Vilgelm Geynselman
| Vilgelm Solomonovich Geynselman | ||
|---|---|---|
 | ||
| Tavalludi |
4-avgust 1851 Rossiya imperiyasi Xarkov guberniyasi Odessa shahri | |
| Vafoti | 1922 RSFSR, Turkiston ASSR, Toshkent | |
| Fuqaroligi |
Rossiya imperiyasi | |
| Millati | yahudiy | |
| Sohasi | meʼmorchilik | |
| Institutlar | Peterburg qurilish bilim yurti | |
| Mashhur ishlari | Romanov saroyi, Spaso-Preobrajenskiy sobori, Real bilim yurti, Gʻaznachilik palatasi, Xalq kutubxonasi (Samarqand), Aka-uka Kraftlar saroyi (Qoʻqon) | |
| Mukofotlari |
| |
| Turmush oʻrtogʻi | Yelizaveta Ernestovna Feneva | |
| Dini | lyuterchilik | |
Vilgelm Solomonovich Geynselman (1851-yil 4-avgust, Odessa, Xerson guberniyasi, Rossiya imperiyasi – 1922-yil, Toshkent, Turkiston ASSR, RSFSR) – meʼmormuhandis. Oʻzbekistonda Yevropa uslubidagi binolar qurilishini boshlab bergan. 1878—1908-yillarda Turkiston general-gubernatorligi qurilish boshqarmasi boshligʻi, 19-asr oxiri – 20-asr boshlarida Toshkentning Yevropa qismidagi va Rossiya Turkistonining baʼzi boshqa shaharlaridagi bir qator yirik loyihalar muallifi. Davlat maslahatchisi vazifasini bajaruvchi.
Toshkentdagi koʻp yirik binolar, jumladan Davlat palatasi (1887), Spaso-Preobrajenskiy sobori (A. I. Ryazanov, I. M. Pogosskiy bilan hamkorlikda) va yonidagi alohida qurilgan qoʻngʻiroqxona (1888, saqlanmagan), Knyaz N. K. Romanov saroyi (1889—90, hozirgi Tashqi ishlar vazirligi qabul uyi) Geynselman rahbarligida qurilgan. Davlat banki (1895), Real bilim yurti (1898, hozirgi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi maʼmuriy ofisi), Rasadxona (1873—1901) va boshqa turar joy binolari loyihalari muallifi. Andijon zilzilasi (1901) oqibatlarini oʻrganib, seysmik tumanlarda binolar qurilishining dastlabki qoidalarini ishlab chiqqan (1906). 1908—1912-yillarda Toshtramning binosi va tramvay yoʻllarini loyihalashda qatnashgan. Vizantiya-roman uslubidan keng foydalanish Geynselman ijodiga xos.
Tarjimai holi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vilgelm Solomonovich Geynselman 1851-yil 4-avgustda Odessada merosxoʻr faxriy fuqaro oilasida tugʻilgan. Millati yahudiy. Keyinchalik u lyuterchilikni qabul qilgan[1].
Boʻlajak meʼmor Germaniyada politexnik taʼlim olgan. 1876-yil oktyabr oyida u Peterburg qurilish bilim yurtining 4-kursiga oʻqishga kirdi va uni 1878-yil iyun oyida tugatdi[1][2]. Oʻzining yorqin muvaffaqiyatlari uchun u bilim yurtining marmar lavhasiga yozilgan[3].
Bilim yurtini tugatgandan soʻng olingan qurilish muhandisi unvoni Vilgelm Geynselmanga oʻz faoliyatini bilim yurti kotibi lavozimidan boshlash imkonini berdi[2]. 1874-yilda Toshkentga koʻchib keladi[4]. 1878-yil 15-oktabrda Turkiston general-gubernatorligi ixtiyorida Sirdaryo viloyati hukumati qurilish boʻlimi kichik meʼmori lavozimiga tayinlanib, Turkiston general-gubernatorligining harbiy-xalq maʼmuriyatiga xizmat qilishga tayinlangan[2].
1884-yil 2-aprelda Toshkent shahar meʼmori lavozimiga saylangan. 1887-yil 1-yanvarda qurilish boʻlimiga maxsus topshiriqlar boʻyicha mansabdor, 1889-yil 16-mayda bir vaqtning oʻzida Turkiston oʻlkasidagi qurilish muassasalariga koʻrsatmalarni qayta koʻrib chiqish va qoʻshimcha qilish komissiyasi aʼzosi etib tayinlandi[2].
1884-yil 29-iyulda u Yelizaveta Ernestovna Feneva (qizlik familyasi Rosenberg; 1852-yil 31-dekabr—?) bilan turmush qurgan[2].
Toshkentdagi Spaso-Preobrajenskiy sobori qurilishining texnik qismiga rahbarlik qilgan (1891), 1894-yilda esa Toshkentdagi cherkov qurilishi boʻyicha vaqtinchalik qoʻmita raisi boʻlgan[2]. Bundan tashqari, u 1902-yilgi Andijon zilzilasi natijasida yuzaga kelgan vayronagarchilikni oʻrganib, shu asosda 1906-yilda seysmik xavfli hududlarda qurilishning birinchi qoidalarini ishlab chiqqan[5].
1901-yil 6-dekabrda toʻliq davlat maslahatchisi darajasiga koʻtarilgan[2].
1903-yil 14-noyabrda fuqarolik boʻlimi buyrugʻi bilan Toshkent okrug sudining faxriy sudyasi etib tayinlanadi. Toshkentda sobor qurilishi uchun ehson yigʻish qoʻmitasi, Toshkent shahar hokimiyati butun shahar xoʻjaligini tekshirish komissiyasi (1905), Sirdaryo viloyati hokimligi huzuridagi taftish komissiyasi (1906), faxriy aʼzosi, Sirdaryo viloyati mehribonlik uylari homiyligi aʼzosi, normal tipdagi qishloq mahalliy kasalxonasini rivojlantirish komissiyasi raisi (1907) boʻlgan. 1908-yil 7-dekabrda nafaqaga chiqqan[2].
1922-yilda vafot etgan. Toshkentdagi Botkin qabristoniga dafn etilgan[5].
Loyihalashtirgan binolari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkentning Yevropa (Yangi shahar) qismi uchun oktyabr inqilobidan oldingi davrda Vilgelm Geynselman bir qancha yirik binolarni loyihalashtirgan[5]. Bu yerda meʼmor Spaso-Preobrajenskiy sobori (uning ishtirokisiz boshlangan, 1888-yilda qurib bitkazilgan[6]), Gʻaznachilik palatasi (1887), Real bilim yurti (1887), Knyaz Nikolay Konstantinovich saroyi (1889-1890), Davlat banki filiali[5] (1895-yildan keyin[7]), Toshkent astronomiya rasadxonasi[5] binolari, xususan rasadxonada yangi teleskop-refraktor uchun minora (1893)[8], Toshkent tramvayi va qassobxona[5] (oxirgi ikkitasi 1908—1912[8]) binolarini loyihalashtirgan. Bundan tashqari, u shaharda koʻplab turar-joy binolari qurilishiga rahbarlik qilgan[5].
Vilgelm Geynselman Toshkent bilan bir qatorda Samarqand, Qoʻqon, Turkiston kabi shaharlarda ham ishlagan)[9]. Samarqandda meʼmorning (tuzatilgan) loyihasi boʻyicha Xalq kutubxonasi binosi qurilgan (1911))[10]. Uning muallifligidagi Qoʻqon binolari ichida aka-uka Kraftlarning saroyi eng diqqatga sazovor boʻlib, bu yerda u A. I. Sigel saroyini yaratgan (ikkalasi ham 1903-yil))[11].
1913—1915-yillarda nafaqadagi meʼmor Toshkentdagi Kaufman mehribonlik uyi binosi qurilishini rejalashtirish qoʻmitasining aʼzosi boʻlib, nafaqat chizma va rejalarni tayyorlagan, balki smetalarni tekshirgan, ularning bajarilishini nazorat qilgan, komissiyaning boshqa aʼzolari kabi haq toʻlanmasdan ishlagan[12].
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 3-darajali Muqaddas Stanislav ordeni (1879-yil 28-dekabr)
- 2-darajali Muqaddas Stanislav ordeni (1889-yil 30-avgust)
- 2-darajali Muqaddas Anna ordeni (1890-yil 21-dekabr)
- "„Imperator Aleksandr III hukmronligi xotirasi uchun“ medali (1894)
- 4-darajali Muqaddas Vladimir ordeni (1898-yil 6-dekabr),
- 1-darajali Buxoroi Sharif ordeni (1900-yil 21-yanvar)
- 3-darajali Muqaddas Vladimir ordeni (1905-yil 16-yanvar)[2].
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Гитлин С. И.. Национальные меньшинства в Узбекистане: прошлое и настоящее, Tel-Aviv, 2004 — 216--bet.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 „Послужной список чиновника особых поручений при Туркестанском генерал-губернаторстве по строительной части, Гражданского инженера, Действительного Статского Советника Гейнцельмана Вильгельма Соломоновича“. 2016-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-iyul.
- ↑ Барановский, Гавриил Васильевич „Гейнцельман, Вильгельм Соломонович“, . Юбилейный сборник сведений о деятельности бывших воспитанников Института гражданских инженеров (Строительного училища). 1842—1892. СПб.: Типо-Литография Н. Л. Пентковского, 1893 — 76-bet.
- ↑ Евреи в Средней Азии. Прошлое и настоящее. Экспедиции, исследования, публикации. Сборник научных трудов, Peterburg yahudiylar universiteti, Sankt-Peterburg, 1995 — 146-bet-bet.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Гейнцельман Вильгельм Соломонович. Ташкент. Энциклопедия. Toshkent: O'zbek sovet ensiklopediyasi bosh tahririyati, 1983 — 178—179-betlar-bet.
- ↑ Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1988 — 178—179 --bet. ISBN 5635000096.
- ↑ Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1988 — 61--bet. ISBN 5635000096.
- ↑ 8,0 8,1 Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1988 — 90 --bet. ISBN 5635000096.
- ↑ Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1988 — 178 --bet. ISBN 5635000096.
- ↑ Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1988 — 102—103 --bet. ISBN 5635000096.
- ↑ Нильсен В.А.. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1988 — 116—117 --bet. ISBN 5635000096.
- ↑ Сударева А. „Ташкентский Кауфманский детский приют. Продолжаем тянуть ниточку“. Письма о Ташкенте (2011-yil 8-iyun). 2017-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-iyul.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |