Shimol operatsiyasi

Shimol operatsiyasi — SSSR Davlat xavfsizlik vazirligining Sovet Ittifoqidagi Iegova guvohlari tashkiloti tarafdorlari va ularning oila aʼzolarini 1951-yil 1- va 2-aprel kunlari Sibirga ommaviy koʻchirish boʻyicha operatsiyasining kod nomi^[1]^[2]^[3]^[4]^[5].

Ukrainada operatsiya "Troyka" deb nomlangan, chunki operatsiya davomida Iegova guvohlaridan tashqari, kulaklar va andersovitlar ham koʻchirilgan^[6] va bir haftadan keyin — 1951-yil 8-aprelda sodir boʻlgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boltiqboʻyi davlatlari, Gʻarbiy Belarusiya, Gʻarbiy Ukraina, Bessarabiya va Bukovina SSSRga qoʻshilishidan oldin, mamlakatda Iegova guvohlari deyarli boʻlmagan. Ular asosan Moldaviya SSR va Ukraina SSR hududida yashagan.

Armiyada xizmat qilishdan bosh tortgani, siyosatdan chetlatilganligi (Iegova guvohlari kommunistik partiyaga, komsomolga qoʻshilmagan va oʻz farzandlarining pionerlar safiga qoʻshilishiga yoʻl qoʻymagan) va Amerika Qoʻshma Shtatlari bilan aloqalari tufayli Sovet hukumatining qarshiliklariga duch kelgan^[4]. Rasmiylar, shuningdek, guvohlarning fitna va yashirin faoliyati, shifrlar va maxfiy aloqalar yordamida Gʻarb bilan aloqa oʻrnatishni qoʻllab-quvvatlashidan xavotirda edilar (adabiyotlar chet eldan — asosan Polshadan yetkazilgan va tashkilotning vaʼzgoʻylik faoliyati toʻgʻrisidagi hisobotlar ham chet elga yuborilgan). Koʻp oʻtmay, ularning taʼlimotlari antisovet deb baholandi. Iegovaning Shohidlari potensial xavf elementlari sifatida koʻrilgan^[7]^[8].

Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda, tashkilotga KGB agentlari kiritilgandan soʻng, yuzlab Iegova guvohlari hibsga olindi va 1949-yilda „Janubiy“ operatsiyasi davomida Moldaviya SSRdan 4800 ga yaqin Iegova guvohlari Qozogʻistonga deportatsiya qilindi. Biroq, SSSR Davlat xavfsizlik vaziri Viktor Abakumov bu choralar guruhlarning yer osti faoliyatini toʻxtatishga yordam bermaganini tan oldi. Shu munosabat bilan, 1950-yil noyabr oyida Abakumov Iosif Stalinga ularni deportatsiya qilish rejasini taqdim etdi va Stalin 1951-yil mart-aprel oylari uchun rejani amalga oshirishni tasdiqladi^[1].

Rejani amalga oshirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

1951-yil 19-fevralda Abakumov Stalinga maxfiy xabarda Tomsk va Irkutsk viloyatlariga deportatsiya qilish rejasini batafsil tushuntirgan. Ushbu xabar bugungi kunda SSSR Davlat xavfsizligi vazirligining „Ukraina va Belorussiyaning gʻarbiy viloyatlaridan, Moldaviya, Latviya, Litva va Estoniya SSRlaridan, Sovet Ittifoqiga qarshi sekta aʼzolarini koʻchirish zarurati toʻgʻrisida“ notasi sifatida tanilgan. Iegovaning Shohidlari va ularning oila aʼzolari"ga tegishli maʼlumotlar keyinroq maxfiylikdan chiqarildi^[9]^[10]^[11].

1951-yil 3-martda Stalin 667-339ss-sonli farmonga imzo chekib, „ko‘chirish abadiy amalga oshirilishi“ni qatʼiy nazorat qilgan. Farmonda har bir oilaga 1500 kilogrammgacha bo‘lgan mol-mulk (qiymat, ashyo va oziq-ovqat) olib o‘tishga ruxsat berilgan va deportatsiya qilinganlarning qolgan mol-mulkini musodara qilish ko‘zda tutilgan (u davlat majburiyatlari bo‘yicha xarajatlarni qoplash uchun foydalanilgan). Farmonga ko‘ra, tashish qishki sharoitda odamlarni tashish uchun jihozlangan vagonlarda amalga oshirilishi, yo‘lda oziq-ovqat va tibbiy yordam ko‘rsatilishi, yetib kelganidan so‘ng ko‘chirilganlarni ishga joylashtirish ko‘zda tutilgan. Qarorda yashash joyidan qochish uchun jinoiy javobgarlik ham joriy etilgan.

Deportatsiya qilinganlar tarkibini aniqlash turli respublikalarda har xil edi. Misol uchun, Moldovada kamida bitta Iegovaning Shohidi boʻlgan oila butunlay chiqib ketgan. Biroq, Gʻarbiy Ukrainada Iegovaning Shohidlari boʻlmagan kashshof bolalar va boshqa qarindoshlar (ota-onalar bundan mustasno) chiqarib yuborilmagan. Baʼzilar frontda ajralib turgan yoki mehnat faxriysi medali bilan taqdirlangan. Ularga eʼtiqodlaridan yozma voz kechish va shu tufayli oʻz vatanlarida qolish imkoniyati berilgan.

Hammasi boʻlib 8,5 mingdan ortiq kishi (3 mingdan ortiq oila) koʻchirilishi kerak edi. Deportatsiya qilinganlarga ikki soat vaqt ajratilgan va har bir oilaga 1500 kg buyumlarni yigʻish buyurilgan^[12]^[13].

Koʻchmanchilar orasida „Rossiyadagi Iegova guvohlarining maʼmuriy markazi“ ning boʻlajak raisi Vasiliy Kalin ham bor edi. Unga ko‘ra, ular bilan faqat oziq-ovqat, kiyim-kechak, shaxsiy buyumlar va kichik qishloq xo‘jaligi asbob-uskunalarini olib ketishga ruxsat berilgan. Odamlar yuk vagonlarida tashilgan. Kalinning oilasini olib ketayotgan vagonda 50 ga yaqin odam bo‘lgan, ularning barchasi Iegovaning Shohidlari edi. Surgun joyiga boradigan yoʻl bir oycha davom etgan. Kelganlar kichik qishloqlardagi kazarmalarga joylashtirilgan va ogʻir ishlarga, masalan, yogʻoch kesish yoki gʻisht zavodiga yuborilgan.

Koʻchirilganlarning umumiy soni 8576 kishi (3048 oila), shu jumladan:

Ukraina SSR — 6140 kishi (2020 oila);
Belorussiya SSR — 394 kishi (153 oila);
Moldaviya SSR — 1675 kishi (670 oila);
Latviya SSR — 52 kishi (27 oila);
Litva SSR — 76 kishi (48 oila);
Estoniya SSR — 250 kishi (130 oila)^[1]^[14].

Tarixchi Konstantin Berejkoning soʻzlariga koʻra, qarindoshlarni hisobga olgan holda, koʻchirilganlarning umumiy soni koʻproq boʻlib, 9793 kishini tashkil etgan.

SSSR Ichki ishlar vazirligining „P“ (maxsus aholi punktlari boʻlimi) boʻlimi boshligʻi Viktor Alidinning guvohnomasiga koʻra, 1953-yilda maxsus aholi punktida 10 387 Iegova odamlari boʻlgan.

Amnistiya va reabilitatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Faqat 1965-yilda, SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1965-yil 30-sentyabrdagi 4020-1U-son Farmoniga muvofiq, maxsus turar-joy boʻyicha cheklovlar bekor qilingan.

Farmonning 2-bandida „Ushbu shaxslarga nisbatan maxsus aholi punktlari bo‘yicha cheklovlarni olib tashlash ko‘chirish paytida olib qo‘yilgan mol-mulkni qaytarishga olib kelmaydi“, deb belgilangan va ularning sobiq yashash joylariga qaytishga faqat hokimiyat qarori bilan yo‘l qo‘yiladi.

1996-yilda Rossiya Prezidenti Boris Yelsinning farmoni bilan SSSR davrida Sibirga deportatsiya qilingan barcha Iegova guvohlari siyosiy repressiya qurbonlari deb tan olingan va reabilitatsiya qilingan^[15].

Baholash va oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Polshaning „Memorial“ tadqiqot dasturi rahbari Aleksandr Guryanovning soʻzlariga koʻra, Iegova guvohlarining deportatsiyasi SSSRdagi boshqa shunga oʻxshash operatsiyalar bilan solishtirganda keng ommalashmagan, ammo u konfessiyaviy asosda amalga oshirilganligi bilan ajralib turardi. Chunki u Stalin vafotidan keyin ham Iegova haqidagi qonunlar kuchini saqlab qolgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Pasat V. Trudnie stranitsi istorii Moldovi (1940—1950). — M.: Terra, 1994.
↑ King C. The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture. — Hoover Institution Press, 2000. — P. 96/
↑ {{{заглавие}}}. Архивировано 18 fevral 2012 года.
↑ ^4,0 ^4,1 {{{заглавие}}}.
↑ Полян М. П.. Не по своей воле…. О.Г.И., 2001 — 143 bet.
↑ Бережко 2012.
↑ Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România: Raport Final / ed.: Vladimir Tismăneanu, Dorin Dobrincu, Cristian Vasile, Bucureşti: Humanitas, 2007, ISBN 978-973-50-1836-8, p. 754Andoza:Ref-ro
↑ Elena Şişcanu, Basarabia sub ergimul bolşevic (1940—1952), Bucureşti, Ed. Semne, 1998, p. 111Andoza:Ref-ro
↑ Arxiv Prezidenta Rossiyskoy Federatsii. — F. 3. — Op. 58. — Spr. 180. — L. 52-53
↑ Berejko K. O. MASOVІ RYeLІGІYNІ RYePRYeSІЇ V UKRAЇNІ: OPYeRATsІYa „PІVNІCh“^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка^(ukr.)
↑ Relіgіyna svoboda po-radyanski^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка^(ukr.)
↑ Артемьев 2010.
↑ Одинцов 2002.
↑ Камышев В. „Вспоминая операцию «Север»: Сталинские гонения на верующих нашли продолжателей“. Библиотека Якова Кротова. 2012-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-may.
↑ „Указ Президента Российской Федерации от 14.03.1996 г. № 378 «О мерах по реабилитации священнослужителей и верующих, ставших жертвами необоснованных репрессий»“. 2021-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 11-aprel.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Артемьев А. И.. Свидетели Иеговы Казахстана и Средней Азии: ист.-религиовед. анализ, 2-е изд., перераб., доп 3000 экз, Философия и история религий, Алматы: ИД «Кочевники», 2010. ISBN 978-601-218-004-6.
Одинцов, М. И.. Совет министров СССР постановляет: «Выселить навечно!» : Сб. док. и материалов о Свидетелях Иеговы в Советском Союзе (1951—1985 гг.), 4000 экз, М.: Арт-Бизнес-Центр, 2002. ISBN 5-7287-0225-2. (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya ot 4 marta 2016 na Wayback Machine
Бережко К. А. „Приложение № 1 (архивы КГБ)“,. История Свидетелей Иеговы в Украине: в 5-ти томах, 100 экз, Феодосия: Тип. РА «Арт-Лайф», 2012. ISBN 978-966-8803-40-6.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sibirga surgun qilingan. Muallif: Vasiliy Kalin
Sibirga surgun qilingan . — Iegova guvohlarining zamonaviy faoliyati: Rossiya.
Ukraina va SSSRdagi Yahovaning Shohidlari tarixi Arxivnaya kopiya -da arxivlangan
Oʻz — boshqalar. Boshqa din
Eʼtiqod uchun deportatsiyaning 70 yilligi: Sovet qatagʻonining unutilgan saboqlari Arxivnaya kopiya . 3D koʻrgazma, hujjatlar arxivi
Anastasiya Kurilova. Kiruvchi guvohlar. 70 yil oldin, dindorlarning eng ommaviy deportatsiyasi SSSR arxivining -dagi Arxivnaya kopiya sodir boʻlgan. // Kommersant, 04/10/2021

[passat-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Pasat V. Trudnie stranitsi istorii Moldovi (1940—1950). — M.: Terra, 1994.

[kphg-2] King C. The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture. — Hoover Institution Press, 2000. — P. 96/

[3] {{{заглавие}}}. Архивировано 18 fevral 2012 года.

[Сегодня-Выселить-4] 4,0 ^4,1 {{{заглавие}}}.

[5] Полян М. П.. Не по своей воле…. О.Г.И., 2001 — 143 bet.

[FOOTNOTEБережко2012-6] Бережко 2012.

[vlad-7] Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România: Raport Final / ed.: Vladimir Tismăneanu, Dorin Dobrincu, Cristian Vasile, Bucureşti: Humanitas, 2007, ISBN 978-973-50-1836-8, p. 754Andoza:Ref-ro

[8] Elena Şişcanu, Basarabia sub ergimul bolşevic (1940—1952), Bucureşti, Ed. Semne, 1998, p. 111Andoza:Ref-ro

[9] Arxiv Prezidenta Rossiyskoy Federatsii. — F. 3. — Op. 58. — Spr. 180. — L. 52-53

[10] Berejko K. O. MASOVІ RYeLІGІYNІ RYePRYeSІЇ V UKRAЇNІ: OPYeRATsІYa „PІVNІCh“^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка^(ukr.)

[11] Relіgіyna svoboda po-radyanski^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка^(ukr.)

[FOOTNOTEАртемьев2010-12] Артемьев 2010.

[FOOTNOTEОдинцов2002-13] Одинцов 2002.

[14] Камышев В. „Вспоминая операцию «Север»: Сталинские гонения на верующих нашли продолжателей“. Библиотека Якова Кротова. 2012-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-may.

[15] „Указ Президента Российской Федерации от 14.03.1996 г. № 378 «О мерах по реабилитации священнослужителей и верующих, ставших жертвами необоснованных репрессий»“. 2021-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 11-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]