert, Cédric. Solar energy perspectives, International Energy Agency, Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris: OECD/IEA, 2011. ISBN 978-92-64-12458-5. OCLC 778434303. 
  55. ↑ „Solar Fuels and Artificial Photosynthesis“. Royal Society of Chemistry (2012). 2-avgust 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-mart 2013-yil.
  56. ↑ „Solar - Fuels & Technologies“ (inglizcha). IEA. Qaraldi: 27-iyun 2022-yil.
  57. ↑ „Energy Sources: Solar“. Department of Energy. 14-aprel 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-aprel 2011-yil.
  58. ↑ „Renewable Energy“. Center for Climate and Energy Solutions (27-oktabr 2021-yil). 18-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2021-yil.
  59. ↑ Clean Energy Council Australia. „Clean Energy Australia Report 2021“. Clean Energy Australia. 2-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-aprel 2021-yil.
  60. ↑ „Solar energy“ (inglizcha). Australian Renewable Energy Agency. Qaraldi: 15-avgust 2022-yil.
  61. ↑ „Wind energy generation by region“. Our World in Data. 2020-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  62. ↑ „Global Wind Atlas“. 2019-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-iyun.
  63. ↑ IRENA 2022, s. 13. Note: Compound annual growth rate 2012-2021.
  64. ↑ „Electricity“. International Energy Agency (2020). 7-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-iyul 2021-yil.
  65. ↑ „Analysis of Wind Energy in the EU-25“. European Wind Energy Association. 12-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-mart 2007-yil.
  66. ↑ „Electricity – from other renewable sources - The World Factbook“. www.cia.gov. 27-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-oktabr 2021-yil.
  67. ↑ IRENA 2022, s. 8. Note: Excludes pure pumped storage.
  68. ↑ IRENA 2022, s. 8. Note: Excludes pure pumped storage. Compound annual growth rate 2012-2021.
  69. ↑ „Electricity“. International Energy Agency (2020). 7-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-iyul 2021-yil.
  70. ↑ „Renewable Electricity Capacity and Generation Statistics, June 2018“. Archived from the original on 28 November 2018.
  71. ↑ Institute. „Use and Capacity of Global Hydropower Increases“ (2012-yil yanvar). 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-yanvar 2014-yil.
  72. ↑ „Wave power - U.S. Energy Information Administration (EIA)“. www.eia.gov. Qaraldi: 10-dekabr 2021-yil.
  73. ↑ IRENA 2022, s. 27. Note: Compound annual growth rate 2012-2021.
  74. ↑ „Electricity“. International Energy Agency (2020). 7-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-iyul 2021-yil.
  75. ↑ Biomass Energy Center. Biomassenergycentre.org.uk. Retrieved on 28 February 2012.
  76. ↑ Scheck, Justin; Dugan, Ianthe Jeanne. „Wood-Fired Plants Generate Violations“. The Wall Street Journal (23-iyul 2012-yil). 25-iyul 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-iyul 2021-yil.
  77. ↑ T.A. Volk. „Developing a Willow Biomass Crop Enterprise for Bioenergy and Bioproducts in the United States“. North East Regional Biomass Program (2000-yil yanvar). 28-iyul 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-iyun 2015-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qayta_tiklanadigan_energiya&oldid=3926416" dan olindi