Fazlul Haq Aminiy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Fazlul Haq AminiyFazlul Haq Aminiy
ফজলুল হক আমিনী
Brahmanbariya-2
Mansab davri
2001-yil 10-oktyabr – 2006-yil 29-oktyabr
Oʻtmishdoshi Ukil Abdul Sattor Bhuiyan
Vorisi Ziyoul Haq Mridha
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi tax. 1945[lower-alpha 1]
Aminpur, Brahmanbaria, Bengal prezidentligi, Britan Raji
Vafoti 2012-yil 12-dekabr[1]
Dakka, Bangladesh
Millati Britaniya Hindistoni (1945-1947)
Pokiston (1947-1971)
Bangladesh (1971-2012)
Siyosiy partiyasi Islomiy Oikya Jote
Bolalari 2 oʻgʻil va 4 qiz
Alma mater Jamiya Binoriya, Karachi universiteti, Panjob universiteti
Dafn etilgan joyi Jamiya Quroniya Arabiya Lalbogʻ, Dakka, Bangladesh

Faḍl al-Ḥaqq ibn Wājid ad-Dīn al-Amīnī (arabcha: فضل الحق بن واجد الدين الأميني; tax.1945 – 2012-yil 12-dekabr)[lower-alpha 1] yoki shunchaki Fazlul Haq Aminiy (bengalcha: ফজলুল হক আমিনী) islom ulamosi va Bangladeshlik siyosatchi edi. Aminiy Bangladesh parlamentida 2002—2007-yillarda parlament aʼzosi sifatida ishlagan. Aminiy huquqshunoslik (fiqh), hadis va tasavvuf sohalarida mutaxassis edi. U Qavmi madrasalari boshqaruvida ham qator lavozimlarda ishlagan. Shuningdek, Bangladeshning eng yirik Dakkaning Lalbogʻ shahridagi Deobandi islom maktablaridan biri boʻlgan Jamiya Quroniya Arabiya Lalbogʻ direktori edi.

Yoshlik va taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fazlul Haq 1945-yil 15-noyabrda Bengaliya prezidentligining Brahmanbariya tumanidagi Aminpur qishlog‘ida tug‘ilgan. Otasi Alhaj Vojid Uddin[7]. To‘qqiz/o‘n yoshida Jomiy Islomiya Yunusiy madrasasida taʼlim olishni boshlagan, keyin Munshiganjdagi Mustafoganj madrasasida Hofiz Muhsiniddin qo‘l ostida uch yil o‘qigan. Keyin otasi uni Ashraful Ulum Bara Kataraga olib bordi. U yerda boshliq Pirji Huzur qoʻlida tahsil oldi. 1961-yilda Jamiya Quroniya Arabiya Lalbogʻga hadisshunoslik boʻyicha oʻqishga kirdi. 1969-yilda Shamsul Haq Faridpuriyning tavsiyasiga binoan Aminiy Gʻarbiy Pokistonning Karachi shahridagi Jamiya Binoriyaga borib, bir yil davomida Muhammad Yusuf Banuriydan tahsil olib, hadis va fiqh boʻyicha bilimini oshirdi[8].

Kasbiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aminiy Islomiy Oikya Jote (IOJ) fraksiyasining raisi[1], shuningdek, Tehrk-e Xatme Nabuvvat rahbari edi. U BNP boshchiligidagi toʻrt partiyali ittifoq tarkibida ham bor edi. 1970-yilda Eski Dakkadagi Alubazar Jome masjidining imomi va xatibi boʻlib, u yerda madrasaga asos solgan. Shu yili Dakkaning Kamrangirchor shahrida Hofizzi Huzur asos solgan madrasa Nuriyaga mudarrislik qiladi va Hofizning qiziga uylanadi. 1972-yil to‘qqiz oyda hifzni (butun Qurʼonni yod olish) tugatdi. Aminiy Hofizzi Huzur boshchiligidagi Eron-Iroq urushi bilan bogʻliq Antarjatik Shanti missiyasining (Xalqaro tinchlik missiyasi) aʼzosi edi. 1975-yilda Jamiya Quroniya Arabiya Lalbogʻda oʻqituvchi va muftiy yordamchisi boʻldi. 1984-yilda Lalbog‘ning bosh muftiysi bo‘ldi. 1987-yilda Hofizzi Huzur vafotidan keyin rahbar va Shayx ul-hadisga aylandi. Shuningdek, Ashraful Ulum Bara Katarada dars bergan. 1992-yilda Aminiy Hindistonning Ayodxya shahridagi Babri masjidining buzilishiga qarshi uzoq davom etgan norozilik namoyishini uyushtirdi[8]. Aminiy 2003-yilda Ashraful Ulum Bara Kataraning vasiysi (Muhtamim va Mutavalli) etib tayinlangan[9].

Oʻzi tugʻilgan Brahmanbariya tumanida baʼzi nodavlat tashkilotlar (NNT) bilan kurashdi. 1996-yilda Sammilita Sangram Parishad partiyasidan Brahmanbaria-2 saylov okrugi uchun potentsial nomzod sifatida chiqdi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi. 2001-yil Bangladeshdagi umumiy saylovlarda Islomiy Oikya Jote partiyasidan deputat boʻlishga muvaffaq boʻldi va umumiy ovozlarning 55% dan ortigʻini qoʻlga kiritdi. 2001-yil boshida Bangladesh Oliy sudi fatvoni taqiqlash to‘g‘risida qaror chiqarganida kuchli ommaviy harakat yaratishga muvaffaq bo‘ldi[8]. 2008-yil Bangladeshdagi umumiy saylovlarda IOJ partiyasi bilan bir xil saylov okrugidan chiqdi. Jatiya partiyasidan nomzod Md. Ziyoul Haq Mridha tomonidan kaltaklandi.

Qarashlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil yanvarida hokimiyatga kelganidan so‘ng Avomi Ligasi hukumati tomonidan ishlab chiqilgan 2011-yildagi Ayollarni rivojlantirish siyosati[10] va 2012-yilgi Taʼlim siyosatiga[11] qarshi chiqdi. Taklif qilingan huquqiy islohotlar islomga qarshi ekanligini aytdi[12][13]. 2011-yil aprel oyida The Daily Star gazetasida yozgan Rashidul Hasanga koʻra:

Aminiyning Islomga qarshi siyosat risolasining 23.5 boʻlimida ayollarning teng imkoniyatlar va bandlik, boylik, bozor va biznesdagi ishtiroki haqida soʻz boradi. Aminining 25.2-boʻlimdagi soʻzlari ayollarga daromad, meros, kredit va bozorni boshqarish orqali toʻplagan boyliklarini toʻliq nazorat qilishga qaratilgan[12].

The Daily Star nashriga intervyu bergan islom ulamolari va akademiklari Aminiyning fikriga qo‘shilmay, siyosatda Islomga qarshi hech narsa yo‘qligini aytishdi. Ularning aytishicha, Aminiy bilmasdan Qurʼonni notoʻgʻri talqin qilmoqda yoki siyosiy manfaatlari uchun uning soʻzlarini ataylab buzmoqda[12].

2011-yil 14-iyulda boʻlib oʻtgan yigʻilishda Aminiy Konstitutsiyaga dunyoviylik va diniy erkinlik tamoyilini tiklagan 15-oʻzgartirish toʻgʻrisida gapirar ekan, „Odamlar konstitutsiyani Alloh nomi chiqqan joydan axlat qutisiga uloqtiradilar“, — dedi[14][15]. U oʻz gapini soʻz erkinligi tufayli gapirganini taʼkidlasa-da, bu gapi uchun sudga tortilgan[15][16]. 2011-yil 26-sentyabrda Oliy sud unga zudlik bilan hokimiyatga taslim boʻlishni buyurdi[17]. Umrining qolgan qismini oʻzi „uy qamogʻi“ deb atagan holatda oʻtkazdi. Politsiya uning harakatlanish hududini uyi va Dakkaning Lalbogʻ tana shahridagi IOJ partiyasi ofisi bilan cheklab qoʻydi[6][18][19].

Hozirda Aminiy madrasasidan Hefazat al Islom Bangladeshning Dakka muvofiqlashtiruvchi idorasi sifatida foydalanilmoqda[20].

WikiLeaks tarmogʻi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yil 14-dekabrda Aminining AQShning Dakkadagi elchisi Chammas bilan suhbati tasvirlangan WikiLeaks tarmogʻi[21] XOQ rahbarining ko‘plab nomaʼlum fikrlarini ochib beradi.

Chammas bu haqda Vashingtonga qisqacha quyidagilarni yozgan: "IOJ raisi Fazlul Haq Aminiy tasodifan polkonlar bilan toʻqnash kelganida „Jamoat Islomiy“ni hokimiyatga chanqoq deb qoraladi. BDGni bir necha jabhada tanqid qildi. Bangladeshga taklif qilingan 2 milliard dollarlik Tata sarmoyasiga qarshi chiqdi va Avami ligasi unga hukmron ittifoqdan chiqish uchun pul taklif qilganini aytdi. Umumiy maʼnoda Bangladeshni haqiqiy islomiy davlat sifatida koʻrishini tasvirlab berdi. U qanday qilib IOJ AQShdagi obroʻsini yaxshilashi mumkin va nega AQSh hukumati madrasaga qarshi ekanligi haqida savollar bilan yuzlandi."

Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yil 12-dekabr kuni soat 12:20da (GMT+6) Dakkada vafot etdi[1].

Uning oʻlimidan soʻng oʻgʻli Abul Hasnat Aminiy [[Hefazati Islom] Bangladesh|Hefazati Islom]] bilan faol aloqalarga kirishdi[22].

Aminiyning ustozi Ahmad Shafi boshchiligidagi Hefazati Islom[manba kerak] hukumat siyosati va kufr qonuni talabiga qarshi 13 banddan iborat harakatga chaqirdi[23].

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Aminiyning tugʻilgan sanasi boʻyicha manbalar turlicha. Protom Alo va The Bangladesh Chronicle nashrining yozishicha, 70 yoshida vafot etgan[2][3]. Risingbd.com saytiga koʻra, 1943-yilda tugʻilgan va 69 yoshida vafot etgan[4]. Amar Desh va Daily Sangramning yozishicha, 67 yoshida vafot etgan. Ikkinchi nashr uning tugʻilgan sanasini 1945-yil 15-noyabr deb bergan[5][6].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Mufti Fazlul Haque Amini Died“ (2012-yil 11-dekabr). 2013-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „bn:মুফতি ফজলুল হক আমিনীর ইন্তেকাল“ (bn) (2012-yil 12-dekabr). 2020-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-yanvar. „তাঁর বয়স হয়েছিল ৭০ বছর [He was 70 years old]“.
  3. ↑ „Amini laid to rest“ (2012-yil 12-dekabr). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. „Amini died ... at the age of 70.“.
  4. ↑ „Mufti Amini passes away“ (2012-yil 12-dekabr). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-sentyabr. „He was 69 ... He was born in 1943.“.
  5. ↑ „bn:মুফতি ফজলুল হক আমিনী আর নেই : আমরা শোকাহত“ (bn) (2012-yil 12-dekabr). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. „ফজলুল হক আমিনী (৬৭) বুধবার দিবাগত রাত সোয়া ১২টায় ইন্তেকাল [Huq Amini (67), died Wednesday night around 1 pm]“.
  6. ↑ 6,0 6,1 „bn:আজ ১১ ডিসেম্বর মুফতী আমিনী (রহ:) এর প্রথম মৃত্যুবার্ষিকী“ (bn) (2013-yil 11-dekabr). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-sentyabr. „১৯৪৫ সনের ১৫ নভেম্বর বি-বাড়ীয়া জেলার আমিনপুর গ্রামের এক সম্ভ্রান্ত মুসলিম পরিবারে তাঁর জন্ম [On 15 November 1945 in Brahmanbaria district, he was born into a respectable Muslim family in the village of Aminpur]“.
  7. ↑ al-Kumillai, Muhammad Hifzur Rahman „الشيخ الفاضل العلامة مولانا المفتي فضل الحق بن الشيخ واجد الدين الأميني الكُمِلائي“,. كتاب البدور المضية في تراجم الحنفية (ar). Cairo, Egypt: Dar al-Salih, 2018. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „bn:স্ম র ণ : মুফতি ফজলুল হক আমিনী“ (bn). Daily Naya Diganta (2018-yil 11-dekabr).
  9. ↑ „bn:জামেয়া কুরআনিয়া লালবাগ ঢাকা“ (bn) (2018-yil 17-may).
  10. ↑ „National Women Development Policy 2011“. Ministry of Women and Children Affairs (2011-yil mart). 2013-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „Education Policy“. Ministry of Education. 2015-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Rashidul Hasan.. „Amini versions skewed“ (2011-yil 11-aprel). 2015-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  13. ↑ „Dozens injured as Bangladeshi Islamists protest women's equality laws“ (2011-yil 4-aprel). Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  14. ↑ Ahamed, Emajuddin „Constitutional Amendments“,. Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, Second, Asiatic Society of Bangladesh, 2012. 
  15. ↑ 15,0 15,1 „Amini defends 'dustbin' remarks“ (2011-yil 23-iyul). Qaraldi: 2015-yil 22-sentyabr.
  16. ↑ „Amini sued for sedition“ (2011-yil 12-avgust). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-sentyabr.
  17. ↑ „Sedition Case: Amini's bail petition scrapped“ (2011-yil 26-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 22-sentyabr.
  18. ↑ „Amini calls 3 'murtad'“ (2011-yil 14-dekabr). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-sentyabr.
  19. ↑ „IOJ chief Amini is dead“ (2012-yil 11-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 22-sentyabr.
  20. ↑ Manik Miazee; Muktasree Chakma Sathi. „Shafi's video creating storm in social media“ (2013-yil 9-iyul). Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  21. ↑ „US embassy cable - 04DHAKA4266“. Cables.mrkva.eu (2004-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  22. ↑ Manik Miazee.. „Hefazat-e-Islam threatens to take over Bangabhaban“ (2013-yil 28-aprel). Qaraldi: 2015-yil 17-aprel.
  23. ↑ Manik Miazee.. „Shafi terms Hefazat's 13-point charter 'commitment to faith'“ (2013-yil 4-may). Qaraldi: 2015-yil 17-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fazlul_Haq_Aminiy&oldid=4212495" dan olindi