Kontent qismiga oʻtish

Gypsophila

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Gypsophila
Gypsophila repens
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Caryophyllales
Caryophyllaceae
Gypsophila

L.
Sinonimlar
List
    • Acosmia Benth. ex G.Don
    • Ankyropetalum Fenzl
    • Arrostia Raf.
    • Asophila Neck.
    • Banffya Baumg.
    • Bolbosaponaria Bondarenko
    • Dichoglottis Fisch. & C.A.Mey.
    • Gypsophytum Ehrh.
    • Hagenia Moench
    • Jordania Boiss.
    • Lanaria Adans.
    • Pseudosaponaria (F.N.Williams) Ikonn.
    • Rokejeka Forssk.
    • Vaccaria Wolf

Gypsophila (/dʒɪpˈsɒfɪlə/)[1][2] — chinnigullar oilasiga mansub gulli oʻsimliklar turkumi. Ularning vatani Yevroosiyo, Afrika, Avstraliya va Tinch okeani orollari[3]. Turkiyada Gypsophila turkumiga 35 ga yaqin endemik tur mavjud[4]. Baʼzi Gipsophila turlari boshqa mintaqalarda introduksiya qilingan[3].

Turkum nomi yunoncha gips („gips“) va philios („mehribon“) soʻzlaridan boʻlib, baʼzi turlar oʻsadigan gipsga boy tuproqlarni anglatadi[3]. Turkum oʻsimliklari odatda chaqaloq nafasi sifatida tanilgan[3][5]. Bu nom Gypsophila paniculataga ham tegishli.

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gipsophyla — chinnigullar oilasining eng xilma-xil va eng katta guruhlaridan biri. Bu turkumga taxminan 150 turdagi bir yillik yoki koʻp yillik oʻt oʻsimliklari, sudraluvchi yoki yostiqsimon oʻsimliklar kiradi. Ular asosan Eski Dunyoning shimoliy moʻtadil qismidagi togʻli dashtlarda oʻsadi[6]. Gullari roʻvak shaklidagi toʻpgullarda joylashadi. Har bir kichik gulda oq yoki pushti rangdagi beshta gulbargdan iborat oq qirrali yashil guloʻrinning chashkaga oʻxshash kosachasi bor. Mevasi yumaloq yoki ovalsimon koʻsak boʻlib, klapanlarda ochiladi. U koʻpincha buyrak yoki salyangoz qobigʻiga oʻxshash bir nechta jigarrang yoki qora urugʻlarni oʻz ichiga oladi[3].

Foydalanadi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir nechta turlar turli maqsadlarda, jumladan, floristika, dori-darmonlar va oziq-ovqat uchun tijorat maqsadida yetishtiriladi[7][8].

Turkum saponinlarning manbai boʻlib, u koʻp maqsadlarda, jumladan, fotografik plyonka va gemolitik laboratoriya reagentlarini ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin[7].

G. rokejeka shirin holva tayyorlash uchun ishlatiladi[7]. Turlar, shuningdek, likyor, pishloq va muzqaymoq tarkibidagi ingredientlar boʻlib, ovqatlarga taʼm, xushboʻylik va tiniqlikni beradi[9].

Bir nechta turlar borning giperakkumulyatorlari boʻlib, ular ifloslangan tuproqdan elementni oʻzlashtirish uchun ekilishi mumkin[9].

Ekologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi turlari begona oʻtlar sifatida tanilgan, jumladan, „tajovuzkor bezak“ G. paniculata, yashash joylarini bosib oladi va mahalliy florani siqib chiqaradi[10].

Tanlangan turlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jinsda 150 ga yaqin tur mavjud[3][11].

Gypsophila aretioides
Gypsophila elegans
Gypsophila fastigiata
Gypsophila oldhamiana
Gypsophila paniculata
GYPSOPHYLA STRUTHIUM

 Gypsophila muralis (yillik gipsofila, chaqaloq nafasi) hozirda Psammophiliella turkumiga kiritilgan[12].

Gypsophila repens
Gypsophila perfoliata
Gypsophila aretioides
Gypsophila elegans urugʻlari
  • Gypsophila paniculata
    Gypsophila paniculata
  • Gypsophila paniculata
    Gypsophila paniculata
  • Gypsophila elegans 'Covent Garden' navi
    Gypsophila elegans 'Covent Garden' navi
  • Gypsophila paniculata
    Gypsophila paniculata

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Sunset Western Garden Book, 1995:606-607
  2. ↑ Gypsophila at USDA PLANTS Database
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Gypsophila.
  4. ↑ Korkmaz, M., et al. (2012).
  5. ↑ Gypsophila.
  6. ↑ Madhani, Hossein; Rabeler, Richard; Pirani, Atefeh; Oxelman, Bengt; Heubl, Guenther; Zarre, Shahin (2018). „Untangling phylogenetic patterns and taxonomic confusion in tribe Caryophylleae (Caryophyllaceae) with special focus on generic boundaries“ (PDF). Taxon (inglizcha). 67-jild, № 1. 83–112-bet. doi:10.12705/671.6. ISSN 1996-8175.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Henry, M. Gypsophila paniculata L. (baby’s breath): in vitro culture and the production of gypsogenin saponins.
  8. ↑ „Gypsophila elegans.“. 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-noyabr.
  9. ↑ 9,0 9,1 Korkmaz, M., et al.
  10. ↑ Baby’s Breath (Gypsophila paniculata).
  11. ↑ Gypsophila.
  12. ↑ „Psammophiliella Ikonn.“, Plants of the World Online, Royal Botanic Gardens, Kew, qaraldi: 2020-02-09 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsophila&oldid=4216266" dan olindi