Abdul Avval Jaunpuriy
Abdul Avval Jaunpuriy Baḥr al-ʿUlūm | |
|---|---|
| Shaxsiy maʼlumotlar | |
| Tavalludi | 1867-yil |
| Vafoti |
18-may 1921-yil |
| Dafn etilgan joyi | Maniktala, Shimoliy Kalkutta |
| Dini | Islom |
| Farzandlari | 12 |
| Ota-onasi |
|
| Mazhab | Sunniy |
| Yurisprudensiya | Hanafiy |
| Oqim | Taiyuni |
| Education | As-Savlatiya madrasasi |
| Kasbi | Dinshunos, yozuvchi |
| Qarindoshlar |
Hofiz Ahmad Jaunpuriy (akasi) Rashid Ahmad Jaunpuriy (jiyan) Abdur Rab Jaunpuriy (jiyan) |
Abd al-Avval Jaunpuriy (urdu: عبد الاول جونپوری bengalcha: আব্দুল আউয়াল জৌনপুরী; 1867 — 1921-yil 18-iyun) hindistonlik musulmon olimi, diniy voiz, pedagog va yozuvchi. Karamat Ali Jaunpuriyning koʻplab farzandlari orasida „eng iqtidorli va koʻzga koʻringan“laridan biri sifatida taʼriflangan[1]. U Bengalda otasi asos solgan Taiyuni islohotchi harakatida muhim rol oʻynagan.
Ilk faoliyat davri va taʼlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abdul Avval Jaunpuriy 1867-yilda Bengaliya sohilidagi Sandvip orolida Karamat Ali Jaunpuriy va Batul Bibining kenja oʻgʻli sifatida tugʻilgan. U hind musulmonlari oilasiga mansub boʻlib, ularning nasl-nasabi Quraysh arab qabilasiga borib taqaladi, Jaunpuriy esa birinchi Rashidun xalifasi Abu Bakrning 36-avlodining toʻgʻridan-toʻgʻri vakili edi. Jaunpuriyning otasi Bengal musulmonlarini isloh qilish niyatida Shimoliy Hindistondagi Jaunpurdan hijrat qilgan[2]. Uning otasi tomonidan bobosi Abu Ibrohim Shayx Muhammad Imom Baxsh Shoh Abdul Azizning shogirdi boʻlib, uning bobosi Jarulloh ham shayxlik qilgan. Uning oila aʼzolarining koʻplari ham islom ulamolaridan boʻlgan, masalan, uning toʻngʻich akasi Hofiz Ahmad Jaunpuriy taniqli islom namoyondasi sifatida nom qozongan.
Jaunpuriy olti yoshida Qur’on tilovat qilishni o‘rgangan. Sakkiz yoshida otasi vafot etadi va shuning uchun u amakivachchasi Mavlono Salohiddin Ahmadning qaramogʻiga oʻtadi hamda yana Jaunpurga amakivachchasi bilan qaytib ketadi[1]. Jaunpuriy oʻn uch yoshida hifzni tugatadi va oʻsha yili tarovih namozlarini oʻqiy boshlaydi hamda Ramazonning birinchi oʻn kunligida Qurʼonni oʻqib tugatadi. Jaunpuriyning isteʼdodi sezila boshlanadi va u Jaunpur, Laknau, Dakka va Nuxalidagi turli masjidlarda imomlik qilishni boshlaydi.
So‘ngra Jaunpuriy Nuxalida Moulvi Muhammad Hamid qo‘li ostida arab grammatikasi va Qur’onshunoslikni o‘rganadi. 1882-yilda u Laknau shahridagi Firangi Mahal institutiga o‘qishga kiradi va u yerda islomshunoslik bo‘yicha keyingi bosqichlarni tugatdi. keyinchalik arab, fors va urdu tillarini ham puxta o‘rgandi. Uning Lakxnaudagi ustozlari orasida Abd al-Hayy al-Luknaviy, Hofiz Abul Hasanat, Naim Laknaviy, Nizomuddin Laknaviy, Muhammad Muhsin, Muhammad Usmon va Shoh Zamon Vilayatiylar boʻlgan. Besh yil Laknauda yashaganidan soʻng, u bengal olimi Lutfur Rahmon Burdvaniyning taklifi bilan Kalkuttaga koʻchib oʻtadi. Biroq, keyinchalik Burdvaniydan ilgʻor arab tilini oʻrgana olmaydi va shuning uchun Jaunpuriy singlisi bilan Mymensinghga yoʻl oladi.
Abdul Avval Jaunpuriy 1887-yili Arabistonga jo‘nab ketadi va otasining shogirdi Qori Hafizuddindan moddiy yordam oladi. Makka shahridagi hindlar tomonidan boshqariladigan „as-Savlatiya“ madrasasida ikki yil tahsil koʻradi. Makkadagi ustozlari orasida Rahmatulloh Qayranaviy, Muhammad Nur va Abdulloh Makkiy joy olgan edi. U Makkada otasining shogirdlaridan biri boʻlgan Abdulhaq Allohobodiydan fiqh (islom fiqhi), hadis, tafsir (Qur’on tafsiri) ilmlarini ham oʻrgangan. Nihoyat, Allohobodiydan ijoz (sertifikat) oladi[1].
Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arabistonda oʻqishni tugatgandan soʻng, Jaunpuriy Misr va Levant kabi mamlakatlarda oʻqishni davom ettirishni rejalashtirgan. Biroq, uning katta singlisining oʻgʻli Pabnalik Muslihuddin vafot etadi, shuning uchun u 1889-yilda Jaunpurga qaytib kelishga majbur boʻladi. Shunga qaramay, Jaunpuriy Arabistonda bo‘lganida ikki marta haj ziyoratini ado etishga muvaffaq bo‘lgan. Boshqa oila aʼzolari singari u ham ommaviy nutqlar orqali shirk (butga sigʻinish) va bid’atdan (diniy bid’atlardan) voz kechishni oʻz ichiga olgan islom taʼlimotlarini targʻib qila boshladi. Bir yil davomida Jaunpur hamda Hindistonning sharqiy qismidagi turli shahar va qishloqlar boʻylab sayohat qilgandan soʻng 1890-yilda Bengaliyaga qaytib, otasining harakatini davom ettiradi va Dakka shahriga joylashadi[3]. Chavqbozor Shohi masjidida maʼruzalar oʻqigan. Ikkinchi oʻgʻli Muhammad Hammod Abduz Zohir Jaunpuriy (vafoti 1896-1897-yillar) yoshligida vafot etadi va uning xotirasi uchun Jaunpuriy shaharning Armanitola mahallasida Madrasa-i Hammadiyya manzilgohini tashkil qiladi.
Jaunpuriy tinchlikparvar Taiyuni harakatining asosiy yetakchilaridan biri sifatida Dakkadagi mahalliy Navablar va hukmron Britaniya Rajining xizmatlari uchun turli mukofotlarni qoʻlga kiritadi[4]. Navob Xoʻja Salimulloh Lalbagh qal’asida Jaunpuriy ortida hayit namozini oʻqiganligi haqida maʼlumotlar mavjud[5]. U Sharqiy Bengaliyaga sayohat qilishni boshlaydi, Mymensingh, Chandpur, Laksam va Faridpur kabi joylarni ziyorat qiladi. Chandpur oʻsha paytda Abdul Gʻafur Naya Miyon (Dudu Miyonning oʻgʻli) boshchiligida boʻlgan Faraizi raqiblari uchun muhim markaz edi. Naya Miyonning Abdul Avval Jaunpuriyga bay’at qilishi natijasida tarixda birinchi marta Faroiziylar va Tayyuniylar oʻrtasida ittifoq paydo boʻladi. Jaunpuriyning faoliyati orasida soʻfiy musiqasini qoralash, raqsga tushish va ziyoratgohlarni ulugʻlash ham boʻlgan[6].
Shaxsiy hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jaunpuriy Jaunpurdagi ilk ustozlari Hofiz Ahsanning qiziga uylanadi. Ularning birinchi ikki o‘g‘li Abdul Oxir Jaunpuriy va Muhammad Hammod Abduz Zohir Jaunpuriy yoshligida vafot etgan. Ularning yana besh oʻgʻil va besh qizi boʻlgan. Uning oʻgʻli Abdul Botin Jaunpuriy tomonidan Karamat Ali Jaunpuriy va Abdul Avval Jaunpuriylarning tarjimai holi yozilgan[1].
Ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jaunpuriy 121 ta kitob muallifi bo‘lgan, ulardan 89 tasi nashr etilgan. Uning kitoblarining mavzulari islom huquqshunosligi va islom tarixidan tortib, soʻfiylik va ilk musulmonlarning tarjimai hollarigacha boʻlgan. Makkada yashagan vaqtlarida Jaunpuriy ikkita kitob yozgan. Birinchi kitob „An-Nafhat al-anbariya fi isbat al-qiyom fi mavlud xayr al-bariyya“da mavlidning joizligi va uning qiyomining mustahab bo‘lishi targ‘ib qilingan. Kitob Makka va Madinadagi olimlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi va ularning maqtovlari keyingi nashrlarda kitobning soʻngiga qoʻshiladi. Uning Makkada yozilgan ikkinchi kitobi „Navodir al-munifah fi manoqib al-imom Abu Hanifa“ bo‘lib, VIII asrda fors ilohiyotchisi Abu Hanifaning tarjimai holi hisoblangan[1].
Abdul Avval Jaunpuriyning yana quyidagi asarlari ham nom qozongan:
- an-Nafhat al-anbariyya fi Isbat al-Qiyom fi Mavlud xayr al-Bariyya (mavlid haqida)
- Navodir al-Munifah fi Manoqib al-imom Abu Hanifah (Abu Hanifa haqida)
- Xayr az-Zabur fi Istihbob Ziyarah al-Qubur (1893, qabrlarni ziyorat qilish haqida)
- „Hidoya an-Niso“ (1895, ayollar haqida)
- ad-Durrah al-Galiya fi Manaqib Muoviya (1898, Muoviya I himoyasida)
- ad-Durr an-Nadid fi Gharir al-Qosid (1904, arab sheʼriyati)
- al-Bayan al-Munsajim fi Kashf al-Mustaʼjim (1920, 184 paygʻambar, sahoba va avliyolarning tarjimai holi)
- al-Busta fi Bayon as-Salah al-Vusta (urdu tilida)
- Mufid al-Muftiy (urdu tilida)[7]
Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abdul Avval Jaunpuriy 1921-yil 18-iyunda Kalkuttada vafot etadi. U Kalkuttaga Faridpurdan tibbiy yordam olish uchun kelgan edi. Jaunpuriy Shimoliy Kalkuttaning Maniktala shahrida, Dakkadagi shogirdi Abdurrahmon Xonning bogʻiga dafn etilgan[1]. Uning dastlabki tarjimai holi, Seerat Molana Abdul Avval Jaunpuri Rehmatullohi Alayhi, 1950-yilda uning oʻgʻli Abdul Batin Jaunpuriy tomonidan yozilgan. Uning yana bir tarjimai holida yozilgan maʼlumotlarga koʻra Muhammad Abdulloh uning 63 ta kitobini aniqladi va 1995-yilda Mavlono Abdul Avval Jaunpuriy kitobini nashr etdi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Muhammad Mojlum Khan „Mawlana Abdul Awwal Jaunpuri“,. The Muslim Heritage of Bengal: The Lives, Thoughts and Achievements of Great Muslim Scholars, Writers and Reformers of Bangladesh and West Bengal. Kube Publishing, 21 October 2013.
- ↑ Ismail, Muhammad. Hagiology of Sufi Saints and the Spread of Islam in South Asia. Jnanada Prakashan, 2010 — 172 bet. ISBN 9788171393756.
- ↑ Khan, Muin-ud-din Ahmad. Islamic Revivalism During 18th, 19th and 20th Centuries in North Africa, Saudi Arabia, Pakistan, India and Bangladesh. Dhaka: Bangladesh Institute of Islamic Thought, 2010.
- ↑ Abdullah, Muhammad „আবদুল আউওয়াল জৌনপুরী“,. বাংলাদেশের খ্যাতনামা আরবীবিদ, ১৮০১-১৯৭১ (bn). Islamic Foundation Bangladesh, 1986 — 132 bet.
- ↑ Abdullah, Muhammad. মওলানা আবদুল আউওয়াল জৌনপুরী (bn). Islamic Foundation Bangladesh — 159 bet.
- ↑ Abdullah, Muhammad. রাজনীতিতে বঙ্গীয় উলামার ভূমিকা (bn). Islamic Foundation Bangladesh.
- ↑ Mahomed Ullah Ibn Sarbuland Jung. A Dissertation on the Administration of Justice of Muslim Law. Allahabad, India: K. P. Dar, 1926 — 122 bet.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Abdul Avval Jaunpuriy (urdu tilida) Internet arxivida al-Busta fi Bayan as-salah al-Vusta.