Papaver rhoeas

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Papaver rhoeas
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Ranunculales
Papaveraceae
Papaver
P. rhoeas
Binar nomi
Papaver rhoeas

Sinonimlar
  • Papaver commutatum Fisch., C.A.Mey. & Trautv.
  • Papaver insignitum Jord.
  • Papaver intermedium Becker
  • Papaver rhoeas var. strigosum Boenn.
  • Papaver rhoeas subsp. strigosum Simonk.
  • Papaver roubiaei Vig.
  • Papaver strigosum Schur
  • Papaver tenuissimum Fedde
  • Papaver trilobum Wallr.
  • Papaver tumidulum Klokov

Papaver rhoeas makkajoʻxori koʻknori, makkajoʻxori guli, dala koʻknori, Flandriya koʻknori va qizil koʻknori nomlari bilan ataladigan papaveraceae oilasiga mansub bir yillik oʻt oʻsimlik hisoblanadi. Bu oʻsimlik Afrika, tropik Osiyo va Yevropaga qadar juda keng tarqalgan.

U qishloq xoʻjaligida begona oʻt sifatida qaraladi. Oʻsimlik buzilgan tuproqli joylarda gullab-yashnaganligi sababli, gerbitsidlar paydo boʻlishidan oldin qishloq xoʻjaligi dalalarida koʻp boʻlgan. Koʻknorilarning hali ham gerbitsidlar ishlatilmaydigan dalalarda, shuningdek, ekinzorlarda paydo boʻlishi mumkin. Makkajoʻxori koʻknori va uning Shirley koʻknori kabi navlari bogʻlarda oʻstiriladi. Birinchi jahon urushidan beri u Hamdoʻstlikda halok boʻlgan askarlarni xotirlash ramzi sifatida ishlatilgan.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umumiy koʻknori gulida uch bosqich: kurtak, gul va kapsula

Papaver rhoeas oʻzgaruvchan, bir yillik oʻsimlik boʻlib, tuproq buzilganda unib chiqishi mumkin boʻlgan uzoq vaqt hayotchanligini saqlovchi urugʻni hosil qiladi. Shimoliy yarim sharda u odatda kech bahorda (Buyuk Britaniyada may va oktabr oylari orasida) gullaydi. Uning boʻyi taxminan 70 centimetr (28 inches) gacha oʻsadi. Poyasi bitta gulli,[2][3] katta va koʻrkam, 5–10 cm (2–4 in)[4] toʻrtta gulbarglari tiniq qizil, koʻpincha ularning tagida qora nuqta bor. Gulbarglari bir-birining ustiga biroz yopishadi. Oʻsimlik issiq mavsumda 400 tagacha gul hosil qilishi mumkin. Gul poyasi odatda sirtga toʻgʻri burchak ostida tutilgan dagʻal tuklar bilan qoplangan. Kapsulalar tuksiz, obovoid (tuxumsimon), balandligi kengligidan ikki baravar kam. Papaverning boshqa koʻplab turlari singari, oʻsimlik toʻqimalari kesilganda oqdan sargʻish rangli lateksni chiqaradi[5]. :94

Savdoda mavjud boʻlgan barcha makkajoʻxori koʻknori oʻsimliklari qizil gullarga ega emas. Selektiv naslchilik natijasida sariq, toʻq sariq, pushti va oq rangdagi navlar paydo boʻldi.

„Evelina“ nomi bilan mashhur boʻlgan deyarli qora gulli gibrid 1990-yillarning oxirida Italiyada yaratilgan[6].

Fitokimyo[tahrir | manbasini tahrirlash]

Papaver rhoeas tarkibida yengil sedativ taʼsirga ega boʻlgan rhoeadin deb ataladigan alkaloid mavjud[7]. Bu oʻsimlikda readik kislota, papaverik kislota va reagenin ham mavjud.

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

U 1753-yilda shved botaniki Karl Linney tomonidan oʻzining " Turlar Plantarum " nomli asosiy nashrida rasman tasvirlangan[8]. Pappa lotincha soʻz boʻlib, rhoeas yunoncha qizil degan maʼnoni anglatadi.[9]

Tabiiy tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kapsulalar

Uning kelib chiqishi aniq maʼlum emas. Maʼlumki, u qadimgi dunyoda qishloq xoʻjaligi bilan bogʻliq boʻlib, qadimgi ramziy maʼnoga ega va qishloq xoʻjaligi unumdorligi bilan bogʻliq. U qishloq xoʻjaligida begona oʻtlarining koʻpgina xususiyatlariga ega. Bularga koʻpchilik boshoqli oʻsimliklarnikiga toʻgʻri keladigan yillik hayot aylanishi, begona oʻtlarga qarshi kurashning oddiy usullariga chidamlilik, hosilni yigʻib olishdan oldin oʻzini gullash va urugʻlantirish qobiliyati va uzoq umr koʻradigan urugʻlik bankini shakllantirish qobiliyati kiradi. Barglari va latekslari oʻtkir taʼmga ega va oʻtlayotgan hayvonlar uchun engil zaharli hisoblanadi[10].

Tarqalishi va yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tur Afrikada, Jazoir, Misr, Liviya, Marokash, Tunis, Madeyra va Kanar orollarida[11], Armaniston, Ozarbayjon, Gruziya va Kiskavkazning Kavkaz mintaqalarida uchraydi. Gʻarbiy Osiyoda u Afgʻoniston, Kipr, Misr, Eron, Iroq, Falastin, Isroil, Iordaniya, Livan, Suriya va Turkiyada uchraydi. Tropik Osiyoda Pokiston va Hindistonda uchrsydi. Yevropada oʻsimlik Belarusiya, Latviya, Litva, Moldova, Ukraina, Avstriya, Belgiya, Chexiya, Germaniya, Vengriya, Niderlandiya, Polsha, Slovakiya, Shveysariya, Daniya, Irlandiya, Norvegiya, Shvetsiya, Albaniya, Buyuk Britaniyada, Bosniya va Gersegovina, Bolgariya, Xorvatiya, Gretsiya, Italiya, Kosovo, Shimoliy Makedoniya, Chernogoriya, Ruminiya, Serbiya, Sloveniya, Fransiya, Portugaliya va Ispaniya hududlarida tarqalgan[11][12].

Papaver rhoeas oddiy koʻknori

U dalalarda, yoʻllar boʻyida va oʻtloqlarda oʻsadi[13][14].

Papaver rhoeas
Papaver rhoeas

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shirley koʻknori navi manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi[15]. Qora urugʻlarni isteʼmol qilish mumkin. Urugʻdan tayyorlangan yogʻ Fransiyada juda qadrlanadi[16]. Gulbarglari tarkibida qizil boʻyoq mavjud. Bu rang baʼzi dorilar va vinolarda qoʻshiladi. Bundan tashqari, quritilgan barglar vaqti-vaqti bilan potpuri uchun rang berish uchun ishlatiladi[17]. Anʼanaviy xalq tabobatida u podagra va ogʻriqlarni davolash uchun ishlatilgan. Gulbarglari bolalarga uxlab qolishlari uchun siropni yaratish uchun ishlatilgan[15].

Madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi jahon urushi paytida urush paytida yerning buzilishi tufayli makkajoʻxori koʻknori xandaqlar va Gʻarbiy frontda gulladi. Koʻknorilar Kanada podpolkovnigi Jon Makkrening " Flandriya dalalarida " asarining muhim boʻlagi boʻlib, Birinchi jahon urushi davrida ingliz tilidagi eng koʻp iqtibos keltiriladigan sheʼrlaridan biridir. 20-asrda Xotira kuni va undan oldin har yili ingliz tilida soʻzlashuvchi gʻarbiy mamlakatlarda koʻknori taqish odatiy holga aylandi[18]. Bundan tashqari, baʼzi mamlakatlarda boshqa sanalarda, masalan, Avstraliya va Yangi Zelandiyada Anzak kuni uchun qoʻllaniladi.

Ushbu koʻknori pochta markalarida, tangalarda, banknotlarda va milliy bayroqlarda uchraydi, jumladan:

  • Ikki yuz ley (Ruminiya banknotasi)
  • Kanada yigirma dollarlik banknot (2012) va Kanada oʻn dollarlik banknotasi (2001)
  • 2004 va 2008-yillarda yigirma besh sentlik Kanada esdalik tangalari
  • Buyuk Britaniya esdalik markalari 2000-2009 : 2007 Unutmaylik — Somme jangining 90 yilligi
  • Makkajoʻxori koʻknori tasvirlangan esdalik markasi
    Makkajoʻxori koʻknori tasvirlangan esdalik markasi
  • Anzak kuni tadbirlari va boshqa xotira kunlari uchun RSA tomonidan Yangi Zelandiya boʻylab millionlab odamlar tomonidan tarqatilgan sunʼiy Flandriya koʻknori misoli.
    Anzak kuni tadbirlari va boshqa xotira kunlari uchun RSA tomonidan Yangi Zelandiya boʻylab millionlab odamlar tomonidan tarqatilgan sunʼiy Flandriya koʻknori misoli.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Linné, Carl von (1753). Species Plantarum. Vol. 1. Stockholm: Laurentius Salvius. p. 507.
  2. ↑ Reader's Digest Field Guide to the Wild Flowers of Britain. Reader's Digest, 1981 — 30 bet. ISBN 9780276002175. 
  3. ↑ Philips, Roger. Perfect Plants. London: Macmillan, 1996 — 298 bet. ISBN 0333653416. 
  4. ↑ Blamey, M.. Wild flowers of Britain and Ireland: The Complete Guide to the British and Irish Flora. London: A & C Black, 2003 — 32 bet. ISBN 978-1408179505. 
  5. ↑ Stace, C. A.. New Flora of the British Isles, Fourth, Middlewood Green, Suffolk, U.K.: C & M Floristics, 2019. ISBN 978-1-5272-2630-2. 
  6. ↑ Sagrati. „Evelina, the black poppy“. The black poppy Evelina. WordPress (2012). Qaraldi: 23-dekabr 2017-yil.
  7. ↑ „Papaver rhoeas (common poppy)“. kew.org. Qaraldi: 24-yanvar 2017-yil.
  8. ↑ „Papaveraceae Papaver rhoeas L.“. ipni.org. Qaraldi: 24-oktabr 2017-yil.
  9. ↑ „Papaver rhoeas (common poppy)“. kew.org. Qaraldi: 24-yanvar 2017-yil.
  10. ↑ „corn poppy (Common name)“. cbif.gc.ca (5-iyun 2013-yil). Qaraldi: 24-oktabr 2017-yil.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Taxon: Papaver rhoeas L.“. npgsweb.ars-grin.gov (14-noyabr 2001-yil). Qaraldi: 24-oktabr 2017-yil.
  12. ↑ „Papaver rhoeas (common poppy)“. kew.org. Qaraldi: 24-yanvar 2017-yil.
  13. ↑ Reader's Digest Field Guide to the Wild Flowers of Britain. Reader's Digest, 1981 — 30 bet. ISBN 9780276002175. 
  14. ↑ Philips, Roger. Perfect Plants. London: Macmillan, 1996 — 298 bet. ISBN 0333653416. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Reader's Digest Field Guide to the Wild Flowers of Britain. Reader's Digest, 1981 — 30 bet. ISBN 9780276002175.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Readers" defined multiple times with different content
  16. ↑ „Papaver rhoeas (common poppy)“. kew.org. Qaraldi: 24-yanvar 2017-yil.
  17. ↑ „Papaver rhoeas (common poppy)“. kew.org. Qaraldi: 24-yanvar 2017-yil.
  18. ↑ Reader's Digest Field Guide to the Wild Flowers of Britain. Reader's Digest, 1981 — 30 bet. ISBN 9780276002175. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Wikimedia Commonsda Papaver rhoeas mavzusiga oid fayllar bor. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Papaver_rhoeas&oldid=3533642" dan olindi