Taqsimot (iqtisod)
Taqsimlash — iqtisodiy munosabatlar subyektlari oʻrtasida moddiy boyliklarni taqsimlanishi.Asosiy taqsimlash, odatda, moddiy boyliklarni yaratish jarayonida, shu jumladan, mehnat taqsimotini hisobga olgan holda, mulk huquqi bilan ajratish shaklida amalga oshiriladi. Qayta taqsimlash soliq, xayriya, ijtimoiy taʼminot, yer, pul-kredit siyosati, musodara qilish, oila huquqi kabi ijtimoiy mexanizmlar yordamida pul yoki boshqa mol-mulkni bir shaxsdan boshqasiga oʻtkazish bilan bogʻliq. Bu atama odatda daromadlarni alohida shaxslar oʻrtasida emas, balki butun iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish omillari oʻrtasida taqsimlanishini bildiradi.
Taqsimlash zarurati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tarqatish zarurati mehnatni taqsimlashdan kelib chiqadi-jamiyatni rivojlantirish jarayonida mehnat faoliyatini sifatli farqlash, uning turli turlarini ajratish va oʻzaro taʼsirlashga olib keladi. Ishni „ajratish“ — bu mablagʻlarni va mehnat obyektlarini ijrochilar oʻrtasida oldindan taqsimlashni anglatadi; shundan keyingina siz ishlab chiqarishni boshlashingiz mumkin:
Ishlab chiqarish topshirigʻini bajarish (ishlab chiqarish tsiklining tugashi) boʻyicha, alohida-alohida mehnat natijalari ishchilar oʻrtasida taqsimlanishi kerak. Ularning har biri oʻz shaxsiy isteʼmolidan bir necha marta ortiq boʻlgan miqdorda biror narsa ishlab chiqargan; biroq, u isteʼmol qilgan mahsulotlarning asosiy qismi emas, balki boshqalar tomonidan ishlab chiqarilgan. Demak, bu tsiklda yana bitta taqsimlash tartib-taomili talab qilinadi, lekin bu safar tayyor mahsulot, mehnat natijalari „almashish“ obyektiga aylanadi.
Taqsimlash nisbatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mehnat natijalari taqsimlanadigan nisbatlar ish boshlanishidan oldin butun jarayon ishtirokchilarining rollari taqsimlangan nisbatlar bilan belgilanadi:
"mahsulotlarni taqsimlash ishlab chiqarish jarayonining oʻzi va uning tashkil etilishi oldindan belgilab qoʻyilgan taqsimotning natijasidir".
Shu bilan birga, bir tomondan,
"taqsimlash har bir shaxsning ishlab chiqarishda ishtirok etadigan nisbatlarini belgilaydi…",
va boshqa tomondan —
"Taqsimot mahsulotlarning jismoniy shaxslarga oʻtadigan nisbatini (miqdorini) belgilaydi"[1]
Taqsimot nazariyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Daromad taqsimoti [en] tegishli iqtisodiyotda kuzatishlarning maʼlum doirasini tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, daromad taqsimotini tushuntirib beradigan nazariyalarda kirish maʼlumotlari sifatida ishlatiladi. „inson kapitali“ nazariyasi va iqtisodiy kamsitish nazariyalarida (Becker, 1993, 1971).
Klassik siyosiy iqtisod[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqtisodiy fanlar boʻyicha qarashlar-boylik yaratish, taqsimlash qonunlaridir. Ilm — fan nomi-siyosiy iqtisod. Boylikning mohiyati-moddiy ishlab chiqarish bilan shugʻullanadigan barcha ishchilarning ishidir.. Boylik manbalari-mehnatni taqsimlash, pul toʻplash, pul. Davlatning roli iqtisodiy liberalizmdir.
Marksistik siyosiy iqtisod[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taqsimlash ishlab chiqarish va almashinuv oʻrtasidagi bogʻlanish, ijtimoiy koʻpayish jarayonining bosqichlaridan biridir.
Avstriya iqtisodiyot maktabi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avstriya iqtisodiy maktabi ishlab chiqarish omillari (yer, mehnat, kapital) oʻrtasida ishlab chiqarish natijalarini taqsimlashning nisbatlarini belgilash muhimligini taʼkidladi.
Neoklassik nazariya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Neoklasik nazariyalarda ishlab chiqarish omillarining har biri bozorlarida talab va taklifning kesishish nuqtasi muvozanat chiqishi, daromad va daromad taqsimotini belgilaydi. Faktorlarga boʻlgan talab, oʻz navbatida, bozorda ushbu omil uchun marjinal unumdorlik nisbatini nazarda tutadi[2][3][4][5]. Bu tahlil nafaqat kapital va yerga, balki mehnat bozorlarida daromad taqsimotiga ham tegishli[6].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ K.Marks, "Vvedenie k „Kritike politicheskoy ekonomii“" Marks, K., Engels, F. Soch., 2 izd., t.12, s.715
- ↑ John Bates Clark (1902). The Distribution of Wealth. Analytical Table of Contents).
- ↑ Philip H. Wicksteed (1914). "The Scope and Method of Political Economy in the Light of the ʻMarginal’ Theory of Value and Distribution, „ Economic Journal, 24(94), pp. 1-23.
- ↑ George J. Stigler (1941). Production and Distribution Theories: The Formative Years (analytical exposition of successive contributions by ten neoclassical economists from about 1870 to 1910). New York: Macmillan. Chapter-preview links.
- ↑ C.E. Ferguson (1969). The Neoclassical Theory of Production and Distribution. Cambridge. Description & review excerpt.
- ↑ J.R. Hicks (1932, 2nd ed., 1963). “Teoriya zarabotnoy plati" (en:The Theory of Wages). London: Macmillan.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Raspredelenie / G. D. Gloveli // Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya : [v 35 t.] / gl. red. Yu. S. Osipov. — M. : Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 2004—2017.