Avstraliyada Ahmadiya ta'limoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ahmadiya harakatining ramziy belgisi

Ahmadiya Avstraliyadagi islomiy harakat boʻlib, birinchi marta mamlakatda 1980-yillarda, toʻrtinchi xalifa davrida tashkil topgan. Biroq, Jamiyat tarixi 20-asrning boshlarida, harakat asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmadning hayotligi davrida avstraliyaliklarning Britaniya Hindistoniga sayohati natijasida paydo boʻlgan birinchi aloqalar bilan boshlanadi. Bugungi kunda Avstraliyaning oltita shtatidan toʻrttasida kamida toʻrtta Ahmadiy masjidi mavjud boʻlib, ular mamlakatdagi taxminan 6,000-8,000 avstraliyalik Ahmadiyni ifodalaydi.

Ahmadiya harakatining dunyo b`ylab tarqalish darajasi (qancha toʻq boʻlsa, shuncha koʻproq odamni qamrab olgan)

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliyaning dastlabki Ahmadiy musulmonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasan Musoxon

Avstraliyadagi Ahmadiy musulmonlarining eng qadimgi tarixi 20-asr boshlariga borib taqaladi. Birinchi aloqalar avstraliyaliklarning Britaniya Hindistoniga sayohati natijasida, shuningdek, 19-asrning oʻrtalari va oxirida Avstraliyaga birinchi boʻlib musulmon, „afgʻon“ tuya haydovchilarining joylashishi natijasida paydo boʻlgan.

1860-1890-yillar oraligʻida bir qancha Markaziy va Janubiy osiyoliklar Avstraliyaga tuya haydovchisi boʻlib ishlash uchun kelgan. Tuyalar Avstraliyaga 1840-yilda dastlab qurgʻoqchil ichki makonni oʻrganish uchun, keyin esa Avstraliyaning keng choʻllari talablariga juda mos keladigan tuya poyezdlari uchun olib kelingan. Tuyachilar orasida 1894-yilda Avstraliyaga kelgan Britaniya Hindistonining Sind shahridan yashovchi Tarin — pashtun tadbirkori Hasan Musa Xon ham bor edi.[1] Pertga kelganidan soʻng u tezda mashhurlikka erishdi va Gʻarbiy Avstraliyada joylashgan afgʻonlar va baʼzan Avstraliyadagi barcha afgʻonlar uchun matbuot kotibi boʻldi.[2][3]

Ilk missionerlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasan Musoxon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasan Musa chet eldagi taniqli va yaxshi maʼlumotli musulmonlar bilan chambarchas bogʻliq edi. 1895-yilda Angliyada Abdulla Quilliamning Liverpul musulmon instituti tomonidan oʻtkazilgan yigʻilishda Xon institutning bir qancha xorijdagi faxriy vitse-prezidentlaridan biri etib saylandi.[1] U ochilgan xalqaro tarmoqdagi ikkita asosiy shaxsdan birini tashkil etgan, ikkinchisi Janubiy Afrika Respublikasidan boʻlgan Jusub Moulvi Hamid Gool edi.[1] Shunga qaramay, Xon Mirzo Gʻulom Ahmadning daʼvolari bilan faqat 1903-yilgacha Hindistondagi ikki ukasi orqali tanish boʻlgan, ular oʻsha paytgacha Ahmadning hamrohlariga aylangan edi. Sentabr oyida, hali Avstraliyada boʻlganida, Xon nihoyat Ahmadga xat yozib, Ahmadiyani quchoqlash istagini qabul qilishni soʻradi.

Hasan Musoxon Ahmadiy musulmon boʻlishiga qaramay, Avstraliya musulmonlari orasida muhim rol oʻynashda davom etdi. 1904-yilda mahalliy musulmonlar jamoasi mablagʻ yigʻib, Avstraliyaning birinchi masjidlaridan birini Uilyam koʻchasida, Pertda[1] qurdi. Xon masjid qurilishini targʻib qilishda va butun Avstraliya va xorijdagi musulmonlarni loyihani moliyalashtirishga undashda muhim rol oʻynadi.[1]

1912-yilda Xon Hindistonga qaytib keldi, faqat xalifaning iltimosiga binoan ortga qaytarildi. U umrining koʻp qismini islom dini, xususan, Ahmadiya dinini targʻib qilish va nashr etish bilan oʻtkazdi. U har oyda „Musulmonlar quyoshi chiqishi“ va „ Dinlar sharhi“ kabi xorijdagi Ahmadiya jurnallari va nashrlaridan parchalar boʻlgan varaqalar chiqarardi.[1] 1923-yilga kelib, u turli gazetalarga 156 ta xabar berganligini daʼvo qildi. 1920-1930-yillarda Ahmadiy adabiyoti Avstraliya musulmonlari orasida katta auditoriyaga ega boʻldi. Biroq keyingi yillarda ham Avstraliyada, ham xorijda Ahmadiya harakatiga qarshi musulmon muxolifatining kuchayishi natijasida Ahmadiya omili pasayishda davom etdi.[1] Qariyb 30 yil davomida Ahmadiya harakatining „faxriy missioneri“ sifatida xizmat qilgan Hasan Muso Xon 1945-yilda vafot etdi va Pertdagi Karrakatta qabristoniga dafn qilindi.

Charlz Frensis Sievrayt[tahrir | manbasini tahrirlash]

Charlz Frensis Sievrayt

Alohida rivojlanishda Charlz Frensis Sievrayt 1862-yilda Melburnda tugʻilgan katolik boʻlib, 1896-yilda Islomni qabul qilgan. Faqat bir necha yillardan keyin u Ahmadiya harakati bilan aloqaga chiqdi. 1903-yil oxirida u Britaniya va Hindiston Imperiya Ligasi vakili sifatida Hindiston Milliy Kongressiga oʻsha yili Madrasda boʻlib oʻtadigan yillik konferentsiyada petitsiya qilish uchun Britaniya Hindistoniga tashrif buyurdi.[4] Biroq, uning tashrifi ikki tomonlama maqsadli edi. Ikkinchidan, uning maqsadi islom dinini yanada chuqurroq oʻrganish edi. Lahorda bir qancha Ahmadiy musulmonlar Qodiyonni ziyorat qilish va Ahmadiya harakati asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmad bilan uchrashish uchun uning oldiga kelishdi.[4] 1903-yil 22-oktabrda Sievrayt Qadyanga keldi. Uchrashuvni „mo''jizaviy“ deb taʼriflab, u yerda bir necha kun qoldi. Biroq, bir necha yil oʻtgach, 1906-yilda, uyini Avstraliyadan Yangi Zelandiyaga koʻchgach, u Dinlar sharhida Ahmadiya musulmonlar jamoasiga qoʻshilish istagini eʼlon qildi[4].

Klement Lindli Wragge[tahrir | manbasini tahrirlash]

Klement Lindli Wragge

Klement Lindley Wragge, Angliyada tugʻilgan meteorolog boʻlib, oʻz karerasining koʻp qismini Avstraliyada oʻtkazgan. Biroq, umrining oxirigacha u teosofiya va ilohiyat bilan qiziqdi. 1908-yilda Hindistonga safari chogʻida Vragj Lahorda maʼruza oʻqiyotgan edi, undan soʻng muftiy Muhammad Sodiq unga murojaat qilib, Ahmadiya harakati asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmad bilan uchrashishni soʻradi. Uchrashuv 1908-yil 12-may kuni tush paytida, Ahmadning oʻlimidan taxminan ikki hafta oldin boʻlib oʻtdi. Ularning suhbatlari Ahmadning nutqlarini oʻz ichiga olgan „Malfuzat“ kitobida qayd etilgan. Ahmadning hamrohi boʻlgan muftiy Muhammad Sodiqga yozgan, Ahmadiya tarixiy maʼlumotlariga koʻra, Vragj musulmon boʻlgani va oʻlimigacha shunday boʻlganligi aytiladi.[5] Biroq, shaxsiy oilaviy yozuvlar Wragge butun umri davomida teosof boʻlib qolganligini koʻrsatishi mumkin.[6]

Tashkil etish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmadiya Musulmon Jamiyatining tarixi 20-asr boshlariga borib taqalishiga qaramay, Avstraliyadagi Ahmadiya harakati faqat 1980-yillarda tashkil etilgan. 1979-yil 15-avgustda avstraliyalik Ahmadiylarga xalqaro shtab-kvartiradan, soʻngra Pokistondan, Avstraliyada harakatni rasmiy roʻyxatdan oʻtkazish uchun nihoyat ruxsat berildi. Ammo 1987-yildagina hamjamiyat mamlakatda roʻyxatga olindi.[7]

Xalifalar sayohatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mamlakatga tashrif buyurgan birinchi xalifa Mirzo Tohir Ahmad boʻlib, u mamlakatga birinchi marta 1983-yil 25-sentabrda Fiji orqali rasmiy ravishda kelgan. Xalifa besh kundan soʻng, 30-sentabr kuni Avstraliyadagi birinchi Ahmadiy masjidining tamal toshini qoʻydi. U mamlakatga 1989-yili ikkinchi marta, Qurbon hayiti Islom bayrami uchun tashrif buyurdi.[7]

Beshinchi va hozirgi xalifa Mirzo Masrur Ahmad mamlakatga bir necha bor tashrif buyurgan. Uning xalifa sifatidagi birinchi tashrifi 2006-yilda milliy yillik konvensiya munosabati bilan boʻlgan. 2013-yil 18-oktabrda xalifa 300 dan ortiq kishi, jumladan, davlat va federal siyosatchilar, akademiklar, diniy va jamoat yetakchilari ishtirok etgan „Xilofatning 100 yillik zali“ning ochilishi munosabati bilan asosiy nutq soʻzladi.[8]

Demografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliyada 3000 dan 4000 gacha Ahmadiy musulmonlar bor.[9][10] Uularning aksariyati Pokistondan kelgan muhojir aholidan iborat. Ammo Hindiston, Bangladesh, Gana va Syerra-Leonelik Ahmadiy musulmonlari mamlakatda mavjud.[11] Shahar boʻyicha Adelaidada 550 ta Ahmadiy[11] va Sidneyda 1000 dan ortiq Ahmadiy musulmonlar bor.

Avstraliyaning oltita shtatidan toʻrttasida kamida toʻrtta masjid mavjud. Baytul Huda masjidi 1989-yilda Yangi Janubiy Uelsning Sidney shahridagi Marsden Parkida ochilgan va mamlakatda ochilgan toʻrtta masjiddan birinchisi boʻlgan. Baytul Masrur masjidi 2013-yilda Brisben janubidagi Kvinslend shtati Logan shahrida ochilgan.[12] Melburndagi Baytus Salam masjidi, Viktoriya va Janubiy Avstraliyaning Adelaida shahridagi Mehmud masjidi Avstraliyadagi yana ikkita masjiddir.

Gʻarbiy Avstraliya yoki Tasmaniyada Ahmadiy masjidlari yoʻq. Xuddi shunday, Avstraliya poytaxti hududidagi poytaxt Kanberrada masjid qurilishi rejalashtirilgan boʻlsa-da, Avstraliyaning na federal, na tashqi hududlarida Ahmadiy masjidlari mavjud emas.[13] 2013-yilda Sidneydagi Baytul Huda masjidi yonida „Xilofatning 100 yillik zali“ deb nomlangan yuz yillik majmua ochilgan[14]

Zamonaviy jamiyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sidneydagi Baytul Huda masjidi Avstraliyada harakat tashkil etilganidan ikki yil oʻtib ochilgan.

Ahmadiya jamoati yetakchilari ingliz tilida gapirishni va Avstraliyaga sodiq boʻlishni targʻib qiladi.[15] Avstraliya milliy vakili „Biz Avstraliyaga sodiqmiz va farzandlarimiz Avstraliyaga sodiq boʻlishlarini istaymiz“, dedi va assotsiatsiya aʼzolari 500 000 dona Vatanga sodiqlik varaqalarini yetkazib berishdi.[16] Ahmadiya jamoati Avstraliyani tozalash kunlarida ishtirok etdi.[17][18]

Assotsiatsiyaning tashqi ishlar kotibi hech bir Avstraliya yoki xalqaro Ahmadiya jamoasidan terrorda gumon qilinmaganini aytdi. Jamiyat Avstraliyaning jihodchilarning radikallashuviga qarshi harakatlarini[19][20] qoʻllab-quvvatlaydi va musulmon terrorchilarni 72 nafar bokira qiz kutayotgani haqidagi taʼlimotni "mutlaqo uydirma" deb qoralaydi.[21]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Germain, Eric (2007). „Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of an International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century“. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 27-jild, № 1. 126–138-bet. doi:10.1215/1089201x-2006-048.
  2. ↑ Stevens, Christine. Tin Mosques and Ghantowns: History of Afghan Cameldrivers in Australia. Oxford University Press, Australia and New Zealand, 1989. 
  3. ↑ Yvonne Yazbeck Haddad, Jane I. Smith. Muslim Minorities in the West: Visible and Invisible. Altamira Press, 2002 — 218 bet. ISBN 9780759102187. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „We Must Cooperate“ (PDF). October 1922. 2016-03-10da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2022-06-19. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  5. ↑ „Professor Raig Meets The Promised Messiah“. Al Islam.
  6. ↑ Wragge family papers, Auckland Institute and Museum Library
  7. ↑ 7,0 7,1 „Ahmadiyyat in Australia“. 2021-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-iyun.
  8. ↑ „Reception Dinner Featuring Keynote Speech by the Caliph of Islam“. Tasmania Times (15-oktabr 2013-yil). Qaraldi: 11-mart 2016-yil.
  9. ↑ „A good Muslim's better life cut short by extremists“. Sydney Morning Herald (11-mart 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2014-yil.
  10. ↑ „Ahmadiyya Muslim minority find religious freedom in Australia“. SBS (27-dekabr 2015-yil). Qaraldi: 5-mart 2016-yil.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Adelaide's Ahmadiyya Muslim community celebrates Australia Day after fleeing violence overseas“. ABC Australia (26-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 5-mart 2016-yil.
  12. ↑ Gordon, Alexa. „New Imam welcomed at Stockleigh mosque“. Jimboomba Times (20-noyabr 2014-yil). Qaraldi: 5-mart 2016-yil.
  13. ↑ Jeffery, Stephen. „Ahmadiyya Muslim Association could have mosque site as early as February“. Canberra Times (9-yanvar 2016-yil). Qaraldi: 5-mart 2016-yil.
  14. ↑ „Head of Ahmadiyya Muslim Community Inaugurates 'Khilafat Centenary Hall' in Sydney“. Al Islam (20-oktabr 2013-yil). Qaraldi: 11-mart 2016-yil.
  15. ↑ van den Broeke, Leigh. „Mosque imam Inamul Haq Kauser: Speak English, and be loyal to Australia“. The Daily Telegraph (5-fevral 2016-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  16. ↑ Fahy, Patrick. „Mosque opens its doors for Australia Day celebrations“. Blacktown Sun (18-yanvar 2016-yil). 5-fevral 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  17. ↑ Nguyen, Van. „Muslim community group helps clean up Australia“. SBS (2-mart 2016-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  18. ↑ Jeffery, Stephen. „Australia Day 2016: Muslims to distribute 'loyalty to country' leaflets“. The Canberra Times (23-yanvar 2016-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  19. ↑ Callick, Rowan. „Ahmadiyya Muslims back Australian drive against jihadist radicalisation“. The Australian (20-sentabr 2014-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  20. ↑ Platt, Keith. „Mosque leaders condemn fatal siege“. Bayside News (22-dekabr 2014-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.
  21. ↑ van den Broeke, Leigh. „'No virgins' for would-be jihadis, says Western Sydney imam Kamran Mubashir Tahir“. The Daily Telegraph (15-mart 2016-yil). Qaraldi: 17-mart 2016-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Avstraliyada_Ahmadiya_ta%27limoti&oldid=4207156" dan olindi