Islom iqtisodiyoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Islom iqtisodiyoti – bu islom savdo huquqshunosligi yoki fiqh al-mu’amalat (arabcha: فِقْه الْمُعَامَلَات al-mu’amalat), shuningdek, Islom taʼlimotiga asoslangan siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy mafkurani bildiradi.

Islom savdo huquqshunosligi moliyaviy-xoʻjalik faoliyatini shariat[1] asosida, yaʼni islom kitoblariga (Qur’on va Sunnatga) zid kelmaydigan tarzda amalga oshirish qoidalarini oʻz ichiga oladi. Islom huquqshunosligi (fiqh) anʻanaviy ravishda Allohning nozil kalomi (Qur’on) va Muhammad paygʻambar (sunnat) tomonidan oʻrnatilgan diniy amaliyotga muvofiq talab qilinadigan, taʻqiqlangan, ragʻbatlantirilgan, qoralangan yoki ruxsat etilgan[2] narsalarni belgilaydi. U qashshoqlik, pul, ish haqi, soliqlar kabi masalalarni tartibga soladi. Shu bilan birga, islom iqtisodiyoti ijtimoiy fan sifatida[2] ishlab chiqarish, taqsimlash, ishlab chiqarish jarayonlarini tavsiflash, tahlil qilish va tushunish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, tovarlar va xizmatlar isteʼmoli[3] yoki boshqacha qilib aytganda, milliy iqtisodiy faoliyat sohasidagi munosabatlar[4], toʻliq bandlik, narx barqarorligi, iqtisodiy adolat va samaradorlik kabi siyosiy natijalarga erishishning eng yaxshi yoʻlini topish maqsadida ham foydalaniladi[5].

Iqtisodiy masalalarga bagʻishlangan ilk musulmon mualliflaridan biri buyuk huquqshunos Abu Yusufdir. Uning soliq, yer va suvdan foydalanish, davlat boshqaruvi va boshqalarga oid „Kitob al-xoraj“ kitobi xalifa Horun ar-Rashid topshirigʻi bilan yozilgan. Oʻsha davrdagi musulmon davlatlarining qonunlari va urf-odatlarida mavjud boʻlgan tafovutlar Abu Yusufdan tortib al-Mavardiygacha boʻlgan nazariyotchilarning asarlarida bayon etilgan[6]. Keyinchalik islom olamining eng koʻzga koʻringan iqtisodchilari al-Gʻazzoliy, Ibn Taymiya, Ibn Qoyyim va Ibn Xaldun boʻlgan.

Yigirmanchi asrning oʻrtalarida iqtisodiy fikr va xulq-atvorning oʻziga xos islom modeli gʻoyasini targʻib qilish boshlandi. 1970-yillarning oxiriga kelib, musulmon dunyosi va Gʻarbdagi bir qancha institutlarda „Islom iqtisodiyoti“ fan sifatida qoʻshildi[7]. Islom iqtisodining asosiy xarakteristikalari koʻpincha quyidagicha taʻriflanadi: (1) Qur’on va Sunnatdan kelib chiqqan „xulq-atvor meʼyorlari va axloqiy tamoyillar“; 2) zakot va boshqa islomiy soliqlarni undirish; (3) kreditlar boʻyicha undiriladigan foizlarni (ribo) taqiqlash[8][9].

Islom iqtisodi tarafdorlari odatda uni na sotsialistik, na kapitalistik, balki boshqa ikki tizim bilan hech qanday umumiylikga ega boʻlmagan „uchinchi yoʻl“ sifatida tavsiflaydi[10][11][12][13]. Islom iqtisodiy tizimini qayta tiklash tarafdorlarining daʼvolari orasiga boy va kambagʻal oʻrtasidagi tafovutni kamaytirish, farovonlikni yaxshilash[14], boylik toʻplashni toʻxtatish[15], boylikdan soliq (zakot orqali) berish, tavakkal qilish, noqonuniy harakatlar bilan yerlarni musodara qilish[16], chayqovchilik va boshqa islom diniga toʻgʻri kelmaydigan gunohlar qilish kiradi[17][18][19][20][21][22][16].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „A Review of Fiqh al-Mua'malat Subjects in Economics and Related Programs at International Islamic University Malaysia and University of Brunei Darussalam“. kantakji.com. 2015-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Methods and Methodologies in Fiqh and Islamic Economics“. kantakji.com (2024-yil 30-mart). — „В статье утверждается, что методы, используемые в области фикха, в основном предназначены для установления того, является ли определенное действие разрешенным или запрещенным. Исламская экономика, с другой стороны, является социальной наукой. Как и любая другая социальная наука, ее объектом анализа является само общество“. 2015-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  3. ↑ „Определение ЭКОНОМИКА, Словарь банковских терминов“. www.banki.ru. 2022-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 02 огту 2023.
  4. ↑ „Определение ЭКОНОМИКА, Большой Энциклопедический словарь“. www.bigslovar.ru. Qaraldi: 02 огту 2023.
  5. ↑ „ECONOMIC GOALS“. amosweb.com/. 2015-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  6. ↑ Mets A. Musulmanskiy Renessans. – Izd. 2-e. – M.: Glavnaya redaksiya vostochnoy lite-raturi izd. „Nauka“, 1973. – 99 °C. – 473 s.
  7. ↑ Mat, Ismail; Ismail, Yusof „A Review of Fiqh al-Mua'malat Subjects in Economics and Related Programs at International Islamic University Malaysia and University of Brunei Darussalam“. kantakji.com. 2015-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  8. ↑ Kuran, Timur (1986). "The Economic System in Contemporary Islamic Thought: Interpretation and Assessment". International Journal of Middle East Studies 18 (2): 135–164. doi:10.1017/S0020743800029767. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1986-04_18_2/page/n18. 
  9. ↑ Karim, Shafiel A.. The Islamic Moral Economy: A Study of Islamic Money and Financial Instruments. Boca Raton, FL: Brown Walker Press, 2010. 978-1-59942-539-9. 
  10. ↑ Islam and Economic Justice: A 'Third Way' Between Capitalism and Socialism? (Wayback Machine saytida 2008-01-07 sanasida arxivlangan)
  11. ↑ „Muhammad Qutb and his book Islam : the Misunderstood Religion“. gemsofislamism.tripod.com. Qaraldi: 2024-yil 28-fevral.
  12. ↑ Ishaque, Khalid M. „Islamic Approach to Economic Development“,. Voices of Resurgent Islam. New York : Oxford University Press, 1983 — 268–276 bet. „две модели, спроецированные Первым и Вторым миром. Обе они в основном материалистичны, имеют приоритеты... которые допускают массовую эксплуатацию. На Западе это крупные корпорации и картели, а в социалистических странах — государственный капитализм и бюрократия“ 
  13. ↑ Roy 1994, s. 133.
  14. ↑ Mamarinta P. Mababaya International Business Success in a Strange Cultural Environment. — : Universal-Publishers, 2003. – p. 203. – ISBN 1581125879, 9781581125870
  15. ↑ „Аль-Бухари, хадис 1433 (книга 24, хадис 36)“. www.sunnah.com. 2023-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 03 огту 2023.
  16. ↑ 16,0 16,1 Al-Buxari, xadisi 2453, 2454.
  17. ↑ „Ибн Маджах, хадис 2289 (книга 12, хадис 153)“. www.sunnah.com. 2023-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 03 огту 2023.
  18. ↑ Mamarinta P. Mababaya International Business Success in a Strange Cultural Environment. — : Universal-Publishers, 2003. – p. 202. – ISBN 1581125879, 9781581125870
  19. ↑ Noureddine Krichene Islamic Capital Markets: Theory and Practice. — : John Wiley & Sons, 2012. – p. 119. – ISBN 1118247167, 9781118247167
  20. ↑ „Абу Дауд, хадис 2015“. www.hadithcollection.com. 2023-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 03 огту 2023.
  21. ↑ „Ибн Маджах, хадис 2154 (книга 12, хадис 18)“. www.sunnah.com. 2023-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 03 огту 2023.
  22. ↑ Zamir Iqbal, Abbas Mirakhor, Noureddine Krichenne, Hossein Askari IsThe Stability of Islamic Finance: Creating a Resilient Financial Environment for a Secure Future. — : John Wiley & Sons, 2010. – p. 75. – ISBN 0470825197, 9780470825198 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Islom_iqtisodiyoti&oldid=4101474" dan olindi