Buyuk Britaniyadagi ruslar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

  Birlashgan Qirollikdagi ruslar Rossiya imperiyasida, Sovet Ittifoqida yoki Rossiya Federatsiyasida tugʻilgan, Buyuk Britaniya fuqarosi yoki rezidenti boʻlgan shaxslardir.

Aholi punkti va aholi soni[tahrir | manbasini tahrirlash]

2001-yilgi Buyuk Britaniya aholini roʻyxatga olishda Rossiyada tugʻilgan 15 160 kishi qayd etilgan.[1] 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda Rossiyada tugʻilgan shaxslardan 36 313 kishi Angliyada, 687 nafari Uelsda, 2180 nafari Shotlandiyada va 349 nafari Shimoliy Irlandiyada yashaydi.

Milliy statistika idorasi hisob-kitoblariga koʻra, 2020-yilda Rossiyada tugʻilgan 73 000 kishi Buyuk Britaniyada istiqomat qiladi. The Guardian tomonidan chop etilgan hisob-kitoblarga koʻra, 2014-yilda Londonning Rossiyada tugʻilgan doimiy aholisi 150 000 dan ortiq edi[2] Aholi sonining koʻpayishi London uchun „Londongrad“ va „Moskva on-the-Temza“ kabi hazil laqablariga olib keldi.[3]

Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Londonda, xususan, Notting Hill Gateda rus tili va madaniyatini rossiyalik muhojir ota-onalarning farzandlariga yetkazishga qaratilgan bir qator rus maktablari mavjud.[4]

Londondagi Rossiya elchixonasi maktabi Buyuk Britaniya poytaxtidagi rus xalqaro maktabidir.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rus inqilobchilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-asrning boshlarida qullik, katoliklarning ozodligi va yahudiylarning ozodligi bekor qilingandan soʻng, Britaniya Yevropada kontinental Yevropa monarxiyalari tomonidan xavfli deb hisoblangan erkin fikrlovchilarni jalb qiladigan liberal maqsad sifatida koʻrila boshlandi.[5] „Rus sotsializmining otasi“ hisoblangan yozuvchi Aleksandr Gertsen 13 yil Londonda yashadi. U Rossiyadan tashqarida birinchi rus tilidagi bosmaxonani yaratdi, avval Judd koʻchasida, keyin esa Kaledoniya yoʻliga koʻchib oʻtdi.[6] Gertsenning boshqa rus muhojir shoiri Nikolay Ogarev yordamida yaratilgan eng taʼsirli nashri " Kolokol " axborot byulleteni edi.[6] Mashhur rus anarxistlari Pyotr Kropotkin va Mixail Bakunin 19-asr oxirida Londonda yashab ijod qilishgan.[7][8] Kropotkin tomonidan Whitechapelda[7] asos solgan Freedom Press anarxistik nashriyoti hanuzgacha boshlab faoliyat yuritadi.

Britaniyadagi siyosiy erkinlik tufayli London 20-asrda yana rus inqilobiy mutafakkirlarining markaziga aylanadi. Vladimir Lenin 1902-1903 –yillarda Londonda yashab, " Iskra " inqilobiy jurnalini nashr ettirgan. Klerkenvel shahridagi binoda, keyinchalik Marks memorial kutubxonasining uyiga aylandi. 1903-yilda Islingtondagi „Tri Jons“ pubida boʻlib oʻtgan rus inqilobchilarining qurultoyi harakatni keyinchalik Sovet Ittifoqini oʻrnatadigan qattiqqoʻl bolsheviklar va mensheviklar bilan boʻlinishning muhim nuqtasiga aylandi. Bolsheviklar partiyasining 1907-yilgi qurultoyi Xakneyda boʻlib oʻtdi va unda bolsheviklar inqilobining boʻlajak rahbarlari, jumladan Lenin, Leon Trotskiy, Iosif Stalin, Grigoriy Zinovyev, Lev Kamenev, Maksim Litvinov va yozuvchi Maksim Gorkiy ishtirok etdi.[9]

Yahudiylarning imigratsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rus yahudiylari 19-asr oxiridan boshlab Rossiya imperiyasi va Sharqiy Yevropadagi taʼqiblardan boshpana izlash uchun Buyuk Britaniyaga koʻchib oʻtishdi. 1881—1914-yillarda Britaniyaga 150 000 yahudiy koʻchib kelgani taxmin qilingan[5] Slonimda tugʻilgan Maykl Marks Lidsga joylashdi va u yerda 1894-yilda Marks & Spencer savdo tarmogʻiga asos solgan.[5] Isaak Muso va uning ukasi Houndsditchda Moss Bros Groupga asos solgan. Montague Burton, oʻsha paytda Montague Ossinsky nomi bilan tanilgan, Litvadan Angliyaga kelgan, 1904-yilda Sheffildda Burtonga asos solgan va bir yil ichida Chesterfild, Manchester, Lids va Mansfildda doʻkonlar ochgan. Burton 1925-yilga kelib Yevropadagi eng yirik chakana savdo imperiyasiga aylandi[5] Aksariyat yahudiy muhojirlarning hayoti ancha ogʻirroq edi. Til toʻsigʻiga duch kelgan va diniy sabablarga koʻra shanba kunlari ishlay olmagan ular koʻpincha yahudiy tadbirkorlar tomonidan boshqariladigan Londonning East End teri doʻkonlarida ishlaganlar. Londonga yahudiy muhojirlar Houndsditch va Petticoat Laneda kiyim savdo markazini qurdilar.[5] :234

Qiyinchiliklar baʼzi yahudiylarni inqilobchi boʻlishga undadi.[5] :236Yahudiy sotsializmining kashshofi Aaron Liberman 1875-yilda Sankt-Peterburgdan Londonga kelgan. U Londonda birinchi yahudiy ishchilar tashkiloti Ibroniy Sotsialistik Ittifoqini tashkil qildi, ammo bu tashabbus yahudiy tuzumi tomonidan qoʻllab-quvvatlanmadi va sotsialistik tashkilot qisqa umr koʻrdi. Litvadan Londonga koʻchib kelgan Morris Vinchevskiy " Der Poylisher Yidl " sotsialistik Yahudiy gazetasini nashr etdi.[5] :237

Biokimyogar Xaim Veyzman 1904-yilda Rossiyadan Britaniyaga kelgan. U Buyuk Britaniyaning Birinchi Jahon urushi harakatlari uchun zarur boʻlgan kordli portlovchi moddani ishlab chiqarish usulini ishlab chiqdi. Uning sanoatdagi muvaffaqiyati oʻsha paytdagi tashqi ishlar vaziri Artur Balfur bilan uchrashdi va u Isroilning yaratilishiga olib kelgan Balfour deklaratsiyasiga taʼsir qilgan deb taxmin qilinadi.[5] :248

Taniqli odamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu Buyuk Britaniyadagi rossiyalik muhojirlar va kelib chiqishi rus boʻlgan britaniyaliklarning roʻyxati.

Sanʼat[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Serj Chermayeff, arxitektor[10]
  • Sergey Fyodorov, ikona rassomi
  • Teodor Komisarjevskiy, teatr rejissyori va dizayneri[11]
  • Liliya Kopylova, raqqosa[12]
  • Endryu Garfild, uning oilasi rus-yahudiy boʻlgan.
  • Berthold Lubetkin, arxitektor
  • Helen Mirren, aktrisa[13]
  • Viktoriya Mullova, skripkachi
  • Seva Novgorodsev, radio boshlovchisi[14]
  • Oxxxymiron, rep qoʻshiqchisi.
  • Sergey Pavlenko, portret rassomi[15]
  • Ser Pyotr Ustinov, aktyor, yozuvchi va rakontyor[16]

Biznes[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Boris Berezovskiy, tadbirkor
  • Evgeniy Chichvarkin, tadbirkor
  • Evgeniy Lebedev, tadbirkor
  • Vladimir Raitz, Horizon Holiday Group asoschisi[17]

Harbiy va josuslik[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Vladimir Penyakov, Britaniya armiyasi podpolkovnigi, xizmat ordeni, harbiy xoch[18]
  • Pavel Chichagov, Aleksandr I davrida Rossiya Imperator dengiz floti qoʻmondoni va admirali. Admiral Vasiliy Chichagov va uning ingliz xotinining oʻgʻli.
  • Rudolf Abel, sovuq urush davridagi sovet josusi, Nyukasl-apon-Tayn shahrida Vilyam Genrixovich Fisher sifatida tugʻilgan.[19][20]
  • Oleg Gordievskiy, sobiq Sovet razvedkachisi
  • Aleksandr Litvinenko, uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash boʻyicha ixtisoslashgan Rossiya FSB maxfiy xizmatining sobiq zobiti, britaniyalik rossiyalik defektator.
  • Sergey Skripal, rossiyalik sobiq harbiy razvedka zobiti, Buyuk Britaniya razvedka xizmatlari uchun ikki tomonlama agent sifatida ishlagan.

Sport[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Marfa Ekimova, badiiy gimnastikachi[21]
  • Aleksandr Obolenskiy, xalqaro regbi ittifoqchisi[22]

Yodgorliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu Buyuk Britaniyadagi ruslar uchun bunyod etilgan yodgorliklar roʻyxati.

Ikkinchi jahon urushi vaqtida qurilgan yodgorliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tempsford memoriali, Bedfordshire – Ikkinchi Jahon urushi davrida bosib olingan Yevropada maxfiy agentlar boʻlib xizmat qilgan ayollar, shu jumladan toʻrtta Sovet NKVD agenti yodgorligi
  • Fojiaga oʻn ikki javob, Janubiy Kensington – Ikkinchi Jahon urushi yakunida Yalta konferensiyasi natijasida Sovet Ittifoqi va Yugoslaviyaga majburan qaytarilgan odamlarni xotirlaydi.[23]

Shaxsiy yodgorliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Yuriy Gagarin haykali
  • Vladimir Lenin byusti, Islington – Buyuk Britaniya hukumati tomonidan urush paytida Sovet Ittifoqining saʼy-harakatlari sharafiga topshirilgan. U Xolford maydonida (qisqacha Leninning Londonda yashagan uyi) joylashtirilgan va 1942-yilda ochilgan. Bu „Lenin sudi“ deb nomlanishi kerak boʻlgan yangi uy-joy qurilishining markaziy nuqtasi edi, ammo Leninning tanlovi mahalliy hamjamiyatga yoqmagan va byust koʻpincha antikommunistik shiorlar bilan boʻyalgan.[24] Arxitektor Bertold Lubetkin byustni olib tashladi va 1940-yillarning oxirida uy-joy qurilishi tugallangach, u „Bevin korti“ deb oʻzgartirildi. Byust koʻp yillar davomida Islington Town Hall’da namoyish etilgan va hozir Islington muzeyida doimiy namoyish etiladi.
  • Imperial Kimyoviy uyning jabhasida Dmitriy Mendeleyevning oʻyilgan portreti, Millbank
  • Buyuk Pyotr haykali

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Country-of-birth database“. Organisation for Economic Co-operation and Development. Qaraldi: 7-noyabr 2009-yil.
  2. ↑ „How the Ukraine crisis is affecting Russians in Moscow-on-Thames“. The Guardian (2014-yil aprel). Qaraldi: 16-may 2014-yil.
  3. ↑ Cowell, Alan. „A Russian Outpost With More Freedom: Londongrad“. New York Times (17-dekabr 2006-yil). Qaraldi: 23-aprel 2018-yil.
  4. ↑ Buksh, Ayshea (12–fevral 2007–yil), „Russians get back to their roots“, BBC News, qaraldi: 19–sentabr 2009–yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Winder, Robert. Bloody Foreigners, 2013. ISBN 978-0-349-13880-0. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Rahman, Kate Sealey „Russian revolutionaries in London, 1853-70: Alexander Herzen and the free Russian press“,. Foreign-language printing in London, 1500-1900 Taylor: , Boston Spa, 2002 — 227-240 bet. ISBN 0712311289. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Young. „Russians in London: Pyotr Kropotkin“. Dr. Sarah J. Young Blog (9-yanvar 2011-yil).
  8. ↑ Young. „Russians in London: Mikhail Bakunin“. Dr. Sarah J. Young Blog (12-dekabr 2010-yil).
  9. ↑ Rosenbaum. „London's role in the Russian Revolution“. BBC (2017-yil 16-oktyabr).
  10. ↑ Powers, Alan. „OBITUARY : Serge Chermayeff“. The Independent (14-may 1996-yil).
  11. ↑ „Theodore Komisarjevsky - Russian theatrical producer“. Britannica.com. Qaraldi: 13-avgust 2018-yil.
  12. ↑ „Latin Fever with Strictly Stars Darren Bennett & Lilia Kopylova“. 2011-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-mart 2011-yil.
  13. ↑ „Helen Mirren's in the prime of life“. London Evening Standard (6-oktabr 2016-yil).
  14. ↑ „Seva Novgorodtsev“. IMDb.com. Qaraldi: 13-avgust 2018-yil.
  15. ↑ „Untitled Document“. Spavlenko.demon.co.uk. 28-yanvar 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.
  16. ↑ „Peter Ustinov, Oscar-Winning Actor, Dies at 82“. The New York Times (29-mart 2004-yil). — „Both parents were half Russian with assorted parts French, Italian and German. Many of their forebears were prominent figures in czarist Russia, including a country squire with 6,000 serfs, the owner of the largest caviar fishery in czarist Russia and a court architect.“.
  17. ↑ Bray, Roger. „Vladimir Raitz obituary“. The Guardian (9-sentabr 2010-yil).
  18. ↑ Schwarz. „Faces of LRDG“. Lrdg.de. Qaraldi: 13-avgust 2018-yil.
  19. ↑ Armstrong, Simon. „Rudolf Abel: The Soviet spy who grew up in England“. BBC News (28-noyabr 2015-yil). Qaraldi: 7-aprel 2016-yil.
  20. ↑ Trahair, Richard C. S.. Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations. New York, NY: Enigma Books, 2009 — 99 bet. ISBN 978-1936274253. 
  21. ↑ Editor, Rosamund Urwin, Media. „The Russian-born gymnast who jumped through hoops to win gold for England“ (inglizcha). Qaraldi: 8-oktabr 2022-yil.
  22. ↑ Sherlock, Grant. „Statue for rugby's Russian prince“. BBC News (8-yanvar 2009-yil).
  23. ↑ „Yalta Memorial“. The Spectator (12-iyul 1986-yil). Qaraldi: 30-yanvar 2016-yil.
  24. ↑ „Bust of Vladimir Lenin“. Islington Museum. BBC. Qaraldi: 18-sentabr 2022-yil.

Qoʻshimcha adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]


Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:EuropeansinUK 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Buyuk_Britaniyadagi_ruslar&oldid=3247802" dan olindi