Uturlitepa

Uturlitepa
Joylashuvi	Oʻzbekiston, Toshkent viloyati
Asos solinishi	IX–XX asr oxiri

Uturlitepa – Oʻzbekistonning Toshkent viloyatida, Sirdaryoning chap qirgʻogʻida, Toshkentdan 70 kilometr janubi-gʻarbda joylashgan yirik oʻrta asr aholi punkti.

Shaharcha 60 gektardan ortiq maydonni egallaydi. U Sharqdan Sirdaryoning qadimgi oʻzagi bilan chegaralangan. Shaharcha 1974-yilda Y. F. Buryakov va boshqa olimlar tomonidan oʻrganilgan. Uturlitepa turar-joyining sinxron qatlamlari taxminan 30 km janubda joylashgan Chinoz yaqinidagi moddiy madaniyatni namoyish etadi.

S. G. Xmelnitskiy Uturlitepa yaqinida X–XI asrlarga oid qishloq uyi qurilishini rejlashtirdi. Rejasi boʻyicha uylar toʻgʻri toʻrtburchak shakldagi toʻrtta xonadan iborat boʻlib, ularning har birinida hovli bor edi. Oʻzining chizmasini „neobichniy“ deb ataydi.

Uturlitepaning sharqiy qismida IX-X asrlarning oxirlarida badavlat shahar aholisining turar-joylari topilgan. 500 kvadrat metr maydonda koʻp xonali uylar boʻlgan. Paxsadan qurilgan devorlarni yer osti tuzlari va namlikdan himoya qilish uchun qamish qatlamlari bilan mustahkamlangan. Keyinchalik ichki boʻlinma devorlari 20X20X7, 34X17X4 va 27X14X4 santimetr oʻlchamdagi xom gʻishtdan qurilgan. Tadqiqotchilarning taʼkidlashicha, birinchi oʻlcham IX–X asrlar oxiriga, qolgan ikkitasi XX asr va undan keyingi davrlarga xosdir. Xonalarning kirish qismi poliga pishiq gʻisht terilgan. Ular polning chetiga joylashtirilgan va figurali archa naqshini hosil qilganShahristonning gʻarbiy qismida ham kuzatilgan. Bu yerdagi binolarning yoʻnalishi sharqiy qismdagi binolarning yoʻnalishiga toʻgʻri kelgan, bu esa shaharning umumiy rivojlanishidagi qandaydir qonuniyatdan dalolat beradi. Ushbu gʻarbiy tomonni tashkil etgan 30 dan ortiq xonalarning 11 tasi ochiq boʻlib, ular uchta turar-joy xonadonining bir qismi edi.

Shaharning gʻarbida alohida turar joy qoldiqlari qazilgan boʻlib, tadqiqotchilar uni qishloq boʻlgan deb taxmin qilishgan. Rejasi toʻgʻri burchakli, 18X5 oʻlchamdagi bino toʻrtta xonadan iborat boʻlib, har biri eshikdan hovliga chiqish uchun alohida yoʻli bor boʻlgan. Shahar uylarida boʻlgani kabi, ularning ham qurilish materiali paxsa edi. Ayvan bilan eng katta xona, 5x3,7 metr oʻlchamli, yashash xonasi sifatida xizmat qilgan. Qolgan uchta xona oziq-ovqatlarni gʻamlash va oʻchoq turishi uchun xizmat qilgan. Arxeologik materiallar anʼanaviy chiziqli tuzilishga ega boʻlgan bu binoning X–XI asrlarga tegishli ekanligini koʻrsatadi.