Osiyodan kelgan amerikaliklar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Osiyodan kelgan amerikalardan yoʻnaltirildi)

Osiyolik amerikaliklar osiyodan koʻchib kelgan amerikaliklar hisoblanadi. (shu jumladan, Osiyoning muayyan mintaqalaridan kelgan muhojirlar va ularning avlodlari boʻlgan naturalizatsiya qilingan amerikaliklardir)[1]. Garchi bu atama tarixan Osiyo qitʼasining barcha mahalliy xalqlari uchun qoʻllanilgan boʻlsa-da, Amerika Qoʻshma Shtatlari aholini roʻyxatga olish byurosi tomonidan „osiyolik“ atamasidan foydalanish Osiyoning ayrim qismlarida, shu jumladan etnik kelib chiqishi Gʻarbiy Osiyodan boʻlgan odamlarni istisno qiladi. Yaqin Sharq amerikaliklari sifatida[2][3] va Afgʻonistondan boʻlganlar oʻzlarini Markaziy Osiyodan kelgan amerikaliklar, yaqin Sharqdan kelgan amerikaliklar yoki Janubiy Osiyodan kelgan amerikaliklar deb hisoblashlari mumkin.“Osiyo” aholini roʻyxatga olish toifasiga aholini roʻyxatga olishda oʻz irqini “osiyolik” deb koʻrsatgan yoki “xitoylik, hindistonlik, filippinlik, vetnamlik, indoneziyalik, koreyslik, yaponiyalik, pokistonlik, malayziyalik va boshqa Osiyo mamlakatidan ekanligi haqida maʼlumot qayd qilingan odamlar kiradi[4]. 2020-yilda faqat osiyolik (19 886 049) yoki boshqa irqlar bilan birgalikda (4 114 949) bu son AQSh aholisining 7,2 foizini tashkil etdi[5].

Xitoy, Hind va filippinlik amerikaliklar mos ravishda 5 million, 4,3 million va 4 million kishi bilan Osiyodan kelgan Amerika aholisining eng katta qismini tashkil qiladi. Bu raqamlar umumiy Osiyodan kelgan Amerika aholisining mos ravsihda 23%, 20% va 18%ini yoki AQSh umumiy aholisining 1,5% va 1,2% ni tashkil qiladi[6].

Osiyodan kelgan muhojirlar XVII asrdan beri zamonaviy Qoʻshma Shtatlarning ayrim hududlarida mavjud boʻlgan boʻlsa-da, keng koʻlamli immigratsiya XIX asrning oʻrtalariga qadar boshlanmadi. 1880—1920-yillardagi nativistik immigratsiya qonunlari turli Osiyo guruhlarini chiqarib tashladi va oxir-oqibat deyarli barcha osiyoliklarning Amerika Qoʻshma Shtatlariga koʻchib borishini taʼqiqladi. 1940—1960-yillarda immigratsiya qonunlari isloh qilinib, milliy kelib chiqish kvotalari bekor qilingandan soʻng, Osiyo immigratsiyasi tez sur'atlar bilan oʻsdi. 2010-yildagi aholini roʻyxatga olish tahlillari shuni koʻrsatdiki, osiyodan kelgan amerikaliklar AQShda eng tez oʻsayotgan irqiy guruh hisoblanadi[7].

Terminologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshqa irqiy va etnik kelib chiqishiga asoslangan atamalar singari, bu atamaning qisqa tarixi davomida rasmiy va umumiy foydalanish sezilarli darajada oʻzgargan. 1960-yillarning oxirigacha osiyolik ajdodlar odatda sariq, sharqona, osiyolik yoki mongoloid deb atalar edi.[8][9][10] Bundan tashqari, Amerikaning „Osiyolik“ deb nomlangan taʼrifi dastlab Gʻarbiy Osiyo etnik guruhlarini, xususan, turk amerikaliklari, arman amerikaliklari, ossuriya amerikaliklari, eron amerikaliklari, kurd amerikaliklari, yahudiy amerikaliklari va baʼzi arab amerikaliklarini oʻz ichiga olgan boʻlsa-da, hozirgi vaqtda bu guruhlar endi hisobga olinmoqda. Yaqin Sharq Amerikasi.[11][3] „Osiyo amerikalik“ atamasi tarixchi-faollar Yuji Ichioka va Emma Gi tomonidan 1968-yilda Osiyo Amerika Siyosiy Alyansi[12][13] asos solinganida yaratilgan va ular shuningdek, bu atamani ommalashtirishga hissa qoʻshgan. yangi „etniklararo-pan-osiyo amerikalik oʻzini oʻzi belgilaydigan siyosiy guruh“ ni shakllantirish uchun foydalaniladi.[8][14] Bu harakat adolatsiz Vetnam urushi deb qaralgan narsaga toʻgʻridan-toʻgʻri qarshi boʻlgan Yangi Chap urushga qarshi va anti-imperialistik faollikning bir qismi edi.

1980-yillarda „Osiyo“ toifasiga kiritilgunga qadar, kelib chiqishi janubiy osiyolik boʻlgan koʻplab amerikaliklar odatda oʻzlarini kavkazlik yoki boshqa toifaga kiritishgan.[15] Immigratsiya shakllarining oʻzgarishi va osiyolik immigrantlarning uzoq davom etishi demografik oʻzgarishlarga olib keldi, bu esa oʻz navbatida osiyo amerikaliklarni belgilaydigan rasmiy va umumiy tushunchalarga taʼsir qildi. Misol uchun, 1965-yilda cheklovchi „milliy kelib chiqishi“ kvotalari olib tashlanganidan beri, osiyo-amerikaliklar soni Osiyoning turli qismlaridan boʻlgan koʻproq xalqlarni oʻz ichiga olish uchun juda xilma-xil boʻldi.[16]

Bugungi kunda „Osiyo amerikalik“ atamasi hukumat va akademik tadqiqotlar kabi koʻpgina rasmiy maqsadlar uchun qabul qilingan atamadir, garchi u koʻpincha umumiy foydalanishda osiyo tiliga qisqartiriladi.[17] Osiyo amerikaliklarining eng koʻp qoʻllaniladigan taʼrifi AQSh aholini roʻyxatga olish byurosining taʼrifi boʻlib, u Uzoq Sharq, Janubi- Sharqiy Osiyo va Hindiston yarimorolidagi barcha odamlarni oʻz ichiga oladi.[4] Bu, birinchi navbatda, aholini roʻyxatga olish taʼriflari koʻplab hukumat tasniflarini, xususan, teng imkoniyatlar dasturlari va oʻlchovlarini belgilaydi[18]. Oksford inglizcha lugʻatiga koʻra, Amerika Qoʻshma Shtatlarida „Osiyo odami“ koʻpincha Sharqiy Osiyodan boʻlgan shaxs sifatida qabul qilinadi.[19][20] Xalq tillarida „Osiyo“ odatda Sharqiy Osiyodan yoki epikantik koʻz burmalari boʻlgan osiyolik nasldan boʻlganlarga nisbatan qoʻllaniladi. Bu AQSh aholini roʻyxatga olish taʼrifidan[4][21] farq qiladi va koʻplab universitetlarning Osiyo Amerika tadqiqotlari boʻlimlari Sharqiy, Janubiy yoki Janubi-Sharqiy Osiyodan boʻlganlarning barchasini „osiyolik“ deb hisoblashadi.

AQSh aholini roʻyxatga olishda Uzoq Sharq, Janubi-Sharqiy Osiyo va Hindiston yarimorolidagi kelib chiqishi yoki ajdodi boʻlgan odamlar Osiyo irqining bir qismi sifatida tasniflanadi;[22] asli yoki ajdodi Gʻarbiy Osiyoda (isroilliklar, turklar, forslar, kurdlar, ossuriyaliklar, arablar va boshqalar) va Kavkazda (gruzinlar, armanlar, ozarbayjonlar va h.k.) boʻlganlar esa “oq” yoki “” deb tasniflanadi. Yaqin Sharq",[2][23] va kelib chiqishi Oʻrta Osiyodan boʻlganlar (qozoqlar, oʻzbeklar, turkmanlar, tojiklar, qirgʻizlar, afgʻonlar va boshqalar) Amerika Qoʻshma Shtatlari aholini roʻyxatga olish byurosi tomonidan berilgan irqiy taʼriflarda tilga olinmagan.[2][24] Shunday qilib, „Osiyo“ va „Afrikalik“ ajdodlari faqat aholini roʻyxatga olish uchun irqiy toifalar sifatida koʻriladi, taʼrif Gʻarbiy Osiyo, Shimoliy Afrika va Markaziy Osiyodan tashqari Osiyo va Afrika qitʼalarining bir qismidan kelib chiqqan ajdodlarga ishora qiladi. Taʼrif boshqa talqinlarga ham mos keladi: masalan, Afgʻoniston mamlakati uzoq vaqtdan beri Janubiy Osiyo toifasiga kiritilgan, ammo irqiy jihatdan Oq amerikalik deb tasniflangan.[25]

1980 va undan oldin, aholini roʻyxatga olish shakllari alohida Osiyo ajdodlarini oq va qora yoki negr bilan bir qatorda alohida guruhlar sifatida sanab oʻtdi. Osiyolik amerikaliklar ham „boshqalar“ deb tasniflangan.[26] 1977-yilda federal boshqaruv va byudjet idorasi davlat idoralaridan irqiy guruhlar, shu jumladan „Osiyo yoki Tinch okeani orollari“ boʻyicha statistik maʼlumotlarni yuritishni talab qiluvchi koʻrsatma chiqardi.[27] 1990-yilgi aholini roʻyxatga olishda „Osiyo yoki Tinch okeani orollari (API)“ aniq toifaga kiritilgan, ammo respondentlar pastki toifa sifatida maʼlum bir ajdodni tanlashlari kerak edi. 2000-yilgi aholini roʻyxatga olishdan boshlab, ikkita alohida toifa qoʻllanila boshlandi: „Osiyo amerikaliklari“ va „Tublik Gavayi va Tinch okeanining boshqa orollari“.[28]

Osiyo amerikalik taʼrifi turli kontekstlarda Amerika soʻzining ishlatilishidan kelib chiqadigan oʻzgarishlarga ega. Immigratsiya maqomi, fuqarolik (tugʻilish huquqi va naturalizatsiya boʻyicha), madaniyat va til qobiliyati turli maqsadlarda amerikaliklarni aniqlash uchun ishlatiladigan baʼzi oʻzgaruvchilardir va rasmiy va kundalik foydalanishda farq qilishi mumkin.[29] Masalan, amerikaliklarning faqat AQSh fuqarolarini qamrab olishini cheklash, odatda fuqarolik va fuqaroligi boʻlmagan egalariga tegishli boʻlgan osiyo amerikalik biznesning muhokamasiga zid keladi.[30]

2004-yilda PBS telekanaliga bergan intervyusida osiyolik amerikalik yozuvchilar guruhi baʼzi guruhlarning Osiyo Amerikasi toifasiga Yaqin Sharqdagi odamlarni qanday kiritishini muhokama qildi.[31] Osiyolik amerikalik yozuvchi Styuart Ikeda taʼkidlaganidek, „„Osiyolik amerikalik“ taʼrifi ham koʻpincha kim soʻraganiga, kim taʼriflayotganiga, qanday kontekstda va nima uchun...“ Osiyo-Tinch okeani amerikaliklari" ning mumkin boʻlgan taʼriflari juda koʻp, murakkab va oʻzgaruvchan... Osiyo-Amerika tadqiqotlari konferensiyalarida baʼzi olimlar ruslar, eronliklar va isroilliklar ushbu sohaning oʻrganish mavzusiga mos kelishi mumkinligini taxmin qilishmoqda.[32] The Wall Street Journal jurnalisti Jeff Yangning yozishicha, osiyo amerikaliklarning panetnik taʼrifi Amerikaning oʻziga xos konstruksiyasidir va oʻziga xoslik sifatida „ beta -versiyada“.[33] Koʻpchilik osiyolik amerikaliklar „osiyolik amerikalik“ atamasi oʻzlarini tanitadigan atama sifatida ikkilanishni his qilishadi.[34] Kvins kolleji sotsiologi va sotsiologiya professori Pyong Gap Min bu atama faqat siyosiy ekanligini, osiyolik-amerikalik faollar tomonidan qoʻllanilishi va hukumat tomonidan yanada mustahkamlanganini ta’kidladi. Bundan tashqari, u janubiy osiyoliklar va sharqiy osiyoliklarning „madaniyati, jismoniy xususiyatlari yoki migratsiyadan oldingi tarixiy tajribalari“ boʻyicha umumiyliklarga ega emasligini his qiladi.[35]

Olimlar osiyo amerikalik atamasining toʻgʻriligi, toʻgʻriligi va foydaliligi bilan kurashdilar. Osiyo amerikaliklarida „osiyolik“ atamasi koʻpincha Osiyoning baʼzi xilma-xil xalqlarini qamrab olganligi va irqiy boʻlmagan „etnik“ toifa oʻrniga irqiy toifa sifatida koʻrib chiqilishi uchun tanqid ostiga olinadi. Bu irqiy jihatdan farq qiluvchi janubiy va sharqiy osiyoliklarning bir xil „irq“ ning bir qismi sifatida tasniflanishi bilan bogʻliq.[18] Bundan tashqari, Gʻarbiy osiyoliklar (AQSh aholini roʻyxatga olishda „osiyolik“ deb hisoblanmaydilar) hindular bilan baʼzi madaniy oʻxshashliklarga ega, ammo Sharqiy osiyoliklar bilan juda kam oʻxshashliklari qayd etilgan, oxirgi ikki guruh „osiyolik“ deb tasniflangan.[36] Olimlar, shuningdek, nega osiyolik amerikaliklar „irq“ deb hisoblanishini, ispan va lotin merosiga ega boʻlgan amerikaliklar esa irqiy boʻlmagan „etnik guruh“ ekanligini aniqlash qiyin, chunki osiyolik amerikaliklar toifasi turli xil kelib chiqishi boʻlgan odamlarni oʻz ichiga oladi.[37] Biroq, Janubiy Osiyoda buddizm kelib chiqqanligi sababli janubiy osiyoliklar va sharqiy osiyoliklarni „asosli ravishda“ birlashtirish mumkinligi taʼkidlangan.[38]

Bundan farqli oʻlaroq, irq va osiyolik amerikaliklarning oʻziga xosligi boʻyicha etakchi ijtimoiy va gumanitar fanlar olimlari taʼkidlashlaricha, Qoʻshma Shtatlardagi irqiy tuzilmalar, jumladan, irqqa va osiyolik ajdodlarga boʻlgan ijtimoiy munosabatlar tufayli, osiyolik amerikaliklar „umumiy irqiy tajribaga“ ega.[39] Ushbu umumiy tajriba tufayli osiyolik amerikaliklar atamasi osiyolik amerikaliklar oʻrtasidagi baʼzi tajribalarning oʻxshashligi, shu jumladan ushbu toifadagi odamlarga xos stereotiplar tufayli hali ham foydali panetnik kategoriya sifatida bahslashmoqda.[39] Shunga qaramay, boshqalar koʻp amerikaliklar barcha osiyolik amerikaliklarga teng munosabatda emasligini taʼkidlab, „osiyolik amerikalik“ odatda Sharqiy Osiyo kelib chiqishi odamlari bilan sinonim ekanligini taʼkidlab, Janubi-Sharqiy Osiyo va Janubiy Osiyolik odamlarni istisno qilishdi.[40] Baʼzi janubiy va janubi-sharqiy osiyolik amerikaliklar osiyo amerikalik yorligʻi bilan tanishmasliklari mumkin, buning oʻrniga oʻzlarini „jigarrang osiyoliklar“ yoki oddiygina " jigarrang " deb taʼriflaydilar, chunki ular va Sharqiy osiyolik amerikaliklar oʻrtasidagi irqiy va madaniy farqlar seziladi.[41][42][43]

Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQShning 2020 yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra har bir AQSh shtati, Kolumbiya okrugi va Puerto-Rikodagi osiyolik amerikaliklarning nisbati
2020 yilgi Amerika Qo'shma Shtatlari aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra ellikta shtat, Kolumbiya okrugi va Puerto-Rikoning har bir mamlakatidagi osiyolik amerikaliklarning nisbati

Osiyolik amerikaliklarning demografiyasi Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi oʻz ajdodlarini Sharqiy, Janubiy yoki Janubi-Sharqiy Osiyodagi bir yoki bir nechta mamlakatlarda kuzata oladigan turli xil odamlar guruhini tasvirlaydi.[44] Ular butun AQSh aholisining 7,3 foizini tashkil qilganligi sababli, ommaviy axborot vositalarida va „osiyoliklar“ yoki „osiyolik amerikaliklar“ning yangiliklar muhokamalarida guruhning xilma-xilligi koʻpincha eʼtiborga olinmaydi.[45] Etnik kichik guruhlarda baʼzi umumiyliklar mavjud boʻlsa-da, har bir guruhning tarixi bilan bogʻliq boʻlgan turli Osiyo etniklari oʻrtasida sezilarli farqlar mavjud.[46] Osiyolik Amerika aholisi juda urbanizatsiyalashgan, ularning deyarli toʻrtdan uch qismi aholisi 2,5 milliondan ortiq boʻlgan metropoliyalarda yashaydi.[47] 2015-yil iyul oyi holatiga koʻra, Kaliforniya har qanday shtat ichida osiyolik amerikaliklarning eng koʻp aholisiga ega edi va Gavayi osiyolik amerikaliklar aholisining koʻpchiligi boʻlgan yagona shtat edi.[48]

  • Sharqiy osiyolik amerikaliklar, jumladan xitoylik amerikaliklar, gonkong amerikaliklar, yapon amerikaliklar, koreys amerikaliklar, makan amerikaliklar, moʻgʻul amerikaliklar, ryukyuan amerikaliklar, tayvanlik amerikaliklar, tibet amerikaliklar va uygʻur amerikaliklar.
  • Janubiy osiyolik amerikaliklar, jumladan Bangladeshlik amerikaliklar, butanlik amerikaliklar, hindu amerikaliklar, hind-karib dengizi amerikaliklar, hind-fiji amerikaliklar, maldivlik amerikaliklar, nepallik amerikaliklar, pokistonlik amerikaliklar va shri-lankalik amerikaliklar.
  • Janubi-Sharqiy Osiyo amerikaliklar, shu jumladan Bruney amerikaliklar, Birma amerikaliklar, Kambodja amerikaliklar, Filippin amerikaliklar, Hmong amerikaliklar, Indoneziya amerikaliklar, Iu Mien amerikaliklar, Karen amerikaliklar, Laos amerikaliklar, Malayziya amerikaliklar, Singapurlik amerikaliklar, Tailand amerikaliklar, Timorese amerikaliklar.

Til[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yilda Alyaska, Kaliforniya, Gavayi, Illinoys, Massachusets, Michigan, Nevada, Nyu-Jersi, Nyu-York, Texas va Vashington saylov materiallarini Ovoz berish huquqi toʻgʻrisidagi qonunga muvofiq Osiyo tillarida nashr etdi;[49] bu tillarga tagalog, mandarin xitoy, vetnam, ispan,[50] hind va bengal tillari kiradi.[49] Saylov materiallari gujarati, yapon, kxmer, koreys va tay tillarida ham mavjud edi.[51] 2013-yilda oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, osiyolik amerikaliklarning 48 foizi oʻz ona tilidagi ommaviy axborot vositalarini asosiy yangiliklar manbai deb bilishadi.[52]

2000-yilgi aholini roʻyxatga olish Osiyo-Amerika hamjamiyatining eng koʻzga koʻringan tillari orasida xitoy tillari (kanton, tayshan va xokkien), tagalog, vetnam, koreys, yapon, hind, urdu, telugu va gujarati tillarini oʻz ichiga olgan.[53] 2008-yilda Alyaska, Kaliforniya, Gavayi, Illinoys, Nyu-York, Texas va Vashington shtatlarida saylovlarda xitoy, yapon, koreys, tagalog va vetnam tillaridan foydalanildi.[54]

Din[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 42% xristianlar
  • 26% hech qanday dinga aloqasi yoʻq
  • 14% buddistlar
  • 10% hindular
  • 4% musulmonlar
  • 2% boshqa din
  • 1% sikx

Filippinliklar 16-asrdan beri Qoʻshma Shtatlarga aylanadigan hududlarda.[55] 1635-yilda „Sharqiy hindistonlik“ Virjiniya shtatining Jeymstaun shahrida roʻyxatga olingan;[56] Hindiston muhojirlarining 1790-yillarda Sharqiy sohilda va 1800-yillarda Gʻarbiy sohilda kengroq joylashishidan oldin.[57] 1763-yilda filippinliklar ispan kemalarida yomon muomaladan qochib, Luiziana shtatidagi Sent-Malo nomli kichik aholi punktini barpo etishdi.[58] Ularning yonida filippinlik ayollar boʻlmagani uchun, bu „Manilamen“lar, maʼlum boʻlganidek, Kajun va tubjoy amerikalik ayollarga uylanishdi.[59] 1841-yilda Sharqiy sohilga yetib borgan Nakahama Manjiro Amerika Qoʻshma Shtatlariga kelgan va muhim muddatda qolgan birinchi yaponiyalik boʻlgan va Jozef Xeko 1858-yilda birinchi yapon amerikalik fuqarolikka qabul qilingan AQSh fuqarosi boʻlgan[60]

Xitoylik dengizchilar Gavayiga birinchi marta 1789-yilda[61] kapitan Jeyms Kuk orolga kelganidan bir necha yil oʻtib kelishgan. Koʻpchilik Gavayi ayollariga oʻrnashib, turmushga chiqdi. Gavayi yoki San-Fransiskodagi aksariyat xitoy, koreys va yapon muhojirlari 19-asrda shakar plantatsiyalarida yoki qurilish maydonchasida ishlash uchun ishchi sifatida kelishgan.[62] Gavayi 1898-yilda Qoʻshma Shtatlarga qoʻshib olinganida minglab osiyoliklar boʻlgan[63] Keyinchalik, filippinliklar ham cheklangan boʻlsa-da, ish imkoniyatlariga jalb qilingan holda ishchi sifatida ishlashga kelishdi.[64] Okinavaliklar 1900-yilda Gavayiga koʻchib ketishni boshlaydilar[65]

19-asr oʻrtalarida Gʻarbiy sohilga xitoylik muhojirlar kelganidan soʻng Osiyodan AQShga keng koʻlamli migratsiya boshlandi.[66] Kaliforniyadagi oltin shoshilishning bir qismini tashkil etgan bu erta xitoylik muhojirlar togʻ-kon sanoatida va keyinchalik qitʼalararo temir yoʻl qurilishida jadal qatnashdilar. 1852-yilga kelib, San-Fransiskodagi xitoylik muhojirlar soni 20 000 dan oshdi. 1868-yilda Meydzi restavratsiyasidan soʻng Yaponiyaning Qoʻshma Shtatlarga immigratsiya toʻlqini boshlandi[67] 1898-yilda Qoʻshma Shtatlar Ispaniya-Amerika urushida magʻlubiyatga uchragan Ispaniyadan orollarning mustamlaka hukmronligini olgach, Filippin orollaridagi barcha filippinliklar Amerika fuqaroligiga aylandi.[68]

Ushbu davrdagi Qoʻshma Shtatlar qonunlariga, xususan, 1790-yildagi Naturalizatsiya toʻgʻrisidagi qonunga koʻra, faqat „erkin oq tanlilar“ Amerika fuqarosi sifatida fuqarolikka qabul qilishlari mumkin edi. Fuqarolik huquqining yoʻqligi osiyolik immigrantlarning ovoz berish kabi turli huquqlardan foydalanishiga toʻsqinlik qildi.[69] Bhicaji Balsara AQSh fuqaroligini olgan birinchi Hindistonda tugʻilgan shaxs boʻldi.[70] Balsaraning fuqarolikka qabul qilinishi odatiy hol emas, balki istisno edi; bir juft holatda, Ozawa v. Qoʻshma Shtatlar (1922) va Amerika Qoʻshma Shtatlariga qarshi. Bhagat Singx Thind (1923), Oliy sud fuqarolik uchun irqiy malakani tasdiqladi va osiyoliklar „oq odamlar“ emas, degan qarorga keldi. Ikkinchi avlod osiyolik amerikaliklar esa Oʻn toʻrtinchi tuzatishning tugʻilish huquqiga ega boʻlgan fuqarolik bandi tufayli AQSh fuqarosi boʻlishlari mumkin; bu kafolat irqi yoki nasl-nasabidan qatʼi nazar, Qoʻshma Shtatlar v. Vong Kim Ark (1898).[71]

</img>
Konstans Vu 2015-yil avgust oyida
</img>
Patsi Mink 1965-yilda Kongressning har ikki palatasida oq tanli boʻlmagan birinchi ayol sifatida AQSh Vakillar palatasiga kirdi.
</img>
Hindistonlik muhojirning qizi Kamala Xarris AQShning birinchi osiyolik amerikalik vitse-prezidenti boʻldi.
</img>
Marjana Chowdhury, Bangladeshdan, model va xayriyachi
</img>
Satya Nadella, hozirgi bosh direktor (bosh direktor) va Microsoft raisi
</img>
Kennet P. Moritsugu Prezident Jorj Bush davrida AQShning birinchi osiyo-amerikalik bosh jarrohi edi.

Osiyolik amerikaliklar oʻzlarining haqiqiy ovoz beruvchi aholisi boʻyicha yuqori darajadagi siyosiy integratsiyaga ega. 1907-yildan beri osiyolik amerikaliklar milliy darajada faol boʻlib, mahalliy, shtat va milliy darajalarda bir nechta ofis egalariga ega boʻlishdi. Koʻproq osiyolik amerikaliklar davlat lavozimiga saylangani sayin, ular Qoʻshma Shtatlarning tashqi aloqalari, immigratsiya, xalqaro savdo va boshqa mavzularga oʻsib borayotgan taʼsir koʻrsatdi.[72] Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressiga saylangan birinchi osiyolik amerikalik 1957-yilda Dalip Singx Saund edi.

Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressida xizmat qilish uchun eng yuqori darajadagi osiyolik amerikalik senator va vaqtinchalik prezident Deniel Inouye boʻlib, u 2012-yilda oʻz lavozimida vafot etgan. Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressida bir nechta faol osiyolik amerikaliklar bor. Osiyo amerikalik aholisining yuqori nisbati va zichligi bilan Gavayi osiyolik amerikaliklarni Senatga, Gavayi va Kaliforniya esa osiyolik amerikaliklarni Vakillar palatasiga doimiy ravishda yuborgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Karen R. Humes. „Overview of Race and Hispanic Origin: 2010“. United States Census Bureau. U.S. Department of Commerce (2011-yil mart). 3-sentabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-yanvar 2012-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 U.S. Census Bureau, 2000 Census of Population, Public Law 94-171 Redistricting Data File.
  3. ↑ 3,0 3,1 Cortellessa, Eric. „Israeli, Palestinian Americans could share new 'Middle Eastern' census category“. Times of Israel (23-oktabr 2016-yil). 12-iyun 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-aprel 2018-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 U.S. Census Bureau, Census 2000 Summary File 1 Technical Documentation Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., 2001, at Appendix B-14.
  5. ↑ „Table 1 – Population By Race: 2010 and 2020“. United States Census Bureau. Qaraldi: 16-avgust 2022-yil.
  6. ↑ Caitlin Brophy. „Asian American Population in the United States Continues to Grow Origin: 2020“.
  7. ↑ „U.S. Census Show Asians Are Fastest Growing Racial Group“. NPR.org. 24-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-oktabr 2016-yil.
  8. ↑ 8,0 8,1 K. Connie Kang. „Yuji Ichioka, 66; Led Way in Studying Lives of Asian Americans“. Los Angeles Times (7-sentabr 2002-yil). 14-mart 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-may 2013-yil. „Yet Ichioka created the first inter-ethnic pan-Asian American political group. And he coined the term "Asian American" to frame a new self-defining political lexicon. Before that, people of Asian ancestry were generally called Oriental or Asiatic.“.
  9. ↑ Key Words in Multicultural Interventions: A Dictionary, ABC-Clio ebook Mio: . Greenwood Publishing Group, 1999 — 20 bet. ISBN 9780313295478. 19-avgust 2014-yilda qaraldi. „The use of the term Asian American began in the late 1960s alongside the civil rights movement (Uba, 1994) and replaced disparaging labels of Oriental, Asiatic, and Mongoloid.“ 
  10. ↑ Lee. „Who counts as Asian“. Russellsage.org (2019-yil 14-oktyabr). Qaraldi: 7-iyul 2021-yil.
  11. ↑ „Proceedings of the Asiatic Exclusion League“ Asiatic Exclusion League.
  12. ↑ „U.S. History in Context – Document“. ic.galegroup.com. Qaraldi: 30-noyabr 2016-yil.
  13. ↑ Daryl (2012).
  14. ↑ Yen Espiritu. Asian American Panethnicity: Bridging Institutions and Identities. Temple University Press, 19 January 2011 — 34 bet. ISBN 978-1-4399-0556-2. 19-aprel 2019-yilda qaraldi. 
  15. ↑ Chandy, Sunu P. What is a Valid South Asian Struggle? (Wayback Machine saytida 2006-12-05 sanasida arxivlangan)
  16. ↑ Chin, Gabriel J. (18–aprel 2008–yil). „The Civil Rights Revolution Comes to Immigration Law: A New Look at the Immigration and Nationality Act of 1965“. SSRN 1121504. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)CS1 maint: date format ()
  17. ↑ Robert M. Jiobu. Ethnicity and Assimilation: Blacks, Chinese, Filipinos, Koreans, Japanese, Mexicans, Vietnamese, and Whites. SUNY Press, 1988 — 13 bet. ISBN 978-0-88706-647-4. 28-mart 2018-yilda qaraldi. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Sailer, Steve. „Feature: Who exactly is Asian American?“. UPI (11-iyul 2002-yil). 5-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-sentabr 2018-yil.
  19. ↑ „Asian American“. Oxford University Press. 26-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-mart 2011-yil.
  20. ↑ „Asian“. AskOxford.com. 2008-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-sentabr 2007-yil.
  21. ↑ „American Community Survey; Puerto Rico Community Survey; 2007 Subject Definitions“ (PDF). U.S. Census Bureau. 31-bet. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  22. ↑ „State & Country QuickFacts: Race“. U.S. Census Bureau. 2009-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-avgust 2009-yil.
  23. ↑ „COMPARATIVE ENROLLMENT BY RACE/ETHNIC ORIGIN“. Diversity and Inclusion Office. Ferris State University. — „original peoples of Europe, North Africa, or the Middle East.“. 24-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-avgust 2014-yil.
  24. ↑ „COMPARATIVE ENROLLMENT BY RACE/ETHNIC ORIGIN“. Diversity and Inclusion Office. Ferris State University. — „original peoples of Europe, North Africa, or the Middle East.“. 24-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-avgust 2014-yil.
  25. ↑ Daniel Perez, Anthony; Hirschman, Charles (2008-yil mart). „The Changing Racial and Ethnic Composition of the US Population: Emerging American Identities“. Population and Development Review. 35-jild, № 1. 1–51-bet. doi:10.1111/j.1728-4457.2009.00260.x. PMC 2882688. PMID 20539823. „The racial codes used in Census 2000 (as well as current American Community Surveys) include 'Afghanistani' are white, while the ancestry codes in the same document list 'Afghan' under South Asia.“ {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  26. ↑ Lee, Gordon.
  27. ↑ Wu, Frank H. Wu. Yellow: race in America beyond black and white. New York: Basic Books, 2003 — 310 bet. ISBN 9780465006403. 2011-yil 15-aprelda qaraldi. 
  28. ↑ „Census Data / API Identities | Research & Statistics | Resources Publications Research Statistics | Asian Pacific Institute on Gender-Based Violence“. www.api-gbv.org. 9-iyun 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2016-yil.
  29. ↑ Wood, Daniel B. "Common Ground on who's an American."
  30. ↑ Mary Frauenfelder. „Asian-Owned Businesses Nearing Two Million“. census.gov. 19-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2018-yil.
  31. ↑ „Searching For Asian America. Community Chats - PBS“. pbs.org. 2015-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2017-yil.
  32. ↑ S. D. Ikeda. „What's an "Asian American" Now, Anyway?“. 2011-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  33. ↑ Yang, Jeff. „Easy Tiger (Nation)“. Wall Street Journal (27-oktabr 2012-yil). 16-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-fevral 2013-yil.
  34. ↑ Park, Jerry Z. (1–avgust 2008–yil). „Second-Generation Asian American Pan-Ethnic Identity: Pluralized Meanings of a Racial Label“. Sociological Perspectives. 51-jild, № 3. 541–561-bet. doi:10.1525/sop.2008.51.3.541. 26–mart 2021–yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14–avgust 2019–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  35. ↑ Sailer, Steve. „Feature: Who exactly is Asian American?“. UPI (11-iyul 2002-yil). 5-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2020-yil. „It is a political term used by Asian-American activists and enhanced by governmental treatment. In terms of culture, physical characteristics, and pre-migrant historical experiences, I have argued, South and East Asians do not have commonalities and as a result, they do not maintain close ties in terms friendship, intermarriage or sharing neighborhoods“.
  36. ↑ Sailer, Steve. „Feature: Who exactly is Asian American?“. UPI (11-iyul 2002-yil). 5-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyul 2021-yil. „Dinesh D'Souza... told United Press International, "Middle Eastern culture has some similarities (religion, cuisine, taste in music and movies) with Asian Indian culture, but very few with Oriental (Far Eastern) culture."“.
  37. ↑ Lee, S.S., Mountain, J. & Koenig, B.A. (2001).
  38. ↑ Sailer, Steve. „Feature: Who exactly is Asian American?“. UPI (11-iyul 2002-yil). 5-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyul 2021-yil. „The most common justification advanced for federal government's clustering together South Asians and East Asians is that Buddhism originated in India.“.
  39. ↑ 39,0 39,1 Han, Chong-Suk Winter. Geisha of a Different Kind: Race and Sexuality in Gaysian America. New York: New York University Press, 2015 — 4 bet. 
  40. ↑ Kambhampaty, Anna Purna. „At Census Time, Asian Americans Again Confront the Question of Who 'Counts' as Asian. Here's How the Answer Got So Complicated“. Time (12-mart 2020-yil). Qaraldi: 9-iyul 2021-yil. „But American culture tends not to think of all regions in Asia as equally Asian. A quick Google search of "Asian food nearby" is likely to call up Chinese or Japanese restaurants, but not Indian or Filipino. Years after someone posted a thread on College Confidential, a popular college admissions forum, titled "Do Indians count as Asians?" the SAT in 2016 tweaked its race categories, explaining to test-takers that "Asian" did include "Indian subcontinent and Philippines origin."“.
  41. ↑ Schiavenza. „Why Some 'Brown Asians' Feel Left Out of the Asian American Conversation“. Asia Society (2016-yil 19-oktyabr). — „It’s one of the reasons many brown Asians do not identify as Asian Americans. Perhaps we just don’t feel connected to East Asian people, cultures, and lived realities. Perhaps we also don’t feel welcomed and included.“. Qaraldi: 9-sentabr 2022-yil.
  42. ↑ Schiavenza. „Why Some 'Brown Asians' Feel Left Out of the Asian American Conversation“. Asia Society (2016-yil 19-oktyabr). — „And that, unfortunately, did not include any South Asians and only one Filipino. That caused a bit of an outcry. It raises a legitimate issue, of course, one about how 'brown Asians' often feel excluded from the Asian American conversation.“. Qaraldi: 9-sentabr 2022-yil.
  43. ↑ Nadal, Kevin L (2–fevral 2020–yil). „The Brown Asian American Movement: Advocating for South Asian, Southeast Asian, and Filipino American Communities“. Asian American Policy Review. 29-jild. 2022-11-05da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 9–sentabr 2022–yil. „South Asian Americans have shared how they are excluded from the Asian American umbrella because of their cultural, religious, and racial/phenotypic differences – resulting in lack of representation in Asian American Studies, narratives, and media representations.“{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  44. ↑ Barringer, Felicity. „Asian Population in U.S. Grew by 70% in the 80's“. The New York Times (2-mart 1990-yil). 21-sentabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-yanvar 2013-yil.
  45. ↑ Skop, Emily; Li, Wei (2005). „Asians In America's Suburbs: Patterns And Consequences of Settlement“. The Geographical Review. 95-jild, № 2. 168-bet. doi:10.1111/j.1931-0846.2005.tb00361.x.
  46. ↑ Fehr, Dennis Earl. Teach boldly!: letters to teachers about contemporary issues in education. Peter Lang, 2009 — 164 bet. ISBN 978-1-4331-0491-6. 2012-yil 6-martda qaraldi. 
  47. ↑ Lott, Juanita Tamayo (9-yanvar 2004-yil). Asian-American Children Are Members of a Diverse and Urban Population (Report). Population Reference Bureau. Archived from the original on 7-aprel 2018-yil. https://web.archive.org/web/20180407120013/https://www.prb.org/asianamericanchildrenaremembersofadiverseandurbanpopulation/. Qaraldi: 6-aprel 2018-yil. 
  48. ↑ Wile, Rob. „Latinos are no longer the fastest-growing racial group in America“. Fusion (26-iyun 2016-yil). 7-aprel 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-may 2017-yil.
  49. ↑ 49,0 49,1 Timothy Pratt. „More Asian Immigrants Are Finding Ballots in Their Native Tongue“. The New York Times (18-oktabr 2012-yil). 25-dekabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
  50. ↑ Jonathan H. X. Lee. Encyclopedia of Asian American Folklore and Folklife. ABC-CLIO, 2011 — 333–334 bet. ISBN 978-0-313-35066-5. 28-sentabr 2017-yilda qaraldi. „Since the Philippines was colonized by Spain, Filipino Americans in general can speak and understand Spanish too.“ 
  51. ↑ Leslie Berestein Rojas. „Five new Asian languages make their debut at the polls“. KPCC (6-noyabr 2012-yil). 10-iyun 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2013-yil.
  52. ↑ Shaun Tandon. „Half of Asian Americans rely on ethnic media: poll“. Agence France-Presse (17-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 25-yanvar 2013-yil.
  53. ↑ „Language Use and English-Speaking Ability: 2000: Census 2000 Brief“. census.gov. 18-fevral 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-noyabr 2017-yil.
  54. ↑ EAC Issues Glossaries of Election Terms in Five Asian Languages Translations to Make Voting More Accessible to a Majority of Asian American Citizens.
  55. ↑ Gonzalez, Joaquin. Filipino American Faith in Action: Immigration, Religion, and Civic Engagement. NYU Press, 2009 — 21–22 bet. ISBN 9780814732977. 2013-yil 11-mayda qaraldi. 
  56. ↑ Martha W. McCartney. „A Study of the Africans and African Americans on Jamestown Island and at Green Spring, 1619–1803“. Historic Jamestowne. National Park Service (2003). 4-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-may 2013-yil.
  57. ↑ Okihiro, Gary Y.. The Columbia Guide To Asian American History. Columbia University Press, 2005 — 178 bet. ISBN 9780231115117. 2013-yil 10-mayda qaraldi. 
  58. ↑ „Filipinos in Louisiana“. PBS. 21-mart 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-yanvar 2011-yil.
  59. ↑ Wachtel, Alan. Southeast Asian Americans. Marshall Cavendish, 2009 — 80 bet. ISBN 978-0-7614-4312-4. 2010-yil 5-dekabrda qaraldi. 
  60. ↑ John E. Van Sant. Pacific Pioneers: Japanese Journeys to America and Hawaii, 1850-80. University of Illinois Press, 2000 — 22 bet. ISBN 978-0-252-02560-0. 16-oktabr 2015-yilda qaraldi. 
  61. ↑ Wai-Jane Cha. „Chinese Merchant-Adventurers and Sugar Masters in Hawaii: 1802–1852“. University of Hawaii at Manoa. 18-sentabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-yanvar 2011-yil.
  62. ↑ Xiaojian Zhao. Asian Americans: An Encyclopedia of Social, Cultural, Economic, and Political History [3 volumes: An Encyclopedia of Social, Cultural, Economic, and Political History]. ABC-CLIO, November 26, 2013 — 357–358 bet. ISBN 978-1-59884-240-1. 16-oktabr 2015-yilda qaraldi. 
  63. ↑ Ronald Takaki, Strangers from a Different Shore: A History of Asian Americans (2nd ed. 1998) pp 133–78
  64. ↑ The Office of Multicultural Student Services. „Filipino Migrant Workers in California“. University of Hawaii (1999). 2014-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2011-yil.
  65. ↑ „Center for Okinawan Studies“. 1-yanvar 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-yanvar 2020-yil.
  66. ↑ L. Scott Miller. An American Imperative: Accelerating Minority Educational Advancement. Yale University Press, 1995 — 19 bet. ISBN 978-0-300-07279-2. 16-oktabr 2015-yilda qaraldi. 
  67. ↑ Richard T. Schaefer. Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society. SAGE Publications, March 20, 2008 — 872 bet. ISBN 978-1-4522-6586-5. 16-oktabr 2015-yilda qaraldi. 
  68. ↑ Stephanie Hinnershitz-Hutchinson. „The Legal Entanglements of Empire, Race, and Filipino Migration to the United States“. Humanities and Social Sciences Net Online (2013-yil may). 8-avgust 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-avgust 2014-yil.
  69. ↑ „Impossible Subjects: Illegal Aliens and the Making of Modern America (Politics and Society in Twentieth-Century America) eBook: Mae M. Ngai: Books“. www.amazon.com. 11-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-fevral 2016-yil.
  70. ↑ Elliott Robert Barkan. Immigrants in American History: Arrival, Adaptation, and Integration [4 volumes: Arrival, Adaptation, and Integration]. ABC-CLIO, 17 January 2013 — 301 bet. ISBN 978-1-59884-220-3. 17-mart 2018-yilda qaraldi. 
  71. ↑ Soodalter, Ron (2016). „By Soil Or By Blood“. American History. 50-jild, № 6. 56–63-bet.
  72. ↑ Zhao, Xiaojian „Conclusion“,. Asian Americans: An Encyclopedia of Social, Cultural, Economic, and Political History [3 volumes]: An Encyclopedia of Social, Cultural, Economic, and Political History. ABC-CLIO, 26 November 2013 — 1 bet. ISBN 978-1-59884-240-1. 

Bibliografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Osiyodan_kelgan_amerikaliklar&oldid=3992109" dan olindi