Toshkent: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish

← Avvalgi tahrir Keyingi tahrir →

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

VizualVikimatn

Inline

22-Iyul 2011, 06:23 dagi koʻrinishi

Toshkent shahri

Tashkil topgan sanasi

Era. avv. 5-3 asr

Maydoni

256 km²

Aholisi

2.7 mln. kishi

[[]]

100ХХХ

8-10-998-71

Bu maqola Toshkent shahri haqidadir. Toshkent soʻzining boshqa maʼnolari uchun Toshkent (maʼnolari) sahifasiga qarang.

Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Aholisi taxminan uch million kishini tashkil etadi. Shahar Qozog‘istonning chegarasiga yaqin joylashgan.

Shаhаr sifаtidа Tоshkеnt hаqidаgi birinchi mа’lumоtlаr erаmizdаn аvvаlgi II аsrdаgi qаdimgi-shаrqiy mаnbаlаrdа uchrаydi; Xitoy mаnbаlаridа Yuni dеb аtаlgаn; Fоrs shоhi Shоpur I erаmizdаn аvvаlgi 262-yildаgi «Zardusht Kа’bаsi» qаydnоmаlаridа Tоshkеnt vоhаsi Chоch dеb nоmlаngаn. Chоch – оltin ekspоrti, qimmаtbаhо tоshlаr, shirinliklаr vа аslzоt оtlаrni bоshqа shаhаr vа mаmlаkаtlаrgа оlib o‘tishdаgi yo‘lning chоrrаhаsidа jоylаshgаn. «Tоsh shаhаr» mа’nоsini аnglаtuvchi bugungi Tоshkеnt – zаmоnаviy rеspublikаning pоytахti, o‘tmish mа’lumоtlаrini sаqlоvchi, Oʻzbekiston tаriхi hаqidа ko‘p mа’lumоtlаrni хоtirlоvchi, 2 milliоndаn оrtiq аhоlisi bo‘lgаn bu shаhаr Mаrkаziy Оsiyoning eng kаttа industriаl mаrkаzlаridаn biridir.^{[manba kerak]}

2007-yili Toshkent Islom madaniyati markazi, deb eʼlon qilindi. Bunga sabab sifatida shaharda koʻplab tarixiy islomiy inshootlar va Toshkent Islom Universiteti borligi, shahar madaniy tarixi islomiy anʼanalar bilan bogʻlanganligidir.

2009-yilda Toshkentning 2200 yilligi nishonlanadi. Bu munosabat bilan shahar infra- va transport tizimi yangilanmoqda^[1]

Tarixi

Asosiy maqola: Toshkent tarixi

Fayl:Tashkent nbu.jpg

Milliy bank va Toshkent teleminorasining ko‘rinishi.
Amir Temur ko‘chasi

Toshkent vohasi Tyan Shanning g‘arbiy yonbag‘irlaridan boshlanib Sirdaryo etaklariga tushadigan keng tog‘oldi tekisligining bir qismida joylashgan. Sharqda u uchta - Ugom, Piskom va Chatqol tog‘ tizmalari bilan o‘ralgan bo‘lib, bu tizmalarni shu nomlar bilan ataluvchi daryolar oqib o‘tuvchi daralar ajratib turadi. Bu daryolar qo‘shilib Chirchiq daryosini hosil kiladi. Chirchik daryosi Chorvoq havzasining tor darasidan o‘tib, G‘azalkentdan quyiroqka tushganda kengligi ba\'zi joylarda 20 kmdan oshadigan kadimiy tekislik bo‘ylab oqadi. G‘arbda Chirchik vodiysiga bamisoli keng amfiteatrdek Qizilqumning qaynok nafasi uriladi. Bu kayirning bir kismini Chirchiq daryosining hozirgi o‘zani egallagan. Janubiy kismida esa vodiyga kirib boruvchi Oxangaron daryosi yaetangan. Ushbu tekislik shimolida joylashgan Aris daryosining vodiysi bilan birga bu ta biiy suv tarmoqlari O‘rta Osiyo dexkonchilik vohalarining chekka mintakasini tashkil etadi. Undan shimol tomonga qarab esa, yaylov larga boy bo‘lgan poyonsiz cho‘l yastanib yotadi.

Chirchiq daryosi havzasi O‘rta Osiyoning qadimiy dexqonchilik va shaxar madaniyatlari beshiklaridan biridir. Uning hududida vohaning poytaxt markazi paydo bo‘lgan. Joydan joyga ko‘chib tur gan bu markaz kadimda va o‘rta asrlarda Choch yoki Shosh, keyin esa Toshkent nomi bilan mashhur bo‘lgan.
Toshkent vohasida barcha tarixiy davrlarda suv mo‘l ko‘l bo‘l gan. Tarixan tarkib topgan kanallar tarmog‘i shaharni suv bilan ta\'minlab turgan. Shu bois shahar xech qachon suv taqchilligini sezmagaya. Buni o‘rta asrlardan to XIX asrgacha Toshkent to‘g‘risida yozgan mualliflar xamisha ta\'kidlab kelganlar. Bu yerdagi iqlim hozirgi odamlarning ajdodlari paydo bo‘lgan, ya\'ni bir necha o‘n ming yil mukaddam mavjud bo‘lgan iqlimdan fark qilgan. Issiq kuruk yoz bilan yillik yog‘in miqdorining asosiy kismi yog‘adigan qahraton qish almashinib turgan.

Voxaning tog‘ yonbag‘irlari va tekisliklar o‘simliklarga boy bo‘lib, ibtidoiy odamlar ovlaydigan yovvoyi hayvonlar juda ko‘p edi. Ularning aksariyati, jumladan, arxar, jayron, qulon va asl bug‘u kabi qayvonlar yaqin vaktda yo‘qolib bitgan bo‘lsa, jun li karkidon, g‘or ayig‘i, arslon singari xdyvonlar esa ancha ilga ri yo‘kolib ketgan. Ular xakida ibtidoiy odamlar manzillarini qazib o‘rganish chog‘ida topilgan qoldiqlar orqali ma\'lumot olnsh mumkin.

Bu yerlarda bir necha yuz ming yil avval ovchilik va termachi lik bilan kun kechiruvchi ibtidoiy jamoalar g‘orlar va tog‘ bag‘ri bostirmalarini, yoki daryo sohillari va chashmalar yonidagi ochiq manzillarni egallab makon qilganlar. Bunday joylar hozirgi Toshkent shahri hududida ham mavjud bo‘lgan. Jumladan, Bo‘z suv yoqasidagi Qo‘shilish manzilgoxidan birmuncha nozik ishlan gan chaqmoktoshlar, pichoqlar, bigizlar, ibtidoiy ustalar tomonidan bundan to‘qqiz ming yil avval yasalgan ov va mehnat qurollari topildi. Topilmalar orasidan yovvoyi buqa tur suaklarining uchrashi, mutaxassislar fikricha, ularning o‘sha vaqtlardayoq xonakilashtirilgan debtaxmin kilishga asos bo‘ldi. Hayvonlarni xonakshtashtirish jarayoni Toshkent vohasi hududida ham kechgan.

Miloddan oldingi uchinchi ming yillikdan boshlab, bu hudud dastlabki chorvadorlar tomonidan o‘zlashtira boshlashgan. Ular ish asboblari va jezdan kurollar tayyorlashni o‘rganganlar. Arxeo loglar Toshkent shahri xududi va uning atrofida chorvadorning ko‘pdan ko‘p kabrlari hamda qo‘rg‘onli dahmalarini topganlar. Bu joylarda dafn etilganlarning yoniga jezdan yasalgan ish as boblari, qurollar, zeb ziynatlar va ko‘lda yasalgan idishlar ham ko‘yilgan. Toshkent shahri hududida bunday qabristonlar xozirgi shampan vinosi zavodi yaqinidan, shuningdek, Qorakamish arig‘i bo‘yidan topilgan. Sirg‘ali degan joyda esa dasht chorvadorlari va yilqichilarining manzili bo‘lganligi aniklangan. Bu yerdan ish qurollaridan tashqari burama halqali jez bilaguzuklar ham topilgan.^[2]

Aholisi

Asosiy maqola: Toshkent aholisi

2009 yilining boshiga kelib toshkentning doimiy aholisi soni 2206.3 ming kishiga etdi. bundan 50.8% - ayaller, 49.2% - arkaklar. Aholi soni boyicha toshkent shahri МДҲ davlatlari orasida tortinchi orinda turadi (moskva, kiyev va sant peterburg shaharlaridan keyin).^[3]

1-yanvar 2009-yilgi ma'lumotlarga qaraganda Toshkentda muntazam yashovchilar soni 2 206,3 ming kishini tashkil qiladi . 2008-yilgi ma'lumotlarga ko‘ra, 63,0 % — oʻzbeklar, 20,0 % — ruslar, 4,5 % — tatarlar, 2,2 % — koreyslar, 2,1 % — qozoqlar, 1,2 % — tojiklar va 7,0 % — boshqa millatlar iste'qomat qiladi^[4].

Tоshkеntning tаriхiy vа аrхitеkturа yodgоrliklаri

Madrasalar

Mustaqillik yillarida Toshkentdagi islom madaniyati obidalarining aksariyati, jumladan, Koʻkaldosh, Abulqosim, ayniqsa, Hazrati Imom mavzeida joylashgan Moʻyi Muborak, Baroqxon madrasalari qayta taʼmirlanib, ilgarigiday mahobatli manzara kashf etdi. Ular bir paytlar minglab talabalarni oʻz bagʻriga olgan gavjum goʻshalar boʻlib, rus istilosi davrida bir muddat kimsasiz, xarobaga ham aylantirildi.

XIX asrda Toshkentda taʼlim-tarbiya sohasi Toshkent-Buxoro, Toshkent-Qoʻqon madaniy-maʼnaviy aloqalar tizimida rivojlanib borgan. Bu jarayonda Toshkent madrasalari va mudarrislarining oʻrni katta boʻlgani tabiiy.

Turkiston general-gubernatorligi Maorif boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, 1890—1893 yillarda gubernatorlikda jami 214ta madrasa boʻlib, shundan 21tasi Toshkentda joylashgan edi. Chorizm istilosining dastlabki yillarida madrasalarda taʼlim va oʻqitish ishlari anʼanaviy qoidalar asosida olib borilgan boʻlsa, keyinchalik ularning faoliyatini nazorat qilish va oʻquv ishlarini tartibga solishni oʻlka maorif boshqarmasi oʻz qoʻliga olgan. Bu paytda Toshkent madrasalaridan Abulqosimxon madrasasida 120, Xoja Ahror madrasasida 80, Beklarbegi madrasasida 150, Koʻkaldosh madrasasida 80, Sharifboy madrasasida 20, Shukurxon madrasasida 20 nafar talaba oʻqigan. Lekin oldingidek, aksariyat talabalar Toshkent madrasalari bilan qanoatlanmay, Buxoro, Samarqand, Qoʻqon madrasalarida bilimlarini oshirib qaytganlar.

Toshkent madrasalari toʻgʻrisidagi arxiv manbalari, oʻsha davr matbuoti yoki ana shu yillarda Toshkentda boʻlgan rus oʻlkashunoslarining maʼlumotlari, ayniqsa, madrasalar soni borasida har xil xabarlar beradi. Xususan, 1865—1868 yillari Toshkentda boʻlgan A.Xoroshxin «Ocherki Tashkenta» nomli kundaligidagi maʼlumotda ayrim madrasalarning nomini, vaqf mulklarini keltirib oʻtgan boʻlsa, N. Maev 1876 yili Toshkentda jami 11 ta madrasa mavjudligini taʼkidlaydi. «Turkistanskie vedomosti» gazetasining 1876 yilgi 48-sonida bosilgan rasmiy maʼlumotda esa 13 ta madrasa tilga olingan.

Biroq XIX asrda Toshkentda yashab ijod etgan muarrix Muhammad Solihxoja esa oʻzining «Tarixi jadidayi Toshkand» asarida Toshkentdagi 20 ta madrasa toʻgʻrisida birmuncha batafsil maʼlumot berib oʻtgan.

Ular orasida eng qadimiysi — Xoja Ahror jome masjidining shimolida pishiq gʻisht va yoʻnilgan toshdan qurilgan Xoja Ahror madrasasi boʻlib, u yigirmata hujra, bitta darsxona va masjidni oʻz ichiga olgan. U erda Toshkent va boshqa hududlardan tahsil talabida kelgan saksondan ziyod talabalar oʻqishgan.

Shayxontohur dahasidagi madrasalardan yana biri Koʻkaldoshdir. Muhammad Solihxojaning yozishicha, bu madrasa Baroqxonning oʻgʻli Darvishxon tomonidan bunyod etilgan. 1735 yil Ufada boʻlgan toshkentlik savdogar N. Alimov maʼlumotlariga koʻra, XVIII asr oxiriga kelib, madrasa karvonsaroyga aylantirilgan. Toshkent tarixi tadqiqotchilaridan A. Dobrosmislov Koʻkaldosh madrasasi dastlab uch qavatli, oʻttiz sakkizta hujrali boʻlganini taʼkidlaydi. Keyinchalik madrasaning faqat bir qavati saqlanib qolgan. Muhammad Solihxoja Koʻkaldosh madrasasi 1868 va 1886 yillarda Toshkentda yuz bergan zilzilalardan qattiq zarar koʻrganini yozadi.

Shuningdek, XIX asrning 30-yillarida Muhammad Alixon buyrugʻi bilan bunyod etilgan Azimota madrasasi ham Chorsu yaqinida boʻlgan. Lekin bu madrasa haqida maʼlumotlar juda kam.

«Tarixi jadidayi Toshkand» asarida batafsil tavsiflangan va eng koʻp tilga olingan madrasa Eshonquli dodxoh madrasasidir. Bu madrasa 1256 (1838) yili Toshkent hokimi Lashkar Beklarkegining oʻgʻli Eshonquli dodxoh tomonidan qurdirilgan boʻlib, Yunusxon madrasasining janubi-sharqida joylashgan va katta koʻchaga tutash boʻlgan. U erda 1920 yil Vaqf shoʻʼbasi qaramogʻidagi madrasada Murodxoʻja Solihxoʻja oʻgʻli isloh qilingan diniy va dunyoviy darslar tashkil etadi. Xarobaga aylangan Eshonquli dodxoh madrasasining oxirgi qoldiqlari 1964 yilda surib, tekislab tashlangan.

Muhammad Solihxoja 1274 (1857) yili Toshkent hokimi Ahmad qushbegi (1856—1857) tomonidan Qaffol Shoshiy maqbarasi janubida Moʻyi Muborak madrasasi qurilganini yozadi. Tarixchi oʻsha davrlarda madrasa oʻrnini aholi Xoja Ahror tugʻilgan joy deb tushungani bois «Xoja Ahror maydoni» deb ataganini taʼkidlaydi. Asarda keltirilishicha, madrasaning alohida bir gumbazi boʻlib, unda Paygʻambarimiz (alayhissalom)ning soch tolalari — moʻyi muborak saqlangan.

Yuqorida tilga olinganlardan Koʻkaldosh madrasasi bugungi kunda ham oʻz faoliyatini davom ettirib, koʻplab talabalar taʼlim oladigan dargoh sifatida ishlab turibdi. Qolganlari esa, yurtimizning yorqin maʼnaviy qiyofasini oʻzida aks ettiruvchi muborak tarixiy obidalar qatorida munosib oʻrin egallab kelmoqda.

Toshkent tumanlari

Shahar 11 ta tumandan iborat:

Tumanlar	Aholisi 01.01.2009-y. (ming kishi)^[5]	Hududi (km²)	Aholi jichligi (kishi/km²)
Bektemir	27,5	20,5	1 341
Mirzo Ulugʻbek	245,2	31,9	7 687
Mirobod	122,7	17,1	7 175
Olmazor^[6]	305,4	34,5	8 852
Sergeli	149,0	56,0	2 661
Uch Tepa	237,0	28,2	8 404
Hamza	204,8	33,7	6 077
Chilonzor	217,0	30,0	7 233
Shayxontohur	285,8	27,2	10 507
Yunusobod	296,7	41,1	7 219
Yakkasaroy	115,2	14,6	7 890
Toshkent	2 206,3	334,8	6 590

Eslatmalar

Havolalar

Oʻzbekiston geografiyasiga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

Bu maqola kirill alifbosida yozilgan.
	Iltimos, maqolani oʻzbek lotin yozuviga oʻgiring.

[1] Toshkent shаhrining 2200 yilligi oldidаn Ertаngi to`ygа hozirlik bugundаn boshlаnmog`i kerаk

[2] Toshkent shahar Hokimiyati — Toshkent tarixi

[3] Тошкент шаҳар Ҳокимияти — Аҳоли

[4] Этнический состав населения Ташкента на 2008 год

[5] Административно-территориальное деление на сайте хокимията г. Ташкент (рус.)

[6] Sobiq Sobir Rahimov tumani

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Qator 50: / Qator 50: @@
 == Aholisi ==
 {{asosiy|Toshkent aholisi}}
-йилнинг бошига келиб Тошкентнинг доимий аҳолиси сони 2206.3 минг кишига етди. Бундан 50.8% - аёллар, 49.2% - эркаклар. Аҳоли сони бўйича Тошкент шаҳри МДҲ давлатлари орасида тўртинчи ўринда туради (Москва, Киев ва Санкт Петербург шаҳарларидан кейин).<ref>[http://tashkent.uz/uz/articles/354/ Тошкент шаҳар Ҳокимияти — Аҳоли]</ref>
+yilining boshiga kelib toshkentning doimiy aholisi soni 2206.3 ming kishiga etdi. bundan 50.8% - ayaller, 49.2% - arkaklar. Aholi soni boyicha toshkent shahri МДҲ davlatlari orasida tortinchi orinda turadi (moskva, kiyev va sant peterburg shaharlaridan keyin).<ref>[http://tashkent.uz/uz/articles/354/ Тошкент шаҳар Ҳокимияти — Аҳоли]</ref>
 -yanvar 2009-yilgi ma'lumotlarga qaraganda Toshkentda muntazam yashovchilar soni 2 206,3 ming kishini tashkil qiladi <!--(существуют неофициальные оценки, учитывающие временных мигрантов — от 2,6 до 3,2 млн чел.)-->. 2008-yilgi ma'lumotlarga ko‘ra, 63,0 % — [[oʻzbeklar]], 20,0 % — [[ruslar]], 4,5 % — [[tatarlar]], 2,2 % — [[koreyslar]], 2,1 % — [[qozoqlar]], 1,2 % — [[tojiklar]] va 7,0 % — boshqa millatlar iste'qomat qiladi<ref>[http://tashkent.uz/www_data/articles/administrator/image/n3.JPG Этнический состав населения Ташкента на 2008 год]</ref>.