Jomʼe masjidi (Agra)

Jomʼe masjidi (Agra)
	Masjid
	Jomʼe masjidi (Agra)
	Kirish qismi
Mamlakat	Hindiston
Shahar	Agra
Koordinatalar	27°10′55.4″N 78°00′58.3″E / 27.182056°N 78.016194°E G OKoordinatalari: 27°10′55.4″N 78°00′58.3″E / 27.182056°N 78.016194°E G O
Yoʻnalishi	sunniy
Masjid turi	jomʼe masjidi
Asoschi	Jahonoro Begim
Qiymati	15 lakh rupiy
Binokorlik	1643—1648
Umumiy maydoni	1200 kvadrat metr
Gumbazlar soni	3
Qurilish materiallari	Qizil qumtosh, marmar
Holati	faol
	Jomʼe masjidi (Agra) Vikiomborda

Jom’e masjidi Uttar-Pradesh shtatidagi Agra shahrining tarixiy markazida joylashgan 17-asrda bunyod etilgan jamoat masjididir. U Boburiylar imperatori Shoh Jahonning toʻngʻich qizi Jahonoro Begim tomonidan qurilgan. Bu Agra shahridagi asosiy masjid boʻlib, Agra qal’asiga yaqin joylashgan^[1].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmiy saroy yilnomasi boʻlmish Shohjahannomadagi maʼlumotlarga koʻra, Jom’e masjidi qurilishi Boburiylar imperatori Shoh Jahonning 1637-yildagi imperatorlik farmonida qayd etilgan. Shoh Jahon Agra shahrida Agra qal’asining Dehli darvozasi oldidagi yangi chovk (plaza) yonida joylashgan yangi masjid qurishni buyurgan. Shoh Jahonning toʻngʻich qizi, malika Jahonoro Begim imperatordan yangi masjidni shaxsan vaqf qilish uchun qurishga ruxsat soʻragan va bu ruxsat unga berilgan. Bu Boburiylarning Agrada amalga oshirgan bir necha rekonstruksiya loyihalaridan biri boʻlib, shahar uchun jamoat masjidi qurishga qaratilgan yangi urinish edi; birining qurilishi avvalroq Yamuna daryosi boʻyida boshlangan, biroq eʼtibor Toj Mahalni tugatishga qaratilgach, bu loyiha toʻxtatilgan va batamom tugatilgan. Ebba Koch qal’a atrofidagi joyning oʻzgarishining ikkita ehtimoli yuqori boʻlgan sabablarini taklif qilgan, bular daryo boʻyidagi hudud diniy makondan koʻra koʻproq turar joy hisoblanganligi va yangi masjid Toj Mahal masjidi binosiga soya solishidan qoʻrqish holati. Wayne Begley eski hududning shahardan juda uzoqda joylashganligini asosiy sabab sifatida keltirgan^[2]^[3].

Qurilish maydoni asosan qirollikka tegishli boʻlgan yerlarda edi, lekin uning bir qismini xususiy yer egalaridan sotib olinishi kerak boʻlgan. Masjidga olib boruvchi koʻchalarni kengaytirish maqsadida bir qancha uylar buzilgan. Masjid qurilishi 1643-yilda boshlangan; olim Catherine Asher qurilishning choʻzilib ketishini yer sotib olishning kechikishi bilan izohlaydi. Masjid 1648-yilda qurib bitkazilgan, uning narxi besh lakh rupiyga tushgan^[4]^[5]^[2]. Yangi qurilgan chovg masjid va Agra qal’asi oʻrtasidagi hududni qamrab olgan va Tripoliya nomi bilan mashhur edi^[3].

Masjidning asosiy darvozasi va masjidning sharqiy tomoniga tutashgan devor 1857-yilgi Hindiston qoʻzgʻoloni vaqtda Agra qal’asini egallagan ingliz garnizoni tomonidan vayron qilingan. Bundan koʻzlangan maqsad, qal’aning oʻqotarlari uchun aniqroq oʻq otish chizigʻini taʼminlash edi. Masjid, shuningdek, qal’aga yaqin boʻlganligi sababli xavfsizlikka tahdid boʻlganligi sababli, portlovchi moddalar bilan jihozlangan porox bilan minalangan. 1875-yilga kelib, Tripolia chovk yoʻq boʻlib ketgan; bu qal’a yaqinidagi temir yoʻl stansiyasiga yoʻl ochish uchun vayron qilingan^[3]^[6].

Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agradagi Jom’e masjidi Shoh Jahon hukmronligi davrida qurilgan imperator shahar masjidlarining dastlabki namunasidir^[7]. U asosan qizil qumtoshdan qurilgan boʻlib, oq marmar ham ishlatilgan. Masjid 1200 kvadrat metr maydonni egallaydi va yer sathidan baland podiumda joylashtirilgan. Masjid konstruksiyasining bezaklari qumtoshda marmar qoʻshimchalar bilan ishlangan relyef va qoliplardan iborat^[1]^[4]. Masjidning rejasi va balandligi Lahorda oʻn yil oldin qurilgan Shoh Jahonning yana bir Boburiy masjidi Vazir Xon masjidiga oʻxshab ketadi^[7]^[4].

Jom’e masjidining namoz xonasi beshta kirish yoʻlagidan iborat boʻlib, markaziy qismi baland peshtoq ichida joylashgan. Peshtoqda Toj Mahalga oʻxshash oq marmar bilan qoplangan qora harflar bilan yozilgan fors yozuvlari (asosan Shoh Jahon hukmronligini maqtagan) mavjud^[4]. Namoz xonasining tepasida qizil va oq toshdan seldsuyagi (zigzag) naqshida bezatilgan uchta lampochka shakldagi gumbaz joylashgan. Gumbazlarning tepasi nilufar gulli naqshlar bilan bezatilgan^[1]. Namoz xonasida jamoat masjidlariga xos minbar mavjud^[4].

Masjidning sahni (hovlisi) ikki tomondan devor bilan oʻralgan. Bu tomonlar eksenel eshiklari boʻlgan uzluksiz arkalarga ega. Hovli oʻrtasida tahorat olish uchun moʻljallangan hovuz bor^[1]^[7].

Adabiyotlarda uchrashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

William Purser chizgan suratida ushbu masjidning oʻymakorlik bezaklari tasvirlangan. Bu surat 1832-yildagi Fisherning chizmachilik xonasidagi parcha kitobida Letitia Elizabeth Landonning sheʼriy misralari bilan birga keltirilgan^[8].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Alfieri, Bianca Maria (2000), Islamic Architecture of the Indian Subcontinent, Laurence King Publishing, 245-bet, ISBN 9781856691895Alfieri, Bianca Maria (2000), Islamic Architecture of the Indian Subcontinent, Laurence King Publishing, p. 245, ISBN 9781856691895
↑ ^2,0 ^2,1 Begley, Wayne E.. The Symbolic Role of Calligraphy on Three Imperial Mosques of Shah Jahan. Oxford & IBH in collaboration with American Institute of Indian Studies, 1981 — 8–10 bet. ISBN 90-04-06498-2. OCLC 932127369.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Bautze, Joachim K. (2008). "The View of Delhi (1842) Painted for Maharao Ram Singh of Kota and the View of Agra (1866) Painted for Maharao Shatru Sal II of Kota" (en). South Asian Studies 24 (1): 100-106. doi:10.1080/02666030.2008.9628687. ISSN 0266-6030. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02666030.2008.9628687. Bautze, Joachim K. (2008). „The View of Delhi (1842) Painted for Maharao Ram Singh of Kota and the View of Agra (1866) Painted for Maharao Shatru Sal II of Kota“. South Asian Studies. 24 (1): 100–106. doi:10.1080/02666030.2008.9628687. ISSN 0266-6030.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Asher, Catherine B. (1992), Architecture of Mughal India, Cambridge University Press, 189–190-bet, ISBN 9780521267281Asher, Catherine B. (1992), Architecture of Mughal India, Cambridge University Press, pp. 189–190, ISBN 9780521267281
↑ Koch, Ebba „Mughal Agra: A Riverfront Garden City“,. The city in the Islamic world, Handbook of Oriental studies Ǧayyūsī: . Leiden Boston: Brill, 2008 — 563 bet. ISBN 978-90-04-17168-8. Koch, Ebba (2008). „Mughal Agra: A Riverfront Garden City“. In Ǧayyūsī, Salmá al-H̱aḍrāʾ al- (ed.). The city in the Islamic world. Handbook of Oriental studies. Leiden Boston: Brill. p. 563. ISBN 978-90-04-17168-8.
↑ Kudaisya, Gyanesh. Region, Nation, "Heartland": Uttar Pradesh in India's Body Politic. SAGE Publications, 2006 — 53 bet. ISBN 9780761935193.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Koch, Ebba. Mughal architecture : an outline of its history and development, 1526-1858. München, Federal Republic of Germany: Prestel, 1991 — 118-119 bet. ISBN 3-7913-1070-4. OCLC 26808918. Koch, Ebba (1991). Mughal architecture : an outline of its history and development, 1526-1858. München, Federal Republic of Germany: Prestel. pp. 118–119. ISBN 3-7913-1070-4. OCLC 26808918.
↑ Landon, Letitia Elizabeth „poetical illustration“,. Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co., 1831. Landon, Letitia Elizabeth „picture“,. Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co., 1831.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Alfieri, Bianca Maria (2000), Islamic Architecture of the Indian Subcontinent, Laurence King Publishing, 245-bet, ISBN 9781856691895Alfieri, Bianca Maria (2000), Islamic Architecture of the Indian Subcontinent, Laurence King Publishing, p. 245, ISBN 9781856691895

[:1-2] 2,0 ^2,1 Begley, Wayne E.. The Symbolic Role of Calligraphy on Three Imperial Mosques of Shah Jahan. Oxford & IBH in collaboration with American Institute of Indian Studies, 1981 — 8–10 bet. ISBN 90-04-06498-2. OCLC 932127369.

[:2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Bautze, Joachim K. (2008). "The View of Delhi (1842) Painted for Maharao Ram Singh of Kota and the View of Agra (1866) Painted for Maharao Shatru Sal II of Kota" (en). South Asian Studies 24 (1): 100-106. doi:10.1080/02666030.2008.9628687. ISSN 0266-6030. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02666030.2008.9628687. Bautze, Joachim K. (2008). „The View of Delhi (1842) Painted for Maharao Ram Singh of Kota and the View of Agra (1866) Painted for Maharao Shatru Sal II of Kota“. South Asian Studies. 24 (1): 100–106. doi:10.1080/02666030.2008.9628687. ISSN 0266-6030.

[:5-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Asher, Catherine B. (1992), Architecture of Mughal India, Cambridge University Press, 189–190-bet, ISBN 9780521267281Asher, Catherine B. (1992), Architecture of Mughal India, Cambridge University Press, pp. 189–190, ISBN 9780521267281

[:4-5] Koch, Ebba „Mughal Agra: A Riverfront Garden City“,. The city in the Islamic world, Handbook of Oriental studies Ǧayyūsī: . Leiden Boston: Brill, 2008 — 563 bet. ISBN 978-90-04-17168-8. Koch, Ebba (2008). „Mughal Agra: A Riverfront Garden City“. In Ǧayyūsī, Salmá al-H̱aḍrāʾ al- (ed.). The city in the Islamic world. Handbook of Oriental studies. Leiden Boston: Brill. p. 563. ISBN 978-90-04-17168-8.

[6] Kudaisya, Gyanesh. Region, Nation, "Heartland": Uttar Pradesh in India's Body Politic. SAGE Publications, 2006 — 53 bet. ISBN 9780761935193.

[:3-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Koch, Ebba. Mughal architecture : an outline of its history and development, 1526-1858. München, Federal Republic of Germany: Prestel, 1991 — 118-119 bet. ISBN 3-7913-1070-4. OCLC 26808918. Koch, Ebba (1991). Mughal architecture : an outline of its history and development, 1526-1858. München, Federal Republic of Germany: Prestel. pp. 118–119. ISBN 3-7913-1070-4. OCLC 26808918.

[8] Landon, Letitia Elizabeth „poetical illustration“,. Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co., 1831. Landon, Letitia Elizabeth „picture“,. Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co., 1831.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]