Kashmir sultonligi

	Kashmir sultonligi ; Tugatilgan
	[[Fayl:Kashmir xaritasi\|270px]]
Poytaxti	Srinagar
Dini	Islom dini
Boshqaruv shakli	Monarxiya
Sulola	Sayyidlar 1339-1561-yillarda Chaklar 1561-1589-yillar

Kashmir sultonligi — Kashmir viloyati hududida (Hindiston yarim orolining shimoli-gʻarbida) 1339—1540 va 1551—1589 yillarda mavjud boʻlgan islom davlati. 1587-1589 yillarda Kashmir sultonligi hududi bilanBoburiylar davlati tarkibiga kirdi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kashmirning tabiiy himoyasi borligi (chegaralari Himolay togʻ tizmalari bilan ajralib turadi) sababli bu yerga islom dinining taʼsiri ancha sekinroq kirib bordi. Padishah Mahmud Gʻaznaviy 1015 va 1021 yillarda ikki marta janubdan Kashmirga bostirib kirishga urindi, ammo maqsadiga erisholmadi, lekin Kashmir chekkasidagi bir qancha tepalik qabila hududlarini oʻziga boʻysundirdi, ularni islom diniga kiritdi va masjidlar qurdirdi^[1]. Bosqin shu bilan cheklanadi. Shimoliy Hindistonning ko'p qismi allaqachon Dehli sultonligi (1206 - 1526) hukmronligi ostida bo'lganida, hindu Lohara sulolasi (1003 - 1320) Kashmirda hukmronlik qilishni davom ettirdi, bu Rajataranginining Kashmir yilnomasida xarxil ma'lumotlar bilan rivoyat qilinadi.

Kashmir podshohlarining turkiy musulmon yollanma askarlarini (turushka)^[2] armiya xizmatiga yollashi, shu bilan birgalikda, soʻfiy missionerlarining faol faoliyati tufayli Kashmirning islomlashuvi tezlashdi. Loxara sulolasi 1320 -yilda moʻgʻullarning Kashmirga bostirib kirishi natijasida quladi. Bosqinda soʻnggi Lahor shohi Rinchanning vaziri (1320-1323), Ladaxning oilasidan boʻlgan buddist shahzoda taxtni egalladi. Kashmirning yangi hukmdori boʻlgan Rinchan hind braxmanlarining qarshiliklariga duch keldi, Rinchan kasta tushunchasiga koʻra pastki tabaqaga mansub edi. Rinchanning hinduizmni kasta va varna tizimi tufayli rad etilganidan edi. Oʻz hokimiyati uchun mafkuraviy va diniy yordamga muhtoj boʻlgan Rinchan eʼtiborini Lohar sulolasining soʻnggi hukmdori davridan beri qirollik saroyida muhim oʻrin egallagan soʻfiylarga qaratdi. Tez orada Rinchan islomni qabul qildi va Malik Sadr ad-din ismini oldi va Kashmirning birinchi musulmon hukmdori va aftidan birinchi sultonga aylandi.Shundan keyin Kashmirda Islom dini keng miqyosda va rasman yoyilib ketgan edi. Islom dinini uning oʻgʻli Ravanchandra va uning qarindoshlari shuningdek, boshqa koʻplab ulugʻ kishilar ham qabul qilganlar.

Sultonlikning yuksalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rostini aytganda voqealar ikki asrdan keyin Muhammad Haydar Duglat tasvirlaganidan biroz boshqacharoq kechdi. Asli Svot viloyatidan boʻlgan soʻfiy missioner Shoh-Mir hatto Lohar sulolasi hukmronlik qiladigan davlatni soʻngi podshosiga ham xizmat qilga edi va nufuzli mavqega ega boʻlgan shu bilan birga 1320 -yilda Rinchan kelishi bilan Shoh-Mirning saroydagi mavqei yanada mustahkamlanadi. Rinchonning hinduizmda rad etilganidan keyin islom dinini qabul qilishi tashabbuskorlaridan biri Shoh Mir edi. 1323-yilda qoʻzgʻolon natijasida Rinchan vafot etgach, uning yosh oʻgʻli Haydar Kashmir taxtiga koʻtariladi, Rinchanning bevasi Kota Rani regent boʻladi. Shoh Mir yangi hukmdorning yetaklab katta qiluvchisi maqomida nufuzli oʻringa chiqib oldi. Koʻp oʻtmay, Kota-Rani u bilan birga hukmronlik qila boshlagan Udyanadevaga (1323-1339) tegadi. Kota Rani qobiliyatli hukmdor edi, ammo moʻg'ullarning yangi istilosi, feodal nizolar va Udyanadevaning oʻlimi uning qirolligini anarxiyaga olib keldi. Vaziyatdan foydalangan Shoh Mir 1339 yilda hokimiyatni qoʻlga kiritishga qaror qildi va buning uchun Kota Rani bilan turmush qurishni xohladi. Qirolicha bu fikrni yoqtirmadi va Shoh-Mir harbiy kuch ishlatib, uni majburan uylanmoqchi boʻlganida, Kota-Rani oʻlimidan oldinroq oʻzining joniga qasd qiladi va uning ichaklarini toʻy sovgʻasi sifatida Shoh-Mirga yuborishini oldindan buyurib qoʻyadi. Shundan soʻng Shoh Mir Shams ad-din-shoh nomi bilan Kashmir sultoni deb eʼlon qilindi.

Shoh-Miridlar sulolasining hukmronligi (Svati)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlabki vaqtlarda Shoh Miridlarning diniy siyosati bagʻrikenglik bilan ajralib turardi, bu esa islomni juda keng qatlam eʼtiqod qiladigan hinduizm bilan xavfsiz tarzda birga yashashga imkon berdi. Musulmonlar va hindu ayollari oʻrtasida nikoh qurishga ruxsat berilgan, asosan oʻzlarining siyosiy maqsadida Islom dinini qabul qilgan hindular oʻzlarining anʼanaviy bayramlarini nishonlashgan, urf-odatlari va kiyimlarini saqlab qolganlar^[3].

1379 -yilda Eronga bostirib kirgan Temur qoʻshinlaridan qochgan naqshbandiya tariqatidan boʻlgan mutasavvif Sayyid Ali Hamadoniy 600 nafar shogirdlari bilan Kashmirga joylashib oladi. Sulton Qutb ad-din-shoh (1373-1389) ularni qabul qilib oldi, katta mulklar berdi va qisqa fursatda ularning taʼlimotini oʻzlashtirib oladi. Ularning hamadoniychilar talabiga binoan sulton hindu xotinini tashlab ketdi va ikkinchisi bilan nikohini qonuniylashtirgan maxsus marosim oʻtkazdi^[4].

Keyingi sulton Sikandarshoh I (1389-1413) allaqachon Hamadoniy tarafdorlarining chuqur taʼsiri ostida edi. Amir Temur qoʻshinlari Kashmir chegaralariga yaqinlashib, katta miqdorda soliq toʻlashni talab qilganda, saroydagi musulmon qoʻshinlari sultonni hinduizm tarafdorlarini taʼqib qilishni boshlashga osonlik bilan ishontirishdi, ularning rejasi boʻyicha bu ish xazinani toʻldirishga olib kelishi kerak edi. Shundan keyin vazir Suha Bhatta islomni qabul qildi va hinduizmni yoʻq qilish ishlarini uddaburonlik bilan boshlab yuboradi^[4].

Sikandar Shoh I davrida Kashmirda hinduizmning yoʻq qilinishi haqiqatan ham yomon holat edi edi. Hindu ibodatxonalari ahmoqlarcha vayron qilingan va talon-toroj qilingan. Aholi majburan islom dinini qabul qildi, davom etganlar esa jiziyaga tortildi. Masjidlar hindu ibodatxonalar asosida qurilgan edi. Umidsizlikka tushib qolgan brahmanlar ommaviy ravishda oʻzlarini oʻldirishdi, natijada minglab odamlar halok boʻldi. Uylarida odamlar yigʻgan hind kitoblari Dal koʻliga olib ketilib, toʻg'on qurilgan joyga choʻktirildi. Butun mamlakat boʻylab spirtli ichimliklar, musiqa, qimor oʻyinlari, hind bayramlari qatiy taqiqlangan. Taʼqiblar faqat Suha Bhatta^[5] o'limigacha davom etdi. Natijada Kashmir sultonligi aholisining aksariyati ixtiyoriy-majburiy ravishda islom dinini qabul qildi. Sulton Sikandarshoh But-shikan nomini oldi - "Santamlarni maydalovchi buzuvchi".

Sikandarshohning oʻgʻli, sulolaning eng koʻzga koʻringan hukmdori, Budshoh (“Buyuk podshoh”) laqabli Zayn al-Obidinshoh otasining siyosatini biroz yumshatilgan variantda davom ettirib, sekinlik bilan boʻlsada bagʻrikenglik va ilm-fang etibor qaratgan edi. Uning nazoratida "Mahabharata" va Kashmir xronikasi " Rajatarangini " ("Shohlar oqimi") fors tiliga tarjima qilingan. Uning davrida Sulton nomi yozilgan kumush tangalar zarb qilina boshlandi. Ammo uning avlodlari davrida oʻzaro taxt uchun kurash kuchayib ketadi. Togʻli hududlardagi koʻplab mahalliy feodallar sulton hokimiyatidan deyarli mustaqil boʻlib qoldilar.

1484—1528-yillarda Kashmir taxtida navbatma-navbat ikki sulton — Muhammadshoh (1484—1487, 1499—1505, 1516—1528) va Fathshoh (1487—1499, 1505—1516) oʻrnini egalladi. Bu ikki hukmdor qoʻg'irchoqdan boshqa narsa emas edi, ularga boshchilik qilgan nufuzli feodallar haqiqatda mamlakatni oʻzaro boʻlib tashladilar^[6].

Svati sulolasining qulashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

15-asr oxirgi vaqtlarida zaif sultonlar hukmronligi davrida soʻnggi shoh- miridlar saroyida eng muhim maʼmuriy va harbiy lavozimlarni egallagan chak qabilasining amirlari katta taʼsir oʻtkaza boshladilar. davlat boshqaruvi. Hukmron sulolaning qiyin ahvolini qoʻshni temuriy hukmdorlarining tashqi tahdidi ham ogʻirlashtirdi. 1533-yilda temuriy hukmdor sarkardasi Sulton Saidxon, Dugʻlat amiri Mirzo Muhammad Haydar Kashmirga bostirib kirib, uni oʻz xonliklari tarkibiga qoʻshib oldi. Biroq, bir yil oʻtmay, temuriylar Kashmirni tark etishdi.

1540 -yilda Dehlida hukmronlik qilayotgan boburiy podshoh Humoyunning qoʻli ostida qoʻmondon boʻlib xizmat qilayotgan Amir Mirzo Muhammad Haydar yana Kashmirga bostirib kirdi va asta-sekin butun mamlakatni oʻziga boʻysundirib, 1551 -yildagi gʻayritabiiy vafotigacha Kashmirni Boburiylar hokimi sifatida boshqardi. Aslida Mirzo Muhammad Haydar Kashmirni Chak qabilasining amirlari bilan birgalikda boshqargan. Mirzo Muhammad Haydar davrida Shoh Mirid Nodirshoh (Nazuk) Kashmirning amalda boʻlmasa ham rasmiy hujjatlarda sulton boʻlib qolgan boʻlsa kerak, chunki 1546 yilgacha uning nomi bilan Kashmir tangalari zarb qilingan, ammo 1546-1551-yillarda Kashmir tangalari va boshqa muhim hujjatlarida podshohHumoyun nomi bilan zarb qilingan^[7].

1551-yilda Mirzo Muhammad Haydar vafotidan soʻng boburiylar yana Kashmirni tark etadilar va sultonlik nazorati aslida Kashmirning oʻzidagi chak qabilasining amirlari qoʻliga oʻtadi, ular soxta xonlarni taxtga qoʻyishib amalda oʻzlari hukmron edi. Nihoyat, 1561-yilda Amir Gʻozixon soʻnggi sulton Shoh Mirid Habibshohni taxtdan tushirib, oʻzini sulton deb eʼlon qildi.

Chak sulolasi va saltanatning qulashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayrim tadqiqotchilar^[8] fikricha, Chak sulolasining baʼzi sultonlari Buyuk Boburiylarga taqlid qilib, padishah (badshoh) unvonini olganlar. Kamida, sultonlar Husaynshoh I (1563-1570) va Yusufshoh (1578-1579, 1580-1586) oʻzlari chiqargan tangalarida "badshah" degan soʻzi bor.

Gʻozi Shoh Chak Tibetga qoʻshin yubordi, ammo ular Tibetni bosib ololmadilar. 1563-yilda Gʻozishoh amakivachchasi Husayn foydasiga taxtdan voz kechdi. Husaynshoh I hukmronligini taxt uchun talabgor qarindoshlari bilan kurashib oʻtkazdi: avval katta akasi Shankarxon bilan, keyin G'ozishohning o'g'li Ahmadxon bilan kurashishga majbur bo'ldi. 1570-yilda Husaynshoh I ukasi Alishoh II tomonidan taxtdan agʻdarildi. AlishoxII ham qarindoshlarining taxt uchun kurashiga duch keldi. Uning oʻgʻli Yusufshoh (1578-1586) davrida boshqa daʼvogarlarning qoʻzgʻolonlaridan tashqari, Boburiylar tahdidiga ham duch keldi. 1586-yilda Podishoh Akbarning katta qoʻshini Kashmirga bostirib kirdi. Yusufshoh qarshilik ko'rsatdi, ko'p o'tmay o'g'li Yoqubshoh taxtdan ag'darildi, u boburiylar bilan muzokaralar olib borib, tinchlik o'rnatishga va padishah Akbarning hukmronligini tan olishga vada berdi. Biroq, podishahning Kashmirga nisbatan boshqa rejalari bor edi. U Srinagarni egallab olgan Yoqub Shohga qarshi yangi qo'shin yubordi. Yoqubshoh 1589 yilgacha qarshilik ko'rsatishda davom etdi. Boburiylarga taslim bo'lib, u podishohdan Bixarda kichik bir jagirni oldi. Kashmir Boburiylar imperiyasining bir qismiga aylandi.

Kashmir sultonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]


Годы правления	Тронное имя	Личное имя	Отец	Династия
Hukmronlik yillari	Hukmronlik ismi	Shaxsiy ismi	Otasi	Sulolasi
1339—1342 (1341—1345)	Shamsiddin Shoh I	Shoh Mir	Tohir	Sayyidlar
1342—1343 (1345—1347)	Jamshid Shoh		Shamsiddin Shoh I
1343—1354 (1347—1359)	Oloviddin Shoh	Ali-Shir	Shamsiddin Shoh I
1354—1373 (1359—1378)	Shaxobiddin Shoh	Shir- A Shamak	Oloviddin Shoh
1373—1389 (1378—1393)	Qutbiddin Shoh	Hindal	Oloviddin Shoh
1389—1413 (1393—1414)	Skandar Shoh		Qutbiddin Shoh
1413—1420 (1414—1422)	Ali Shoh	Ali Mirza Xon	Skandar Shoh
1420—1470 (1422—1473)	Zayniloboddin Shoh	Shaxi Xan	Skandar Shoh
1470—1472 (1473—1475)	Haydar shoh	Xoji Xon	Zayniloboddin Shoh
1472—1484 (1475—1487)	Al Azam Shoh		Haydar shoh
1484—1486, 1493—1505, 1514—1515, 1517—1528, 1530—1537	Al Azam Muhammad Shoh		Xasan Shoh
1486—1493, 1505—1514, 1515—1517	Al Azam Fath Shoh		Adham Zayniloboddin Shoh
1517—1517 (1520—1520)	Shoh II	Sikandar	Al Azm fath shoh
1528—1529, 1552—1555	Ibrohimshoh		Мухаммад-шах
1529—1530, 1540—1552	Al Azim Azam Shoh	Назук-хан	Фатх-шах
1537—1540 (1537—1538)	Shamsiddin Shoh		Мухаммад-шах
1540—1540 (1538—1540), 1555—1557	Ismoil Shoh		Мухаммад-шах
1557—1561	Azam Muhammad Shoh	Хабиб-хан	Исмаил-шах
1561—1563	Muhammad Gʻozishoh	Gʻozixon	Husayn Ibn Xusayn Chak	Чак
1563—1570	Nosiriddin Muhammad	Husaynxon	Xodji Ibn Xusayn Chak
1570—1579	Zaxiriddin Nodirshoh		Xodji Ibn Xusayn Chak
1578—1579, 1580—1586	Nosiriddin Nodirshoh		Alishah II
1579—1580	Loharshoh		Shankar ibn Xoji shoh
1586—1586, 1586—1588	Yoqubshoh		Yusuf badshah
1586—1586	Xusayn Shoh II		Ayyubxon Shoh

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 284—285.
↑ Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 255 bet.
↑ Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 285—286.
↑ ^4,0 ^4,1 Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 286.
↑ Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 287.
↑ А. Коган. Некоторые проблемы истории Кашмирского султаната
↑ Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 256 bet.
↑ Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 256 bet.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Босворт К. Э.. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 254—256 bet.
Мирза Мухаммад Хайдар. Тарих-и Рашиди. Глава 100 Архивная копия от 4 марта 2016 на Wayback Machine
Рыжов К. В. Все монархи мира. Мусульманский Восток VII—XV вв.— М.: Вече, 2004. — 544 с.^{[sayt ishlamaydi]} (недоступная ссылка) (недоступная ссылка с 14-06-2016 [2157 дней])
Рыжов К. В. Все монархи мира: Мусульманский Восток. XV—XX вв.: Справочник. — М.: Вече, 2004. — 544 с., С. 500—501 (недоступная ссылка с 14-06-2016 [2157 дней])
Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007 г. (Wayback Machine saytida 2016-03-07 sanasida arxivlangan) Архивная копия от 7 марта 2016 на Wayback Machine
Advent of Islam in Kashmir
Hasan, Mohibbul. Kashmir Under the Sultans. Delhi: Aakar Books. ISBN 978-81-87879-49-7 Архивная копия от 7 марта 2016 на Wayback Machine
Baharistan-i-Shahi A Chronicle of Medevial Kashmir (Wayback Machine saytida 2013-09-22 sanasida arxivlangan) Архивная копия от 22 сентября 2013 на Wayback Machine
Chiefa coins: Kashmir Архивная копия от 21 июля 2013 на Wayback Machine
The Coin Galleries: Sultans of Kashmir Архивная копия от 17 сентября 2011 на Wayback Machine

[1] Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 284—285.

[2] Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 255 bet.

[3] Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 285—286.

[autogenerated20130618-2-4] 4,0 ^4,1 Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 286.

[5] Селиванова Т. П. Индуизм в Кашмире при первых мусульманских правителях (по данным индусских хроник)// Четвёртые Торчиновские чтения. Философия, религия и культура стран Востока: Материалы научной конференции. СПб., 2007. С. 287.

[6] А. Коган. Некоторые проблемы истории Кашмирского султаната

[7] Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 256 bet.

[8] Босворт, Клиффорд Эдмунд. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971 — 256 bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]