Albaniya hukumat rahbarlari ro'yxati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Albaniya Respublikasi Bosh vaziri
Kryeministri i Republikës së Shqipërisë
Mamlakat:  Albaniya
Albaniya hukumat rahbarlari ro'yxati
Taʼsis etilgan sanasi: 4-dekabr, 1912-yil (111 yil avval) (1912-12-04)
Amaldagi shaxs: Edi Rama
Qarorgohi: Tirana
Vakolat muddati: 4 yil
Sayt: kryeministria.al
Presidenca saroyi

Albaniya hukumati rahbarlari roʻyxatiga 1912-yilda mamlakat mustaqilligi eʼlon qilinganidan boshlab Albaniyada hukumatni boshqargan shaxslar kiritilgan.

Amaldagi konstitutsiyaga koʻra, Albaniya Respublikasi Bosh vaziri (albancha: Kryeministri i Republikës së Shqipërisë) Albaniya Xalq Assambleyasi (odatda toʻrt yillik muddat uchun) nomzodini maʼqullaganidan keyin Albaniya Prezidenti tomonidan tayinlanadi[1][2].

Yunon armiyasi bahsli hududni egallab olgach, Argirokastronda (grekcha: Αργυρόκαστρον, bugun Girokastra) Georgios Kristakis-Zografos boshchiligida hukumat tuzildi. 1914-yil may oyida Buyuk Davlatlar tomonidan Korfu protokolida muxtoriyat tasdiqlandi. Protokolda mintaqa Albaniyaga nominal boʻysunish bilan oʻz maʼmuriyatiga ega boʻlishini koʻrsatdi. Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan keyin 1914-yil oktabrda hududni qayta egallab olgan Gretsiya 1914-yil 27-oktabrda oʻz boshqaruvini oʻrnatdi. 1921-yil noyabrida Kichik Osiyo kampaniyasidan magʻlubiyatga uchragach, Gretsiya Shimoliy Epirni Albaniyaga berdi.

Vloradagi muvaqqat hukumat (1912-1914)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vloredagi mitingda Albaniya mustaqilligining eʼlon qilinishi (1912)
1-Bolqon urushi natijalari (1913)

Mustaqil Albaniya davlatining tashkil topishi markazi Usmonlilarning Shkodra viloyati(turkcha: İşkodra Vilayeti ,albancha: Vilajeti i Shkodrës) hisoblanadi. Shkodraning hududi Birinchi Bolqon urushi natijasida uni bosib olgan Bolqon ittifoqi mamlakatlari tomonidan boʻlinishi mumkin edi. 1912-yil 28-noyabr kuni Albaniya Mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilindi va Kemaliga muvaqqat hukumat tuzish vazifasi yuklandi(albancha: Qeveria e Përkohshme e Shqipërisë).

1912-yil 3-dekabrda urushayotgan tomonlar oʻrtasida sulh imzolangandan soʻng, Londondagi elchilar konferentsiyasi oʻz ishini boshlaydi. Konferansaning markazida Yevropadagi Usmonli mulklarini boʻlish edi. 1912-yil 30-mayda tinchlik shartnomasi imzolandi[3]. 1912-yil 29-iyunda konferentsiya tomonidan suveren Alban knyazligini tuzish toʻgʻrisida qaror qabul qilingan. Xalqaro nazorat komissiyasi nazorati (inglizcha: International Commission of Control) olti vakil davlat va Albaniya delegatidan tashkil topgan[4].

1912-yil 22-yanvarda boʻlib oʻtgan Xalqaro nazorat komissiyasining yigʻilishida hokimiyat Kemalini oʻz qoʻliga topshirildi va buni anarxiyaga barham berish va butun Albaniya uchun yagona hukumat yaratish vositasi deb hisobladi.

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
1 Ismoil Mahmut Qemali, Vlora beyi
(1844-1919) 		28-noyabr 1912-yil 22-yanvar 1914-yil Muvaqqat hukumat raisi[5] [6] [7]

Markaziy Albaniya Respublikasi (1913-1914)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Essad Posho bayrogʻi

Markaziy Albaniya Respublikasi (albancha: Republika e Shqipërisë së Mesme) markazi Durresda joylashgan tan olinmagan davlat edi. 1912-yil qoʻzgʻolonda qatnashgan zobit Essad Posho Toptani tomonidan yaratilgan va Vloradagi muvaqqat hukumatga muxolifat eʼlon qilgan[8].

1913-yil 29-iyunda Londondagi elchilar konferentsiyasida Xalqaro nazorat komissiyasi nazorati ostida suveren Alban knyazligini yaratish toʻgʻrisida qaror qabul qilingan[4]. Esad Posho 1914-yil 12-fevralda komissiya bilan kelishib, Durresga poytaxt maqomini berishga va Vilgelm Weedga Albaniya taxtini qabul qilishga taklifnoma yuborish delegatsiyaga rahbarlik qilish huquqiga erishdi. 1914-yil 7-martda Durresga yetib kelgan Vid qirolga milliy „mbret“ unvonini va taxtga XV asrda Usmonlilarga qarshi kurashgan yetakchi xotirasiga Skanderbeg II nomini oldi[9][10].

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
2 Esad Posho Ali Toptani
(1863-1920)
 12-oktyabr 1913-yil 12-fevral 1914-yil Markaziy Albaniya oqsoqollar kengashi raisi[11] [7]

Albaniya knyazligi (1914-1925)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniya knyazligi bayrogʻi (1914—1920)

1914-yil 7-martda mbret Skanderbeg II sifatida taxtga oʻtirgan Vilgelm Fridrix Geynrix zu Vid 1914-yilning 17-martida Bosh vazir Turxan Posha Permeti boshchiligidagi hukumatni tayinladi. Alban elitasining anti-Vides toʻntarishini uyushtirish va koʻplab qoʻzgʻolonlar monarxni 1914-yil 3-sentyabrda mamlakatni tark etishga majbur qilgan[9][10]. Rasmiy ravishda Vida hukmronligi 1925-yil 31-yanvarda Albaniya respublika deb eʼlon qilinguncha davom etdi[12].

Musulmon hukmdori saylanishi va Usmonli protektoratiga qaytish tarafdori boʻlgan islom yetakchilari dehqonlar qoʻzgʻoloni koʻtardilar, uning rahbarlari 1914-yil 3-iyunda Shiyakda Mustafo Ndroki boshchiligidagi Bosh kengash tuzdilar. 1914-yil 10-iyunda ular nomi General deb oʻzgartirildi. Knyazlik hukumati toʻxtatilgach, oqsoqollar kengashi 1914-yil 23-sentyabrda Durresda Albaniya Senati Bosh Kengashini tuzib, hokimiyat boʻshligʻini toʻldirishga harakat qildilganlar. Ammo, 1914-yil 5-oktabrda mamlakatga qaytgan Essad Posho Toptani Tiranada hukumat tuzdi va mamlakat hududining koʻp qismini nazorat qilishga muvaffaq boʻldi. 1916-yil boshida Albaniya Antanta tomonida jahon urushiga kirganidan soʻng, mamlakat harbiy harakatlar maydoniga aylandi. 1916-yil 24-fevralda Essad Posho Toptani urushdan keyingi boʻlinish rejalari yangilanganligi sababli suvereniteti soʻroq ostida qolgan mamlakatni tark etdi[11][13].

Janubiy Albaniyani egallab olgan Italiya 1917-yil 23-sentyabrda oʻz protektorati ostida alban mustaqilligini eʼlon qildi. Urushning oxiriga kelib (1918 yil noyabr) u Avstriya-Vengriyani quvib chiqardi va mamlakatning deyarli butun hududi ustidan nazoratni oʻrnatdi. 1918-yil 25-dekabrda istilo hokimiyati Durresda Albaniyani diplomatik sahnada vakillik qilishga intilgan Permeti boshchiligidagi hukumatni tuzishga ruxsat berdi. Biroq, Parij tinchlik konferentsiyasida albanlarga rasmiy maqom berilmagan. 1920-yil yanvar oyida muzokarachilar mamlakatni serblar, xorvatlar va slovenlar Qirolligi va Italiya oʻrtasidagi hududiy ziddiyatni hal qilish vositasi sifatida taqsimlash toʻgʻrisida qaror qabul qilishgan. Bu haqda xabarlar alban rahbarlarining noroziligini keltirib chiqargan. Ular 1920-yil 28-31-yanvar kunlari Lushna kongressida, Permeti hukumatini vakolatsiz deb tan olganlar. Albaniya masalasi hal qilindi. 1920-yil 4-iyundan 1920-yil 3-sentyabrgacha alban isyonchilari Italiya qoʻshinlarini mamlakat janubidan quvib chiqarishga muvaffaq boʻlishdi[14][15].

Albaniya knyazligi bayrogʻi (1920—1928)

1921-yil aprel oyida boʻlib oʻtgan saylovlar natijasida milliy kengashda qarama-qarshi fraksiyalarning (ularning ortida turgan mahalliy milislar bilan) taxminiy tengligi shakllandi. Ular Muqaddas ittifoq koalitsiyasini tuzishni maqsad qilishgan edi[7]. 1921-yil dekabrda Mirditadagi qoʻzgʻolonni bostirgandan soʻng qaytib kelgan Ahmet Zogu Tiranani qurshab oldi, parlamentga yangi Oliy Kengashni saylash va oʻzi tomonidan boshqariladigan Jafer Yupihukumatini tuzishga majbur boʻldi[16]. 1922-yil mart oyida Zogu muxoliflarining qoʻzgʻoloni bostirildi (hukumat vaqtincha poytaxtni tark etishga majbur boʻlgan), shundan soʻng maʼmuriy tozalash Zogu hokimiyatini kuchaytirdi. Zogu 1922-yil 2-dekabrda bosh vazir lavozimini egalladi. 1922-yil 8-dekabrda Milliy kengash tomonidan qabul qilingan „Lushnjaning kengaytirilgan statuti“da (kvazikonstitutsiya) boshqaruv shakli masalasi hal etilmadi (regentlik saqlanib qoldi, ularning toʻrt aʼzosi parlament tomonidan uch kishiga saylandi) yil va hukumatni tayinladi). 1923-yil noyabr-dekabr oylarida hukumat koʻpchilikni saqlab qolgan holda taʼsis majlisiga saylovlar oʻtkazdi. 1924-yil 23-fevralda Bekir Valteri tomonidan qilingan suiqasddan soʻng (revolverdan uchta jarohat oʻlimga olib kelmadi) Zogu isteʼfoga chiqdi va davolanish uchun mamlakatni tark etdi. 1924-yil 3-martda tuzilgan Shefqet Bey Verlyadji hukumati 1924-yil 27-mayda oʻz raqiblaridan birining oʻldirilishida hukumat doiralarini ayblagan qoʻzgʻolon natijasida quladi. Qoʻzgʻolonchilar 1924-yil 10-iyunda poytaxt ustidan nazorat oʻrnatgach, Zogu besh ming tarafdordan iborat otryad bilan Serblar, Xorvatlar va Slovenlar Qirolligiga qochib ketdi. Bir hafta oʻtgach, pravoslav yepiskopi Teofan (Noli) boshchiligida inqilobiy hukumat tuzildi. Nolining SSSR bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatishga intilishi uning hukumatini xalqaro izolyatsiyasi boʻlishiga olib keldi. Serbiya hududida Zogu tomonidan tashkil etilgan general-mayor Ilya Mixaylovich Miklashevskiy qoʻmondonligi ostida rus oq muhojirlari orasidan koʻngillilarni oʻz ichiga olgan otryad 1924-yil 17-dekabrda chegarani kesib oʻtdi va toʻqqiz kun ichida Noli davlati ustidan nazorat oʻrnatdi[17][18]. 1924-yil 24-dekabrda Iliaz Bey Vrioni hukumatining ishi qayta tiklandi. 1925-yil 6-yanvarda Zogu tomonidan tuzilgan hukumat, Bosh vazir va Ichki ishlar vaziri lavozimlarini egallagan yangi kabinet bilan almashtirildi. 1925-yil 15-yanvarda Milliy Majlis sessiyasi boshlandi. Sessiya olti kundan soʻng konstitutsiyani ishlab chiqish boʻyicha komissiya tuzish va davlat tuzilishining respublika shaklini tashkil etilishini eʼlon qildi. Uning birinchi moddalari 1925-yil 31-yanvarda tasdiqlangan va Zogaga Albaniya Respublikasi Prezidenti etib saylanishiga ruxsat berilga[19][20].

Yunon armiyasi bahsli hududni egallashi bilanoq Argirokastronda (grekcha: Αργυρόκαστρον, bugun Girokastra) Georgios Kristakis-Zografos boshchiligida hukumat tuzildi. 1914-yil may oyida Buyuk Davlatlar tomonidan Korfu protokolida muxtoriyat tasdiqlandi, unda mintaqa Albaniyaga nominal boʻysunish bilan oʻz maʼmuriyatiga ega boʻlishini koʻrsatdi (bu avgust oyida Albaniya hukumatining agʻdarilishi tufayli amalga oshirilmadi). Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan keyin 1914-yil oktabrda hududni qayta egallab olgan Gretsiya 1914-yil 27-oktabrda oʻz boshqaruvini oʻrnatdi. 1921-yil noyabrida Kichik Osiyo kampaniyasida magʻlubiyatga uchragach, Gretsiya nihoyat Shimoliy Epirni Albaniyaga berdi.

Rasmi Ismi Vakolati Partiyasi Lavozimi Kabineti
Boshlashi Tugatishi
3 Turxan-pasha Permeti
(1839—1927) 		17-mart 1914-yil 25-may 1914-yil mustaqil Albaniya Bosh vaziri Turxon Posho Permetining birinchi hukumati [21][22]
28-may 1914-yil 3-setyabr 1914-yil Permeti (II)
Photograph Ndroki, Mustafa 3-iyun 1914-yil 10-iyun 1914-yil Bosh kengash raisi Bosh kengash [23]
10-iyun 1914-yil 9-sentyabr 1914-yil Bosh oqsoqollar kengashi raisi Bosh oqsoqollar kengashi
4 9-sentyabr 1914-yil 23-sentyabr 1914-yil
23-sentyabr 1914-yil 5-oktyabr 1914-yil Albaniya Senati Bosh Kengashi raisi Albaniya Senati Bosh Kengashi
2 Essad-pasha Ali Toptani 5-oktyabr 1914-yil 27-fevral 1914-yil Muvaqqat hukumat raisi Toptani [7]
Koʻp ishgʻollar ostidagi milliy hukumatning yetishmasligi
3 Turxan-pasha Permeti 25-dekabr 1918-yil 20-fevral 1920-yil mustaqil Muvaqqat hukumat raisi Permeti (III) [21][22]
5 Suleyman-bey Delvina 11-fevral 1920-yil 20-noyabr 1920-yil Albaniya Bosh vaziri Delvina [24]
6 Iliaz-bey Vrioni 20-noyabr 1920-yil 16-oktyabr 1920-yil [23]
7 Pandeli Yano Evangeli 16-oktyar 1920-yil 6-dekabr 1921-yil Xalq partiyasi [23][7]
Kyazim Kotsuli 6-dekabr 1921-yil 7-dekabr 1921-yil Progressiv partiya [25]
8 Xasan-bey Prishtina (1873—1933) 7-dekabr 1921-yil 12-dekabr 1921-yil mustaqil [26]
Idomene Kosturi 12-dekabr 1921-yil 24-yil 1921-yil Progressiv partiya [25]
9 Djafer-bey Asilyan Yupi 24-dekabr 1921-yil 2-dekabr 1922-yil Xalq partiyasi [7]
10 Axmet Zogu (1895—1961) 2-dekabr 1922-yil 25-yanvar 1924-yil mustaqil [7]
7 Pandeli Yano Evangeli 25-fevral 1924-yil 3-mart 1924-yil Xalq partiyasi [23][7]
11 Shefket-bey Ismail Verlyadji 3-martr 1924-yil 27-may 1924-yil Progressiv partiya [7][23]
6 Iliaz-bey Vrioni 3-mart 1924-yil 27-may 1924-yil

Progressiv partiya

[23]
12 Teofan (1882—1965) 16-iyun 1924-yil 24-dekabr 1924-yil Xalq partiyasi [17][7]
6 Iliaz-bey Vrioni 24-dekabr 1924-yil 6-yanvar 1925-yil mustaqil [23]
10 Axmet Zogu 6-yanvar 1925-yil 31-yanvar 1925-yil [7]
Shimoliy Epirus avtonom respublikasi bayrogʻi
Shimoliy Epirus avtonom respublikasi xaritasi

Shimoliy Epir avtonom respublikasi(grekcha: Αυτόνομος Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου, Aftonomos Dimokratia tis Voriou Ipirou) 1914-yil 28-fevralda Bolqon urushlaridan keyin Albaniya knyazligiga qoʻshilishga qarshi boʻlgan Janubiy Albaniyaning yunon aholisi tomonidan tuzilgan davlatdir[27].

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
Georgios Kristakis-Zografos (1863-1920) 3-martr 1914-yil 27-oktyabr 1914-yil Shimoliy Epir avtonom respublikasi muvaqqat hukumati raisi [28]
Korsa avtonom Albaniya Respublikasi bayrogʻi
Korsa avtonom Albaniya Respublikasi xaritasi

Korça Avtonom Albaniya Respublikasi Birinchi jahon urushi paytida Albaniyaning janubi-sharqida mavjud boʻlgan davlat tuzilmasi hisoblanadi. 1916-yil iyun oyida Fransiya 1915-yilgi London shartnomasiga zid ravishda Korsa hududini egallab oldi. Shartnomaga koʻra Antanta davlatlari Albaniyaning janubiy qismini Italiyaga bergan edi. 1916-yil 10-dekabrda hududga muxtoriyat berildi va musulmon va nasroniy aholining teng vakilligidan iborat maslahat kengashi tuzildi. 1917-yil martidan 1918-yil fevraligacha mintaqada Fransiya qoʻmondonligi tomonidan tayinlangan Albaniya maʼmuriy kengashi faoliyat yuritdi. Urush tugagach, Fransiya Parij tinchlik konferensiyasi Albaniya chegaralari masalasini hal qilgunga qadar ishgʻol rejimini saqlab qoldi. 1920-yil 26-mayda hududni Albaniyaga topshirdi va 1920-yil 21-iyunda oʻz harbiy kontingentini olib chiqib ketdi[29][30].

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
Photograph Kany Bey Dishnitsa 1917-yil mart 1918-yil fevral Albaniya maʼmuriy kengashi raisi [30]
Mirdita Respublikasining pochta markasi (1921)

Mirdita Respublikasi 1921-yil 17-iyuldan 20-noyabrgacha mavjud boʻlgan davlat tuzilmasi. Mahalliy klanlar birlashmasi rahbari Marko Göni tomonidan Shimoliy Albaniyada qisqa muddatga davlat. Prezident deb eʼlon qilingan Goni va uning izdoshlari katolik cherkoviga mansub boʻlib, serblar, xorvatlar va slovenlar qiroli Aleksandrdan yordam topib, Birinchi jahon urushidan keyin tuzilgan Albaniya davlat institutlariga muxolif boʻlgan[31].

Albaniya hukumati 9-avgust kuni mintaqa ustidan nazoratni tiklashga muvaffaq boʻldi. Yugoslaviya qirolligidan panoh topgan Göni 1-noyabrda oʻz qoʻshinlari tomonidan Mirditani bosib olishga va respublikani tiklashga erishdi.

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
Marko Gyoni (1861-1925) 17-iyul 1921-yil 20-noyabr 1921-yil[32] Mirdita Respublikasi Prezidenti

Albaniya Respublikasi (1925—1928)[tahrir | manbasini tahrirlash]

1925-yil 1-martda Albaniya Respublikasi Prezidenti lavozimini Ahmet Zogu egallagan. U bir vaqtning oʻzida Bosh vazir, Tashqi ishlar vaziri va Armiya bosh qoʻmondoni hisoblangan. Ertasi kuni konstitutsiyaning yakuniy matni tasdiqlandi, unda ikki palatali parlamentli respublika 18 senatordan iborat Senat va bilvosita ovoz berish yoʻli bilan 3 yil muddatga saylanadigan Deputatlar palatasi tashkil etildi. 1925-yil aprel-may oylarida boʻlib oʻtgan parlament saylovlari Zogu tarafdorlariga toʻliq gʻalaba keltirdi[33][34].

1928-yil 5-iyunda hukumat monarxiya oʻrnatish masalasini hal qilish uchun Taʼsis majlisini chaqirish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Tayyorgarlik tadbirlari va saylovlar ikki oy davom etdi. 1-sentyabr kuni tashqi ishlar vaziri Iliaz Bey Vrioni Albaniyadagi xorijiy diplomatik vakillarga parlament Zoguni albanlar qiroli deb eʼlon qilgani haqida bildirishnomalar yubordi[35].

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
10 Ahmet Zogu 31-yanvar 1925-yil 1-sentyabr 1928-yil Albaniya Prezidenti va Bosh vaziri [7]
Albaniya Respublikasi Bayrogʻi (1928-1934)
Albaniya Respublikasi bayrogʻi (1934—1939)

Monarxiya oʻrnatish masalasini hal qilish uchun moʻljallangan Taʼsis majlisini chaqirish toʻgʻrisidagi dekret hukumat tomonidan 1928-yil 5-iyunda chiqarilgan. Saylovlar ikki oy davom etdi va 1-sentabr kuni tashqi ishlar vaziri Iliaz Bey Vrioni Albaniyadagi xorijiy diplomatik vakillarga parlament Ahmet Zogni „xalq irodasi bilan, albanlar qiroli“ deb eʼlon qilgani haqida bildirishnoma yubordi[12][36][37].

1939-yil 5-aprelda tongda Zogu Italiyaning Albaniya ustidan Italiya protektoratini oʻrnatish toʻgʻrisidagi ultimatumini bilib, ertasi kuni soat 12 ga qadar javob berishni talab qildi. Ultimatumni qabul qilish yoki rad etish yoki xalqni qurollantirish haqida bir qarorga kelmagan qirol oʻz oilasini va gʻaznaning katta qismini Gretsiya chegarasiga olib borgan. 1939-yil 7-aprelda ertalab soat 4:30 da general Alfredo Guzzoni qoʻmondonligi ostidagi otryat Albaniya portlariga kelib tushdi. Ertasi kuni ertalab soat 9:30 da u Tiranaga kirdi va 10 aprelda mamlakatni bosib olishda deyarli hech qanday qarshilikka uchramadi[38] .

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
13 Kostak Nuchi Kota 5-sentyabr 1928-yil 3-mart 1930-yil Albaniya Bosh vaziri [23]
7[39] Pandeli Yano Evangeli 6-mart 1930-yil 22-oktyabr 1935-yil [23][7]
14 Mexdi-bey Abdyul Frasheri 22-okttabr 1935-yil 9-noyabr 1936-yil [7]
13 Kostak Nuchi Kota 9-nayabr 1936-yil 8-aprel 1939-yil [23]
9 Djafer-bey Asilyan Yupi 9-aprel 1939-yil 12-aprel 1939-yil Muvaqqat maʼmuriy qoʻmita raisi [7]

Italiya bilan shaxsiy ittifoq (1939-1943)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Italiya bilan shaxsiy ittifoq xaritasi (1941-1943)
Italiya bilan shaxsiy ittifoq bayrogʻi (1939-1943)

Qirol Zogu I Italiya armiyasi tomonidan mamlakatni bosib olishi munosabati bilan Gretsiyaga qochib ketganidan soʻng, 1939-yil 9-aprelda Jafer Bey Jupi boshchiligida Muvaqqat maʼmuriy qoʻmita tuzildi. Alban xalqiga eʼlon qilingan 26 yillik mustaqil davlat albanlarning oʻzini oʻzi boshqarishga qodir emasligini isbotladi[7][40]. 12-aprel kuni shoshilinch chaqirilgan Konstitutsiyaviy assambleyaning majlisida Albaniya va Italiya qirolligi oʻrtasida ittifoqi tasdiqlandi va Shefqet Bey Verlyadji boshchiligida yangi hukumat tayinlandi[7].

Yangi vazirlar mahkamasining birinchi harakatlaridan biri mamlakatning Millatlar Ligasidan chiqishi boʻldi. 1939-yil 15-aprelda Rimda yirik fashistik kengashning yigʻilishida ikki davlat oʻrtasida ittifoq tasdiqladi. Ertasi kuni qoʻgʻirchoq Albaniya hukumati delegatsiyasi Viktor Emmanuel III ga „Skanderbeg toji“ni topshirdi[комм. 1][41]. 1939-yil 3-iyunda Viktor Emmanuel III Albaniyaga Italiya fashizmining har tomonlama tabiati haqidagi gʻoyalariga asoslangan yangi konstitutsiya berdi[42][43][38].

Yangi siyosiy tizimning markaziy elementi 1939-yil 2-iyunda tashkil etilgan Albaniya milliy fashistik partiyasi edi (albancha: Partia Nacionale Fashiste të Shqipërisë). Uning ustavida u Ducega bevosita boʻysunishi va Italiya milliy fashistik partiyasi kotibi qoʻmondonligi ostida ekanligi eʼlon qilingan. Barcha partiya yetakchilari qirollikning senatori boʻldi[38]. Albaniya hududi 1940-yil 28-oktyabrda Italiyaning Yunonistonga bostirib kirishi uchun ishlatilgan, ammo 1941-yil bahoriga kelib yunon qoʻshinlari nafaqat oʻz chegaralarini himoya qildilar, balki Albaniyaga sezilarli darajada ilgarilab ketdilar. 1941-yil 9-martdan 1941-yil 16-martgacha italiyaliklarning qarshi hujumi magʻlubiyat bilan yakunlandi [44]. Burilish nuqtasi 1941-yil 6-aprelda boshlangan Uchinchi Reyx kuchlarining Yunoniston va Yugoslaviya yurishlari natijasida yuzaga keldi[44]. Yugoslaviya va Gretsiya taslim boʻlganidan soʻng Italiya bu mamlakatlarda oʻzining yirik ishgʻol zonalarini yaratdi. Italiya oʻz nazorati ostidagi Albaniya hududini kengaytirdi[38].

1943-yil boshida alban fashistlari suverenlashtirish dasturini taklif qildilar. Unda Albaniyaning oʻz siyosiy va iqtisodiy institutlarini qayta tiklash masalasi boʻlgan. Mussolini 1943-yil 23-iyulda hibsga olinganidan keyin 1943-yil 8-sentyabrda Gitlerga qarshi koalitsiyadagi ittifoqchilar va Italiya oʻrtasida sulh tuzildi. Oʻsha kuni Germaniya Bolqon yarim orolida Italiya nazorati ostidagi hududlarni oʻz nazorati ostiga oʻtkazishni eʼlon qildi[38].

Rasmi Ismi Vakolati Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
11 Shefket-bey Ismail Verlyadji 12-aprel 1939-yil 3-dekabr 1941-yil mustaqil [7][23]
Albaniya milliy fashistik partiyasi
15 Mustafa Merlika-Kruya 3-dekabr 1941-yil 18-yanvar 1943-yil [7]
16 Ekrem-bey Liboxova 18-yanvar 1943-yil 12-fevral 1943-yil [7]
17 Malik-bey Bushati 12-fevral 1943-yil 11-may 1943-yil [23][45]
Gvardiya Velikoy Albanii
16 Ekrem-bey Liboxova 11-may 1943-yil 8-sentyabr 1943-yil [7]

Germaniya istilosi (1943-1944)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalq Sotsialistik Respublikasi bayrogi (1943-1944)

1943-yil 8-sentabrda Albaniyaga kirgan nemislar uning mustaqilligini tiklash niyatida ekanliklarini eʼlon qildilar[38] . 1943-yil 3-sentyabrda Albaniya taxtining Italiya sulolasi bilan „shaxsiy ittifoqi“ tugatilganligi eʼlon qilindi. 1943-yil 14-sentyabrda Muvaqqat Ijroiya Qoʻmitasi tuzildi. U oktyabrda taʼsis yigʻilishini chaqirdi. 1943-yil 26-avgustda Mehdi boshchiligidagi regentlik vakolatiga ega boʻlgan Oliy Kengash saylandi[46].

1943-yil 8-sentabrda Ekrem Bey Libohov fashistik hukumati isteʼfoga chiqqanidan to 1943-yil 5-noyabrda Oliy Kengash tomonidan Rejep Bey Mitrovitsa boshchiligidagi hukumat tayinlangunga qadar Ibrohim Bey Bicakchiu boshchiligidagi Muvaqqat Ijroiya Qoʻmitasi amalda edi. Albaniya milliy ozodlik armiyasining muvaffaqiyatlari tufayli (Oliy Kengash oʻz-oʻzini tarqatib yuborgandan keyingi kun) 1944-yil 26-oktyabrda oxirgi kollaboratsion hukumat quladi[47].1944-yil 29-noyabrda nemis boʻlinmalari Albaniya shimolidagi soʻnggi tayanchi Shkodrani tashlab ketishdi[38].

Rasmi Ismi Vakolati Partiyasi Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
Ibraxim-bey Akif Bichakchiu 8sentyabr 1943-yil 11-noyabr 1943-yil Milliy front Muvaqqat ijroiya qoʻmitasi raisi [23][26]
18 Redjep-bey Mitrovitsa 5-noyabr 1943-yil 18-iyul 1944-yil Bosh Vazir [23][26]
19 Fikri-bey Dine 18-iyul 1944-yil 6-sentyabr 1944-yil [48]
20 Ibraxim-bey Akif Bichakchiu 6-sentyabr 1944-yil 26-oktyabr 1944-yil [23][26]

ANSO hukumatlari (1944-1946)[tahrir | manbasini tahrirlash]

ANSO bayrogʻi

Albaniyadagi milliy ozodlik urushi Yugoslaviya xalqlari ozodlik urushi tajribasiga asoslangan boʻlib, uning misolida 1944-yil 27-mayda Permeti shahrida boʻlib oʻtgan uch kunlik kongressda Fashizmga qarshi Milliy ozodlik kengashi tuzildi. Shuningdek, oliy hokimiyat sifatida uning doimiy Prezidiumi saylandi va unga antifashistik milliy ozodlik kengashi Prezidiumi raisi Omer Nishoni boshchilik qildi[7]. Qurolli kurashni tashkil etish va hududlarni ozod qilishni davom ettirish antifashistik milliy ozodlik qoʻmitasiga topshirildi.

1944-yil 22-oktabrda Beratda boʻlib oʻtgan ikkinchi ANSO kongressida Fashizmga qarshi qoʻmita 1944-yil 17-noyabrda ozod qilingan Tiranaga ishni oʻtkazgan Xoxxa boshchiligidagi Albaniya Demokratik hukumatiga aylantirildi. Taxtni nominal ravishda saqlab qolgan qirol Zog I ning mamlakatga kirishi taqiqlandi. Legalityning monarxiya tashkilotlari faoliyati bostiriladi. 1945-yil 5-avgustda boshlangan kongressda ANSO kommunistlar ustidan ustunlik qilgan Albaniya Demokratik frontiga aylantirildi, uning saylov roʻyxati 1945-yil 2-dekabrda Konstitutsiyaviy Assambleyaga boʻlib oʻtgan saylovlarda hal qiluvchi gʻalaba qozondi. 1946-yil 11-yanvarda mamlakatni Albaniya Xalq Respublikasi deb eʼlon qilgan konstitutsiya qabul qilindi[49].

Rasmi Ismi Vakolti Partiyasi Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
Enver Xalil Xoja 8-sentyabr 1943-yil[50] 5-noyabr 1943-yil Albaniya Kommunistik partiyasi Antifashistik milliy ozodlik qoʻmitasi raisi [7] [51]
21 22-oktyabr 1944-yil 11-yanvar 1946-yil Bosh Vazir
Albaniya Kommunistik partiyasi

Xalq Sotsialistik Respublikasi (1946-1991)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalq Sotsialistik Respublikasi bayrogʻi (1946—1992)

Albaniya Kommunistik partiyasi boshchiligidagi Demokratik front vakili boʻlgan Konstitutsiyaviy Assambleya 1946-yil 11-yanvarda Albaniya Xalq Respublikasini eʼlon qilgan Konstitutsiyani qabul qildi[52][49]. Kommunistik partiyaning birinchi kotibi (1948-yil 8-noyabrda ochilgan birinchi qurultoyda Alban mehnat partiyasi nomini oldi [53]) Enver Xoja 1954-yilgacha hukumatni boshqardi[54].

Xoʻjadan keyin hukumatni Mehmet Shexu saqlab qoldi[55]. 1976-yilda yangi Konstitutsiya qabul qilindi, unda mamlakatda Albaniya Xalq Sotsialistik Respublikasi va uning rasmiy mafkurasi sifatida marksizm-leninizm eʼlon qilindi. Hukumat rahbari Konstitutsiyaga muvofiq Vazirlar Kengashining Raisi edi[56][49].

1985-yil aprel oyida Xoʻja vafotidan soʻng uning vorisi rasmiy davlat rahbari — Xalq majlisi prezidiumi raisi Ramiz Alia boʻlib, partiya ichidagi kurash natijasida oʻz raqiblarining aksariyatini zararsizlantirishga muvaffaq boʻlgan[57][58]. SSSRdagi qayta qurish islohotlari va 1989-yildagi Sharqiy Yevropa inqiloblari fonida Albaniyada ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi, natijada rejim qulashi, koʻppartiyaviylik va bozor iqtisodiyotiga oʻtishga olib keldi. 1990-yil 12-dekabrda PLA Markaziy Qoʻmitasining plenumida ular koʻppartiyaviy tizimni joriy etish toʻgʻrisida kelishib olishgan. 1990-yil 12-dekabrda Albaniyada Demokratik partiyasi (DPA) tashkil etilganligi eʼlon qilindi. Qisqa vaqt ichida respublikachi, xristian-demokratik, sotsial-demokratik va boshqa baʼzi partiyalar tuzildi, ammo DPA eng yirik muxolifat tashkiloti boʻlib qoldi. 1991-yil mart-aprel oylarida boʻlib oʻtgan koʻppartiyaviylik saylovlarida APT 56,2% ovoz bilan gʻalaba qozondi, DPA 38,7% ovoz bilan ikkinchi oʻrinni egalladi (uning firibgarlik haqidagi daʼvolari xalqaro kuzatuvchilar tomonidan tasdiqlanmagan). 1991-yil 30-aprelda yangi parlament konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritib, mamlakat nomi Albaniya Respublikasi (Alb. Republika e Shqipërisë) deb oʻzgartirdi va fuqarolik va siyosiy erkinliklarni eʼlon qildi. Ertasi kuni Ramiz Alia belgilangan prezidentlik lavozimiga saylandi.

Rasmi Ismi Vakolati Partiyasi Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
21 Enver Xalil Xodja 11-yanvar 1946-yil 20-iyul 1954-yil Albaniya Kommunistik partiyasi Bosh Vazir [7][59]
22 Mexmet Ismail Shexu 20-iyul 1954-yil 28-dekabr 1976-yil Albaniya mehnat partiyasi [7]
28-dekabr 1976-yil 18-dekabr 1981-yil Vazirlar Kengashi Raisi
Photograph Adil Xaki Charchani 18-dekabr 1981-yil 15-yanvar 1982-yil [7][60]
23 15-yanvar 1982-yil 22-fevral 1991-yil
24 Fatos Tanas Nano 22-fevral 1991-yil 30-aprel 1991-yil Albaniya mehnat partiyasi [61]

Albaniya Respublikasi (1991-yil)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniya Respublikasi bayrogi (2000 yildan beri)

1991-yil 30-aprelda birinchi koʻp partiyaviy saylovlarda saylangan yangi parlament 1976-yilgi Konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritib, mamlakat nomini Albaniya Respublikasi (Albaniya Respublikasi e Shqipërisë) deb oʻzgartirdi[62][63]. Hukmron Alban mehnat partiyasi 1991-yil 13-iyunda boʻlib oʻtgan navbatdan tashqari X qurultoyida demokratik sotsializm dasturini qabul qildi. Shuningdek, partiya marksizm-leninizm mafkurasidan voz kechib, oʻz nomini Albaniya Sotsialistik partiyasiga oʻzgartirdi[7]. Bundan tashqari partiya Yuliy Bufi boshchiligidagi yangi hukumat tuzilishiga erishdi. Bir yildan soʻng oʻtkazilgan navbatdagi saylovlar muxolifatdagi Albaniya Demokratik partiyasiga gʻalaba keltirdi[62]. Aleksandr Mexi hukumati 1996-yilgi saylovlarda gʻalabani mustahkamlay oldi, ammo 1997-yil yanvar-mart oylarida moliyaviy jihatdan quladi[64]. Harbiy omborlarni talon-taroj qilgan qoʻzgʻolonchilar janubiy shaharlarni egallab oldilar. Minglab qurbonlar bilan yakunlangan qarama-qarshilik BMT Xavfsizlik Kengashi qarori bilan Italiya qoʻmondonligi ostida 1997-yil 14-avgust kuni qoʻzgʻolon tugatildi. Bu hokimiyat almashinuviga olib keldi. 1997-yil 1- martda prezident Sali Berisha keyingi saylovlarda sotsialistik Boshkim Fino bilan almashtirilgan. Sotsialistik partiya katta gʻalaba qozondi: Rejep Meydani prezident boʻldi va Fatos Nano yana hukumatga boshchilik qildi[62][65][66].1998-yil 22-noyabrda oʻtkazilgan referendumda amaldagi Konstitutsiya qabul qilindi (Konstitutsiyaviy komissiya tomonidan 21-oktabrda maʼqullangan), unga koʻra hukumat boshligʻi lavozimi yana Bosh vazir deb ataldi[62][67].

Rasmi Ismi Vakolati Partiyasi Saylovlar Lavozimi
Boshlashi Tugatishi
24 Fatos Tanas Nano 30-aprel 1991-yil 20-may 1991-yil Albaniya mehnat partiyasi Albaniyada parlament saylovlari (1991) Vazirlar Kengashi Raisi [68]
20-may 1991-yil 11-iyun 1991-yil
25 Photograph Yuli Sokrat Bufi 11-iyun 1991-yil 18-dekabr 1991-yil Albaniya sotsialistik partiyasi
26 Photograph Vilson Faik Axmeti 18-dekabr 1991-yil 13-aprel 1992-yil Albaniya sotsialistik partiyasi [69]
27 Aleksander Gabriel Meksi 13-aprei 1992-yil 11-mart 1997-yil Albaniya Demokratik partiyasi Albaniyada parlament saylovlari (1992) [70]
Albaniyada parlament saylovlari (1996)
28 Photograph Bashkim Muxamet Fino 11-mart 1997-yil 25-iyul 1997-yil Albaniya sotsialistik partiyasi
24 Fatos Tanas Nano 25-iyul 1997-yil 2-oktyabr 1998-yil Albaniyada parlament saylovlari (1997)
2 Pandeli Sotir Mayko 2-oktyabr 1998-yil 29-oktyabr 1999-yil [71]
Bosh Vazir
30 Ilir Redjep Meta 29-oktyabr 1999-yil 22-aprel 2002-yil [72]
Albaniyada parlament saylovlari (2001)
29 Pandeli Sotir Mayko 22-aprel 2002-yil 29-iyul 2002-yil
24 Fatos Tanas Nano 29-iyul 2002-yil 10-sentyabr 2005-yil
31 Sali Ram Berisha 10-sentyabr 2005-yil 13-sentyabr 2009-yil Albaniya Demokratik partiyasi Albaniyada parlament saylovlari (2005) [73]
13-sentyabr 2009-yil 15-sentyabr 2013-yil Albaniyada parlament saylovlari (2009)
32 Edi Kristak Rama 15-sentyabr 2013-yil 13-sentyabr 2017-yil Albaniya sotsialistik partiyasi Albaniyada parlament saylovlari (2013) [74]
13-sentyabr 2017-yil 18-sentyabr 2021-yil Albaniyada parlament saylovlari (2017)
18-sentyabr 2021-yil Amalda Albaniyada parlament saylovlari (2021)

Saylov xronologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Edi RamaSali BerishaIlir MetaPandeli MajkoBashkim FinoAleksandër MeksiVilson AhmetiYlli BufiFatos NanoAdil ÇarçaniMehmet ShehuEnver HoxhaIbrahim BiçakçiuFiqri DineRexhep MitrovicaMaliq BushatiEkrem LibohovaMustafa Merlika-KrujaMehdi FrashëriKostaq KottaFan NoliShefqet VërlaciAhmet ZoguXhafer YpiIdhomen KosturiHasan PrishtinaQazim KoculiPandeli EvangjeliIlias VrioniSulejman DelvinaEssad Toptani (politician)Turhan Pasha PërmetiIsmail Qemali

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Albania: Constitution“. Venice Commission. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  2. ↑ „Главы государств“. ООН. 2019-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ „Лондонский мирный договор 1913“. Дипломатический словарь. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  4. ↑ 4,0 4,1 „The Conference of London“. Texts and Documents of Albanian History. 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 7-fevral. (ingl.)
  5. ↑ „Albania: Heads of State: 1912—1916“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  6. ↑ />Искендеров П. А. {{{заглавие}}}.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 Elsie 2010.
  8. ↑ „Essad Pasha Toptani: Memorandum on Albania“. Texts and Documents of Albanian History. 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  9. ↑ 9,0 9,1 „Albania under prince Wied: The Dutch Military Mission to Albania 1913—1914“. Texts and Documents of Albanian History. 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  10. ↑ 10,0 10,1 Heaton-Armstrong, Duncan. „An Uprising in the Six-Month Kingdom“. Texts and Documents of Albanian History. 2011-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  11. ↑ 11,0 11,1 „Albania: Heads of State: 1912—1916“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  12. ↑ 12,0 12,1 „Albania: Polity Style: 1912—2021“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  13. ↑ Schwandner-Sievers / Fischer 2002.
  14. ↑ „Gli Italiani si ritirano dall'Albania“. Libero. 2021-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ital.)
  15. ↑ „Albania's Reemergence after World War I“. U.S. Library of Congress: country studies. 2021-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  16. ↑ „Albania: Heads of State: 1918—1925“. Archontology. 2019-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  17. ↑ 17,0 17,1 „Феофан Ноли: Епископ и премьер-министр“. Правмир. 2021-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „Епископ Феофан (Ноли)“. Православие. 2021-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ „Albania: Heads of State: 1925—1939“. Archontology. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  20. ↑ Bobev, Bobi. The Dictatorship of Ahmed Zogou // Etudes Balkaniques. — 1993. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.(ingl.)
  21. ↑ 21,0 21,1 „Turhan Pashë Përmeti, kryeministri më me ndikim në botë se Ismail Qemali“. Panorama. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  22. ↑ 22,0 22,1 „Përmeti, Turhan Pascha“. Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (olm.)
  23. ↑ 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 23,14 Elsie 2013.
  24. ↑ „Delvina, Sulejman Pascha“. Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. 2021-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (olm.)
  25. ↑ 25,0 25,1 Pearson 2004.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Elsie 2004.
  27. ↑ Douglas, Dakin. The Diplomacy of the Great Powers and the Balkan States, 1908–1914 // Balkan Studies. — 1962. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.(ingl.)
  28. ↑ „Γεώργιος Χρηστάκης-Ζωγράφος“. Hellenica world. 2021-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (Yunoncha)
  29. ↑ Popescu, Stefan. „Les Français et la République de Kortcha (1916—1920)“. Cairn. 2011-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (Fransuzcha)
  30. ↑ 30,0 30,1 Augris, Etienne. Korçë dans la Grande Guerre: Le sud-est albanais sous administration française (1916—1918) // Balkanologie. — 2000. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. Архивировано 31 yanvar 2021 года.(Fransuzcha)
  31. ↑ Elsie, Robert. The Tribes of Albania: History, Society and Culture. London: I. B. Tauris, 2015 — 232 bet. ISBN 978-0-857-73932-2. (ingl.)
  32. ↑ S 9 avgusta 1921 goda posle vosstanovleniya nad regionom albanskogo kontrolya ukrilsya v Korolevstve Serbov, Xorvatov i Slovensev, otkuda vernulsya 1 noyabrya 1921 goda pri podderjke okkupirovavshix Mirditu voysk.
  33. ↑ „Albania: Heads of State: 1925—1939“. Archontology. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  34. ↑ Bobev, Bobi. The Dictatorship of Ahmed Zogou // Etudes Balkaniques. — 1993. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.(ingl.)
  35. ↑ Tomes, Jason. The Throne of Zog // History Today. — 2001. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.(ingl.)
  36. ↑ „Albania: Heads of State: 1925—1939“. Archontology. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  37. ↑ Tomes, Jason. The Throne of Zog // History Today. — 2001. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.(ingl.)
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 38,6 Fischer 1999.
  39. ↑ V ukazanniy period Evangeli sformiroval tri sostava pravitelstva.
  40. ↑ „Albania: Heads of State: 1925—1939“. Archontology. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  41. ↑ „Albania: Heads of State: 1939—1944“. Archontology. 2019-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  42. ↑ Mussolini, Benito. „The doctrine of Fascism“. Worldfuturefund. 2021-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  43. ↑ Mussolini, Benito; Gentile, Giovanni. „La Dottrina del fascismo: Dottrina politica e sociale“. Wings.buffalo.edu. 2006-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ital.)
  44. ↑ 44,0 44,1 Cruickshank 1976.
  45. ↑ „Maliq bej Bushati“. War2war. 2021-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  46. ↑ „Albania: Heads of State: 1939—1944“. Archontology. 2019-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  47. ↑ „Albania: Heads of State: 1939—1944“. Archontology. 2019-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  48. ↑ Neuwirth 2008.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Simons 1980.
  50. ↑ Sozdanie Antifashistskogo natsionalnogo komiteta osvobojdeniya.
  51. ↑ „Энвер Ходжа. Биография“. Enverhoxha. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  52. ↑ „Albania: Polity Style: 1912—2021“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  53. ↑ Смирнова Н. Д.. „Образование Народной Республики“. Studall. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  54. ↑ „Энвер Ходжа. Его жизнь и работа“. Enverhoxha. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  55. ↑ Saxon, Wolfgang. „Gen. Mehmet Shehu dead at 68. Served Albania as prime-minister“. The New York Times. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  56. ↑ „Albania: Polity Style: 1912—2021“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  57. ↑ Cavendish, Richard. „Death of Enver Hoxha“. History Today. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  58. ↑ „50 fakte nga jeta e Ramiz Alisë dhe misteret që mori në varr“. Tirana Observer. 2016-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  59. ↑ „Энвер Ходжа. Биография“. Enverhoxha. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  60. ↑ Partos, Gabriel. „Obituary: Adil Carcani“. Independent. 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  61. ↑ „Fatos Nano“. CIDOB. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 Nohlen / Stöver 2010.
  63. ↑ „Albania: Polity Style: 1912—2021“. Archontology. 2021-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  64. ↑ Jarvis, Christopher. The Rise and Fall of Albania's Pyramid Schemes // Finance & Development: A Quarterly Magazine of the IMF. — 2000. — Mart (Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. Архивировано 7 fevral 2021 года.(ingl.)
  65. ↑ „Rexhep Meidani“. CIDOB. 2020-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  66. ↑ „Fatos Nano“. CIDOB. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  67. ↑ „Конституция Республики Албания от 21 октября 1998 года“. Concourt. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  68. ↑ „Fatos Nano“. CIDOB. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  69. ↑ „Biography of Vilson Ahmeti“. The Biography. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  70. ↑ „Aleksander Meksi“. Balkan Political Club. 2010-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. (ingl.)
  71. ↑ „Pandeli Majko“. CIDOB. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  72. ↑ „Ilir Meta“. CIDOB. 2021-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  73. ↑ „Sali Berisha“. CIDOB. 2020-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)
  74. ↑ „Edi Rama“. CIDOB. 2020-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. (isp.)

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Titul monarxa s 16 aprelya 1939 goda zvuchal kak Radi lyubvi k Bogu i Voley Naroda Korol Italii i Albanskiy, imperator Efiopii (alb. Për Hir të Zotit e Për Vullnet të Kombit Mbret i Italis dhe i Shqipnis Perandor i Etiopis). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Albaniya_hukumat_rahbarlari_ro%27yxati&oldid=4306602" dan olindi