Oʻzbekistonda odam savdosi
Oʻzbekiston Birlashgan Arab Amirliklari (BAA), Qozogʻiston, Rossiya, Tailand, Turkiya, Hindiston, Indoneziya, Isroil, Malayziya, Janubiy Koreya, Yaponiya va Kosta-Rikaga tijorat uchun jinsiy aloqa qilish maqsadida odam savdosiga uchragan ayollar va qizlar uchun manba hisoblanadi.[1] Erkaklar Qozog'iston va Rossiyaga qurilish, paxta va tamaki sanoatida majburiy mehnat qilish maqsadida olib ketilmoqda.[2] Erkaklar va ayollar, shuningdek, ichki ishlarda uy qulligi, qishloq xo'jaligi va qurilish sanoatida majburiy mehnat va tijorat jinsiy ekspluatatsiyasi uchun sotiladi. Har yili maktab yoshidagi koʻplab bolalar paxta terimiga majburlanadi.[3]
Oʻzbekiston odam savdosining ogʻir shakllariga qarshi kurash boʻyicha oʻtgan yilga nisbatan kuchaygan saʼy-harakatlarni isbotlay olmagani uchun 2-darajali kuzatuv roʻyxatiga kiritilgan.[4] Xususan, hukumat o'z jinoyat kodeksiga odam savdosi bilan shug'ullangan mahkumlarga nisbatan jazoni kuchaytirish uchun o'zgartirish kiritmadi.[5]
Hukumat har yili paxta terimi davrida majburiy bolalar mehnatiga barham berish choralarini ko'rmadi. Biroq, 2008-yil mart oyida O'zbekiston XMT 138 (mehnatning eng kam yoshi to'g'risida) va 182 (bolalar mehnatining eng yomon shakllariga barham berish to'g'risida) konvensiyalarini qabul qildi va ularni amalga oshirish ustida XMT bilan ishay boshladi. O'zbekiston hukumati 2008-yil mart oyida odam savdosiga qarshi kurash bo'yicha keng qamrovli qonunni qabul qilish orqali ham odam savdosiga qarshi kurash bo'yicha o'zining ortib borayotgan majburiyatini namoyish etdi. Qonun odam savdosiga qarshi turli sa'y-harakatlar uchun mas'ul bo'lgan davlat vazirliklari faoliyatini muvofiqlashtirish mexanizmini belgilaydi. AQSh Davlat departamentining Odam savdosi monitoringi va unga qarshi kurashish boshqarmasi 2017-yilda mamlakatni “3-darajali”ga kiritdi[6]
Prokuratura
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston hukumati 2015-yilda odam savdosi boʻyicha 696 ta tergov, 372 ta jinoiy ish va 460 ta shaxsga nisbatan tergov ishlari olib borilganini maʼlum qildi. 2016-yilda Oʻzbekiston xavfsizlik xizmatlari Turkiyaga qizlar savdosi bilan shugʻullangan jinoiy guruhni yoʻq qildi, shuningdek, Oʻzbekistonda tugʻilgan 17 nafar qizni Malayziyada jinsiy qullikdan ozod qildi. 2018-yilgi hisobot davrida hukumat sezilarli yaxshilanishlarni amalga oshirdi, ammo odam savdosiga barham berish bo'yicha minimal standartlarga hali ham javob bermadi. 2017-yilda 2,6 million paxta terimchining 336 ming nafari majburiy mehnatga jalb qilingan. Mamlakat qurbonlarning shaxsini aniqlash, odam savdosida gumon qilinganlarni tergov qilish va jinoiy javobgarlikka tortish kamaygani haqida xabar berdi. Odam savdosi bilan bogʻliq jinoyatlar uchun 2016-yilda 451 kishiga nisbatan 405 kishi sudlangan.
XMT 2019-yilda paxta terimida bolalar mehnati va majburiy mehnatga oid uchinchi tomon monitoringida majburiy terimchilar soni oʻtgan yilga nisbatan 40 foizga kamayganini ma’lum qildi.[7]
Himoya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hukumat hisobot davrida jabrlanuvchilarga yordam ko'rsatish va ularni himoya qilish borasidagi sa'y-harakatlari biroz yaxshilanganini ko'rsatdi. Nodavlat notijorat tashkilotlari huquq-tartibot idoralari xodimlarida odam savdosi haqida xabardorlik va jabrlanuvchilarga nisbatan sezgirlik ortib borayotgani haqida xabar berdi. Politsiya, konsullik xodimlari va chegarachilar chet eldan qaytgan va odam savdosi qurboni boʻlgan ayollarni yordam soʻrab XMTga yuborgan. Nodavlat notijorat tashkilotlari mamlakatning yana ikki mintaqasida qurbonlar uchun qo'shimcha boshpanalarga ehtiyoj borligini ma'lum qilishdi.
Rasmiy jabrlanuvchi maqomiga ega boʻlgan erkaklar, ayollar va bolalar uchun Toshkent reabilitatsiya markaziga hukumat tomonidan mablagʻ ajratiladi. 2015-yil hisobot yilida markaz 503 nafar jabrlanuvchiga yordam koʻrsatdi, bu oʻtgan yilga nisbatan 369 nafar koʻp edi.
2017-yilda hukumat 440 ta qurbonni aniqladi, bu avvalgi yillarga nisbatanb ancha kamaygan edi. Shuningdek, nodavlat notijorat tashkilotlari va xalqaro tashkilotlari 676 ta kishi odam savdosi qurbonlarini aniqlab, ularga yordam koʻrsatdi.
2019-yilda aniqlangan qurbonlar soni yana bir bor kamaydi, biroq hukumat jabrlanuvchilarni himoya qilish uchun mablagʻni koʻpaytirdi. Toshkentdagi reabilitatsiya markazini foydalanishga topshirishga qariyb 1,2 milliard soʻm (126 320 dollar) sarmoya kiritildi, bu 2018-yilga nisbatan 475 million soʻmga (50 ming dollar) koʻpdir
Oldini olish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hukumat hisobot davrida profilaktika ishlarini davom ettirdi. 2007-yilda hukumat Jizzaxdagi odam savdosiga qarshi kurashuvchi NNTga bepul ofis maydoni ajratdi. 2007-yilda 12 viloyatdagi 200 dan ortiq Oʻzbekiston huquq-tartibot idoralari xodimlari odam savdosiga qarshi kurash boʻyicha nodavlat notijorat tashkilotlari tomonidan oʻtkazilgan treningdan oʻtdi, bu esa quyi boʻgʻin xodimlarining bu boradagi xabardorligini oshirdi. Hukumatning odam savdosi boʻyicha idoralararo ishchi guruhi 2007-yilda besh marta yigʻilish oʻtkazdi va odam savdosiga qarshi kurash boʻyicha keng qamrovli qonun loyihasini ishlab chiqdi. U 2008-yil mart oyida parlament tomonidan qabul qilingan va birinchi Prezident Islom Karimov tomonidan imzolangan.[8]
Davlat tomonidan aholini odam savdosining oqibatlari haqida xabardor qilish maqsadida axborot e'lonlari oʻrnatildi, filmlar namoyish etildi va teatrlashtirilgan spektakllar qoʻllab-quvvatlandi. Shuningdek, 35 yoshgacha boʻlgan barcha ayollar chet elga chiqishlarida erining ota-onasidan rasmiy ruxsat olishlarini talab qildi.
2014-yilda mobil provayderlar Oʻzbekiston boʻylab aholini odam savdosidan ogohlantiruvchi SMS-xabarlar joʻnatishni boshladi.
2017-yilda profilaktika choralari kuchaytirildi va hukumat tomonidan paxta terimida bolalar mehnatidan xabardorlikni oshirish boʻyicha umummilliy kampaniya oʻtkazish ketma-ket toʻrtinchi yil boʻldi. 2017-yil, shuningdek, hukumat Xalqaro mehnat byurosiga (XMT) paxta yigʻim-terimini kuzatishga ruxsat berishga rozi boʻlgan ketma-ket uchinchi yil boʻldi.
2018-yil aprel oyida fuqarolarni jamoat ishlariga ishga joylashtirishga koʻmaklashish va ushbu loyihalarda majburiy mehnatga chek qoʻyish maqsadida Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi huzuridagi maxsus jamgʻarmaga hukumat tomonidan 714 milliard soʻm (85,92 million dollar) ajratilgan edi. Oʻsha yilning sentabr oyida Vazirlar Mahkamasi chet eldagi mehnat muhojirlarini qoʻshimcha qoʻllab-quvvatlashga 200 milliard soʻm (24,07 million dollar) byudjet mablagʻlari ajratilishini nazarda tutuvchi qaror qabul qildi.[9] Oʻzbekiston Prezidenti tomonidan 2019-yil iyul oyida Odam savdosi va majburiy mehnatga qarshi kurashish milliy komissiyasi (komissiya) tuzildi. U ikkita yuqori darajadagi quyi qoʻmitalardan iborat boʻlib, biri Ichki ishlar vaziri raisligida odam savdosi boʻyicha, ikkinchisi esa Bandlik va mehnat munosabatlari vaziri raisligida majburiy mehnat boʻyicha qoʻmitalardan iborat edi.
2020-yil fevral oyida Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligida “Cotton Campaigns” xalqaro koalitsiyasi vakillari Oʻzbekistonda mehnat huquqbuzarliklarining oldini olishning barqaror mexanizmlarini shakllantirish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻyish va muhokama qilish maqsadida yigʻilish oʻtkazdi. Yigʻilishda kelgusida aniq holatlar boʻyicha huquqbuzarliklarni minimallashtirish va oldini olish, keng jamoatchilik, xalqaro va noxalqaro davlat tashkilotlari bilan hamkorlikni yoʻlga qoʻyish maqsadida yaqin hamkorlik kelishuviga erishildi.[10]
Oʻzbekiston Prezidenti 2020-yil 18-avgustdagi qarori bilan “Odam savdosiga qarshi kurashish toʻgʻrisida”gi qonunning yangi tahririda jabrlanganlar va sodir etilgan jinoyatlar holatlari toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni oshkor qilishni taqiqlovchi qonun qabul qilindi.[11]
Xalqaro migratsiya tashkiloti “Istiqbolli avlod” 2020-yilda 200 dan ortiq tashkilotlar bilan hamkorlikda Oʻzbekiston jamiyatini xabardor qilish maqsadida “Odam savdosiga qarshi hamkorlikda 30 kunlik” tadbirini oʻtkazdi.[12]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „What Does Uzbekistan’s National Human Rights Strategy Mean For Women’s Rights?“ (en-US). EqualityNow (2020-yil 9-iyul). Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ „G20 Analysis“ (en-US). www.globalslaveryindex.org (2018). Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ Maki. „Child labor, Forced Labor, and Cotton and How They All Converged at the UN October 1st“ (en-US). The Child Labor Coalition (2018-yil 8-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ „2020 Trafficking in Persons Report: Uzbekistan“ (en-US). United States Department of State. Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ „Uzbekistan Trafficking in persons“ (en). www.indexmundi.com. Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ „Trafficking in Persons Report 2017: Tier Placements“ (en-US). www.state.gov. 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-dekabr.
- ↑ „Third-party monitoring of child labour and forced labour during the 2019 cotton harvest in Uzbekistan“. International Labour Organization. Qaraldi: 2022-yil 13-yanvar.
- ↑ „Role of Uzbekistan in Curbing Regional Human Trafficking“ (en-US). Daily Times (2019-yil 15-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 18-yanvar.
- ↑ „2019 Trafficking in Persons Report: Uzbekistan“ (en-US). U.S. Embassy in Uzbekistan (2019-yil 24-iyun). Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ „MIFT, Cotton Campaign establish cooperation to form sustainable mechanisms for prevention of labor offenses in Uzbekistan“ (en). Kun.uz (2020-yil 5-fevral). Qaraldi: 2022-yil 2-fevral.
- ↑ „Uzbekistan forbids disclosing information about victims of human trafficking“ (en). Kun.uz (2020-yil 19-avgust). Qaraldi: 2022-yil 4-fevral.
- ↑ „Anti-Human Trafficking Campaign Reaches Nearly A Million People in Uzbekistan“ (en). www.usaid.gov (2020-yil 15-sentyabr). 2022-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-avgust.