Kontent qismiga oʻtish

Islom va mushuklar

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Sarayevo, Bosniya va Gersegovinadagi Gʻozi Husrev-beg masjidi hovlisidagi yovvoyi mushuk

Uy mushugi islomda ehtiromga sazovor hayvondir. Koʻpchilik musulmonlar mushukni „eng ajoyib uy hayvoni“ deb hisoblaydilar va uning tozaligiga qoyil qoladilar[1].

Ehtiromning kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mushuklar qadim zamonlardan beri Yaqin Sharqda hurmatga sazovor boʻlgan. Islom dinida ham, garchi ancha oʻzgargan shaklda boʻlsa-da, bu anʼana saqlanib qolgan[2]. Koʻpgina hadislarga koʻra, islom paygʻambari Muhammad mushuklarni taʼqib qilish va oʻldirishni taqiqlagan[1].

Muhammad paygʻambarning sahobalaridan biri mushuklarga boʻlgan munosabati uchun Abu Hurayra (lit. "Mushukchaning otasi") nomi bilan tanilgan[3]. Abu Hurayra raziyallohu anhu „Muhammad paygʻambardan solih ayol mushukdan gʻazablanib, uni arqon bilan bogʻlab, oʻlgunicha ovqat va suv bilan taʼminlashga beparvo boʻlgani uchun doʻzaxga kirganligi“ni eshitganini aytgan[4]. Afsonaga koʻra, Abu Saidning mushugi Muhammad paygʻambarni ilondan qutqargan[1].

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qohirada imomning yonida yostiqda oʻtirgan mushuk, John Frederick Lewis

Amerikalik shoir va sayohatchi muallif Bayard Taylor (1825—1878) mushuklar bemalol yuradigan Suriya kasalxonasini koʻrganida hayratda qolgan. Uy mushuklari boshpana bilan taʼminlangan va oziqlantiriladigan muassasa vaqf mablagʻlari hisobidan moliyalashtirilgan boʻlib, ushbu mablagʻlar mushuklarga qarovchilarning ish haqi, veterinariya xizmati hamda mushuklar uchun sotib olinadigan oziq-ovqat xarajatlariga sarflanadi. Qohirada yashovchi ingliz sharqshunosi Edward William Lane (1801—1876) ilk bor XIII asrda Misr sultoni Baybars tomonidan qurdirilgan mushuklar bogʻini tasvirlab bergan, uning yevropalik zamondoshlari mushuklarga nisbatan mutlaqo boshqacha munosabatda boʻlishgan, ularni papa farmonlariga binoan yo yeyishgan, yo oʻldirishgan[1].

Wilfred Thesiger The Marsh Arabs kitobida mushuklarga Mesopotamiya qishloqlaridagi jamoat binolariga erkin kirishga ruxsat berilganligini va hatto ularni ovqatlantirilganligini taʼkidlaydi[5]. Mushuklar nafaqat omborxona va oziq-ovqat zaxiralarini zararkunandalardan himoya qilgani, balki arab-islom madaniyatining asosi qogʻoz boʻlgan kitoblarini yaroqsiz holga keltiruvchi sichqonlarni ovlagani uchun ham qadrlanadi. Shu bois, koʻpincha rasmlarda mushuklar islom olimlari va kitobsevarlar bilan birga tasvirlangan. Oʻrta asr Misr zoologi Al-Damiriy (1344—1405) birinchi mushuk Nuh kemasidagi hayvonlar sichqonlardan shikoyat qilgandan soʻng, Alloh sherni aksirtirganda yaratilganligini yozgan[1].

Gigiyena va axtalash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom anʼanalarida mushuklar tozaligi uchun eʼzozlanadi. Ular islomda poklik deya qaraluvchi tahorat olish kabi amalni bajaradi deb hisoblanadilar va shuning uchun uylarga, hatto masjidlarga[1], jumladan Masjid al-Haromga ham kirishlari mumkin. Mushuklar tatib koʻrgan oziq-ovqat halol sanaladi, yaʼni ularning bu oziq-ovqatni isteʼmol qilishi musulmonlar uchun uni yeyishni taqiqlamaydi. Shuningdek, mushuklar ichgan suv tahorat (musulmonlar tomonidan bajariladigan poklanish marosimi) uchun ishlatilishi mumkin[1]. Bundan tashqari, baʼzi musulmonlar orasida mushuklar namoz oʻqiyotgan odamlarni qidiradi degan eʼtiqod mavjud[6].

Hayvonlarni axtalash masalasida musulmon olimlari turlicha fikrga ega. Biroq, koʻpchilik „agar mushukni axtalashdan biron bir foyda boʻlsa va bu uning oʻlimiga olib kelmasa“ mushuklarni axtalashga ruxsat berilishini taʼkidlaydi[7]. XX asr Saudiya Arabistonining sunniy imomi Muhammad ibn al-Usaymin shunday vaʼz qilgan:

Agar mushuklar haddan tashqari koʻpayib, bezovtalik tugʻdirayotgan boʻlsa va ularni axtalash ularga zarar yetkazmaydigan boʻlsa, bu ishni amalga oshirishning hech qanday yomon tomoni yoʻq. Chunki bu ularni tugʻilganidan keyin oʻldirishdan koʻra yaxshiroqdir. Ammo agar mushuklar oddiy mushuklar boʻlib, hech qanday bezovtalik keltirib chiqarmayotgan boʻlsa, ularni oʻz holiga qoʻyib, koʻpayishiga imkon bergan yaxshiroqdir[7].

Muizza

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qohiradagi Al-Azhar masjidida mushukni tasbeh bilan oʻynatayotgan erkak

Koʻpgina musulmonlar Muhammad paygʻambarning Muizza (yoki Muʿizza; arabcha: معزة) nomli sevimli mushugi boʻlgan deb hisoblashadi[8][9]. Muhammad bir kuni azon sadolaridan uygʻonadi. U namozga borishga tayyorlanib, kiyinishni boshlaydi, keyin esa Muizza mushugi namozga kiyadigan kiyimining yengida uxlab yotganini payqaydi. Muhammad paygʻambar uni uygʻotishdan koʻra, qaychi bilan yengini kesib, mushukni bezovta qilmaslikni maʼqul koʻradi. Yana bir hikoyada Muhammad paygʻambar masjiddan qaytgach, Muizza unga taʼzim qiladi. Keyin paygʻambar tabassum qiladi va sevimli mushugini uch marta muloyimlik bilan silab, mushuklarga toʻrt oyoqlab yerga tushish qobiliyatini beradi[8][9]. Hadis yoki unga tegishli qoʻshimcha manbalarda bunday mushuk va u bilan bogʻliq hikoya haqida hech qanday maʼlumot keltirilmagan[10]; shunga oʻxshash hikoyalar VI asr Arabistonidan boʻlgan boshqa birovga tegishli boʻlib, hikoyaning kelib chiqishi ushbu shaxsga bogʻliq boʻlishi mumkin[11].

Muizzaning hikoyasi haqiqat yoki toʻqima boʻlishidan qatʼi nazar, Muhammad mushuklarga nisbatan yomon munosabatda boʻlganlarni qoralagan[12].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Campo, Juan Eduardo. Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing, 2009 — 131-bet. ISBN 978-0-8160-5454-1. 
  2. ↑ Baldick, J. „Into the modern world“, . Mystical Islam: An Introduction to Sufism. London, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2012 — 132−168-bet. ISBN 9781860646317. 
  3. ↑ Glassé, Cyril. The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira, 2003 — 102-bet. ISBN 0759101906. „The attachment to cats of one of the Companions, Abū Hurayrah ('Father of the Kitten'), is proverbial.“ 
  4. ↑ Liberal Islam: A Source Book Kurzman: . Oxford University Press, 1998 — 121-bet. ISBN 0-19-511622-4. 
  5. ↑ Thesiger, Wilfred. The Marsh Arabs. London: Longmans, 1964. 
  6. ↑ Glassé, Cyril. The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira, 2003 — 102-bet. ISBN 0759101906. „Stories of cats who seek out persons who are praying, and of cats sensitive to the presence of grace, are common.“ 
  7. ↑ 7,0 7,1 Abdul-Rahman, Muhammad Saed „Chapter 13: Transactions Animal Rights“, . Islam: Questions and Answers—Jurisprudence and Islamic Rulings: General and Transactions, Part 1. Herne Hill, London, UK: MSA Publication Limited, 2004 — 323–325-bet. ISBN 1-86179-411-8. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Geyer, Georgie Anne. When Cats Reigned Like Kings: On the Trail of the Sacred Cats. Kansas City, Missouri: Andrews McMeel Publishing, 2004 — 28-bet. ISBN 0-7407-4697-9. „In still another charming legend about the Prophet, one day his favorite cat Muezza bowed to thank him for some kind favor and, by this story, Prophet Muhammad then passed his hand down three times the length of the animal's back, giving to it—and to all cats evermore—the enviable capacity always to land squarely on their feet.“ 
  9. ↑ 9,0 9,1 Stall, Sam. 100 Cats Who Changed Civilization: History's Most Influential Felines. Quirk Books, 2007 — 40-bet. ISBN 978-1-59474-163-0. 
  10. ↑ Motala. „Did Nabi (sallallahu 'alayhi wa sallam) have a cat named Muezza?“ (en-GB). Hadith Answers (2020-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 15-mart.
  11. ↑ „The Prophet's cat Muezza“ (en-GB). Islamic Portal (2020-yil 9-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 15-mart.
  12. ↑ „حديث الرسول عن القطط - حديث شريف“ (ar). hadeethshareef.com. — „عُذِّبَتِ امْرَأَةٌ في هِرَّةٍ سَجَنَتْها حتَّى ماتَتْ، فَدَخَلَتْ فيها النَّارَ، لا هي أطْعَمَتْها ولا سَقَتْها، إذْ حَبَسَتْها، ولا هي تَرَكَتْها تَأْكُلُ مِن خَشاشِ الأرْضِ“. Qaraldi: 2024-yil 29-mart.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Islom_va_mushuklar&oldid=5321010" dan olindi