Korrupsiyani idrok etish indeksi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Diwikiped (munozara | hissa)
14 484 edits
„Corruption Perceptions Index“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

4-Noyabr 2022, 16:25 dagi koʻrinishi

2021-yilgi korrupsiyani idrok etish indeksiga ko'ra mamlakatlar va hududlar o'sish tartibida ko'rsatilgan xarita
  89 dan yuqori ball
  80 dan 89 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  70 dan 79 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  60 dan 69 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  50 dan 59 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  40 dan 49 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  30 dan 39 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  20 dan 29 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  10 dan 19 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  10 dan past ball
  Maʼlumotlar mavjud emas

Korrupsiyani idrok etish indeksi (CPI) mamlakatlarni “mutaxassislar baholashlari va fikr so‘rovlari asosida aniqlangan davlat sektoridagi[1] korrupsiya darajasi bo‘yicha” reytingni tuzuvchi indeksdir[2]. CPI odatda korrupsiyani "shaxsiy manfaatlar uchun ishonib topshirilgan vakolatni suiiste'mol qilish" deb ta'riflaydi[3]. Indeks 1995-yildan beri Transparency International nohukumat tashkiloti tomonidan har yili chop etiladi[4].

2022-yil yanvar oyida chop etilgan 2021-yilgi CPI 2020-yil 1-maydan 2021-yil 30-aprelgacha boʻlgan vaqt oraligʻidagi vaziyat asosida 180 ta davlatga “100 (juda toza) dan 0 (oʻta korrupsiyalashgan) shkalasi boʻyicha” oʻrin berib chiqqan[5]. Daniya, Yangi Zelandiya, Finlandiya, Singapur hamda Shvetsiya dunyodagi eng kam korrupsiyaga uchragan davlatlar sifatida qabul qilinadi va xalqaro moliyaviy shaffoflik reytingida doimiy ravishda yuqori o'rinlarda turadi, eng yuqori korrupsiyaga uchragan davlatlar esa Suriya, Somali (ikkalasi 13 ball) va Janubiy Sudandir (11 ball)[6].

Yo'nalishlari

 

Siyosiy korrupsiya
Tushunchalar
Mamlakatlar boʻyicha korrupsiya
Afrika
Osiyo
Yevropa
Shimoliy Amerika
Markaziy Amerika
Janubiy Amerika
Okeaniya

Transparency International Passau universiteti Johann Graf Lambsdorffga CPIni ishlab chiqarishni topshirdi[7]. 2012-yilgi CPI 12 ta turli institutlarning 16 ta soʻrovlari va baholashlarini o'z ichiga oladi[8]. 13 ta so'rovlar/baholar ishbilarmonlar fikri so'rovi yoki bir guruh tahlilchilarning baholashlari bo'yicha olib borilgan[3]. Dastlabki CPIlar jamoatchilik fikrini o'rganishdan foydalanib belgilangan[9]. Muassasalar[10]:

  • Afrika taraqqiyot banki (Kot-d'Ivuarda joylashgan)
  • Bertelsmann jamg'armasi (Germaniyada joylashgan)
  • Economist Intelligence Unit (Buyuk Britaniyada joylashgan)
  • Freedom House (AQShda joylashgan)
  • Global Insight (dunyoda asoslangan)
  • Xalqaro menejmentni rivojlantirish instituti (Shveysariyada joylashgan)
  • Siyosiy va iqtisodiy tavakkalchilik boʻyicha maslahat xizmati (Gonkongda joylashgan)
  • PRS Group, Inc., (AQShda joylashgan)
  • Jahon iqtisodiy forumi
  • Jahon banki
  • Jahon adolat loyihasi (AQShda joylashgan)

CPIda qatnashish uchun mamlakatlar kamida uchta manba tomonidan baholanishi kerak[9]. CPI korrupsiyaning mutlaq darajasini o'lchash qiyinligi sababli korrupsiyani qabul qilish haqidagi fikrlarga tayanib uni ishlab chiqadi[11].

Yaroqlilik

2002-yilda chop etilgan tadqiqot korrupsiyani qabul qilish indeksi va korrupsiyaning boshqa ikkita ishonchli vakili: qora bozor faoliyati va tartibga solishning yuqoriligi o'rtasida "juda kuchli muhim korrelyatsiya" borligini aniqladi[12].

Har uchala ko'rsatkich ham aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot (RYaIM/Ah) bilan juda muhim korrelyatsiyaga ega edi; Korrupsiyani qabul qilish indeksining RYaIM/Ah bilan bog'liqligi eng kuchlisi edi[12]. (E'tibor bering, ushbu shkala bo'yicha pastroq reyting ko'proq korrupsiyani aks ettiradi, shuning uchun RYaIM yuqori bo'lgan mamlakatlarda korrupsiya kamroq bo'lgan).

Global taraqqiyot markazidan Alex Cobham 2013-yilda korrupsiyani qabul qilish indeksini nashr etuvchi Transparency International tashkilotining “ko‘plab xodimlari va bo‘limlari” indeks bilan bog‘liq xavotirlarga “ichki norozilik” bildirishini ma’lum qildi. Indeksning asl yaratuvchisi Johann Graf Lambsdorff 2009-yilda indeks ustida ishlashdan voz kechib, “1995-yilda men korrupsiyani qabul qilish indeksini ixtiro qildim va o'shandan beri uni tuzib kelmoqdaman, bu esa TIni xalqaro e'tibor markaziga qo'ygan. 2009-yil avgust oyida men TI boshqaruvchi direktori Cobus de Swardtga korrupsiyani idrok etish indeksini o'tkazishga endi tayyor emasligim haqida xabar berdim"[13].

Iqtisodiy oqibatlari

2007- va 2008-yillarda chop etilgan ilmiy maqolalar CPI tomonidan belgilangan korrupsiyani idrok etishning iqtisodiy oqibatlarini o'rganib chiqdi. Tadqiqotchilar yuqori CPI va yuqori uzoq muddatli iqtisodiy o'sish o'rtasidagi bog'liqlikni[14], shuningdek, mamlakatning CPI ballidagi har bir birlik o'sishi uchun YaIM darajasining 1,7% ga o'sishi kerakligini aniqladilar[15]. Bundan tashqari, yuqori CPI ballini mamlakatdagi xorijiy investitsiyalarning yuqori sur'atlari bilan bog'laydigan hokimiyat qonuniga bog'liqligi ham ko'rsatilgan.

Reytinglar

Izoh:

Ballar Kamroq korrupsiyalashgan deb qabul qilinadi Ko'proq korrupsiyalashgan deb qabul qilinadi
99–90 89–80 79–70 69–60 59–50 49–40 39-30 29–20 19–10 9–0

2012–2021-yillar

Korrupsiyani idrok etish indeksi jadvali[16]:

2011-yil

Korrupsiya darajasi eng past deb topilgan 20 ta eng yaxshi mamlakat yoki mintaqalar (10 dan 1 gacha bo'lgan shkala):

# Mamlakat Hisob # Mamlakat/mintaqa Hisob
1   Yangi Zelandiya 9.5 11 Lyuksemburg bayrogʻi Lyuksemburg 8.5
2  Daniya 9.4 12 Gon Kong bayrogʻi Gonkong 8.4
 Finlandiya 13  Islandiya 8.3
4  Shvetsiya 9.3 14 Olmoniya bayrogʻi Germaniya 8.0
5  Singapur 9.2 Yaponiya bayrogʻi Yaponiya
6  Norvegiya 9.0 16  Avstriya 7.8
7 Niderlandlar bayrogʻi Niderlandiya 8.9  Ispaniya
8 Avstraliya bayrogʻi Avstraliya 8.8 Buyuk Britaniya bayrogʻi Birlashgan Qirollik
Shveytsariya bayrogʻi Shveysariya 19 Belgiya bayrogʻi Belgiya 7.5
10  Kanada 8.7 Irlandiya bayrogʻi Irlandiya
Manba:

Korrupsiya darajasi eng yuqori deb topilgan 20 ta eng yomon mamlakatlar:

# Mamlakat Hisob # Mamlakat Hisob
182 Somaliya bayrogʻi Somali 1.0 172 Ekvatorial Gvineya bayrogʻi Ekvatorial Gvineya 1.9
 Shimoliy Koreya Burundi bayrogʻi Burundi
180 Burma bayrogʻi Myanma 1.5 168 Liviya bayrogʻi Liviya 2.0
Afgʻoniston Afg'oniston Kongo Demokratik Respublikasi Kongo DR
177  Oʻzbekiston 1.6 Chad bayrogʻi Chad
Turkmaniston bayrogʻi Turkmaniston Angola bayrogʻi Angola
Sudan bayrogʻi Sudan 164 Yaman bayrogʻi Yaman 2.1
175  Iroq 1.8  Qirgʻiziston
Gaiti bayrogʻi Gaiti Gvineya bayrogʻi Gvineya
172  Venesuela 1.9 Kambodja bayrogʻi Kambodja
Manba:

2010-yil

Korrupsiya darajasi eng past deb topilgan 20 ta eng yaxshi mamlakat yoki mintaqalar (10 dan 1 gacha bo'lgan shkala):

# Mamlakat Hisob # Mamlakat/mintaqa Hisob
1  Daniya 9.3 11  Islandiya 8.5
 Yangi Zelandiya Lyuksemburg bayrogʻi Lyuksemburg
 Singapur 13 Gon Kong bayrogʻi Gonkong 8.4
4  Finlandiya 9.2 14 Irlandiya bayrogʻi Irlandiya 8.0
 Shvetsiya 15  Avstriya 7.9
6  Kanada 8.9 Olmoniya bayrogʻi Germaniya
7 Niderlandlar bayrogʻi Niderlandiya 8.8 17  Ispaniya 7.8
8 Avstraliya bayrogʻi Avstraliya 8.7 Yaponiya bayrogʻi Yaponiya
Shveytsariya bayrogʻi Shveysariya 19  Qatar 7.7
10   Shveysariya 8.6 20 Buyuk Britaniya bayrogʻi Birlashgan Qirollik 7.6
Manba:

Korrupsiya darajasi eng yuqori deb topilgan 20 ta eng yomon mamlakat:

# Mamlakat Hisob # Mamlakat Hisob
178 Somaliya bayrogʻi Somali 1.1 168 Angola bayrogʻi Angola 1.9
176 Burma bayrogʻi Myanma 1.4 164  Venesuela 2.0
Afgʻoniston bayrogʻi Afgʻoniston  Qirgʻiziston
175  Iroq 1.5 Gvineya bayrogʻi Gvineya
172  Oʻzbekiston 1.6 Kongo Demokratik Respublikasi Kongo DR
Turkmaniston bayrogʻi Turkmaniston 159  Tojikiston 2.1
Sudan bayrogʻi Sudan  Rossiya
171 Chad bayrogʻi Chad 1.7  Papua Yangi Gvineya
170 Burundi bayrogʻi Burundi 1.8 Laos bayrogʻi Laos
168 Ekvatorial Gvineya bayrogʻi Ekvatorial Gvineya 1.9  Keniya
Manba:

Baholar

Indeks o'tmishda uslubiy jihatdan tanqid qilingan[17], ya'ni uning metodologiyasi so'roq ostida qolgan.

Siyosatshunos Den Houghning fikricha, indeksdagi uchta kamchilikka quyidagilar kiradi[18]:

  • Korrupsiya juda murakkab tushuncha bo'lib, uni bitta ball bilan tushunish mumkin emas. Masalan, Kanzas qishloqlaridagi korrupsiya tabiati Nyu-York shahar ma'muriyatidagidan farq qiladi, ammo indeks ularni bir xil o'lchaydi.
  • Korrupsiyaning o'zidan farqli o'laroq, korrupsiya haqidagi tasavvurlarni o'lchash orqali indeks mavjud stereotiplarni kuchaytirishi mumkin.
  • Indeks faqat xususiy sektorni hisobga olmasdan, davlat sektoridagi korrupsiyani o'lchaydi. Bu esa Libor janjali yoki VW emissiya janjali kabi korrupsion harakatlar hisoblanmasligini anglatadi.

Ommaviy axborot vositalari ko'pincha raqamlar nimani anglatishini aniqlamay turib, hukumat faoliyatining mezoni sifatida xom raqamlardan foydalanadilar. Bangladeshdagi mahalliy Transparency International bo'limi metodologiyaning o'zgarishi mamlakat ballarining oshishiga olib kelganidan keyin indeks natijalarini rad etdi; OAV buni "yaxshilanish" deb xabar qildi[19].

2013-yilda Foreign Policy jurnalida chop etilgan maqolada Alex Cobham Transparency International manfaati uchun CPIni olib tashlashni taklif qilgan. Uning ta'kidlashicha, CPI kuchli va noto'g'ri elitaning korrupsiya haqidagi ommabop qarashlarini o'z ichiga oladi, bu yovuz siklga hissa qo'shishi va shu bilan birga nomaqbul siyosat javoblarini rag'batlantirishi mumkin. Cobhem shunday deb yozadi: "indeks idroklarni shu darajada buzadiki, natijada buning asosini ko'rish qiyinlashadi"[20].

Korrupsiya darajasi bo'yicha tabiiy eksperimentlarning mavjudligidan foydalangan va CPIni boshqa subyektiv ko'rsatkichlar bilan taqqoslagan so'nggi ekonometrik tahlillar shuni ko'rsatdiki, CPI mukammal bo'lmasa-da, korrupsiyaning bir o'lchovli shkalasiga mos keladi[21].

Qo'shma Shtatlarda ko'plab advokatlar turli davlatlarda xorijiy korrupsiya amaliyoti qonunining buzilishi xavfini o'lchashga urinayotgan xalqaro biznes yurituvchilarga CPI bilan maslahatlashishni maslahat berishadi. Ushbu amaliyot Minnesota Journal of International Law tomonidan tanqid qilindi, u CPI idrok etishda noto'g'ri munosabatda bo'lishi mumkinligi sababli, advokatlar tomonidan haqiqiy milliy korrupsiya xavfining o'lchovi sifatida ko'rilmasligi kerakligini yozgan[22].

Transparency International, shuningdek, qudratli elitaning jiddiy tarafkashligi uchun tanqid ostiga olingan ekspert xulosalari o'rniga to'g'ridan-to'g'ri so'rovlar yordamida mamlakatlarni korrupsiya darajasi bo'yicha tartiblovchi "Global korrupsiya barometri"ni nashr etadi[20].

Transparency International xalqaro miqyosda CPI balli toza bo'lgan mamlakat hali ham korrupsiya bilan bog'liq bo'lishi mumkinligi haqida ogohlantirdi. Masalan, Shvetsiya 2015-yilda CPI bo‘yicha 3-eng yaxshi ballga ega bo‘lgan bo‘lsa, uning davlat kompaniyalaridan biri TeliaSonera O‘zbekistonda poraxo‘rlik ayblovlariga duch kelgan[23].

Yana qarang

Manbalar

Havolalar

 Vikiomborda Korrupsiyani idrok etish indeksi
haqida turkum mavjud
  1. ↑ „Corruption Perception Index“. transparency.org. Qaraldi: 2020-yil 28-yanvar.
  2. ↑ Transparency International. „Corruption Perceptions Index“. Transparency International. Transparency International (2011). 2011-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-dekabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 CPI 2010: Long methodological brief, p. 2
  4. ↑ „1995 - CPI“ (en). Transparency.org. Qaraldi: 2022-yil 7-iyul.
  5. ↑ „Corruption Perceptions Index 2021“. Transparency International.
  6. ↑ „CPI 2021“. Transparency International. Qaraldi: 2022-yil 25-yanvar.
  7. ↑ „Frequently Asked Questions: TI Corruption Perceptions Index (CPI 2005)“. Qaraldi: 2005-yil 22-noyabr.
  8. ↑ CPI 2010: Long methodological brief, p. 1
  9. ↑ 9,0 9,1 CPI 2010: Long methodological brief, p. 7
  10. ↑ Transparency International (2010). Corruption Perceptions Index 2010: Sources of information (Report). Transparency International. Archived from the original on 3 December 2010. https://web.archive.org/web/20101203043501/http://www.transparency.org/content/download/55815/891318/CPI2010_sources_EN.pdf. Qaraldi: 24 August 2011. 
  11. ↑ Transparency International. „Frequently asked questions (FAQs)“. Corruption Perceptions Index 2010. Transparency International (2010). 2011-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 24-avgust.
  12. ↑ 12,0 12,1 Wilhelm, Paul G. (2002). "International Validation of the Corruption Perceptions Index: Implications for Business Ethics and Entrepreneurship Education". Journal of Business Ethics (Springer Netherlands) 35 (3): 177–189. doi:10.1023/A:1013882225402.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "ivcp" defined multiple times with different content
  13. ↑ Cobham. „Corrupting Perceptions: Why Transparency International's Flagship Corruption Index Falls Short“. www.cgdev.org (2013-yil 23-iyul).
  14. ↑ Shao, J.; Ivanov, P. C.; Podobnik, B.; Stanley, H. E. (2007). "Quantitative relations between corruption and economic factors". The European Physical Journal B 56 (2): 157. doi:10.1140/epjb/e2007-00098-2. 
  15. ↑ Podobnik, B.; Shao, J.; Njavro, D.; Ivanov, P. C.; Stanley, H. E. (2008). "Influence of corruption on economic growth rate and foreign investment". The European Physical Journal B 63 (4): 547. doi:10.1140/epjb/e2008-00210-2. 
  16. ↑ „Corruption Perceptions Index (latest)“. Transparency International. Qaraldi: 2022-yil 25-yanvar.
  17. ↑ „Transparency International's Corruption Perceptions Index: Whose Perceptions Are They Anyway?“ (2005). 2020-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ Hough, Dan. „Here's this year's (flawed) Corruption Perception Index. Those flaws are useful.“ (en-US). The Washington Post (2016-yil 27-yanvar). Qaraldi: 2016-yil 27-yanvar.
  19. ↑ Werve, Jonathan. „TI's Index: Local Chapter Not Having It“. Global Integrity (2008-yil 23-sentyabr). 2013-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ 20,0 20,1 Cobham, Alex (22 July 2013). "Corrupting Perceptions". Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/articles/2013/07/22/corrupting_perceptions.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Cobham, Alex" defined multiple times with different content
  21. ↑ Hamilton. „Can We Measure the Power of the Grabbing Hand? A Comparative Analysis of Different Indicators of Corruption“. World Bank Policy Research Working Paper Series (2017).
  22. ↑ Campbell, Stuart Vincent. "Perception is Not Reality: The FCPA, Brazil, and the Mismeasurement of Corruption" 22 Minnesota Journal of International Law 1, p. 247 (2013).
  23. ↑ CPI index 2015. Accessed 3 February 2016. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Korrupsiyani_idrok_etish_indeksi&oldid=3146621" dan olindi