Kirkuk muhofazoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bayroq
Bayroq
YAIM 0.708[1]
yuqori
Rasmiy tillar arab, kurd, turk
Aholi (2018) 1,597,876 kishi
Dinlar tarkibi islom, xristian
Maydoni 9679 km²
Xaritada
xaritada
Koordinatalari: 35°22′0″N 44°8′0″E / 35.36667°N 44.13333°E / 35.36667; 44.13333 G O

Kirkuk muhofazoti (arab. محافظة كركوك Muḥāfaẓat Karkūk[2], kurd. پارێزگای کەرکووک Parêzgeha Kerkûkê/Parêzgayi Kerkûk[3][4], turk. Kerkük ili[5][6]) yoki Kirkuk viloyati — Iroq shimolidagi muhofazot. Muhofazot maydoni 9679 km2. 2017-yilda taxminiy aholi soni 1 259 561 kishini tashkil etdi[7]. Viloyat markazi - Kirkuk shahri. U to'rt tumanga bo'lingan.

Viloyat 1976-yilgacha Kirkuk muhofazoti deb atalgan, keyin u mintaqaviy neft va tabiiy gaz zaxiralariga milliy mulkchilikni nazarda tutgan holda "milliylashtirish" degan ma'noni anglatuvchi At-Ta'mim muhofazoti deb nomlangan. 2006-yilda “Kirkuk muhofazoti” nomi tiklandi. 

Muhofazot hukumati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kirkuk muhofazoti tumanlari
  • Gubernator: Rakan Said al-Jaburiy [8]
  • Viloyat kengashi raisi (VKR): Rebvar Talabani [9]

Tumanlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tuman Umumiy aholi, 2018-yil
Kirkuk 974 824
Dibis 50,241
Daquq 66 433
Havija 120 679

Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aholini ro'yxatga olish ma'lumotlari va boshqa birlamchi va qo'shimcha manbalardan, jumladan, saylovchilarni ro'yxatga olish varaqalari va oziq-ovqat ratsioni ro'yxatidan foydalangan holda, Xalil Fadl Usmon 1920-yillardan beri Kirkukdagi demografik o'zgarishlarni kuzatadi va bu o'zgarishlar etnik ziddiyatlarni qanday qo'zg'atganini tekshiradi [10] . Kirkuk muhofazoti chegaralari Sulaymoniya, Diyala va Saladin muhofazotlariga 4 ta tuman qoʻshilganidab oʻzgartirilgan. Bu 4 tuman bilan Kirkuk muhofazotida kurdlar aniq ko'pchilikni tashkil qiladi [11]. Kirkuk gubernatorligi Mosul muhofazotidan arablar yashovchi Zab tumanini qabul qildi[12].

Baʼs partiyasining arablashtirish siyosati bilan rasmiy ro'yxatga olishda arablar soni 40 yil ichida besh baravar ko'paydi, ammo gubernatorlikning etnik bo'linishini ko'rsatadigan eng ishonchli ma'lumotlar 1957-yilgi aholini ro'yxatga olishdir [13] . Kurdlar soni 1957-yildan 1977-yilgacha nisbatan o'zgarmas bo'lib qoldi, ularning sonining kamayishi 1990-yillardagi arablashuv jarayoniga to'g'ri keldi [14] . Baʼsning Kirkuk chegaralarini o'zgartirishi turkmanlarga jiddiy ta'sir ko'rsatdi, ularning foizi 21 foizdan 7 foizga tushdi.

1977-yildan boshlab 2000 nasroniylar (ossuriyaliklar) arab sifatida ro'yxatga olindi. Ko‘rfaz urushi tugaganidan 1999-yilgacha Kirkukdan 11 mingga yaqin kurd oilasi deportatsiya qilingan [15] . 2003-yilda Iroqqa bostirib kirishdan buyon 100 ming kurd Kirkuk shahriga qaytdi[16].

Statistika[tahrir | manbasini tahrirlash]

1925-yildagi Millatlar Ligasi hisobotidagi etnik ma'lumotlar va 1924, 1930 va 1931-yillardagi Britaniya ma'lumotlari:

Kirkuk muhofazoti uchun etnik ma'lumotlar (liva)
Etnik kelib chiqishi 1924 [17] % 1925 [18] % 1930 [19] % 1931 [17] %
kurd 79 646 54.4% 47 500 42.5% 67 703 49.5% 77 608 56.7%
turkman/turk 28 395 19.3% 26 100 23.4% 28 741 0% 28 741 21%
arab 35 649 24.4% 35 650 31.9% 26 561 19.4% 26 561 19.4%
yahudiy 1703 1.2% - 6 742 4.9% 2472 1.8%
xristian 1000 0.7% 2400 2.1% 1228 0.9% 1228 0.9%
Boshqa - - 192 0.1%
Jami 146 393 111 650 136 705 136 802

Xalqaro Inqiroz Guruhi hisobotida ta'kidlanishicha, 1977 va 1997-yillardagi aholini ro'yxatga olish raqamlari "rejim manipulyatsiyasi gumonlari tufayli juda muammoli hisoblanadi", chunki Iroq fuqarolariga faqat arab yoki kurd etnik guruhlariga mansubligini ko'rsatishga ruxsat berilgan; [20] natijada, bu Iroqning uchinchi yirik etnik guruhi - Iroq turkmanlari kabi boshqa etnik ozchiliklar sonini kamaytirdi[20].

2018-yilgi saylov natijalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyida Kirkuk viloyatida 2018-yilgi Iroq parlamenti saylovlari natijalari keltirilgan. Saylov natijalari ko'pincha mintaqaning demografik holatini baholash uchun ishlatiladi. Biroq, Iroq fuqarolari etnik mansubligiga qarab partiyalarga ovoz berishlari shart emas.

Partiya Jami ovoz [21] Foiz O'rinlar
Kurdiston vatanparvarlik ittifoqi 183 283 37.8% 6
Kirkuk arab ittifoqi 84,102 17.4% 3
Kirkuk turkman jabhasi 79 694 16.4% 3
G'alaba koalitsiyasi 24 328 5% 0
Fath ittifoqi 18 427 3.8% 0
Milliy koalitsiya 14 979 3.1% 0
Nishtiman koalitsiyasi

O'zgarish uchun harakat Demokratiya va adolat uchun koalitsiya Kurdiston islom guruhi

14,118 2.9% 0
Yangi avlod harakati 13 096 2.7% 0
Xaldey koalitsiyasi Zaxiralangan xristian o'rni 4864 0% 1
Kurdiston islom guruhi 4,631 1% 0
Xaldiy suriyalik Ossuriya xalq kengashi 3810 0.8% 0
Boshqalar 39 286 8.1% 0
Jami 484 618 100% 12(+1)

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab“ (en). hdi.globaldatalab.org. Qaraldi: 2018-yil 13-sentyabr.
  2. ↑ „الرئيسية“ (ar). kirkuk.gov.iq. Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  3. ↑ „کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک شکستی هێنا“ (ku). Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  4. ↑ „Hevpeymanîya Kurdistanî bi 96 namzedan dikeve hilbijartinan“ (tr). Rûpela nû (2019-yil 17-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  5. ↑ „Bir Türkmen Şehri Kerkük“. Dergipark. 2022-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-sentyabr.
  6. ↑ Yawooz Hameed Mahmood,1Murat Kütük, Tawis Mohammed Kamel Ahmed (tr). Kerkük (Irak) İli̇ İçme Suyunun Ki̇myasal Parametreleri̇ Açisindan Değerlendi̇ri̇lmesi̇. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/412616. Qaraldi: 21 December 2019. Kirkuk muhofazoti]]
  7. ↑ Central Organization for Statistics and Information Technology, Iraq
  8. ↑ Kurdistan24. „Iraqi court issues arrest warrant for acting gov. of Kirkuk on 'corruption involvement'“ (en). Kurdistan24. Qaraldi: 2019-yil 28-sentyabr.
  9. ↑ „New Kirkuk Governor, Council Chief, elected : Aswat al Iraq“. 2011-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 30-mart.
  10. ↑ عثمان, خليل فضل. كركوك: جدل الأرقام والسرديات – مأزق الانتخابات في سياق تحولات ديموغرافية، حالة انتخابات مجلس المحافظة. الدوحة: المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات, 2018. ISBN 9786144452332. 
  11. ↑ Mohammed, Ihsan. Nation Building in Kurdistan. London: Routledge, 2017 — 34 bet. ISBN 9781315597393. 
  12. ↑ Mohammed, Ihsan. Nation Building in Kurdistan. London: Routledge, 2017 — 33 bet. ISBN 9781315597393. 
  13. ↑ Anderson, Liam D.; Stansfield, Gareth R. V. (2009), Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise, University of Pennsylvania Press, 43-bet, ISBN 978-0-8122-4176-1
  14. ↑ Anderson, Liam D.; Stansfield, Gareth R. V. (2009), Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise, University of Pennsylvania Press, 44-bet, ISBN 978-0-8122-4176-1
  15. ↑ „An ancient tragedy“. The Economist (1999-yil 20-fevral). Qaraldi: 2013-yil 22-iyun.
  16. ↑ „The Militant - March 28, 2005 -- Iraqi Kurds make progress toward return to oil-rich Kirkuk“. www.themilitant.com.
  17. ↑ 17,0 17,1 Fuat Dundar (2012). British Use of Statistics in the Iraqi Kurdish Question (1919–1932). p. 44. https://www.brandeis.edu/crown/publications/papers/pdfs/cp7.pdf. Qaraldi: 12 November 2019. Kirkuk muhofazoti]]
  18. ↑ Fuat Dundar (2012). British Use of Statistics in the Iraqi Kurdish Question (1919–1932). p. 30. https://www.brandeis.edu/crown/publications/papers/pdfs/cp7.pdf. Qaraldi: 12 November 2019. Kirkuk muhofazoti]]
  19. ↑ Fuat Dundar (2012). British Use of Statistics in the Iraqi Kurdish Question (1919–1932). p. 38. https://www.brandeis.edu/crown/publications/papers/pdfs/cp7.pdf. Qaraldi: 12 November 2019. Kirkuk muhofazoti]]
  20. ↑ 20,0 20,1 „Turkey and the Iraqi Kurds: Conflict or Cooperation?“. International Crisis Group (2008). 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-iyun.
  21. ↑ „IHEC results - Kirkuk“ (ar). 2018-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-may.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kirkuk_muhofazoti&oldid=3792545" dan olindi