Altun Kupri

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Altun Kupri
Shaharcha
Skyline of Altun Kupri
35°45′12″N 44°8′37″E / 35.75333°N 44.14361°E / 35.75333; 44.14361 G OKoordinatalari: 35°45′12″N 44°8′37″E / 35.75333°N 44.14361°E / 35.75333; 44.14361 G O
Mamlakat Iroq
Muhofazot Kirkuk muhofazoti
Tuman Dibis tumani
Markazi balandligi 284[1] m
Aholisi
 (2013)
 9,275[2]
Altun Kupri xaritada
Altun Kupri
Altun Kupri

Altun Kupri (arabcha: التون كوبري[3], turkcha: Altınköprü[4], kurdcha: پردێ[5][6]) Iroqning Kirkuk muhofazotidagi shaharcha. Aholisi asosan turkmanlar. Arablar va kurdlar kamchilik aholini tashkil qiladi[7][8][9]. Shaharcha Kichik Zab sohilida va Erbil – Kirkuk yoʻlida joylashgan[10][11]. Shaharcha „oʻziga xos strategik ahamiyatga ega“ deb taʼriflanadi va bahsli hudud hisoblanadi[12][13].

Altun Kupridagi Turkmeneli yodgorligi xaritasi.
Altun Kuprining mahalliy aholisi milliy turkman liboslarida.

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Altun Kupri Iroq turkmanlarining standart turkchasida „altun köprü“ soʻzining koʻrinishi boʻlib, oʻzbekchada „Oltin ko'prik“ maʼnosini anglatadi[4]. Shahar nomi haqida turli xil nazariyalar mavjud. Baʼzilar „Oltin ko'prik“ deganda shu nomdagi turk yoki kurd ayolni nazarda tutsa, boshqalar bu shahar va undagi koʻprikdan oʻtgan hamda Mosul va Bagʻdod oʻrtasidagi yoʻlda qatnagan turli karvonlarni nazarda tutadi, deb hisoblashadi[14].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonli sultoni Murod IV shaharda ikkita koʻprik qurdirib, shaharning ahamiyatini oshirdi. Unga koʻplab evropalik sayohatchilar tashrif buyurishgan va manzaralari bilan mashhur boʻlgan[14].

18-asr oxiriga kelib Altun Kuprida 400 tadan 500 tagacha xonadon bor edi. Mirzo Abu Tolib Xon 1799-yilda shaharga tashrif buyurib, uni dehqonchilik bilan band bo‘lgan kurdlar va turkmanlar aralash yashaydigan katta qishloq deb taʼriflagan. Qolaversa, Kurdiston va Bagʻdod oʻrtasida anjir, uzum va boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari savdosi markazi ham boʻlgan. Soranlik Muhammad Posho (1813-1836) davrida hudud shaharga aylandi va Bagʻdoddagi Usmonli hokimini oʻz nazoratini tan olishga majbur qildi[15]. 1906-yilda shaharda 4000 kishi yashagan[16]. Usmonlilar 1918-yilda shaharning toshdan qurilgan mashhur koʻpriklarini buzib tashlab, uning oʻrniga zamonaviy temir konstruksiyalar oʻrnatdilar[14].

1925-yilda shahar aholisi asosan turkmanlar edi[17].

Shaharda Saddam davrida arablashuv amalga oshirildi va shimoldagi qoʻzgʻolonlarning Kirkuk tomon yoyilishiga qarshi turish uchun shahar kuchli harbiylashtirildi[18].

1991-yilda Iroq armiyasi tomonidan Fors koʻrfazi urushi paytidagi Altun Kupri qirgʻinida yuzdan ortiq turkmanlar halok boʻlgan[19].

Demografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

1947-yilgi aholini roʻyxatga olishda kurdlar aholining 70% qismini tashkil etgan boʻlsa, 1957-yilda 50% ga kamaygan. 1965-yilgi aholini roʻyxatga olishda kurdlar ulushi 25,7% ga kamayib, 1977-yilda yana 75,6% gacha koʻtarilgan[20]. 2005-yilgi saylovlarda DPAK Altun Kupri tumanidan 80% ovoz olgan[21].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Maps, Weather, and Airports for Altun Kubri, Iraq“. Fallingrain.com. Qaraldi: 2019-yil 3-aprel.
  2. ↑ „World Gazetteer # Altun kupri“. 2013-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-sentyabr.
  3. ↑ „تركمان العراق يحييون الذكرى الـ28 لمجزرة "ألتون كوبري"“. Anadolu Agency (2019-yil 28-mart). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  4. ↑ 4,0 4,1 Blackie, Christina. Geographical Etymology: A Dictionary of Place-names Giving Their Derivations (en). John Murray, 1887-01-01. 
  5. ↑ „ناحیەی پردێ جارێكی دیكە ئاگر لە دەغڵودانی جوتیاران بەربوو“ (ku). Xelk.org. 2019-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  6. ↑ „Pêşmerge: Li Pirdê pêşmergeyan êrîşên dagirkeran têk şikandin“ (ku). Rupelanu.com (2018-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  7. ↑ „Clashes between Kurdish and Iraqi forces near Erbil“. The National News (2017-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  8. ↑ „Iraq after ISIL: Kirkuk“. Qaraldi: 2020-yil 26-oktyabr.
  9. ↑ „Report : Iraq: Security situation and internally displaced people in Kirkuk province“. Landinfo.no (2015-yil iyun). Qaraldi: 2022-yil 9-mart.
  10. ↑ „Altun Kupri town, dated July 1919 / Catalog Record Only“. Library of Congress (1919). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  11. ↑ „Kirkuk – Erbil road re-opens days after bridge maintenance“. Kurdistan24 (2019-yil 8-aprel). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  12. ↑ „Report: Altun Kupri town seized from Kurdish Peshmerga“. Al Jazeera (2017-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  13. ↑ Knights, Michael. „Kirkuk in Transition Confidence Building in Northern Iraq“. Policy Focus (2010), s. xi. 2020-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-oktyabr.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Longrigg, S.H. (24 April 2012). "Alti̊̊n (Altūn) Köprü". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_0568. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/altin-altun-kopru-SIM_0568. 
  15. ↑ Ghalib, Sabah Abdullah (2011-10-13) (en). The Emergence of Kurdism with Special Reference to the Three Kurdish Emirates within the Ottoman Empire 1800-1850. https://ore.exeter.ac.uk/repository/handle/10036/3676. 
  16. ↑ Rasoul, Rasoul Muhammed (2017). History of Kirkuk from the Beginning of the Nineteenth Century until Becoming Part of the Iraqi Monarchy in 1925. University of Erfurt. pp. 6–7. https://core.ac.uk/download/pdf/224744195.pdf. 
  17. ↑ Question of the Frontier between Turkey and Iraq - League of Nations, 1925 — 38 bet. 
  18. ↑ Knights, Michael. „Kirkuk in Transition Confidence Building in Northern Iraq“. Policy Focus (2010), s. 9. Qaraldi: 2020-yil 26-oktyabr.
  19. ↑ „28 years on, Iraq's Kirkuk remembers Turkmen massacre“. Anadolu Agency (2019-yil 27-mart). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  20. ↑ Ihsan, Mohammad, Administrative Changes in Kirkuk and Disputed Areas in Iraq 1968-2003, 24–25-bet
  21. ↑ Kane, Sean „Iraq's Disputed Territories“ (2011). Qaraldi: 2020-yil 24-oktyabr.
Vikiomborda Altun Kupri
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Altun_Kupri&oldid=4077677" dan olindi