Xalqaro Qayta Tiklanadigan Energiya Agentligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Xalqaro Qayta Tiklanadigan Energiya Agentligi

  (Yashil) IRENAni ratifikatsiya qilgan davlatlar
  (Och-ko'k) IRENAni imzolagan, lekin hali ratifikatsiya qilmagan davlatlar
Turi Xalqaro tashkilot
Ishga tushgan sanasi 2009-yil 26-yanvar
Joylashuvi Birlashgan Arab Amirliklari, Abu Dabi, Masdar Sity
Prezidenti Francesco La Kamera
Budjet 33 million dollar (2020)
Aʼzolari 165 davlat va Yevropa ittifoqi (2021)
Vebsayti https://irena.org/
IRENA map.svg

Xalqaro qayta tiklanadigan energiya agentligi (IRENA) hukumatlararo tashkilot boʻlib, hamkorlikni osonlashtirish, bilimlarni ilgari surish va qayta tiklanadigan energiyani qabul qilish va undan barqaror foydalanishni ragʻbatlantirish vazifasini bajaradi. Bu birinchi xalqaro tashkilot boʻlib, faqat qayta tiklanadigan energetikaga eʼtibor qaratib[1], ham sanoati rivojlangan, ham rivojlanayotgan mamlakatlar ehtiyojlariga javob beradi. U 2009-yilda tashkil etilgan va nizomi 2010-yil 8-iyulda kuchga kirgan. Agentlik shtab-kvartirasi Abu Dabidagi Masdar shahrida joylashgan[2]. IRENA Bosh direktori Francesco La Camera, Italiya fuqarosi[3]. IRENA Birlashgan Millatlar Tashkilotining rasmiy kuzatuvchisi hisoblanadi[4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklanadigan energiya boʻyicha xalqaro agentlik uchun birinchi takliflar 1980-yilgi Brandt Report, NGOs va Eurosolar faoliyatiga asoslanadi. Qayta tiklanadigan energiya boʻyicha Butunjahon kengashi (WCRE) va Butunjahon shamol energiyasi assotsiatsiyasi kabi sanoat guruhlari IRENAni bir necha oʻn yilliklardan beri targʻib qilib kelmoqda[5]. 1990-yilda Avstriya hukumati Franz Vranitzkiy BMTga qayta tiklanadigan energiya agentligini taklif qildi. Taklif beruvchilardan biri germaniyalik siyosatchi va lobbist, Eurosolar prezidenti va WCRE raisi vazifasini bajaruvchi Hermann Scheer edi.

15-iyun kuni WWEA oʻzining yillik tadbirida 2010-yilgi Jahon shamol energiyasi mukofotini IRENA asoschisi aʼzo davlatlarga topshirdi. Ular shunday taʼkidladilar: „IRENA ning yaratilishi qayta tiklanadigan energiya foydasiga global darajada qabul qilingan eng muhim qaror sifatida qaralishi mumkin. IRENA ning tashkil etilishi jahon hamjamiyatiga qayta tiklanadigan energiya butun dunyo boʻylab kelajakda energiya taʼminotida muhim rol oʻynashi kerakligi haqida juda kuchli signal berdi. Mukofot bilan WWEA shuningdek, WWEA IRENA bilan yaqindan hamkorlik qilishga sodiqligini va har tomonlama yordam berishda davom etishini bildirmoqchi.[6]“

1981-yildan beri IRENAning shakllanishini muhokama qilish uchun bir nechta uchrashuvlar boʻlib oʻtdi. 2008-yil 10 va 11-aprel kunlari IREA ni tashkil etishga tayyorgarlik konferensiyasi boʻlib oʻtdi. Bu yerda hukumat vakillari IRENA maqsadlari, faoliyati, moliyasi va tashkiliy tuzilmasini muhokama qildilar. Ishtirokchilar xalqaro tashkilot ko‘magida xavfsizroq, barqaror qayta tiklanadigan energiya iqtisodiyotiga tezroq o‘tishni boshlash zarurligini bildirdilar[7].

2009-yil 26-yanvarda Germaniyaning Bonn shahrida qayta tiklanadigan energiya boʻyicha Xalqaro agentlikning taʼsis konferensiyasi boʻlib oʻtdi. Agentlik nizomini 75 davlat imzoladi. Nizom 2010-yil 8-iyulda, 25-mamlakat oʻz ratifikatsiya yorligʻini saqlash uchun topshirganidan 30 kun oʻtib kuchga kirdi. Taʼsis konferensiyasi IRENAga tayyorgarlik komissiyasini tuzdi, u barcha imzolagan davlatlardan iborat. 

2009-yil 27-yanvarda Bonn shahrida boʻlib oʻtgan Tayyorlov komissiyasining birinchi sessiyasida imzolagan davlatlar IRENA muvaqqat bosh direktori va uning muvaqqat shtab-kvartirasini tanlash mezonlari va tartiblarini qabul qildilar. Komissiyaga uning ikkinchi majlisini tayyorlashda yordam berish uchun Maʼmuriy qoʻmita tuzildi. Maʼmuriy qoʻmita oraliq ish dasturi va byudjeti, shuningdek, vaqtinchalik shtat qoidalari va vaqtinchalik moliyaviy qoidalar uchun takliflar loyihalarini tayyorladi[8]. Muvaqqat bosh direktor va muvaqqat shtab-kvartiraga nomzodlar 2009-yil 30-aprelgacha taqdim etilgan[9].

Tayyorlov komissiyasining ikkinchi sessiyasi 2009-yil 29-30-iyun kunlari Misrning Sharm el-Sheikh shahrida boʻlib oʻtgan va muvaqqat bosh direktorni saylash va IRENA muvaqqat shtab-kvartirasining joylashuvini aniqlash uchun yigʻilgan. Muvaqqat shtab-kvartira Birlashgan Arab Amirliklarining Abu-Dabi shahrida boʻlishiga qaror qilindi. Shunday qilib, BAA yirik xalqaro tashkilotga mezbonlik qilgan birinchi rivojlanayotgan davlatga aylandi. Bundan tashqari, Bonnda innovatsion va texnologiya markazi, Vena shahrida esa Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa xalqaro institutlar bilan aloqalar oʻrnatishga bagʻishlangan ofislarga ega[10][11]. Xelene Pelosse muvaqqat bosh direktor etib saylandi[12]. Tayyorlov komissiyasining ikkinchi majlisida, shuningdek, oraliq ish dasturi va byudjet, shuningdek, vaqtinchalik shtat nizomlari va muvaqqat moliyaviy qoidalar qabul qilindi.

Tayyorlov komissiyasining 2010-yil 24-25-oktabr kunlari Abu-Dabida boʻlib oʻtgan toʻrtinchi sessiyasida Helene Pelosse isteʼfoga chiqqanidan keyin Bosh direktorning muvaqqat vazifalarini bajarish uchun Keniya vakili, muvaqqat bosh direktor oʻrinbosari Adnan Amin tayinlandi[13][14]. 2011-yil 4-aprelda Adnan Amin birinchi Bosh direktor sifatida qasamyod qildi.

Agentlik qayta tiklanadigan energiya manbalarini yanada rivojlantirish yoʻllari va vositalari boʻyicha oʻzaro hamkorlik qilish uchun aʼzo davlatlarni birlashtirgan bir qator tadbirlarni oʻtkazdi va kelajak uchun hayotiy yechimlar boʻyicha muhim tadqiqotlar va ishlanmalarni amalga oshirdi. 2014-yil 8-sentabrda IRENA oʻzining „Rethinking Energy“ nomli ishlari haqida eʼtiborga molik hisobotini eʼlon qildi, bu esa „qayta tiklanadigan energiya texnologiyalarini tezroq joriy etishni“, „uglerod chiqindilarini kamaytirish va halokatli iqlim oʻzgarishidan qochishning eng maqbul yoʻli“ sifatida ragʻbatlantirdi. Tadqiqot global energetika sektorini oʻlchash va texnologik yutuqlar, iqtisodiy oʻsish va iqlim oʻzgarishi, uni qanday oʻzgartirayotganini aniqlashga qaratilgan. „Ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik kuchlarning birlashishi biz bilgan global energetika tizimini o‘zgartirmoqda. Ammo agar biz hozirgi yo‘lda davom etsak va o‘sib borayotgan iqtisodlarimizni eskirgan fikrlash va harakat usullari bilan quvvatlasak, iqlim o‘zgarishining eng jiddiy taʼsiridan qochib qutula olmaymiz“, dedi Amin hisobotni eʼlon qilish chog‘ida. 

2015-yil 10-11-iyun kunlari Abu-Dabi shahrida qayta tiklanadigan energiya bo‘yicha xalqaro agentlik kengashining to‘qqizinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘td[15]i.

Maqsadlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

IRENA global miqyosda qayta tiklanadigan energiyadan foydalanishga oʻtishni ragʻbatlantirishda asosiy harakatlantiruvchi kuchga aylanishni maqsad qilgan:

Qayta tiklanadigan energiya uchun global ovoz sifatida IRENA sanoatlashgan va rivojlanayotgan mamlakatlarga amaliy maslahat va yordam beradi, ularning meʼyoriy-huquqiy asoslarini yaxshilash va salohiyatni oshirishga yordam beradi. Agentlik barcha tegishli maʼlumotlarga, shu jumladan qayta tiklanadigan energiya salohiyati, ilgʻor tajribalar, samarali moliyaviy mexanizmlar va eng zamonaviy texnologik ekspertiza haqidagi ishonchli maʼlumotlarga kirishni osonlashtiradi.

IRENA hukumatlarga qayta tiklanadigan energiya siyosati, salohiyatni oshirish va texnologiyalar transferi boʻyicha maslahat va yordam beradi. IRENA, shuningdek, REN21 kabi mavjud qayta tiklanadigan energiya tashkilotlari bilan ham hamkorlik qiladi[16].

Aʼzo davlatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

IRENA aʼzoligiga ega boʻlish nizomi davlatning Birlashgan Millatlar Tashkiloti va mintaqaviy hukumatlararo iqtisodiy-integratsiya tashkilotlariga aʼzo boʻlishini talab qiladi. IRENAga aʼzo boʻlgan davlatlar oʻz imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda tashkilot nizomiga rioya qilishlari kerak[17].

2019-yil 9-yanvarda Kanada IRENAning 160-aʼzosi boʻldi[18].

2022-yil iyul holatiga koʻra, 168 ta davlat va Yevropa Ittifoqi IRENA aʼzosi, yana 16 tasi esa qoʻshilish jarayonida[17].

Institutsional tuzilma[tahrir | manbasini tahrirlash]

Assambleya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu assambleya IRENAning asosiy institutsional boshqaruv organi boʻlib, unga har bir aʼzo davlatdan bittadan delegat kiradi[19]. Assambleya barcha IRENA boshqaruvini, shu jumladan byudjet, aʼzolik arizalari va yillik maqsadlarni muhokama qilish uchun yiliga bir marta yigʻiladi[20]. 9-asambleya 2019-yil yanvar oyida boʻlib oʻtdi va 10-Asambleya 11-12-yanvar kunlari Birlashgan Arab Amirliklarining Abu-Dabi shahrida boʻlib oʻtdi[21].

Kengash[tahrir | manbasini tahrirlash]

IRENA kengashi aʼzo davlatlardan saylangan 21 nafar mansabdor shaxslardan iborat boʻlib, ularning har biri ikki yillik muddatga xizmat qiladi va assambleya oldida javob berishi kerak[19]. Kengash aʼzolari turli aʼzo mamlakatlar oʻlchamlari, geografik joylashuvi, rivojlanish sur’atlari va alohida tashvishlarning samarali va adolatli vakilligini taʼminlash uchun davlatlar oʻrtasida almashinadi. Kengash byudjet va yillik hisobotlar bilan bogʻliq IRENA masalalari bilan bevosita shugʻullanadi[22].

Kotibiyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kotibiyat IRENA ijroiya organi boʻlib, Bosh direktor va ularning xodimlaridan iborat. Kotibiyat kengash va assambleya faoliyatini nazorat qiladi va ushbu boshqaruv organlariga texnik yordam koʻrsatadi[19]. IRENA bosh direktorining amaldagi lavozimida italiyalik Francesco La Camera boʻlib, u IRENAning toʻqqizinchi assambleyasi chogʻida bu lavozimga tayinlangan va 2019-yil 4-aprelda oʻz lavozimini egallagan[23][24].

IRENAning birinchi Bosh direktori Keniya fuqarosi Adnan Z. Amin edi[25]. U 2011-yil aprel oyida bu lavozimga saylangan va 2019-yil aprelida yakunlangan ikkinchi muddatni yakunlagan[26][27]. Shundan soʻng, unga Amin faxriy Bosh direktor faxriy unvoni berildi[28]. Kotibiyat sifatidagi faoliyati bilan bir qatorda, Amin, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atrof-muhit dasturining (UNEP) Nyu-Yorkdagi ofisida direktori va YUNEP Ijrochi direktorining maxsus vakili boʻlib ishlagan va u xalqaro boshqaruv va uning tashkilotlari ishtirokini koʻrib chiqishda muhim rol oʻynagan. Barqaror rivojlanish boʻyicha Butunjahon sammitida[25]. IRENA bosh direktori sifatida tashkilot Parij kelishuvi, BMTning 2030-yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibi, G7 va G20 kabi siyosatlarni amalga oshirishda ishtirok etgan[25]. IRENA aʼzolari dunyoning deyarli barcha mamlakatlarini qamrab oldi[29].

Birlashgan Millatlar Tashkiloti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklanadigan energiya sohasida BMTning turli tashkilotlari ishlaydi. Ammo IRENA butun dunyo bo'ylab 100% qayta tiklanadigan energiyani targ'ib qilishga bag'ishlangan yagona tashkilotdir. IRENA va BMT global energetika sektorini o'zgartirishni tezlashtirish uchun kuchlarni birlashtiradi.

IRENAning sobiq muvaqqat bosh direktori Helene Pelosse 2009-yilda Nyu-York shahridagi iqlim haftaligida BMT Bosh kotibi Pan Gi Mun bilan uchrashdi va Pan Gi Mun bilan birgalikda IRENA va BMTning turli organlari oʻrtasidagi hamkorlikning kelajakdagi sohalarini oʻrganib chiqdi. IRENA shuningdek, BMT va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Universiteti, YuNESKO, Jahon banki, GEF, UNIDO, BMTTD, UNEP va JST kabi tegishli tashkilotlar bilan taʼlim va kadrlar tayyorlash, moliyalashtirish, energiyadan foydalanish, savdo, potentsial tadqiqotlar va boshqa sohalarda hamkorlik qilishga intiladi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „A milestone for future-oriented energy supply - BMU-Pressreport“ (de). bmu.de. Qaraldi: 2019-yil 21-aprel. [sayt ishlamaydi]
  2. ↑ Abbas Al Lawati. „UAE to host Irena HQ“. Gulf News (2009-yil 29-iyun). 2012-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-iyun.
  3. ↑ „Francesco La Camera Appointed as New IRENA Director-General“ (en). /newsroom/pressreleases/2019/Jan/Francesco-La-Camera-appointed-as-new-IRENA-Director-General. 2019-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-aprel.
  4. ↑ „Intergovernmental Organizations | United Nations“. 2017-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-aprel.
  5. ↑ „World Wind Energy Association“. 2014-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.
  6. ↑ „World Wind Energy Association“. 2012-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.
  7. ↑ „Renewable Energy News“. 2021-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.
  8. ↑ „Preparatory Commission of IRENA“. 2009-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 13-may.
  9. ↑ Lily Riahi. „Hans Jorgen Kock explains why IRENA is 50 times more than the IEA“. Renewable Energy World (2009-yil 16-iyun). 2012-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 16-iyun.
  10. ↑ Abbas Al Lawati. „UAE to host Irena HQ“. Gulf News (2009-yil 29-iyun). 2009-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-iyun.
  11. ↑ „Renewable energy agency to call United Arab Emirates home“. Deutsche Welle (2009-yil 29-iyun). 2009-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-iyun.
  12. ↑ „France's Helene Pelosse named head of Irena“. Gulf News (2009-yil 30-iyun). 2009-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 30-iyun.
  13. ↑ „Irena promotes deputy Adnan Amin to replace Pelosse“. ReCharge. NHST Media Group (2010-yil 26-oktyabr). 2011-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-noyabr.
  14. ↑ „'Fearful' Frenchwoman replaced as renewables agency chief“. AFP. Qaraldi: 2011-yil 5-avgust.
  15. ↑ „India to be the Chair at 9th Meeting of IRENA at Abu Dhabi in June“. news.biharprabha.com (2015-yil 11-aprel). 2015-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-aprel.
  16. ↑ „World Wind Energy Association“. 2012-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-noyabr.
  17. ↑ 17,0 17,1 „IRENA Membership“ (en). IRENA.
  18. ↑ „Canada Joins International Renewable Energy Agency“ (en). /newsroom/pressreleases/2019/Jan/Canada-Joins-International-Renewable-Energy-Agency. 2019-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-mart.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Institutional Structure“ (en). /institutionalstructure. 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  20. ↑ „IRENA Assembly | Sustainable Energy for All (SEforALL)“. www.seforall.org. 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  21. ↑ Hub. „Event: Ninth Session of the IRENA Assembly | SDG Knowledge Hub | IISD“ (en-US). 2021-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  22. ↑ Hub. „IRENA Council Meeting Addresses Strategic, Budgetary and Programmatic Issues | News | SDG Knowledge Hub | IISD“ (en-US). 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  23. ↑ „New IRENA Director-General: Francesco La Camera appointed“ (en-GB). Power Technology | Energy News and Market Analysis (2019-yil 14-yanvar). 2019-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-iyun.
  24. ↑ „Francesco La Camera Assumes Office of IRENA Director-General“ (en). /newsroom/pressreleases/2019/Apr/Francesco-La-Camera-Assumes-Office-of--IRENA-Director-General. 2019-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-iyun.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 „Director General Biography“ (en). /directorgeneral/biography. 2018-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  26. ↑ „IRENA Staff Bid Farewell to Director-General Adnan Z. Amin“ (en). /newsroom/articles/2019/Apr/IRENA-Staff-Bid-Farewell--to-Director-General-Adnan-Amin. 2019-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-iyun.
  27. ↑ „Adnan Z. Amin | Planetary Security Initiative“. www.planetarysecurityinitiative.org. 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  28. ↑ Contributor. „IRENA Director-General given honorary title“ (en-GB). ESI-Africa.com (2019-yil 14-yanvar). 2019-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-iyun.
  29. ↑ „[Press Releases Mr. Adnan Z. Amin, Director-General of the International Renewable Energy Agency (IRENA) to visit ..“] (en). Ministry of Foreign Affairs of Japan. 2018-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-mart.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Renewable Power Generation Costs in 2017 (2018) by IRENA
  • Clean Tech Nation: How the U.S. Can Lead in the New Global Economy (2012) by Ron Pernick and Clint Wilder
  • Deploying Renewables 2011 (2011) by the International Energy Agency
  • Reinventing Fire: Bold Business Solutions for the New Energy Era (2011) by Amory Lovins
  • Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation (2011) by the IPCC
  • Solar Energy Perspectives (2011) by the International Energy Agency

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xalqaro_Qayta_Tiklanadigan_Energiya_Agentligi&oldid=3985145" dan olindi