Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari

Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari
Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari
Tashkil topgan	1992
Davlat	Oʻzbekiston
Tarmoqlar	O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
Tip	Quruqlik kuchlari
Rol	Oʻzbekiston mudofaasi
Hajm	40,000 (tash. 2006)
Bosh qarorgoh	Toshkent
Laqab	Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari
Ranglar	Koʻk toʻq
Bayramlar	14-yanvar „Vatan himoyachilari“ kuni
Janglar	Tojikiston fuqarolar urushi; Batken mojarosi; Afgʻoniston urushi (2001–hozirgacha)

Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari Oʻzbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining quruqlikdagi tarkibiy qismidir. 1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan beri faoliyat yuritayotgan armiya sobiq Sovet Armiyasining Oʻzbekiston hududida boʻlgan qismlaridan iborat. 2006-yil holatiga koʻra, u 40 000 ga yaqin faol xodimlarga ega edi. Quruqlik qoʻshinlari foydalanadigan asbob-uskunalarning katta qismi ham eski sovet materiallari boʻlib, Oʻzbekiston hukumati uni zamonaviy asbob-uskunalar bilan almashtirish uchun unchalik harakat qilmadi^[1].

Tarixi

Qurolli kuchlar 1992-yilda tashkil etilgan boʻlib, armiya bilan bir qatorda havo va havo hujumidan mudofaa qoʻshinlari, milliy gvardiya va chegara xizmati ham tashkil etilgan. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov yangi tashkil etilgan quruqlikdagi qoʻshinlar safini toʻldirish uchun Sovet Qurolli Kuchlari safidagi mahalliy oʻzbeklarni Oʻzbekistonga chaqira boshlagan edi, biroq koʻpchilik qaytishdan bosh tortgan va fuqaroligidan voz kechgan. Ofitserlar korpusining asosiy qismini ruslar tashkil etgan, roʻyxatga olinganlar esa asosan oʻzbeklar edi.

Shundan soʻng, Oʻzbekiston Markaziy Osiyoda Rossiya Federatsiyasi fuqarolarining armiyada xizmat qilishiga yoʻl qoʻymagan yagona davlatga aylandi va slavyan zobitlarini oʻzbeklar bilan almashtira boshladi. Mustaqillikka erishgandan soʻng armiya qoʻmondonligini slavyan zobitlari tashkil etdi va shu tariqa oʻzbeklarga yuqori lavozimlar berishga harakat qilindi, slavyanlarga esa past darajalar berildi. Oʻzbekistonda qolgan slavyanlar oʻzbek pasportini qabul qilishgan.

Oʻzbekistonda uchta yirik Sovet harbiy akademiyalari: Toshkent oliy umumqoʻshin qoʻmondonlik bilim yurti, Chirchiq oliy tank qoʻmondonlik-muhandislik bilim yurti va Samarqand oliy harbiy avtomobil qoʻmondonlik bilim yurti joylashgan. Bu hukumatning oʻzbek zobitlarini Rossiyaga malaka oshirish uchun yubormasligiga sabab boʻldi. 1994-yild barcha boʻlinmalarning ofitserlarini tayyorlash uchun Qurolli Kuchlar qoʻshma akademiyasi ham tashkil etildi. Armiyada oʻzbek tili tobora koʻproq qoʻllanila boshlagan boʻlsa-da, qoʻllanmalarning koʻpchiligi rus tilida boʻlgani va Oʻrta Osiyo turkiy tillarida tegishli harbiy lugʻat yoʻqligi sababli, rus tili ofitserlar tayyorlashda asosiy til boʻlib qoldi.

1997-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari CENTRASBAT dasturi mamlakatda joylashtiriladigan Oʻzbekiston va Amerika qoʻshinlari oʻrtasidagi oʻquv mashgʻulotlarini moliyalashtirish uchun 5 million dollardan ortiq mablagʻ toʻlagan. Keyinchalik 1998-yilda AQSh generali oʻquv mashgʻulotlarida qatnashgan boʻlinmasi boʻlgan Oʻzbekiston bazasiga tashrif buyurdi. Oʻzbekistonlik askarlarning aksariyati majburiy muddatli harbiy xizmat muddati tugagach, xizmatni tark etgan. AQSh Kuchlari bu holatni Qirgʻiziston va Qozogʻistonda ham kuzatgan. Armiya qoʻmondonlik, xizmat koʻrsatish va jihozlash jihatidan Sovet armiyasiga oʻxshash edi. Katta qoʻmondonlar qaror qabul qilish erkinligiga imkon beradigan qatʼiy buyruqlar berishgan.

2003-yilda Mudofaa vazirligi chaqiruv muddati 18 oydan 12 oygacha qisqartirilganini, ofitserlar maktablarida oʻqiganlar esa atigi 9 oy xizmat qilishlari kerakligini eʼlon qildi. Bu yuqori martabali xodimlarni uzoqroq xizmat qilishga undadi. Koʻpgina oʻzbek yoshlari dedovshchina keng tarqalgan boʻlgani sababli ularni armiyaga chaqirmaslik uchun yollash boʻlimi xodimlariga pora bergan.

Tashkilot

Tumanlar

Armiya tarkibiga beshta harbiy okrugga Nukus shahridagi Shimoli-gʻarbiy harbiy okrug, Qarshi shahridagi Janubi-gʻarbiy maxsus harbiy okrug, Jizzaxdagi Markaziy harbiy okrug va Fargʻonadagi Sharqiy harbiy okrug kiradi. 2001-yilda Toshkent garnizoni Toshkent harbiy okrugiga aylantirildi^[2].

Okruglar	Bosh qarorgohning joylashuvi	Izohlar
Shimoli-gʻarbiy harbiy okrugi	Bosh qarorgoh Nukus	Qoraqalpogʻiston, Xorazm viloyati
Janubi-gʻarbiy maxsus harbiy okrugi	Bosh qarorgoh Qarshi	Qashqadaryo viloyati, Surxondaryo viloyati, Buxoro viloyati, Navoiy viloyati
Markaziy harbiy okrugi	Bosh qarorgoh Jizzax	Jizzax viloyati, Samarqand viloyati, Sirdaryo viloyati
Sharqiy harbiy okrugi	Bosh qarorgoh Fargʻona	Fargʻona viloyati, Andijon viloyati, Namangan viloyati
Toshkent harbiy okrugi	Bosh qarorgoh Toshkent	Toshkent viloyati, 2001-yil tashkil topgan

Mutaxassisliklar^[3]

Motorli miltiq qismlari
Tank kuchlari
Maxsus operatsiyalar kuchlari
Razvedka
Muhandislik
Kimyoviy birliklar
Signallar
Elektron urush qismlari
Logistika
Topogeodeziya

Formatlar roʻyxati

Fargʻonada toʻrtta motooʻqchilar brigadasi va 17-Havo hujum brigadasi (Sovet Havo-desant Kuchlarining sobiq 387-Havo-desant oʻquv polki) mavjud. Motorli brigadalar Buxoro, Samarqand, Termiz, Nukus, Andijon shaharlari atrofida joylashgan^[4]. Quyida sanab oʻtilgan boʻysunuvchi brigadalar harbiy okrug shtab-kvartirasi bilan bir shaharda joylashganligi yoki aniq harbiy okruglarning mas’uliyati doirasida boʻlgani sababli turli harbiy okruglarga tegishli edi.

Armiya shtab-kvartirasi (Toshkent)

Toshkent harbiy okrugi Faxriy Qoʻriqlash Bataloni
Muhandislik brigadasi
Sharqiy harbiy okrug „Lynx“ Maxsus Kuchlari bataloni^[5]^[6]

Doimiy armiya

Oʻquv polki (Chirchiq)
387-Havo desantlarini tayyorlash polki^[7]
17-Havo hujumi brigadasi (Fargʻona)^[8] — 5000 nafargacha askardan iborat boʻlib, ilgari Sovet Ittifoqining 105-Gvardiya Vena havo-desant diviziyasi boʻlgan.
1-motorli miltiq brigadasi (Chirchiq)
2-motorli miltiq brigadasi (Samarqand)
3-motorli miltiq brigadasi (Termiz)
25-motoroli miltiq brigadasi (Qarshi 08579-sonli harbiy qism)
37-motoroli miltiq brigadasi (Andijon)^[9]
15-Mustaqil Maxsus Kuchlar brigadasi
Tank polki (Ohangaron)

Imkoniyatlari

Kattaqoʻrgʻon oʻquv maydonchasi^[10]^[11]^[12]
Gurumsaroy oʻquv maydonchasi^[13]
Farish togʻi oʻquv hududi^[14]
Shorsu oʻquv maydonchasi^[14]
Angren oʻquv maydonchasi^[14]
Nuriston oʻquv maydonchasi^[14]
Termiz poligoni^[14]
Nukus oʻquv maydonchasi^[14]

Mashqlar

Oʻzbekiston harbiylari Shimoliy Karolinadagi Kamp Lejeune shahrida Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz piyodalari korpusi mezbonlik qilgan „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ kooperativi „Osprey '96“ mashqlarida ishtirok etdi. Keyin ular Osprey '98 mashq kooperativida ham qatnashdilar.

2004-yil sentabr oyida Britaniya armiyasining (oʻsha paytdagi) Royal Welsh Regiment polki (hozirgi 3-millionlik The Royal Welsh) Oʻzbekiston armiyasi tinchlikparvar bataloni bilan Farish togʻlari oʻquv hududida „Timurlan ekspress“ mashqlarida qatnashdi. Bu NATO homiyligidagi 3 haftalik „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ oʻquv mashgʻulotlari edi.

Joriy uskunalari

Maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekiston qurolli kuchlarining oʻqotar qurollari orasida AK-47, AK-74, Dragunov snayper miltigʻi, Makarov PM toʻpponchasi va PK bor.

Joriy uskunalar
Nom	Tasvir	Kelib chiqishi	Turi	Miqdori
Kichiq qurollar
Makarov PM		Sovet Ittifoqi	Yarim avtomatik pistolet
AK-47		Sovet Ittifoqi	Hujum miltigʻi
AKM		Sovet Ittifoqi	Hujum miltigʻi
AK-74		Sovet Ittifoqi	Hujum miltigʻi
RPK		Sovet Ittifoqi	Otryad avtomatik quroli
PKM		Sovet Ittifoqi	Umumiy maqsadli pulemyot
SVD		Sovet Ittifoqi	Belgilangan oʻq otuvchi miltiq
Granata otuvchilar
RPG-7		Sovet Ittifoqi	Raketar granata otish moslamasi
RPG-16^[15]		Sovet Ittifoqi	Raketar granata otish moslamasi
SPG-9		Sovet Ittifoqi	Orqaga qaytmaydigan miltiq
Tanklar
T-72		Sovet Ittifoqi	Asosiy jangovor tank	70^[16]
T-64B		Sovet Ittifoqi	Asosiy jangovor tank	100^[16]
T-62M/MV		Sovet Ittifoqi	Asosiy jangovor tank	170^[16]
T-54		Sovet Ittifoqi	Asosiy jangovor tank	80^[16]
Piyoda askarlarning jangovar mashinalari
BMP-1		Sovet Ittifoqi	Piyodalar jangovor mashinasi	180^[16]
BMP-2		Sovet Ittifoqi	Piyodalar jangovor mashinasi	270^[16]
BMD-1		Sovet Ittifoqi	Piyodalar jangovor mashinasi	120^[16]
BMD-2		Rossiya	Piyodalar jangovor mashinasi	9^[16]
Oshkosh M-ATV		Qo'shma Shtatlar	Piyodalar jangovor mashinasi	308
Nurol Ejder (4x4 versiyasi)		Turkiya	Piyodalar jangovor mashinasi	24 xizmatda (+1000 buyurtma qilingan)^[17]
Xodimlarni tashuvchilar
BTR-60		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	24^[16]
BTR-70		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	25^[16]
BTR-80		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	210^[16]
BTR-D		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	50^[16]
BRM-1K		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	6^[16]
BRDM-2		Sovet Ittifoqi	Zirhli transport vositasi	13^[16]
Raketa artilleriyasi
BM-21 Grad		Sovet Ittifoqi	122 mm koʻp raketa tashuvchi	50^[16]
BM-27 Uragan		Sovet Ittifoqi	122 mm koʻp raketa tashuvchi	48^[16]
Taktik ballistik raketa tizimlari
OTR-21 Tochka		Sovet Ittifoqi	Taktik ballistik raketa	5^[16]
Havo hujumiga qarshi
HQ-9		Xitoy	Uzoq masofali „yer-havo“ raketasi	1 batareyasi
Oʻziyurar artilleriya
2S1 Gvozdika		Sovet Ittifoqi	122 mm oʻziyurar gaubitsa	18^[16]
2S9 Nona		Sovet Ittifoqi	Oʻziyurar 120 mm	54^[16]
2S5 Giatsint-S		Sovet Ittifoqi	152 mm oʻziyurar gaubitsa	17^[16]
2S7 Pion		Sovet Ittifoqi	203 mm oʻziyurar gaubitsa	48^[16]
Logistika va kommunal transport vositalari
UAZ-469		Sovet Ittifoqi	Yengil foydalanish avtomobili
ZIL-131		Sovet Ittifoqi	Umumiy maqsadli yuk mashinasi