Viruslarning ijtimoiy tarixi

Fizioterapiya olayotgan poliomielit tashxisli bolalar. 1950-yillar.

Viruslarning ijtimoiy tarixi viruslar va virusli infeksiyalarning insoniyat tarixiga ta'sirini tavsiflaydi. Viruslar keltirib chiqaradigan epidemiyalar neolit davrida, taxminan 12 000 yil oldin, odamlar zichroq holatda kun kechiradigan qishloq xo'jaligi jamoalari paydo bo'la boshlangan. Bunday hayot tarzi viruslarning tez tarqalishiga va keyinchalik endemik ko'rinish olishiga imkon berdi. O'simliklar va chorva hayvonlarining viruslari ham ko'paydi. Odamlarning tirik qolish bilan bog'liq mehnat faoliyati tufayli qishloq xo'jaligi va dehqonchilikka qaram bo'lib qolishlari kartoshka potiviruslari va qoramol o'lati kabi kasalliklarning halokatli oqibatlarga olib kelishiga sabab bo'ldi.

Chechak va qizamiq viruslari odamlarga yuqadigan eng qadimgi virus turlardir. Ular ming yillar oldin Yevropa va Shimoliy Afrikada boshqa jonivorlardan yuqtirish yo'li bilan odamlarda paydo bo'lgan. Viruslar keyinchalik Ispaniya istilolari davrida yevropaliklar tomonidan Yangi Dunyoga olib kelingan, ammo mahalliy aholi tomonidan tabiiy qarshilik ko'rsatilmaganligi sababli millionlab odamlar epidemiyalar paytida nobud bo'lgan. Gripp pandemiyasi ilk bor 1580-yilda qayd etildi va keyingi asrlarda uning ko'rsatkichlari tobora yuqorilab bordi. 1918—19 yillardagi pandemiya davrida bir yildan kamroq vaqt ichida 40-50 million kishi halok bo'ldi, bu tarixdagi eng halokatli pandemiyalardan biri edi.

Louis Pasteur va Edward Jennerlar virusli infeksiyalardan himoya qiluvchi vaksinalarni birinchi bo'lib ishlab chiqdilar. 1930-yillarda elektron mikroskopning ixtiro qilinishi va buning natijasida virusologiya fanining jadal rivojlanguniga qadar viruslarning tabiati kishilar uchun noma'lum edi. XX asrda ko'plab avvaldan ma'lum va yangi kasalliklar viruslar sababli yuzaga kelganligi aniqlandi. Birgina poliomielit epidemiyalarini 1950-yillarda bu kasallikka qarshi vaksina ishlab chiqilgandan keyingina nazoratga olishga muvaffaq bo'lindi. OIV asrlar davomida paydo bo'lgan eng patogen yangi viruslardan biridir.

Odatda ular tufayli kasallarning yuzaga kelishi sababli olimlar tomonidan o'rganilsa-da, ko'pchilik viruslar foydalidir. Ular turlar bo'ylab genlarni o'tkazish orqali evolyutsiyani boshqaradi, ekotizimlarda muhim rol o'ynaydi va hayot uchun zarurdir.  

Qadimgi davrda

So'nggi 50 000—100 000-yillar davomida hozirgi ko'rinishdagi takomillashgan odamlar soni ortib, butun dunyo bo'ylab tarqalib ketganligi sababli yangi yuqumli kasalliklar, shu jumladan, viruslar keltirib chiqaradigan kasalliklar paydo bo'ldi. Ilgari odamlar kichik, izolyatsiya qilingan jamoalarda yashagan va u davrlarda epidemiya kasalliklarining aksariyati mavjud emas edi. Kishilik tarixidagi eng halokatli virusli infeksiya bo'lgan chechak birinchi marta Hindistondagi qishloq xo'jaligi jamoalari orasida taxminan 11 000 yil oldin paydo bo'lgan. Faqat odamlarni zararlagan virus, ehtimol, kemiruvchilarning poxviruslaridan kelib chiqqan. Odamlar kasallik tashuvchi kemiruvchilar bilan aloqa qilishgan degan taxminlar bor. Ushbu "turlar to'sig'i"ni kesib o'tganda viruslarning ta'siri jiddiy bo'lishi va odamlarda tabiiy qarshilik kam bo'lishi mumkin. Zamonaviy odamlar kichik jamoalarda yashagan, infeksiyaga duchor bo'lganlar yo vafot etgan yoki kasallikka nisbatan immunitetga orttirgan. Ushbu orttirilgan immunitet faqat ona sutidagi antikorlar va onaning qonidan tug'ilmagan bolaning yo'ldoshi orqali o'tadigan boshqa antikorlar orqali avlodlarga vaqtincha o'tgan. Shuning uchun, ehtimol, har bir avlodda sporadik epidemiyalar sodir bo'lgan. Taxminan miloddan avvalgi 9000-yillarda ko'pgina odamlar Nil daryosining unumdor tekisliklariga joylasha boshladilar, aholining zich joylashuvi natijasida sezgir odamlarning yuqori konsentratsiyasi tufayli viruslar doimiy ravishda mavjud bo'lishi mumkin edi. Odamlarning katta konsentratsiyasiga bog'liq bo'lgan virusli kasalliklarning boshqa epidemiyalari, masalan, parotit, qizilcha va poliomielit ham birinchi marta shu vaqtda sodir bo'lgan.

Taxminan 9500-yilda Yaqin Sharqda boshlangan neolit davri odamlar dehqonchilik bila shug'ullangan paytlarga to'g'ri keladi. Ushbu qishloq xo'jaligi inqilobi monokulturaning rivojlanishi bila kechdi va o'simlik viruslarining bir nechta turlari tarqalishi uchun imkoniyat yaratdi. Sobemoviruslarning divergensiyasi va tarqalishi (masalan, janubiy loviya mozaik virusi) shu vaqtdan boshlangan. Kartoshka va boshqa meva va sabzavotlarning potiviruslarining tarqalishi taxminan 6600-yillar oldin boshlangan.

10 000-yillar oldin O'rta yer dengizi havzasi atrofidagi yerlarda yashagan odamlar yovvoyi hayvonlarni xonakilashtirishni boshladilar deb hisoblanadi. Cho'chqalar, qoramollar, echkilar, qo'ylar, otlar, tuyalar, mushuklar va itlar asirlikda saqlangan va ko'paytirilgan. O'z o'rnida, bu hayvonlar o'zlari bilan viruslarini olib kelishgan bo'lishlari kerak. Viruslar hayvonlardan odamlarga yuqishi mumkin, ammo bunday zoonotik infeksiyalar kamdan-kam uchraydi, shuningdek, garchi gripp kabi sezilarli istisnolar mavjud bo'lsa-da, hayvonlar viruslarining odamdan odamga yuqishi holatlari bundan ham kam kuzatiladi. Aksariyat viruslar turlarga xosdir va odamlar uchun hech qanday xavf tug'dirmaydi. Bu viruslar odamlarga to'liq moslashmaganligi sababli hayvonlardan yuqtirish yo'li bilan kelib chiqadigan kamdan-kam uchraydigan virusli kasalliklar epidemiyasi qisqa muddatli bo'lgan va inson populyatsiyalari infeksiya zanjirlarini saqlab qolish uchun juda kichiklik qilgan.

Boshqa, nisbatan qadimgiroq viruslar kamroq xavf tug'diradi. Gerpes viruslari birinchi marta zamonaviy odamlarning ajdodlari tomonidan 80 million yil oldin yuqtirilgan. Odamlarda bu viruslarga nisbatan tolerantlik paydo bo'lgan va aksariyat kishilar gerpesning kamida bitta turi bilan kasallangan. Bugungi kunda mazkur yengilroq virusli infeksiyalarning qaydlari kamdan-kam uchraydi, ammo hozirgi odamlar erta gominidlar keltirib chiqaradigan shamollash, gripp va diareyadan qanday aziyat chekishsa, ilgarigi davrlarda gerpesda ham shunday aziyat chekishgan. Epidemiya va pandemiyalarni asosan yaqinda paydo bo'lgan viruslar keltirib chiqaradi.

Antik davrda

Misr stelasida poliomielit bilan kasallangan odam tasvirlangan degan taxminlar bor. 18-sulola (miloddan avvalgi 1580—1350-yillar).

Virusli infeksiyalar bilan bog'liq eng qadimgi yozuvlari orasida 18-suloladan (miloddan avvalgi 1580-1350) Misrlik ruhoniy tasvirlangan Misr stelasi poliovirus infektsiyasiga xos bo'lgan oyoq tushishi deformatsiyasini tasvirlaydi. Siptahning mumiyasi - 19-asrdagi hukmdor sulola - poliomielit belgilarini ko'rsatadi, Ramses V va boshqa ba'zi Misr mumiyalari ko'milgan 3000 dan ortiq. yillar oldin chechakning dalillarini ko'rsatadi. Miloddan avvalgi 430-yilda Afinada chechak epidemiyasi bo'lgan, unda Afina armiyasining chorak qismi va shaharning ko'plab tinch aholisi infektsiyadan vafot etgan. Milodiy 165–180 yillardagi Antonin vabosi, ehtimol chechak pandemiyasi, Buyuk Britaniya, Yevropa, Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikani o'z ichiga olgan Rim imperiyasida besh millionga yaqin odamni yo'q qildi. Pandemiya hozirgi Iroqdagi qo'zg'olonni bostirish uchun yuborilgan Rim askarlari Dajla daryosi bo'yidagi Selevkiya shahrini talon-taroj qilishgan va bir vaqtning o'zida kasallanganidan keyin boshlangan. Ular kasallikni Rim va Evropaga olib kelishdi, u erda kuniga 5000 ga yaqin odam o'lim bilan kasallangan. Pandemiya avjida Hindiston va Xitoyga yetib bordi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Qizamiq - qadimgi kasallik, ammo uni birinchi marta 10-asrda fors shifokori Muhammad ibn Zakariya ar-Roziy (865–925) aniqlagan - "Rhazes". Rhazes qizamiq uchun arabcha hasbah (ḥṵbẗ) nomini ishlatgan. Uning boshqa ko'plab nomlari bor, shu jumladan lotincha rubeus, "qizil" va morbilli, "kichik vabo" so'zidan olingan rubeola. Qizamiq virusi, it kasalligi virusi va qoramol virusi o'rtasidagi yaqin o'xshashliklar qizamiq birinchi marta odamlarga uy hayvonlari yoki qoramollardan yuqtirilgan degan taxminlarni keltirib chiqardi. Qizamiq virusi 12-asrga kelib o'sha paytda keng tarqalgan qoramol virusidan butunlay ajralib chiqqan ko'rinadi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Qizamiq infektsiyasi umrbod immunitetni beradi. Shuning uchun virus endemik bo'lishi uchun yuqori aholi zichligini talab qiladi va bu, ehtimol, neolit davrida sodir bo'lmagan. Virus Yaqin Sharqda paydo bo'lgandan so'ng, u Hindistonga 2500 ga yetgan Miloddan avvalgi. Qizamiq o'sha paytda bolalarda shunchalik keng tarqalgan ediki, u kasallik sifatida tan olinmagan. Misr ierogliflarida u inson rivojlanishining normal bosqichi sifatida tasvirlangan. Virus bilan kasallangan o'simlikning eng qadimgi ta'riflaridan birini yapon imperatori Koken (718-770) yozgan she'rida topish mumkin, unda u yozda barglari sarg'aygan o'simlikni tasvirlaydi. Keyinchalik Eupatorium lindleyanum sifatida aniqlangan o'simlik ko'pincha pomidorning sariq barglari jingalak virusi bilan kasallangan. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

O'rta yosh

O'rta asrlardagi yog'ochdan quturgan it tasvirlangan

Evropa aholisining tez o'sib borayotgani va uning shaharlari va shaharlarida odamlarning ko'payishi ko'plab yuqumli va yuqumli kasalliklar, jumladan Qora o'lim uchun qulay zamin bo'ldi. - bakterial infektsiya - ehtimol, eng mashhur. Chechak va grippdan tashqari, viruslar sabab bo'lishi ma'lum bo'lgan infektsiyalarning hujjatlashtirilgan epidemiyalari kamdan-kam uchraydi. Quturma, 4000 dan ortiq vaqt davomida tan olingan kasallik yillar, Yevropada keng tarqalgan edi va 1886 yilda Lui Paster tomonidan vaktsina ishlab chiqilgunga qadar shunday davom etdi O'rta asrlarda Evropada o'rtacha umr ko'rish 35 yoshni tashkil etdi yillar; Bolalarning 60 foizi 16 yoshga to'lmasdan vafot etgan, ularning aksariyati birinchi olti yoshda hayot yillari. Shifokorlar - ozchiliklari - cheklangan tibbiy bilimlariga tayangandek, astrologiyaga ham tayandilar. Infektsiyalarni davolashning ba'zi usullari kirpi yog'ida qovurilgan mushuklardan tayyorlangan malhamlardan iborat edi. Bolalar o'limiga sabab bo'lgan kasalliklarning ko'pligi orasida qizamiq, gripp va chechak bor edi. Salib yurishlari va musulmonlarning istilolari Evropada V-VII asrlarda qit'aga kirib kelganidan keyin tez-tez uchraydigan epidemiyalarning sababi bo'lgan chechakning tarqalishiga yordam berdi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan fj. bfhg. nj. ng

Qizamiq butun Yevropa, Shimoliy Afrika va Yaqin Sharqdagi aholi zich joylashgan mamlakatlarda endemik edi. Angliyada o'sha paytda "mezils" deb nomlangan kasallik birinchi marta 13-asrda tasvirlangan va bu, ehtimol, 49-dan biri edi. 526—1087-yillarda sodir boʻlgan vabolar Qizamiq virusi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan virus sabab bo'lgan qoramol kasalligi zambarakni o'qi Rim davridan beri ma'lum bo'lgan qoramol kasalligidir. Osiyoda paydo boʻlgan kasallikni Yevropaga birinchi marta 370-yilda bosqinchi hunlar olib kelgan. Keyinchalik Chingizxon va uning qo'shini boshchiligidagi mo'g'ullarning bosqinlari 1222, 1233 va 1238 yillarda Evropada pandemiyani boshladi. Infektsiya keyinchalik qit'adan qoramol olib kelinganidan keyin Angliyaga etib bordi. O'sha paytda teri zararkunandalari halokatli kasallik bo'lib, o'lim darajasi 80-90% edi. Natijada qoramollarning yo'qolishi ocharchilikka olib keldi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Ertadan kechgacha zamonaviy davr

1485 yil 22 avgustda Genri Tyudorning Bosvort jangidagi g'alabasidan ko'p o'tmay, uning armiyasi to'satdan " ingliz terlari " bilan to'kildi, zamonaviy kuzatuvchilar buni yangi kasallik deb ta'rifladilar. Asosan badavlat odamlarga ta'sir qiladigan g'ayrioddiy kasallik, Genrix VII o'z armiyasiga askar yollagan Frantsiyada paydo bo'lgan bo'lishi mumkin. 1508 yilning issiq yozida Londonda epidemiya boshlandi. Ta'sirlangan odamlar bir kun ichida vafot etdi va butun shahar bo'ylab o'lim bo'ldi. Ko'chalar jasadlarni olib ketayotgan aravalardan tashqari huvillab qolgan edi va qirol Genri shaharni chegaralangan deb e'lon qildi, shifokorlar va aptekachilardan tashqari. Kasallik Evropaga tarqalib, 1529 yil iyul oyida Gamburgga etib keldi, u erda birinchi haftalarda bir-ikki ming kishi vafot etdi. Keyingi oylarda u Prussiya, Shveytsariya va Shimoliy Yevropada vayronagarchilikka olib keldi. Oxirgi epidemiya 1556 yilda Angliyada kuzatilgan O'n minglab odamlarning o'limiga sabab bo'lgan kasallik, ehtimol, gripp yoki shunga o'xshash virusli infektsiya , ammo tibbiyot fan bo'lmagan paytdagi yozuvlar ishonchsiz bo'lishi mumkin. Tibbiyot fanga aylangani sayin, kasallik ta'riflari kamroq noaniq bo'lib qoldi. Garchi o'sha paytda tibbiyot yuqtirganlarning azobini engillashtira olmasa ham, kasalliklarning tarqalishini nazorat qilish choralari qo'llanilgan. Savdo va sayohatga cheklovlar qo'llanildi, zarar ko'rgan oilalar o'z jamoalaridan ajratildi, binolar dezinfeksiya qilindi va chorva mollari o'ldirildi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Gripp infektsiyalariga havolalar 15-asr oxiri va 16-asr boshlariga to'g'ri keladi , ammo infektsiyalar bundan ancha oldin sodir bo'lgan. 1173 yilda Evropada birinchi bo'lgan epidemiya sodir bo'ldi va 1493 yilda hozirgi cho'chqa grippi epidemiyasi Hispanioladagi tubjoy amerikaliklarni qamrab oldi. INFEKTSION manbai Kolumb kemalarida cho'chqalar bo'lganligini ko'rsatadigan ba'zi dalillar mavjud. 1557-1559 yillarda Angliyada sodir bo'lgan gripp epidemiyasi paytida aholining besh foizi - taxminan 150,000 - infektsiyadan vafot etdi. O'lim darajasi 1918-19 yillardagi pandemiyadan deyarli besh baravar ko'p edi. Ishonchli tarzda qayd etilgan birinchi pandemiya 1580 yil iyul oyida boshlangan va Yevropa, Afrika va Osiyoni qamrab olgan. O'lim darajasi yuqori edi - Rimda 8000 kishi halok bo'ldi. Keyingi uchta pandemiya 18-da sodir bo'ldi asr, shu jumladan 1781-82 yillar, ehtimol bu tarixdagi eng halokatli bo'lgan. Bu 1781 yil noyabrda Xitoyda boshlanib, dekabrda Moskvaga yetib keldi. 1782 yil fevral oyida u Sankt-Peterburgni bosib oldi va may oyida u Daniyaga yetdi. Olti hafta ichida Britaniya aholisining 75 foizi yuqtirildi va pandemiya tez orada Amerikaga tarqaldi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan   Amerika va Avstraliya 15—18-asrlar oraligʻida yevropalik mustamlakachilar kelguniga qadar qizamiq va chechakdan xoli boʻlgan. Qizamiq va gripp bilan bir qatorda chechakni ispanlar Amerikaga olib ketishgan. Chechak Ispaniyada endemik bo'lib, uni Afrikadan kelgan mavrlar keltirgan. 1519 yilda Meksikaning Aztek poytaxti Tenochtitlan shahrida chechak epidemiyasi boshlandi. Buni Kubadan Ernan Kortesga ergashgan va kemasida chechak bilan kasallangan afrikalik qul bo'lgan Panfilo de Narvaes armiyasi boshlagan. 1521 yilning yozida ispanlar nihoyat poytaxtga kirganlarida, ular chechak qurbonlarining jasadlari bilan qoplanganini ko'rdilar. Epidemiya va undan keyingi 1545–1548 va 1576–1581 yillarda mahalliy aholining yarmidan koʻpi halok boʻldi. Ispanlarning aksariyati immunitetga ega edi; 900 kishidan kam bo'lgan armiyasi bilan Kortesning atsteklarni mag'lub etishi va Meksikani chechak yordamisiz bosib olishi mumkin emas edi. Ko'pgina tubjoy amerikaliklar keyinchalik evropaliklar tomonidan kiritilgan kasalliklarning tasodifiy tarqalishi tufayli vayron bo'ldi. Kolumb 1492 yilda kelganidan keyingi 150 yil ichida Shimoliy Amerikadagi tubjoy amerikalik aholi kasalliklar, jumladan, qizamiq, chechak va grippdan 80 foizga kamaydi. Ushbu viruslar tomonidan etkazilgan zarar Evropaning mahalliy aholini ko'chirish va bosib olishga urinishlariga sezilarli darajada yordam berdi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan jhk. hgj. hgj. mhgj. bbh. bmjb m,n

18-asrga kelib chechak Evropada endemik edi. 1719-1746 yillarda Londonda beshta epidemiya bo'lgan va Evropaning boshqa yirik shaharlarida katta epidemiyalar sodir bo'lgan. Asr oxiriga kelib 400 mingga yaqin Ovro‘poliklar har yili kasallikdan o‘lishardi. U 1713 yilda Hindistondan kemalar tomonidan olib ketilgan Janubiy Afrikaga yetib bordi va 1789 yilda kasallik Avstraliyani qamrab oldi. 19-asrda chechak avstraliyalik aborigenlarning o'limining yagona eng muhim sababiga aylandi. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1546 yilda Girolamo Fracastoro (1478-1553) qizamiqning klassik tavsifini yozgan. Uning fikricha, kasallik odamdan odamga tarqaladigan "urug'lar" ( seminariya ) tufayli yuzaga keladi. Tomas Sydenham (1624-1689) tomonidan 1670 yilda Londonda epidemiya sodir bo'ldi, u erdan chiqadigan zaharli bug'lar sabab bo'lgan deb o'ylagan. Uning nazariyasi noto'g'ri edi, lekin u mohir kuzatuvchi edi va sinchkovlik bilan yozuvlar olib bordi. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Sariq isitma flavivirus tufayli kelib chiqqan ko'pincha o'limga olib keladigan kasallikdir. Virus odamlarga chivinlar ( Aedes aegypti ) orqali yuqadi va birinchi marta 3000 dan ortiq odamda paydo bo'lgan. yil avval. 1647 yilda birinchi qayd etilgan epidemiya Barbadosda sodir bo'ldi va o'sha paytda orol gubernatori bo'lgan Jon Uintrop tomonidan "Barbados distemperi" deb nomlangan. U odamlarni himoya qilish uchun karantin qonunlarini qabul qildi - Shimoliy Amerikadagi birinchi bunday qonunlar. Kasallikning keyingi epidemiyalari Shimoliy Amerikada 17, 18 va 19-asrlarda sodir bo'lgan. Denga isitmasi birinchi ma'lum bo'lgan holatlar 1779 yilda Indoneziya va Misrda sodir bo'lgan. Savdo kemalari kasallikni 1780 yilda Filadelfiyada epidemiya sodir bo'lgan AQShga olib keldi jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Yangi paydo bo'lgan yuqumli kasalliklar (EID) inson salomatligiga tobora ko'proq xavf tug'dirmoqda. EID larning aksariyati zoonotik kelib chiqishi bo'lib, ular uchun odam populyatsiyasining ko'payishi va chorvachilik, shuningdek, yovvoyi hayvonlar muhitining kuchayishi qisman sababchi hisoblanadi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Ambrosius Bosschaert (1573-1620) "Natyurmort"

Evropaning muzeylarida jozibali rangli chiziqlar bilan lolalar tasvirlangan ko'plab rasmlarni topish mumkin. Yoxannes Bosschaertning natyurmort asarlari kabi ko'pchilik 17-asrda chizilgan. Bu gullar ayniqsa mashhur bo'lib, ularni sotib olishga qodir bo'lganlar tomonidan qidirib topildi. 1630-yillarda lola manisining eng yuqori cho'qqisida bitta lampochkaning narxi bir uyga teng bo'lishi mumkin edi. O'sha paytda bu chiziqlar odamlar tomonidan yasemindan lolalarga tasodifan ko'chirilgan lolalarni sindirish virusi deb nomlanuvchi o'simlik virusi sabab bo'lganligi ma'lum emas edi. Virusdan zaiflashgan o'simliklar yomon sarmoya bo'lib chiqdi. Faqat bir nechta lampochka ota-ona o'simliklarining jozibali xususiyatlariga ega gullarni ishlab chiqardi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1845-1852 yillardagi Irlandiyadagi Buyuk ocharchilikka qadar, kartoshkadagi kasallikning eng ko'p tarqalgan sababi kuyikishni keltirib chiqaradigan mog'or emas, balki virus edi. Og'a qaqir qaqirqa - bu "jingalak" deb ataladigan kasallik kartoshka barglari virusidan kelib chiqadi va u 1770-yillarda Angliyada keng tarqalgan bo'lib, u erda kartoshka hosilining 75 foizini yo'q qilgan. O'sha paytda Irlandiya kartoshka hosili nisbatan zararsiz qoldi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Emlashning kashfiyoti

Edvard Jenner

Asosiy maqola: Smallpox

Chechak

Ledi Meri Uortli Montagu (1689-1762) aristokrat, yozuvchi va parlament a'zosining rafiqasi edi. 1716 yilda uning eri Edvard Uortli Montagu Angliyaning Istanbuldagi elchisi etib tayinlandi. U erga ergashdi va kelganidan ikki hafta o'tgach, chechakdan o'zgaruvchanlik bilan himoya qilishning mahalliy amaliyotini topdi. - chechak bilan og'rigan odamlarning yiringini teriga yuborish. Uning ukasi chechakdan vafot etgan va u ham kasallikka chalingan edi. Besh yoshli o'g'li Edvardni xuddi shunday azob-uqubatlardan qutqarishga qaror qilib, u elchixona jarrohi Charlz Meytlendga uni o'zgartirishni buyurdi. Londonga qaytib kelgach, u Meytlenddan qirol shifokorlari huzurida to'rt yoshli qizini o'zgartirishni so'radi. Keyinchalik Montagu Uels shahzodasi va malikasini protseduraning ommaviy namoyishiga homiylik qilishga ko'ndirdi. O'limga hukm qilingan va Nyugeyt qamoqxonasida qatl etilishini kutayotgan olti mahbusga ommaviy eksperiment sub'ektlari sifatida xizmat qilganliklari uchun to'liq afv etish taklif qilindi. Ular 1721 yilda qabul qilindi va o'zgartirildi. Barcha mahbuslar protseduradan keyin tuzalib ketishdi. Himoya ta'sirini sinab ko'rish uchun ulardan biri, o'n to'qqiz yoshli ayolga chechak bilan kasallangan o'n yoshli bola bilan bir to'shakda olti hafta davomida uxlashni buyurdilar. U kasallikni yuqtirmadi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Tajriba o'n bitta yetim bolalarda takrorlandi, ularning barchasi sinovdan omon qolishdi va 1722 yilga kelib hatto qirol Jorj I ning nevaralari ham emlangan edi. Amaliyot butunlay xavfsiz emas edi va o'lim ehtimoli har ellikdan bir edi. Jarayon qimmatga tushdi; ba'zi shifokorlar 5 funt sterlingdan 10 funt sterlinggacha to'lashdi va ba'zilari usulni boshqa amaliyotchilarga 50 funt sterlingdan 100 funt sterlinggacha yoki foydaning yarmiga sotdilar. Variolation daromadli franchayzaga aylandi, ammo u 1770-yillarning oxirigacha ko'pchilikning imkoniyatidan tashqarida qoldi. O'sha paytda viruslar yoki immunitet tizimi haqida hech narsa ma'lum emas edi va bu protsedura qanday himoyalanganligini hech kim bilmas edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Jennerning emlashi tasvirlangan 1802 yildagi multfilm - oluvchilar tanasidan chiqqan sigirlar bilan ko'rsatiladi.

Edvard Jenner (1749-1823), britaniyalik qishloq shifokori, bolaligida juda xilma -xil edi. U og'ir sinovlardan qattiq azob chekdi, lekin chechakdan to'liq himoyalangan holda tirik qoldi. Jenner mahalliy e'tiqodga ko'ra, sigir chechak deb ataladigan nisbatan engil infektsiyani yuqtirgan sut ishchilari chechakka qarshi immunitetga ega bo'lgan. U nazariyani sinab ko'rishga qaror qildi (garchi u buni birinchi bo'lmagan bo'lsa ham). 1796 yil 14 mayda u "sigir poxiga qarshi emlash uchun sakkiz yoshli sog'lom bolani" tanladi. Bola, Jeyms Fipps (1788-1853) sigir pox virusi bilan eksperimental emlashdan omon qoldi va faqat engil isitmani rivojlantirdi. 1796-yil 1-iyulda Jenner "chechak" ni (ehtimol, yuqtirilgan yiring) oldi va u bilan Fippsning qo'llarini qayta-qayta emladi. Fipps omon qoldi va keyinchalik chechak bilan 20 dan ortiq emlandi marta kasallikka berilmasdan. Emlash - bu so'z lotincha vakkadan olingan bo'lib, "sigir" degan ma'noni anglatadi. - ixtiro qilingan edi. Tez orada Jenner usuli o'zgaruvchanlikdan xavfsizroq ekanligi ko'rsatildi va 1801 yilga kelib 100 000 dan ortiq odam emlandi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Haligacha o'zgaruvchanlik bilan shug'ullanadigan va ularning daromadlari kamayishini oldindan ko'rgan shifokorlarning e'tirozlariga qaramay, 1840 yilda Buyuk Britaniyada kambag'allarni bepul emlash joriy etildi. O'lim bilan bog'liq bo'lganligi sababli, o'sha yili o'zgarishlar noqonuniy deb e'lon qilindi. 1853 yilgi Emlash to'g'risidagi qonun bilan Angliya va Uelsda emlash majburiy bo'lgan va agar ota-onalar farzandlari uch oylik bo'lgunga qadar emlanmagan bo'lsa, 1 funt sterling miqdorida jarimaga tortilishi mumkin edi. Qonun etarli darajada qo'llanilmadi va 1840 yildan beri o'zgarmagan emlash tizimi samarasiz edi. Aholining erta muvofiqligidan so'ng, faqat kichik bir qismi emlandi. Majburiy emlash yaxshi qabul qilinmadi va noroziliklardan so'ng 1866 yilda Emlashga qarshi liga va Majburiy emlashga qarshi liga tuzildi Emlashga qarshi kampaniyalardan so'ng 1895 yilda Glosterda chechakning kuchli avj olishi kuzatildi, bu shaharda yigirma yil ichida birinchi bo'lib; 434 kishi, shu jumladan 281 bola halok bo'ldi. Shunga qaramay, Britaniya hukumati namoyishchilarga rozi bo'ldi va 1898 yildagi Emlash to'g'risidagi qonun jarimalarni bekor qildi va " vijdonan voz kechish " bandini nazarda tutdi. - atamaning birinchi qo'llanilishi - emlashga ishonmagan ota-onalar uchun. Keyingi yil davomida 250 000 e'tiroz bildirildi va 1912 yilga kelib yangi tug'ilgan chaqaloqlar aholisining yarmidan kamrog'i emlandi. 1948 yilga kelib, Buyuk Britaniyada chechakka qarshi emlash endi majburiy emas edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan jgk. fjh. bfhfjv hv. hv. ggu. jggb. hkhl. jgklm nbj. nmbn

Quturma

Lui Paster

Quturma ko'pincha o'limga olib keladigan kasallik bo'lib, sutemizuvchilarning quturgan virusi bilan kasallanishi natijasida yuzaga keladi. 21-asrda bu asosan tulki va yarasalar kabi yovvoyi sutemizuvchilarga ta'sir qiladigan kasallikdir, lekin u eng qadimgi ma'lum virusli kasalliklardan biridir: quturgan sanskritcha so'z ( rabhas ) bo'lib, miloddan avvalgi 3000-yillardan boshlanadi, bu " jinnilik" yoki "g'azab" va kasallik 4000 dan ortiq vaqt davomida ma'lum yillar. Quturishning tavsiflarini Mesopotamiya matnlarida topish mumkin va qadimgi yunonlar uni "lissa" yoki "litta" deb atashgan, bu "jinnilik" degan ma'noni anglatadi. Quturma haqida ma'lumotni 2300 yildan boshlab Eshnunna qonunlarida topish mumkin. Miloddan avvalgi. Aristotel (miloddan avvalgi 384-322) kasallikning eng qadimgi ta'riflaridan birini va uning odamlarga qanday yuqishini yozgan. Paqa-paq, Miloddan avvalgi birinchi asrda Sels birinchi marta gidrofobiya deb ataladigan alomatni qayd etgan va kasal hayvonlar va odamlarning tupurigida shilimshiq yoki zahar borligini taxmin qilgan. - buni tasvirlash uchun u "virus" so'zini ixtiro qildi. Quturma epidemiyani keltirib chiqarmaydi, ammo uning dahshatli alomatlari, jumladan jinnilik, hidrofobiya va o'lim tufayli infektsiya juda qo'rqib ketgan. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan. hg. hg. hgh g

Frantsiyada Lui Paster davrida (1822-1895) har yili odamlarda quturish kasalligi bor-yo'g'i bir necha yuzlab yuqtirildi, ammo uni davolash usullari juda izlandi. Bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavfni anglagan Paster “mikrob”ni aqldan ozgan itlardan qidira boshladi. Paster quturgandan o'lgan itlarning qurigan umurtqa pog'onasi ezilgan va sog'lom itlarga ukol qilinganda, ular yuqmasligini ko'rsatdi. U bir necha marta tajribani bir itda kamroq va kamroq kun davomida quritilgan to'qima bilan takrorladi, toki it yangi quturgan infektsiyalangan orqa miya to'qimasini in'ektsiya qilishdan keyin ham tirik qoldi. Paster itni quturish kasalligiga qarshi immunizatsiya qilgan, xuddi keyinroq yana 50 ta itga qarshi emlangan. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

London ko'chalaridan birida quturgan it tasvirlangan 1826 yildagi multfilm

Paster o'z usuli qanday ishlashini juda kam tasavvur qilsa-da, u buni 1885 yil 6 iyulda onasi tomonidan Pasterga olib kelingan Jozef Meister (1876-1940) bolasida sinab ko'rdi. U aqldan ozgan it tomonidan tishlab qolgan edi. Meisterning onasi Pasterdan o'g'liga yordam berishini iltimos qildi. Paster shifokor emas, olim edi va agar biror narsa noto'g'ri bo'lsa, u uchun qanday oqibatlarga olib kelishini yaxshi bilardi. Shunday bo'lsa-da, u bolaga yordam berishga qaror qildi va unga keyingi 10 yilda quturgan quyonning orqa miya to'qimasini ukol qildi. kunlar. Keyinchalik Paster shunday deb yozgan edi: "Bu bolaning o'limi muqarrar bo'lib tuyuldi, men chuqur va og'ir tashvishlarsiz emas, balki qaror qildim. ... itlar ustida doimiy ravishda ishlagan protsedurani Jozef Meisterda sinab ko'rish." Meister tuzalib, 27 iyul kuni onasi bilan uyga qaytdi. O'sha yilning oktyabr oyida Paster ikkinchi bolani muvaffaqiyatli davoladi; Jan-Batist Jupil (1869-1923) 15 yoshli cho'pon bola edi, u boshqa bolalarni quturgan itdan himoya qilmoqchi bo'lganida qattiq tishlagan. Pasterning davolash usuli 50 dan ortiq vaqt davomida qo'llanilgan yillar. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan hv. bv. kn mn

1903 yilgacha Adelchi Negri (1876-1912) mikroskopik lezyonlarni birinchi marta ko'rganiga qadar kasallikning sababi haqida juda kam narsa ma'lum edi. - endi Negri jismlari deb ataladi – quturgan hayvonlarning miyasida. U ularni oddiy parazitlar deb noto'g'ri o'ylagan. Pol Remlinger (1871-1964) tez orada filtrlash tajribalari orqali ular protozoalardan ancha kichikroq va hatto bakteriyalardan ham kichikroq ekanligini ko'rsatdi. 30 yil o'tgach, Negri jismlari 100-150 zarrachalar to'planishi ko'rsatildi. nanometr uzunlikda, hozirda ma'lumki, rabdovirus zarrachalarining o'lchami - quturish kasalligini keltirib chiqaradigan virus. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

20 va 21-asrlar

20-asrning boshida bakteriyalar oʻtishi uchun teshiklari juda kichik boʻlgan filtrlar yordamida oʻtkazilgan tajribalar natijasida viruslar mavjudligiga dalil topildi; ularni tavsiflash uchun "filtrlanadigan virus" atamasi ishlab chiqilgan. 1930-yillargacha ko'pchilik olimlar viruslarni mayda bakteriyalar deb hisoblashgan, ammo 1931 yilda elektron mikroskop ixtiro qilingandan so'ng ular butunlay boshqacha ekanligi ko'rsatildi, shuning uchun hamma olimlar ham ularning zaharli oqsillar to'planishidan boshqa narsa ekanligiga ishonch hosil qilmagan. Viruslarda DNK yoki RNK shaklida genetik material mavjudligi aniqlangandan keyin vaziyat tubdan o'zgardi. Ular o'ziga xos biologik mavjudotlar sifatida tan olingandan so'ng, ular tez orada o'simliklar, hayvonlar va hatto bakteriyalarning ko'plab infektsiyalariga sabab bo'lganligi ko'rsatildi. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

20-asrda viruslar keltirib chiqaradigan odamlarning ko'plab kasalliklaridan biri chechak yo'q qilindi. OIV va gripp virusi kabi viruslar keltirib chiqaradigan kasalliklarni nazorat qilish qiyinroq ekanligi isbotlangan. Boshqa kasalliklar, masalan, arboviruslar keltirib chiqaradigan kasalliklar, yangi muammolarni keltirib chiqarmoqda. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Tarix davomida odamlar o'z xatti-harakatlarini o'zgartirganidek, viruslar ham o'zgargan. Qadim zamonlarda odamlar soni pandemiyalar paydo bo'lishi uchun juda kichik edi, ba'zi viruslar esa, ularning omon qolishi uchun juda kichik edi. 20 va 21-asrlarda aholi zichligining ortib borishi, qishloq xo'jaligi va dehqonchilik usullaridagi inqilobiy o'zgarishlar, yuqori tezlikdagi sayohatlar yangi viruslarning tarqalishiga va eski viruslarning qayta paydo bo'lishiga yordam berdi. Chechak kabi, ba'zi virusli kasalliklarni engish mumkin, ammo yangilari, masalan, og'ir o'tkir respirator sindrom ( SARS ) paydo bo'lishda davom etadi. Vaktsinalar hali ham viruslarga qarshi eng kuchli qurol bo'lib qolsa-da, so'nggi o'n yilliklarda virusga qarshi dorilar o'z xostlarida ko'payadigan viruslarni aniq nishonga olish uchun ishlab chiqilgan. 2009 yilgi gripp pandemiyasi viruslarning yangi shtammlari, ularning oldini olishga qaratilgan sa'y-harakatlarga qaramay, butun dunyo bo'ylab qanchalik tez tarqalayotganini ko'rsatdi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Viruslarni aniqlash va nazorat qilish sohasidagi yutuqlar davom etmoqda. Nafas olish yo'llari infektsiyalari, shu jumladan pnevmoniya sababchisi bo'lgan inson metapnevmovirusi 2001 yilda kashf etilgan Bachadon bo'yni saratoniga olib keladigan papillomaviruslarga qarshi vaktsina 2002-2006 yillarda ishlab chiqilgan 2005 yilda inson T-limfotrop viruslari 3 va 4 topildi. 2008 yilda Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining poliomielitni yo'q qilish bo'yicha global tashabbusi 2015 yilgacha poliomielitni yo'q qilish rejasi bilan qayta ishga tushirildi 2010 yilda eng katta virus Megavirus chilensis amyobalarni yuqtirgani aniqlandi . Bu gigant viruslar viruslarning evolyutsiyadagi o'rni va hayot daraxtidagi mavqeiga yana qiziqish uyg'otdi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Chechakni yo'q qilish

Asosiy maqola: Measles

Bangladeshlik Rahima Banu 1975 yilda chechak bilan kasallangan oxirgi odam hisoblanadi. U tirik qoldi.

Chechak virusi 20-asrda 300 ga yaqin o'limning asosiy sababi edi million kishi. Ehtimol, u boshqa viruslarga qaraganda ko'proq odamlarni o'ldirgan. 1966 yilda Jahon sog'liqni saqlash assambleyasi ( Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining qaror qabul qiluvchi organi) tomonidan "chechakni yo'q qilishning kuchaytirilgan dasturi" ni boshlash va o'n yil ichida kasallikni yo'q qilishga urinish bo'yicha kelishuvga erishildi. O'sha paytda chechak hali ham 31 mamlakatda endemik edi, shu jumladan Braziliya, butun Hindiston pastki qit'asi, Indoneziya va Sahroi Kabirdan janubiy Afrika. Ushbu ulug'vor maqsadga bir necha sabablarga ko'ra erishish mumkin deb hisoblangan: vaktsina alohida himoyani ta'minladi; virusning faqat bitta turi mavjud edi; uni tabiiy ravishda olib yuradigan hayvonlar yo'q edi; infektsiyaning inkubatsiya davri ma'lum edi va kamdan-kam hollarda 12 kundan o'zgardi; va infektsiyalar har doim simptomlarni keltirib chiqardi, shuning uchun kimda kasallik borligi aniq edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Ommaviy emlashlardan so'ng, kasallikni aniqlash va oldini olish yo'q qilish kampaniyasining asosiy qismi edi. Kasallik aniqlangandan so'ng, ular vaksinatsiya qilingan yaqin aloqada bo'lganlar kabi izolyatsiya qilindi. Muvaffaqiyatlar tezda keldi; 1970 yilga kelib chechak G'arbiy Afrikada ham, 1971 yilga kelib Braziliyada ham endemik emas edi. 1973 yilga kelib chechak faqat Hindiston subkontinenti, Botsvana va Efiopiyada endemik bo'lib qoldi. Nihoyat, butun dunyo bo'ylab 13 yillik muvofiqlashtirilgan kasalliklar nazorati va emlash kampaniyalaridan so'ng, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti 1979 yilda chechakning yo'q qilinganligini e'lon qildi Amaldagi asosiy qurol emlash sifatida ishlatilgan vaccinia virusi bo'lsa-da, hech kim vaccinia virusi qaerdan kelganini aniq bilmaydi; bu Edvard Jenner ishlatgan sigirning shtammi emas va chechakning zaiflashgan shakli emas. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Yo'q qilish kampaniyasi Janet Parkerning o'limiga olib keldi (mil. 1938-1978) va chechak bo'yicha mutaxassis Genri Bedsonning keyingi o'z joniga qasd qilishi (1930-1978). Parker Bedsonning chechak laboratoriyasi bilan bir binoda ishlagan Birmingem universiteti xodimi edi. U Bedson jamoasi tekshirayotgan chechak virusi bilan kasallangan. Baxtsiz hodisadan uyalgan va buning uchun o'zini ayblagan Bedson o'z joniga qasd qildi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

2001 yil 11 sentyabr kuni Qo'shma Shtatlarga qilingan hujumlardan oldin Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti AQSh va Rossiyadagi laboratoriyalarda saqlanadigan chechak virusining barcha ma'lum zaxiralarini yo'q qilishni taklif qildi. Chechak virusi yordamida bioterrorizm qo'rquvi va infektsiyani davolash uchun dorilarni ishlab chiqishda virusga bo'lgan ehtiyoj bu rejaga chek qo'ydi. Agar halokat davom etsa, chechak virusi birinchi bo'lib inson aralashuvi bilan yo'q bo'lib ketishi mumkin edi. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Qizamiq

Asosiy maqola: History of poliomyelitis va Poliomyelitis eradication

Qizamiq 19-asrning boshlarida Janubiy Afrikada kam uchraydigan, ko'pincha o'limga olib keladigan infektsiya bo'lgan, ammo 1850-yillardan boshlab epidemiyalar ko'paygan. Ikkinchi Bur urushi (1899-1902) davrida qizamiq Britaniya kontslagerlaridagi mahbuslar orasida keng tarqalgan va minglab o'limga sabab bo'lgan. Lagerlardagi bu o'lim darajasi britaniyalik qurbonlarga qaraganda o'n baravar ko'p edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1960-yillarda AQShda emlash joriy etilgunga qadar 500 000 dan ortiq odam bor edi. har yili 400 ga yaqin holatlar oʻlimlar. Rivojlangan mamlakatlarda asosan uch yoshdan besh yoshgacha bo'lgan bolalar kasallangan, ammo rivojlanayotgan mamlakatlarda bolalarning yarmi ikki yoshgacha bo'lgan. AQSh va Buyuk Britaniyada har yili tug'ilgan bolalar soniga bog'liq bo'lgan muntazam ravishda yillik yoki ikki yilda bir marta kasallikning epidemiyasi mavjud edi. Hozirgi epidemiya shtammi 20-asrning birinchi yarmida rivojlandi – 1908-1943 yillar oraligʻida boʻlsa kerak jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1940 yildan 2007 yilgacha Angliya va Uelsda qizamiq bilan kasallanish holatlari har yili 400 000 dan 1000 ga kamayganligini ko'rsatadi.

Londonda 1950-1968 yillarda har ikki yilda bir marta epidemiyalar kuzatilgan, lekin tug'ilish darajasi yuqori bo'lgan Liverpulda epidemiyalarning yillik tsikli kuzatilgan. Ikkinchi Jahon urushi oldidan AQShda Buyuk Depressiya davrida tug'ilish past bo'lgan va qizamiq epidemiyasi vaqti-vaqti bilan bo'lgan. Urushdan keyin tug'ilish ko'paydi va epidemiyalar har ikki yilda muntazam ravishda sodir bo'ldi. Tug'ilish darajasi juda yuqori bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda har yili epidemiyalar sodir bo'ladi. Qizamiq hali ham aholi zich joylashgan, kam rivojlangan, tug'ilish ko'rsatkichlari yuqori bo'lgan va samarali emlash kampaniyalari mavjud bo'lmagan mamlakatlarda asosiy muammo bo'lib qolmoqda. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1970-yillarning o'rtalariga kelib, "qizamiqni xotiraga aylantir" deb nomlanuvchi ommaviy emlash dasturidan so'ng, AQShda qizamiq bilan kasallanish 90 foizga kamaydi. Boshqa mamlakatlardagi shunga o'xshash emlash kampaniyalari so'nggi 50 yil ichida infektsiya darajasini 99 foizga kamaytirdi. yillar. Sezuvchan shaxslar infektsiyaning manbai bo'lib qolmoqda va ular orasida emlash taqvimi samarasiz bo'lgan mamlakatlardan ko'chib kelganlar yoki emlashni rad etganlar yoki farzandlarini emlashni xohlamaganlar kiradi. Odamlar qizamiq virusining yagona tabiiy xostidir. Infektsiyadan keyin kasallikka qarshi immunitet umrbod davom etadi; emlash bilan ta'minlangan bu uzoq muddatli, lekin oxir-oqibat yo'qoladi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Vaktsinadan foydalanish munozarali bo'ldi . 1998 yilda Endryu Ueykfild va uning hamkasblari soxta tadqiqot maqolasini nashr etishdi va u MMR vaktsinasini autizm bilan bog'lashini da'vo qildi. Tadqiqot keng tarqalgan bo'lib xabar qilindi va emlashlar xavfsizligi haqida tashvish uyg'otdi. Ueykfildning tadqiqotlari soxta ekanligi aniqlandi va 2010 yilda u Buyuk Britaniya tibbiy reestridan o'chirildi va endi Buyuk Britaniyada tibbiyot bilan shug'ullana olmaydi. Qarama-qarshilikdan so'ng, Buyuk Britaniyada MMRga qarshi emlash darajasi 1995 yildagi 92 foizdan 2003 yilda 80 foizdan kamga tushdi Qizamiq bilan kasallanish holatlari 1998 yilda 56 tadan 2008 yilda 1370 tagacha ko'tarildi va shunga o'xshash o'sish butun Evropada kuzatildi. 2013-yil aprel oyida Buyuk Britaniyada Uelsda qizamiq epidemiyasi avj oldi, bu kasallik asosan emlanmagan o‘smirlarga ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu qarama-qarshilikka qaramay, Finlyandiya, Shvetsiya va Kubada qizamiq yo'q qilindi. Yaponiya 1992 yilda majburiy emlashni bekor qildi va 1995–1997 yillarda 200 000 dan ortiq. holatlari mamlakatda qayd etilgan. Qizamiq hozirda endemik bo'lgan Yaponiyada sog'liqni saqlash muammosi bo'lib qolmoqda; 2007 yil dekabr oyida mamlakatda kasallikni yo'q qilish maqsadida qizamiqni yo'q qilish milliy rejasi ishlab chiqilgan. Qizamiqni global miqyosda yo'q qilish imkoniyati tibbiy adabiyotlarda 1960-yillarda vaktsina kiritilgandan beri muhokama qilinmoqda. Agar poliomielitni yo'q qilish bo'yicha joriy kampaniya muvaffaqiyatli bo'lsa, munozaralar yangilanishi mumkin. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Poliomielit

Asosiy maqola: AIDS

Kasalxona xodimlari 1960-yilda Rod-Aylend poliomielit epidemiyasi paytida " temir o'pka " respiratorida bemorni tekshirmoqda.

20-asrning o'rtalarida AQSh va Evropadagi ota-onalar odatda "bolalar falaj" deb nomlanuvchi poliomielit (yoki poliomielit) ning yillik ko'rinishidan qo'rqishdi. Asrning boshida kasallik kamdan-kam uchraydi va dunyo bo'ylab yiliga bir necha ming holatlar qayd etilgan, ammo 1950-yillarga kelib 60 000 ga etgan. har yili faqat AQShda va Angliya va Uelsda o'rtacha 2300 ta holat. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1916 va 1917 yillarda AQShda katta epidemiya bo'lgan; 27 000 holatlar va 6000 o'limlar qayd etilgan bo'lib, ular 9000 tani tashkil etgan Nyu-York shahridagi holatlar. O'sha paytda hech kim virus qanday tarqalayotganini bilmas edi. Shaharning ko'plab aholisi, shu jumladan olimlar, kasallikning tarqalishi Staten-Aylend kabi gullab-yashnagan tumanlarda yuqori bo'lsa-da, qashshoq yashovchi muhojirlar aybdor deb o'ylashgan. - Filadelfiya kabi shaharlarda ham ko'rilgan naqsh. Bir vaqtning o'zida boshqa ko'plab sanoati rivojlangan mamlakatlar ta'sir ko'rsatdi. Xususan, AQShda avj olishdan oldin Shvetsiyada katta epidemiyalar sodir bo'lgan edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

20-asrda sanoatlashgan mamlakatlarda poliomielitning ko'payishining sababi hech qachon to'liq tushuntirilmagan. Kasallik fekal-og'iz yo'li bilan odamdan odamga o'tadigan virus tufayli kelib chiqadi va tabiiy ravishda faqat odamlarga yuqadi. Sanitariya yaxshilangan va farovonlik ortib borayotgan davrda bu muammoga aylangani paradoksdir. Virus 20-asrning boshlarida kashf etilgan boʻlsa-da, uning hamma joyda tarqalishi 1950-yillargacha tan olinmagan. Hozirgi vaqtda ma'lumki, infektsiyalangan shaxslarning ikki foizdan kamrog'i kasallikni rivojlantiradi va infektsiyalarning aksariyati engildir. Epidemiyalar paytida virus hamma joyda samarali bo'lgan, bu sog'liqni saqlash xodimlari nima uchun manbani ajrata olmaganliklarini tushuntiradi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1950-yillarning o'rtalarida vaktsinalar ishlab chiqilgandan so'ng, ko'plab mamlakatlarda ommaviy emlash kampaniyalari bo'lib o'tdi. AQShda, Dimes marti tomonidan ilgari surilgan kampaniyadan so'ng, poliomielit bilan kasallanishning yillik soni keskin kamaydi; Oxirgi epidemiya 1979 yilda bo'lgan 1988 yilda Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti boshqalar bilan birgalikda poliomiyelitni yo'q qilish bo'yicha global tashabbusni boshladi va 1994 yilga kelib Amerika, 2000 yilda Tinch okeani mintaqasi va 2003 yilda Yevropa kasallikdan xoli deb e'lon qilindi 2012 yil oxirida Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti tomonidan faqat 223 ta holat qayd etilgan. Asosan 1-toifa poliovirus infektsiyalari, Nigeriyada 122, Chadda bitta, Pokistonda 58 va Afg'onistonda 37. Emlash guruhlari ko'pincha xavfga duch kelishadi; 2013-yil boshida Pokistonda yetti nafar vaksinator, Nigeriyada to‘qqiz nafari o‘ldirilgan Pokistonda 2013-yil 26-fevralda xavfsizlikni taʼminlagan politsiyachining oʻldirilishi kampaniyaga yanada toʻsqinlik qildi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

OITS

Asosiy maqola: Influenza

Chapdan o'ngga: Afrika yashil maymun, SIV manbai; sooty mangabey, OIV-2 manbai; va shimpanze, OIV-1 manbai

Odamning immunitet tanqisligi virusi ( OIV ) - bu infektsiya davolanmasa, OITSga (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) olib kelishi mumkin bo'lgan virusdir. Aksariyat virusologlarning fikricha, OIV Kongo Demokratik Respublikasining Kinshasa shahrida 20-asrda paydo bo'lgan va 70 milliondan ortiq odam virus bilan kasallangan. 2011 yilga kelib 35 millionga yaqin odam OITSdan vafot etgan , bu esa tarixdagi eng halokatli epidemiyalardan biriga aylandi. OIV-1 20-yillarning so'nggi choragida paydo bo'lgan eng muhim viruslardan biridir. asr. 1981 yilda besh nafar gey yigitning o'limi haqida ilmiy maqola chop etilganda, ularning OITSdan vafot etganini hech kim bilmas edi. Epidemiyaning to'liq ko'lami - va virus bir necha o'n yillar davomida jimgina paydo bo'lgan - ma'lum emas edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

OIV XX asrning boshlarida Afrikada shimpanzelar va odamlar o'rtasidagi tur to'sig'ini kesib o'tdi. Keyingi yillarda Afrikada ulkan ijtimoiy o'zgarishlar va tartibsizliklar yuz berdi. Aholining o'zgarishi misli ko'rilmagan edi, chunki ko'p sonli odamlar qishloq xo'jaliklaridan kengayib borayotgan shaharlarga ko'chib o'tishdi va virus chekka hududlardan aholi zich joylashgan shaharlarga tarqaldi. OITSning inkubatsiya davri taxminan 10 yilni tashkil etadi, shuning uchun 1980-yillarning boshida boshlangan global epidemiya ishonchli. O'sha paytda juda ko'p ayb qo'yish va qoralash bor edi. OIV pandemiyasining kelib chiqishi haqidagi "Afrikadan tashqarida" nazariyasi afrikaliklar tomonidan yaxshi qabul qilinmadi, ular "ayb" noto'g'ri deb hisobladilar. Bu Jahon sog'liqni saqlash assambleyasini 1987 yil rezolyutsiyasini qabul qilishga olib keldi, unda OIV "aniqlanmagan geografik kelib chiqishi tabiiy ravishda paydo bo'lgan [virus]" deb ta'kidlangan. . jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

OIV pandemiyasi butun dunyo bo'ylab jamiyatlarni qiyinlashtirdi va ijtimoiy o'zgarishlarga olib keldi. Jinsiy hayot haqidagi fikrlar yanada ochiqroq muhokama qilinadi. Jinsiy amaliyot va giyohvand moddalarni iste'mol qilish bo'yicha maslahatlar - bir vaqtlar tabu bo'lgan - ko'plab hukumatlar va ularning sog'liqni saqlash provayderlari tomonidan homiylik qilinadi. Antiretrovirus dori vositalari bilan ta'minlash etikasi va narxi bo'yicha bahslar, ayniqsa kambag'al mamlakatlarda, sog'liqni saqlash sohasidagi tengsizliklarni ta'kidladi va keng ko'lamli qonunchilik o'zgarishlarini rag'batlantirdi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda OIV/OITSning ta'siri juda katta; sog'liqni saqlash, mudofaa va fuqarolik xizmatlari kabi asosiy tashkilotlar jiddiy ravishda buzildi. O'rtacha umr ko'rish qisqardi. Masalan, Zimbabveda 1991 yilda o'rtacha umr ko'rish 79 yoshni tashkil etgan bo'lsa, 2001 yilga kelib u 39 yoshga qisqardi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Gripp

Asosiy maqola: Arbovirus

Amerika Qizil Xoch a'zolari 1918 yilda ispan grippi qurbonini uydan olib ketishmoqda

Gripp virusi genetik o'zgarishlarga uchraganida, ko'p odamlar yangi shtammga qarshi immunitetga ega bo'lmaydilar va agar sezgir shaxslar populyatsiyasi infektsiya zanjirini saqlab qolish uchun etarlicha yuqori bo'lsa, pandemiya paydo bo'ladi. Genetik o'zgarishlar odatda virusning turli shtammlari hayvonlarni, ayniqsa qushlar va cho'chqalarni birgalikda yuqtirganda sodir bo'ladi. Garchi umurtqali hayvonlarning ko'plab viruslari bir tur bilan cheklangan bo'lsa-da, gripp virusi bundan mustasno. 19-asrning oxirgi pandemiyasi 1899 yilda sodir bo'lgan va 250 000 kishining o'limiga sabab bo'lgan. Evropadagi odamlar. Rossiya yoki Osiyoda paydo bo'lgan virus birinchi bo'lib poezdlar va paroxodlarda odamlar tomonidan tez tarqaldi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1918 yilda virusning yangi shtammi paydo bo'ldi va ispan grippining keyingi pandemiyasi tarixdagi eng dahshatli tabiiy ofatlardan biri bo'ldi. O'lganlar soni juda ko'p edi; butun dunyo bo'ylab 50 ga yaqin million odam infektsiyadan vafot etdi. 550 ming kishi bor edi AQShda kasallikdan kelib chiqqan o'limlar, Birinchi Jahon urushi paytida mamlakatning yo'qotishlari o'n baravar ko'p va 228,000 Buyuk Britaniyada o'lim. Hindistonda 20 milliondan ortiq o'lim bo'lgan, G'arbiy Samoada esa aholining 22 foizi vafot etgan. Gripp bilan kasallanish holatlari har qishda sodir bo'lsa-da, 20-asrda faqat ikkita pandemiya mavjud edi. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

1957 yilda virusning yana bir yangi turi paydo bo'ldi va Osiyo grippi pandemiyasiga sabab bo'ldi; virus 1918 yilgi shtammi kabi xavfli bo'lmasa-da, dunyo bo'ylab bir milliondan ortiq odam vafot etdi. Keyingi pandemiya Gonkong grippi 1968 yilda paydo bo'lganida sodir bo'ldi, bu virusning yangi shtammi 1957 yildagi shtammni almashtirdi. Asosan qariyalarga ta'sir ko'rsatadigan 1968 yildagi pandemiya eng og'ir bo'lgan, ammo AQShda 33,800 kishi halok bo'lgan. Gripp virusining yangi shtammlari ko'pincha Sharqiy Osiyodan kelib chiqadi; Xitoy qishloqlarida o'rdaklar, cho'chqalar va odamlarning yaqin joyda kontsentratsiyasi dunyodagi eng yuqori ko'rsatkichdir. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Eng so'nggi pandemiya 2009 yilda sodir bo'lgan, ammo oxirgi uchtasining hech biri 1918 yilda ko'rilgan vayronagarchilikka olib kelmagan. 1918 yilda paydo bo'lgan grippning shtammi nima uchun bunchalik halokatli bo'lganligi haqidagi savol haligacha javobsiz qolmoqda. jc. nc ncnnx dc sc sc sf wr. wgfnn njxhi ggjkjb js ja ka jan ja jaj jbsjbba ajajb. jabjb nabn. nabn. nab nanbn nnan

Sariq isitma, dang va boshqa arboviruslar

Asosiy maqola: Viral hepatitis

Aedes aegypti inson qoni bilan oziqlanadi

Arboviruslar - qon so'ruvchi hasharotlar orqali odamga va boshqa umurtqali hayvonlarga yuqadigan viruslar. Bu viruslar xilma-xildir; "arbovirus" atamasi - bu "artropodlar tomonidan yuqadigan virus" dan olingan - endi rasmiy taksonomiyada qo'llanilmaydi, chunki virusning ko'plab turlari shu tarzda tarqalishi ma'lum. 500 dan ortiq arboviruslarning turlari, ammo 1930-yillarda faqat uchtasi odamlarda kasallikka olib kelishi ma'lum edi: sariq isitma virusi, dang virusi va Pappatasi isitmasi virusi . Hozirda bunday viruslarning 100 dan ortig'i inson kasalliklarini, shu jumladan ensefalitni keltirib chiqarishi ma'lum.

Sariq isitma flavivirus keltirib chiqaradigan eng mashhur kasallikdir. AQShda oxirgi yirik epidemiya 1905 yilda sodir bo'lgan Panama kanalini qurish paytida minglab ishchilar kasallikdan vafot etdilar. Sariq isitma Afrikada paydo bo'lgan va virus Amerikaga virusni tashuvchi Aedes aegypti chivinini o'z ichiga olgan yuk kemalarida olib kelingan. Afrikada birinchi qayd etilgan epidemiya 1926 yilda G'arbiy Afrikadagi Ganada sodir bo'lgan 1930-yillarda kasallik Braziliyada yana paydo bo'ldi. Amerikalik epidemiolog Fred Soper (1893-1977) odam bo'lmagan xostlarda infektsiyaning silvatik siklining ahamiyatini va odamlarning infektsiyasi bu tsiklni buzgan "o'lik nuqta" ekanligini aniqladi. Garchi sariq isitmaga qarshi emlash hozirgacha ishlab chiqilgan eng muvaffaqiyatli vaktsinalardan biri bo'lsa-da, epidemiyalar davom etmoqda. 1986–91 yillarda Gʻarbiy Afrikada 20 000 dan ortiq odamlar kasallangan, ulardan 4000 kishi vafot etgan.

1930-yillarda AQShda Sent-Luis ensefaliti, sharqiy ot ensefaliti va g'arbiy ot ensefaliti paydo bo'ldi. La Crosse ensefaliti qoʻzgʻatuvchi virus 1960-yillarda topilgan va Gʻarbiy Nil virusi 1999-yilda Nyu-Yorkka kelgan 2010 yil holatiga ko'ra, dang virusi eng keng tarqalgan arbovirus bo'lib, virusning tobora virulent shtammlari Osiyo va Amerika bo'ylab tarqaldi.

Gepatit viruslari

Asosiy maqola: Veterinary virology va Epizootics

Gepatit - qadim zamonlardan beri tan olingan jigar kasalligi. Alomatlar orasida sariqlik, terining, ko'zlarning va tana suyuqliklarining sarg'ayishi kiradi. Ko'p sabablar, shu jumladan viruslar mavjud – ayniqsa gepatit A virusi, firma B virusi va gepatit C virusi . Tarix davomida sariqlik epidemiyasi qayd etilgan, bu asosan urushdagi askarlarga ta'sir qilgan. Bu "kampaniya sariqligi" O'rta asrlarda keng tarqalgan edi. Bu Napoleon qo'shinlari orasida va 19 va 20-asrlarning aksariyat yirik to'qnashuvlari paytida, shu jumladan Amerika fuqarolar urushi paytida sodir bo'lgan, bu erda 40 000 dan ortiq holatlar va 150 ga yaqin o'limlar qayd etilgan. Epidemik sariqlikni keltirib chiqaradigan viruslar 20-asrning o'rtalariga qadar aniqlanmagan. Epidemik sariqlik, gepatit A va qon orqali yuqadigan yuqumli sariqlik, gepatit B nomlari birinchi marta 1947 yilda qo'llanilgan, [6] 1946 yilda nashr etilgandan so'ng, bu ikki kasallik bir-biridan farq qiladi. 1960-yillarda gepatitga olib kelishi mumkin bo'lgan birinchi virus topildi. Bu gepatit B virusi bo'lib, u keltirib chiqaradigan kasallik nomini oldi. Gepatit A virusi 1974 yilda topilgan Gepatit B virusining kashf etilishi va uni aniqlash uchun testlarning ixtiro qilinishi ko'plab tibbiy va ba'zi kosmetik muolajalarni tubdan o'zgartirdi. 1970-yillarning boshida joriy etilgan donorlik qonining skriningi virus tarqalishini keskin kamaytirdi. 1975 yilgacha to'plangan inson qon plazmasi va VIII omilning donalari ko'pincha gepatit B virusining yuqumli darajasini o'z ichiga oladi. 1960-yillarning oxirigacha gipodermik ignalar ko'pincha tibbiyot mutaxassislari tomonidan qayta ishlatilar edi va tatuirovka rassomlarining ignalari infektsiyaning umumiy manbai edi. 1990-yillarning oxirida Evropa va AQShda vena ichiga giyohvand moddalarni iste'mol qiluvchilar tomonidan infektsiyalarning tarqalishini oldini olish uchun igna almashinuv dasturlari tashkil etildi. Bu chora-tadbirlar, shuningdek, OIV va gepatit C virusining keyingi ta'sirini kamaytirishga yordam berdi.

Odam bo'lmagan hayvonlar viruslari

Asosiy maqola: Plant virus

Epizootiya - bu odam bo'lmagan hayvonlar orasida kasallik tarqalishi (epidemiyasi). 20-asrda butun dunyoda hayvonlar, xususan, chorva hayvonlarida virusli kasalliklarning sezilarli epizootiyasi kuzatildi. Viruslar keltirib chiqaradigan ko'plab kasalliklarga oyoq va og'iz kasalligi, qoramollarning teri zararkunandalari, parranda va cho'chqa grippi, cho'chqa isitmasi va qo'ylarning ko'k tili kiradi. 2001 yilda Buyuk Britaniyada oyoq va og'iz kasalligining avj olishi shuni ko'rsatdiki, chorva mollarining virusli kasalliklari ham fermerlar, ham keng jamoatchilik uchun halokatli bo'lishi mumkin.

Birinchi marta 1891 yilda Sharqiy Afrikada paydo bo'lgan qoramol kasalligi bo'lgan qoramol kasalligi Afrika bo'ylab tez tarqaldi. 1892 yilga kelib, Sharqiy Afrikadagi qoramollarning 95 foizi nobud bo'ldi. Bu ocharchilikka olib keldi, bu dehqonlar va ko'chmanchi xalqlarni vayron qildi, ularning ba'zilari butunlay chorvasiga qaram edi. Masai aholisining uchdan ikki qismi halok bo'ldi. Vaziyat ocharchilikdan keyin chechak epidemiyasi tufayli yomonlashdi. 20-asrning dastlabki yillarida teri zararkunandalari Osiyo va Evropaning bir qismida keng tarqalgan edi. Kasallikning tarqalishi asr davomida emlashni o'z ichiga olgan nazorat choralari tufayli barqaror ravishda kamaydi. 1908 yilga kelib, Evropa kasallikdan xalos bo'ldi. Kasallikning avj olishlari Ikkinchi Jahon urushidan keyin sodir bo'ldi, ammo ular tezda nazorat qilindi. Osiyoda kasallikning tarqalishi kuchaydi va 1957 yilda Tailand yordam so'rab murojaat qilishga majbur bo'ldi, chunki ko'plab buyvollar nobud bo'lganligi sababli sholi dalalarini sholi etishtirishga tayyorlab bo'lmaydi. Ural tog'larining g'arbiy qismidagi Rossiya kasallikdan xoli bo'lib qoldi - Lenin kasallikni nazorat qilish bo'yicha bir nechta qonunlarni tasdiqladi - ammo Rossiyaning sharqiy qismidagi qoramollar doimiy ravishda Mo'g'uliston va Xitoyda paydo bo'lgan teri zararkunandalari bilan kasallangan, bu erda tarqalish darajasi yuqori bo'lgan. Hindiston 20-asr davomida janubiy Tamil Nadu va Kerala shtatlarida oʻz oʻrnini saqlab qolgan kasallik tarqalishini nazorat qildi va 1995 yilga kelib kasallikni yoʻq qildi Afrika 1920 va 1980-yillarda ikkita yirik panzootiyadan aziyat chekdi. 1928 yilda Somalida og'ir epidemiya sodir bo'lgan va kasallik 1953 yilgacha mamlakatda keng tarqalgan. 1980-yillarda Tanzaniya va Keniyadagi epidemiyalar 26 dan foydalanish orqali nazorat qilingan. million doza vaktsina va 1997 yilda kasallikning qaytalanishi intensiv emlash kampaniyasi bilan bostirildi. Asrning oxiriga kelib, ko'pgina mamlakatlarda qoraquloq zararkunandalari yo'q qilindi. Efiopiya va Sudanda infektsiyaning bir nechta cho'ntaklari saqlanib qoldi va 1994 yilda Oziq- ovqat va qishloq xo'jaligi tashkiloti (FAO) tomonidan 2010 yilga qadar global yo'q qilish maqsadi bilan Global teri zararkunandalarini yo'q qilish dasturi boshlandi 2011-yil may oyida FAO va Butunjahon hayvonlar salomatligi tashkiloti “erkin aylanib yuruvchi virusli kasallik sifatida teri zararkunandalari dunyodan yo‘q qilinganligini” e’lon qildi.

Oyoq va og'iz kasalligi aftovirüs keltirib chiqaradigan o'ta yuqumli infektsiya bo'lib, poliovirus bilan bir oilada tasniflanadi. Virus Afrikada qadim zamonlardan beri hayvonlarni, asosan tuyoqli hayvonlarni yuqtirgan va ehtimol 19-asrda Amerikaga olib kelingan chorva mollari tomonidan olib kelingan. Og'iz va og'iz kasalligi kamdan-kam hollarda o'limga olib keladi, ammo qo'y va qoramol podalaridagi epidemiyalar tufayli iqtisodiy yo'qotishlar katta bo'lishi mumkin. AQShda kasallikning oxirgi marta paydo bo'lishi 1929 yilda bo'lgan, ammo yaqinda 2001 yilda Buyuk Britaniyada bir nechta yirik epidemiyalar sodir bo'lgan va minglab hayvonlar o'ldirilgan va yoqib yuborilgan.

Gripp viruslarining tabiiy xostlari cho'chqalar va qushlardir, garchi u antik davrdan beri odamlarni yuqtirgan bo'lsa ham. Virus yovvoyi va uy hayvonlarida engil va og'ir epizootiyalarga olib kelishi mumkin. Yovvoyi qushlarning ko'p turlari ko'chib o'tadi va bu grippni butun asrlar davomida qit'alar bo'ylab tarqatdi. Virus ko'p sonli shtammlarga aylandi va shunday qilishda davom etmoqda va doimiy xavf tug'dirmoqda.

21-asrning dastlabki yillarida chorvachilikda viruslar keltirib chiqaradigan epizootiyalar jiddiy oqibatlarga olib kelmoqda. Koʻk til kasalligi, 2007 yilda Frantsiyada qoʻylarda orbivirus keltirib chiqaradigan kasallik O'sha vaqtga qadar kasallik asosan Amerika, Afrika, janubiy Osiyo va Avstraliya shimolida chegaralangan bo'lsa, endi bu O'rta er dengizi atrofida rivojlanayotgan kasallikdir.

O'simlik viruslari

Asosiy maqola: SARS va Coronavirus disease 2019

 

Oq chivinlar ( Trialeurodes vaporariorum ) kassava mozaik virusining vektoridir .

20-asr davomida o'simliklarning ko'plab "eski" kasalliklari viruslar tufayli yuzaga kelganligi aniqlandi. Bunga makkajo'xori chizig'i va kassava mozaik kasalligi kiradi. Odamlarda bo'lgani kabi, o'simliklar yaqin joyda rivojlansa, ularning viruslari ham shunday bo'ladi. Bu katta iqtisodiy yo'qotishlar va insoniy fojialarga olib kelishi mumkin. 1970-yillarda pomidor va bodring (bodring, qovun va qovoq) keng ekilgan Iordaniyada butun dalalar viruslar bilan zararlangan. Xuddi shunday, Kot-d'Ivuarda o'ttiz xil virus dukkaklilar va sabzavotlar kabi ekinlarni yuqtirgan. Keniyada kassava mozaik virusi, makkajo'xori novdasi virusi va yer yong'og'i virusli kasalliklari hosilning 70 foizigacha yo'qolishiga olib keldi. Kassava Sharqiy Afrikada yetishtiriladigan eng ko'p ekin bo'lib, u 200 milliondan ortiq odam uchun asosiy ekin hisoblanadi. U Afrikaga Janubiy Amerikadan keltirilgan va unumdorligi past bo'lgan tuproqlarda yaxshi o'sadi. Kassavaning eng muhim kasalligi o'simliklar o'rtasida oq chivinlar orqali uzatiladigan geminivirus bo'lgan kassava mozaika virusi sabab bo'ladi. Kasallik birinchi marta 1894 yilda qayd etilgan va kasallik 20-asr davomida Sharqiy Afrikada sodir bo'lgan va ko'pincha ocharchilikka olib kelgan.

1920-yillarda AQShning gʻarbiy qismidagi qand lavlagi yetishtiruvchilar oʻz ekinlariga bargdan yuqadigan lavlagi jingalak tepa virusi tomonidan yetkazilgan zarar tufayli katta iqtisodiy zarar koʻrdilar. 1956 yilda Kuba va Venesuelada guruch hosilining 25-50 foizi guruch xoja blanka virusi bilan nobud bo'lgan. 1958 yilda bu Kolumbiyadagi ko'plab guruch maydonlarining yo'qolishiga olib keldi. 1981 yilda epidemiyalar takrorlandi, bu esa 100 foizgacha yo'qotishlarga olib keldi. 1936 yildan 1977 yilgacha Ganada kakao shishishi virusi 162 million kakao daraxtining yo'qolishiga olib keldi va har yili 15 million qo'shimcha daraxtlar yo'qoldi. 1948 yilda AQShning Kanzas shtatida bug'doy jingalak oqadilar (Aceria tulipae) tomonidan tarqaladigan bug'doy chizig'i mozaik virusi bug'doy hosilining etti foizini yo'q qildi. 1950-yillarda papayya ringspot virusi - potivirus - Gavayidagi Oaxuda yakkaxon papayya ekinlarining halokatli yo'qolishiga olib keldi. Solo papayya orolga o'tgan asrda kiritilgan, ammo kasallik 1940-yillarga qadar orolda kuzatilmagan.

Bunday ofatlar inson aralashuvi ekinlarni yangi vektorlar va viruslarga kiritish orqali ekologik o'zgarishlarni keltirib chiqarganda sodir bo'ldi. Kakaoning vatani Janubiy Amerika bo'lib, 19-asr oxirida G'arbiy Afrikaga kiritilgan. 1936 yilda shishgan ildiz kasalligi mahalliy daraxtlardagi go'shtli hasharotlar tomonidan plantatsiyalarga yuborilgan. Yangi yashash joylari o'simlik virusi kasalliklarining tarqalishini qo'zg'atishi mumkin. 1970-yilgacha guruchning sariq rangli lekeli virusi faqat Keniyaning Kisumu tumanida topilgan, ammo Sharqiy Afrikaning katta maydonlarini sug'orish va keng guruch etishtirishdan keyin virus butun Sharqiy Afrikaga tarqaldi. Inson faoliyati mahalliy ekinlarga o'simlik viruslarini kiritdi. Tsitrus tristeza virusi (CTV) Janubiy Amerikaga Afrikadan 1926-1930 yillarda kiritilgan. Shu bilan birga, shira Toxoptera citricidus Osiyodan Janubiy Amerikaga olib kelingan va bu virusning tarqalishini tezlashtirgan. 1950 yilga kelib, Braziliyaning San-Paulu shahrida olti milliondan ortiq sitrus daraxtlari virus tomonidan nobud bo'lgan. CTV va tsitrus daraxtlari, ehtimol, o'zlarining asl mamlakatlarida asrlar davomida birgalikda rivojlangan. CTV ning boshqa hududlarga tarqalishi va uning yangi sitrus navlari bilan o'zaro ta'siri o'simlik kasalliklarining halokatli tarqalishiga olib keldi. Kirish natijasida yuzaga kelgan muammolar tufayli - odamlar tomonidan - o'simlik viruslari bo'yicha, ko'plab mamlakatlarda xavfli o'simlik viruslari yoki ularning hasharotlar vektorlari bo'lishi mumkin bo'lgan har qanday materiallarni import qilish qat'iy nazorat qilinadi.

Rivojlanayotgan viruslar

Even without mutation, it is always possible that some hitherto obscure parasitic organism may escape its accustomed ecological niche and expose the dense populations that have become so conspicuous a feature of the earth to some fresh and perchance devastating mortality. McNeill (1998) p. 293

Rivojlanayotgan viruslar mezbon turni nisbatan yaqinda yuqtirgan viruslardir. Odamlarda ko'plab yangi viruslar boshqa hayvonlardan kelgan. Viruslar boshqa turlarga o'tganda, odamlarda yuzaga keladigan kasalliklar zoonoz yoki zoonoz infektsiyalar deb ataladi.

SARS

Asosiy maqola: West Nile virus

Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlarida (CDC) yaratilgan illyustratsiya koronaviruslar tomonidan ko'rsatilgan ultrastruktura morfologiyasini ochib beradi; virionni o'rab turgan tojning ko'rinishini beruvchi tashqi yuzani bezab turgan boshoqlarga e'tibor bering.

Og'ir o'tkir respirator sindrom (SARS) yangi turdagi koronavirus tufayli yuzaga keladi. Boshqa koronaviruslar odamlarda engil infektsiyalarni keltirib chiqarishi ma'lum edi , shuning uchun ushbu yangi virus shtammining virulentligi va tez tarqalishi tibbiyot mutaxassislari va jamoatchilik qo'rquvini uyg'otdi. Katta pandemiya qo'rquvi amalga oshmadi va 2003 yil iyuliga kelib, 8000 ga yaqin holat va 800 kishining o'limiga sabab bo'lganidan so'ng, epidemiya tugadi. SARS virusining aniq kelib chiqishi ma'lum emas, ammo dalillar uning ko'rshapalaklardan kelganini ko'rsatmoqda.

Tegishli koronavirus 2019-yilning noyabr oyida Xitoyning Uxan shahrida paydo boʻlgan va butun dunyo boʻylab tez tarqaldi. Keyinchalik, og'ir o'tkir respirator sindrom koronavirusi 2 deb nomlangan, virus bilan infektsiyalar 50 yoshgacha bo'lgan sog'lom odamlarda 2% ga yaqin o'lim darajasi bilan pandemiyaga olib keldi, 80 yoshdan oshganlarda, ayniqsa, oldindan mavjud bo'lganlarda 15% gacha. qo'shma kasalliklar. 2022 September holatiga ko'ra, o'lim darajasi SARSdan pastroq, ammo infektsiya yanada yuqumli. Pandemiya ta'sirini kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar qo'rquv va noto'g'ri qarashlar va yuqtirgan odamlarni qoralash tufayli to'sqinlik qildi. Tinchlik davrida xalqaro sayohatlarga misli ko'rilmagan cheklovlar va dunyoning bir qancha yirik shaharlarida komendantlik soati joriy etildi. Ko'pgina mamlakatlar va mintaqalarda karantin, kirish taqiqlari yoki boshqa cheklovlar qo'yilgan. Ushbu chora-tadbirlarning samaradorligi virus butun dunyo bo'ylab tarqalib ketganligi sababli so'roq ostida edi. Hukumatlar pandemiya miqyosiga tayyor emas edilar va butun dunyo bo'ylab virusologiya va epidemiologiya mutaxassislari mavjud test va monitoring tizimlarining samaradorligiga befarq munosabatda bo'lishdi. holatiga ko‘ra, pandemiya <span about="#mwt1056" data-cx="[{&quot;adapted&quot;:true,&quot;partial&quot;:false,&quot;targetExists&quot;:true}]" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;COVID-19 pandemiyasi holatlari&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Andoza:COVID-19 pandemiyasi holatlari&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;conround&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mwBMs" typeof="mw:Transclusion">606</span> dan ortiq odamni keltirib chiqardi holatlar va <span about="#mwt1057" data-cx="[{&quot;adapted&quot;:true,&quot;partial&quot;:false,&quot;targetExists&quot;:true}]" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;COVID-19 pandemiyasi holatlari&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Andoza:COVID-19 pandemiyasi holatlari&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;dround&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mwBM0" typeof="mw:Transclusion">6.5</span><span about="#mwt1057" class="nowrap" data-ve-ignore="true"><span typeof="mw:Entity"> </span></span><span about="#mwt1057" data-ve-ignore="true">million</span> tasdiqlangan o'lim, bu tarixdagi eng halokatli biri qilish.

G'arbiy Nil virusi

Asosiy maqola: Henipavirus

G'arbiy Nil virusi, flavivirus birinchi marta 1937 yilda isitmali ayolning qonida topilganida aniqlangan. Chivinlar va qushlar tomonidan tashiladigan virus 1950-yillarda Shimoliy Afrika va Yaqin Sharqda infektsiyaning tarqalishiga sabab bo'lgan va 1960-yillarda Evropada otlar ham ta'sirlangan. Odamlarda eng katta epidemiya 1974 yilda Janubiy Afrikaning Keyp provinsiyasida sodir bo'lgan va 10 000 kishi kasal bo'lgan. Epidemiya va epizootiyalarning ko'payishi (otlarda) 1996 yilda O'rta er dengizi havzasi atrofida boshlandi va 1999 yilga kelib virus Nyu-York shahriga yetib bordi. O'shandan beri virus AQSh bo'ylab tarqaldi. AQShda chivinlar virusning eng ko'p miqdorini yoz oxirida tashiydi va kasallik bilan kasallanish holatlari iyul o'rtalarida sentyabr oyining boshlarida ortadi. Havo sovuqlashganda, chivinlar nobud bo'ladi va kasallik xavfi kamayadi. Evropada ko'plab epidemiyalar sodir bo'lgan; 2000 yilda Buyuk Britaniyada odamlar, o'lik qushlar, chivinlar va otlarda virusning tarqalishini kuzatish uchun kuzatuv dasturi boshlandi. Virusni olib yurishi mumkin bo'lgan chivin ( Culex modestus ) shimoliy Kent botqoqlarida ko'payadi. Ushbu chivin turi ilgari Buyuk Britaniyada mavjud deb hisoblanmagan, ammo u G'arbiy Nil virusini tashuvchi janubiy Evropada keng tarqalgan.

Nipah virusi

Asosiy maqola: Viral hemorrhagic fever

1997 yilda Malayziya fermerlari va ularning cho'chqalarida respirator kasallik avj oldi. 265 dan ortiq ensefalit holatlari qayd etilgan, ulardan 105 tasi o'limga olib kelgan. Insonning miyasida yangi paramiksovirus topildi; u yashagan qishlog'i sharafiga Nipax virusi deb nomlangan. INFEKTSION mevali ko'rshapalaklarning koloniyasi o'rmonlarni kesish natijasida buzilganidan keyin paydo bo'lgan virus tufayli yuzaga kelgan. Ko'rshapalaklar cho'chqachilik fermasi yaqinidagi daraxtlarga ko'chib o'tishgan va cho'chqalar virusni axlatidan yutgan.

Virusli gemorragik isitma

Asosiy maqola: Viral hemorrhagic fever

Marburg virusi

Bir nechta o'limga olib keladigan virusli patogenlar Filoviridae a'zolaridir. Filoviruslar filamentga o'xshash viruslar bo'lib, ular virusli gemorragik isitmani keltirib chiqaradi va Ebola va Marburg viruslarini o'z ichiga oladi. Marburg virusi 2005 yil aprel oyida Angolada avj olganidan keyin keng tarqalgan matbuot e'tiborini tortdi. 2004 yil oktyabr oyidan boshlab va 2005 yilga qadar 252 ta holat qayd etilgan, shu jumladan 227 o'lim.

G'arbiy Afrikada 2013 yilda boshlangan Ebola virusi epidemiyasi OIV paydo bo'lganidan beri eng halokatli hisoblanadi. Dastlabki epidemiya 2013 yil dekabr oyida Gvineya janubidagi Meliandou qishlog'ida sodir bo'lgan. Birinchi holatlar orasida ikki yoshli bola, uning uch yoshli singlisi, ularning onasi va buvisi bor edi. Buvining oilasi va tarbiyachilari ishtirok etgan dafn marosimidan so‘ng kasallik qo‘shni qishloqlarga ham tarqaldi. 2014 yil mart oyiga kelib, epidemiya mahalliy sog'liqni saqlash rasmiylarining xavotirini uyg'otadigan darajada kuchli bo'lib, bu haqda Gvineya Sog'liqni saqlash vazirligiga xabar berdi. Yil o'rtalarida epidemiya Liberiya va Syerra-Leonega tarqaldi. 2015 yil iyun oyi holatiga ko'ra, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti 27,000 dan ortiq kasallik holatini ma'lum qildi, bu esa 11,000 dan ortiq o'limga olib keldi.

Ebola virusining tabiiy manbai, ehtimol, yarasalardir. Marburg viruslari odamga maymunlar va Lassa isitmasi kalamushlar ( Mastomys natalensis ) orqali yuqadi. Zoonotik infektsiyalar og'ir bo'lishi mumkin, chunki odamlar ko'pincha infektsiyaga tabiiy qarshilik ko'rsatmaydi va viruslar yangi xostga yaxshi moslashganda, ularning virulentligi pasayadi. Ba'zi zoonoz infektsiyalar ko'pincha "o'lik nuqta" bo'lib, birinchi epidemiyadan keyin keyingi infektsiyalar darajasi pasayadi, chunki viruslar odamdan odamga tarqalishda samarali emas.

21-asrning boshlarida rivojlanayotgan mamlakatlarda halokatli epidemiyalar to'g'risida global xabardorlikning o'sishi kuzatildi, bu o'tgan o'n yilliklarda xalqaro sog'liqni saqlash hamjamiyatining e'tiboridan chetda qoldi.

Foydali viruslar

Ser Piter Medavar (1915–1987) virusni “oqsil qoplamasiga oʻralgan yomon xabar” deb taʼriflagan. Bakteriofaglar bundan mustasno, viruslar kasallik va o'lim sababidan boshqa narsa emasligi uchun munosib obro'ga ega edi. Viruslarning ko'pligi va ularning ko'plab ekotizimlarda mavjudligining kashf etilishi zamonaviy virusologlarni biosferadagi rolini qayta ko'rib chiqishga olib keldi.

Yer yuzida 10 ³¹ ga yaqin virus borligi taxmin qilinmoqda. Ularning aksariyati bakteriofaglar, aksariyati okeanlarda. Mikroorganizmlar dengizdagi biomassaning 90 foizdan ortig'ini tashkil qiladi va har kuni viruslar ushbu biomassaning taxminan 20 foizini o'ldirishi va okeanlarda bakteriyalarga qaraganda o'n besh baravar ko'p virus mavjudligi taxmin qilingan. va arxeya . Viruslar ko'pincha boshqa dengiz hayotini o'ldiradigan zararli suv o'tlarini tezda yo'q qilish uchun mas'ul bo'lgan asosiy agentlardir va dengiz ko'k-yashil suvo'tlarining turli xil turlarining ekologik muvozanatini saqlashga yordam beradi va shu bilan kislorod ishlab chiqarish uchun etarli. Yerdagi hayot.

Antibiotiklarning keng doirasiga chidamli bakteriyalar shtammlarining paydo bo'lishi bakterial infektsiyalarni davolashda muammoga aylandi. So'nggi 30 yil ichida antibiotiklarning faqat ikkita yangi klassi ishlab chiqilgan va bakterial infektsiyalarga qarshi kurashishning yangi usullari izlanmoqda. Bakteriofaglar birinchi marta 1920-yillarda bakteriyalarni nazorat qilish uchun ishlatilgan va 1963 yilda sovet olimlari tomonidan katta klinik sinov o'tkazildi Bu ish Sovet Ittifoqidan tashqarida noma'lum bo'lib, sud natijalari 1989 yilda G'arbda chop etilgunga qadar Antibiotiklarga chidamli bakteriyalar keltirib chiqaradigan so'nggi va kuchayib borayotgan muammolar bakteriofaglar va fag terapiyasidan foydalanishga qiziqishni kuchaytirdi.

Inson genomi loyihasi inson genomi bo'ylab tarqalgan ko'plab virusli DNK ketma-ketliklarining mavjudligini aniqladi. Bu ketma-ketliklar inson DNKsining sakkiz foizini tashkil qiladi va inson ajdodlarining qadimgi retrovirus infektsiyalari qoldiqlari kabi ko'rinadi. Ushbu DNK bo'laklari inson DNKsida mustahkam o'rnashgan. Ushbu DNKning aksariyati endi ishlamaydi, ammo bu do'stona viruslarning ba'zilari inson rivojlanishida muhim bo'lgan yangi genlarni olib keldi. Viruslar muhim genlarni o'simliklarga o'tkazdi. Barcha fotosintezning taxminan o'n foizi viruslar tomonidan ko'k-yashil suv o'tlaridan o'simliklarga o'tkazilgan genlar mahsulotidan foydalanadi.

Ma'lumotnomalar

• Baker, R. Epidemic: The past, present and future of the diseases that made us. London: Vision, 2008. ISBN 978-1-905745-08-1. 
• Barker, G. The Agricultural Revolution in Prehistory: Why did Foragers become Farmers?. Oxford: Oxford University Press, 2009. ISBN 978-0-19-955995-4. 
• Barrett, Ron. An unnatural history of emerging infections. Oxford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-960829-4. 
• Barrett, Thomas C. Rinderpest and peste des petits ruminants: virus plagues of large and small ruminants. Amsterdam: Elsevier Academic Press, 2006. ISBN 978-0-12-088385-1. 
• Barry, John M. The great influenza: the epic story of the deadliest plague in history. New York: Penguin Books, 2005. ISBN 978-0-14-303649-4. 
• Berdan, Frances. The Aztecs of central Mexico: an imperial society. Belmont, CA: Thomson Wadsworth, 2005. ISBN 978-0-534-62728-7. 
• Booss, John. To catch a virus. Washington, DC: ASM Press, 2013. ISBN 978-1-55581-507-3. 
• Brunton, Deborah. The politics of vaccination: practice and policy in England, Wales, Ireland, and Scotland, 1800–1874. Rochester, N.Y.: University of Rochester Press, 2008. ISBN 978-1-58046-036-1. 
• Carr, NG. The microbe 1984: Thirty-sixth Symposium of the Society for General Microbiology, held at the University of Warwick, April 1984. Cambridge: Published for the Society for General Microbiology [by] Cambridge University Press, 1984. ISBN 978-0-521-26056-5. 
• Chakraborty, T. Dengue fever and other hemorrhagic viruses (Deadly diseases and epidemics). Chelsea House Publications, 2008. ISBN 978-0-7910-8506-6. 
• Clark, David. Germs, genes & civilization: how epidemics shaped who we are today. FT Press, 2010. ISBN 978-0-13-701996-0. 
• Crawford, Dorothy H. The invisible enemy: a natural history of viruses. Oxford: Oxford University Press, 2000. ISBN 978-0-19-856481-2. 
• Crawford, Dorothy H. Viruses: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press, 2011. ISBN 978-0-19-957485-8. 
• Crawford, Dorothy H. Virus hunt : the search for the origin of HIV. Oxford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-964114-7. 
• Dick, G. Immunisation. London: Update, 1978. ISBN 978-0-906141-03-8. 
• Dobson, Mary J. Disease. Englewood Cliffs, N.J: Quercus, 2008. ISBN 978-1-84724-399-7. 
• Donadoni, Sergio. The Egyptians. Chicago: University of Chicago Press, 1997. ISBN 978-0-226-15556-2. 
• Fenner's veterinary virology, fourth edition Dubovi, EJ: . Boston: Academic Press, 2010. ISBN 978-0-12-375158-4. 
• Elmer, P. The healing arts: health, disease and society in Europe, 1500–1800. Manchester: Manchester University Press, 2004. ISBN 978-0-7190-6734-1. 
• Gilchrist, Roberta. Medieval life. Ipswich: Boydell Press, 2012. ISBN 978-1-84383-722-0. 
• Glynn, Jenifer. The life and death of smallpox. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2004. ISBN 978-0-521-84542-7. 
• Greenwood David. Antimicrobial Drugs, Chronicle of a Twentieth Century Medical Triumph. Oxford University Press, 2008. ISBN 978-0-19-953484-5. 
• Hasegawa, Paul M. Plant biotechnology and agriculture: prospects for the 21st century. Boston: Academic Press, 2011. ISBN 978-0-12-381466-1. 
• Honigsbaum, Mark. The pandemic century : a history of global contagion from the Spanish flu to Covid-19. W.H. Allen, 2020. ISBN 978-0-7535-5828-7. OCLC 1158588299. 
• Howard, Colin. Hepatitis viruses of man. Boston: Academic Press, 1979. ISBN 978-0-12-782150-4. 
• Jenkins, Simon. A short history of England. London: Profile Books Ltd, 2012. ISBN 978-1-84668-463-0. 
• Karlen, Arno. Man and microbes: disease and plagues in history and modern times. New York: Simon & Schuster, 1996. ISBN 978-0-684-82270-9. 
• Kohn, George. Encyclopedia of plague and pestilence. New York, N.Y: Facts on File, 1995. ISBN 978-0-8160-2758-3. 
• Kurstak, E. Applied virology. Boston: Academic Press, 1984. ISBN 978-0-12-429601-5. 
• Lane, Joan. A social history of medicine: health, healing and disease in England, 1750–1950. New York: Routledge, 2001. ISBN 978-0-415-20038-7. 
• Leppard, Keith. Introduction to modern virology. Oxford: Blackwell Publishing Limited, 2007. ISBN 978-1-4051-3645-7. 
• Levins, Richard. Disease in evolution: global changes and emergence of infectious diseases. New York, N.Y: New York Academy of Sciences, 1994. ISBN 978-0-89766-876-7. 
• Desk encyclopedia of general virology Mahy BWJ: . Oxford: Academic Press, 2009. ISBN 978-0-12-375146-1.  (a)
• Desk encyclopedia of human and medical virology Mahy BWJ: . Boston: Academic Press, 2009. ISBN 978-0-12-375147-8.  (b)
• McNeill, WH. Plagues and peoples. New York: Anchor Books, 1998. ISBN 978-0-385-12122-4. 
• Mortimer, Ian. The time traveler's guide to medieval England: a handbook for visitors to the fourteenth century. New York, NY: Touchstone, 2009. ISBN 978-1-4391-1289-2. 
• Mortimer, Ian. The time traveller's guide to Elizabethan England. London: Bodley Head, 2012. ISBN 978-1-84792-114-7. 
• Norton-Griffiths, M. Serengeti, dynamics of an ecosystem. Chicago: University of Chicago Press, 1979. ISBN 978-0-226-76029-2. 
• Oldstone MBA. Viruses, plagues, and history: past, present and future. Oxford: Oxford University Press, USA, 2009. ISBN 978-0-19-532731-1. 
• Oxford, John. Human virology. Oxford University Press, 2016. ISBN 978-0-19-871468-2. OCLC 968152575. 
• Penn, T. Winter King: the dawn of Tudor England. New York: Penguin Books, 2012. ISBN 978-0-14-104053-0. 
• Genomic insights into the biology of algae Piganeau, G: . Academic Press, 2012. ISBN 978-0-12-394411-5. 
• Porter, Roy. Disease, medicine, and society in England, 1550–1860. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1995. ISBN 978-0-521-55791-7. 
• Quammen, David. Ebola: The natural and human history. London: The Bodley Head, 2014. ISBN 9781847923431. 
• Quinn, Tom. Flu: a social history of influenza. London: New Holland Publishers (UK) LTD, 2008. ISBN 978-1-84537-941-4. 
• Reid, Robert. Microbes and men. London: British Broadcasting Corporation, 1974. ISBN 978-0-563-12469-6. 
• Rhodes, John. The end of plagues: the global battle against infectious disease. New York City: Palgrave Macmillan, 2013. ISBN 978-1-137-27852-4. 
• Scott, Robert Pickett. Miracle cures: saints, pilgrimage, and the healing powers of belief. Berkeley: University of California Press, 2010. ISBN 978-0-520-26275-1. 
• Shors, Teri. Understanding viruses: Third edition. Sudbury, Mass: Jones & Bartlett Publishers, 2017. ISBN 978-1284025927. 
• Standford, CB. Planet without apes. Cambridge MA: The Belknap Press of Harvard University, 2012. ISBN 978-0-674-06704-2. 
• Sussman, Max. Topley & Wilson's microbiology and microbial infections. London: Arnold, 1998. ISBN 978-0-340-66316-5. 
• Taylor, Milton W. Viruses and man: a history of interactions. New York City: Springer, 2014. ISBN 978-3319077574. 
• Thresh JM. Plant virus epidemiology. Elsevier Science, 2006 — 89–125 bet. DOI:10.1016/S0065-3527(06)67003-6. ISBN 978-0-08-046637-8. 
• Tucker, Jonathan B. Scourge: the once and future threat of smallpox. New York: Grove Press, 2002. ISBN 978-0-8021-3939-9. 
• Valdiserri, Ronald O. Dawning Answers: How the HIV/AIDS epidemic has helped to strengthen public health. Oxford, UK: Oxford University Press, 2003. ISBN 978-0195147407. 
• Villarreal, Luis P. Viruses and the evolution of life. Washington, D.C: ASM Press, 2005. ISBN 978-1-55581-309-3. 
• Waterhouse L. Rethinking autism: variation and complexity. Academic Press, 2012. ISBN 978-0-12-415961-7. 
• Weeks, Benjamin. AIDS: the biological basis. Sudbury, Mass: Jones & Bartlett Publishers, 2009. ISBN 978-0-7637-6324-4. 
• Wolfe, Nathan. The viral storm. London, England: Penguin Books Ltd, 2012. ISBN 978-0-14-104651-8. 
• Zimmer, Carl. A planet of viruses. Chicago: University of Chicago Press, 2011. ISBN 978-0-226-98335-6. 
• Zuckerman, Larry. The potato: how the humble spud rescued the western world. San Francisco: North Point Press, 1999. ISBN 978-0-86547-578-6. 
• Zuckerman, Arie J. Principles and practice of clinical virology. New York: Wiley, 1987. ISBN 978-0-471-90341-3. 

Bibliografiya

• Baker, R. Epidemic: The past, present and future of the diseases that made us. London: Vision, 2008. ISBN 978-1-905745-08-1. 
• Barker, G. The Agricultural Revolution in Prehistory: Why did Foragers become Farmers?. Oxford: Oxford University Press, 2009. ISBN 978-0-19-955995-4. 
• Barrett, Ron. An unnatural history of emerging infections. Oxford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-960829-4. 
• Barrett, Thomas C. Rinderpest and peste des petits ruminants: virus plagues of large and small ruminants. Amsterdam: Elsevier Academic Press, 2006. ISBN 978-0-12-088385-1. 
• Barry, John M. The great influenza: the epic story of the deadliest plague in history. New York: Penguin Books, 2005. ISBN 978-0-14-303649-4. 
• Berdan, Frances. The Aztecs of central Mexico: an imperial society. Belmont, CA: Thomson Wadsworth, 2005. ISBN 978-0-534-62728-7. 
• Booss, John. To catch a virus. Washington, DC: ASM Press, 2013. ISBN 978-1-55581-507-3. 
• Brunton, Deborah. The politics of vaccination: practice and policy in England, Wales, Ireland, and Scotland, 1800–1874. Rochester, N.Y.: University of Rochester Press, 2008. ISBN 978-1-58046-036-1. 
• Carr, NG. The microbe 1984: Thirty-sixth Symposium of the Society for General Microbiology, held at the University of Warwick, April 1984. Cambridge: Published for the Society for General Microbiology [by] Cambridge University Press, 1984. ISBN 978-0-521-26056-5. 
• Chakraborty, T. Dengue fever and other hemorrhagic viruses (Deadly diseases and epidemics). Chelsea House Publications, 2008. ISBN 978-0-7910-8506-6. 
• Clark, David. Germs, genes & civilization: how epidemics shaped who we are today. FT Press, 2010. ISBN 978-0-13-701996-0. 
• Crawford, Dorothy H. The invisible enemy: a natural history of viruses. Oxford: Oxford University Press, 2000. ISBN 978-0-19-856481-2. 
• Crawford, Dorothy H. Viruses: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press, 2011. ISBN 978-0-19-957485-8. 
• Crawford, Dorothy H. Virus hunt : the search for the origin of HIV. Oxford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-964114-7. 
• Dick, G. Immunisation. London: Update, 1978. ISBN 978-0-906141-03-8. 
• Dobson, Mary J. Disease. Englewood Cliffs, N.J: Quercus, 2008. ISBN 978-1-84724-399-7. 
• Donadoni, Sergio. The Egyptians. Chicago: University of Chicago Press, 1997. ISBN 978-0-226-15556-2. 
• Fenner's veterinary virology, fourth edition Dubovi, EJ: . Boston: Academic Press, 2010. ISBN 978-0-12-375158-4. 
• Elmer, P. The healing arts: health, disease and society in Europe, 1500–1800. Manchester: Manchester University Press, 2004. ISBN 978-0-7190-6734-1. 
• Gilchrist, Roberta. Medieval life. Ipswich: Boydell Press, 2012. ISBN 978-1-84383-722-0. 
• Glynn, Jenifer. The life and death of smallpox. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2004. ISBN 978-0-521-84542-7. 
• Greenwood David. Antimicrobial Drugs, Chronicle of a Twentieth Century Medical Triumph. Oxford University Press, 2008. ISBN 978-0-19-953484-5. 
• Hasegawa, Paul M. Plant biotechnology and agriculture: prospects for the 21st century. Boston: Academic Press, 2011. ISBN 978-0-12-381466-1. 
• Honigsbaum, Mark. The pandemic century : a history of global contagion from the Spanish flu to Covid-19. W.H. Allen, 2020. ISBN 978-0-7535-5828-7. OCLC 1158588299. 
• Howard, Colin. Hepatitis viruses of man. Boston: Academic Press, 1979. ISBN 978-0-12-782150-4. 
• Jenkins, Simon. A short history of England. London: Profile Books Ltd, 2012. ISBN 978-1-84668-463-0. 
• Karlen, Arno. Man and microbes: disease and plagues in history and modern times. New York: Simon & Schuster, 1996. ISBN 978-0-684-82270-9. 
• Kohn, George. Encyclopedia of plague and pestilence. New York, N.Y: Facts on File, 1995. ISBN 978-0-8160-2758-3. 
• Kurstak, E. Applied virology. Boston: Academic Press, 1984. ISBN 978-0-12-429601-5. 
• Lane, Joan. A social history of medicine: health, healing and disease in England, 1750–1950. New York: Routledge, 2001. ISBN 978-0-415-20038-7. 
• Leppard, Keith. Introduction to modern virology. Oxford: Blackwell Publishing Limited, 2007. ISBN 978-1-4051-3645-7. 
• Levins, Richard. Disease in evolution: global changes and emergence of infectious diseases. New York, N.Y: New York Academy of Sciences, 1994. ISBN 978-0-89766-876-7. 
• Desk encyclopedia of general virology Mahy BWJ: . Oxford: Academic Press, 2009. ISBN 978-0-12-375146-1.  (a)
• Desk encyclopedia of human and medical virology Mahy BWJ: . Boston: Academic Press, 2009. ISBN 978-0-12-375147-8.  (b)
• McNeill, WH. Plagues and peoples. New York: Anchor Books, 1998. ISBN 978-0-385-12122-4. 
• Mortimer, Ian. The time traveler's guide to medieval England: a handbook for visitors to the fourteenth century. New York, NY: Touchstone, 2009. ISBN 978-1-4391-1289-2. 
• Mortimer, Ian. The time traveller's guide to Elizabethan England. London: Bodley Head, 2012. ISBN 978-1-84792-114-7. 
• Norton-Griffiths, M. Serengeti, dynamics of an ecosystem. Chicago: University of Chicago Press, 1979. ISBN 978-0-226-76029-2. 
• Oldstone MBA. Viruses, plagues, and history: past, present and future. Oxford: Oxford University Press, USA, 2009. ISBN 978-0-19-532731-1. 
• Oxford, John. Human virology. Oxford University Press, 2016. ISBN 978-0-19-871468-2. OCLC 968152575. 
• Penn, T. Winter King: the dawn of Tudor England. New York: Penguin Books, 2012. ISBN 978-0-14-104053-0. 
• Genomic insights into the biology of algae Piganeau, G: . Academic Press, 2012. ISBN 978-0-12-394411-5. 
• Porter, Roy. Disease, medicine, and society in England, 1550–1860. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1995. ISBN 978-0-521-55791-7. 
• Quammen, David. Ebola: The natural and human history. London: The Bodley Head, 2014. ISBN 9781847923431. 
• Quinn, Tom. Flu: a social history of influenza. London: New Holland Publishers (UK) LTD, 2008. ISBN 978-1-84537-941-4. 
• Reid, Robert. Microbes and men. London: British Broadcasting Corporation, 1974. ISBN 978-0-563-12469-6. 
• Rhodes, John. The end of plagues: the global battle against infectious disease. New York City: Palgrave Macmillan, 2013. ISBN 978-1-137-27852-4. 
• Scott, Robert Pickett. Miracle cures: saints, pilgrimage, and the healing powers of belief. Berkeley: University of California Press, 2010. ISBN 978-0-520-26275-1. 
• Shors, Teri. Understanding viruses: Third edition. Sudbury, Mass: Jones & Bartlett Publishers, 2017. ISBN 978-1284025927. 
• Standford, CB. Planet without apes. Cambridge MA: The Belknap Press of Harvard University, 2012. ISBN 978-0-674-06704-2. 
• Sussman, Max. Topley & Wilson's microbiology and microbial infections. London: Arnold, 1998. ISBN 978-0-340-66316-5. 
• Taylor, Milton W. Viruses and man: a history of interactions. New York City: Springer, 2014. ISBN 978-3319077574. 
• Thresh JM. Plant virus epidemiology. Elsevier Science, 2006 — 89–125 bet. DOI:10.1016/S0065-3527(06)67003-6. ISBN 978-0-08-046637-8. 
• Tucker, Jonathan B. Scourge: the once and future threat of smallpox. New York: Grove Press, 2002. ISBN 978-0-8021-3939-9. 
• Valdiserri, Ronald O. Dawning Answers: How the HIV/AIDS epidemic has helped to strengthen public health. Oxford, UK: Oxford University Press, 2003. ISBN 978-0195147407. 
• Villarreal, Luis P. Viruses and the evolution of life. Washington, D.C: ASM Press, 2005. ISBN 978-1-55581-309-3. 
• Waterhouse L. Rethinking autism: variation and complexity. Academic Press, 2012. ISBN 978-0-12-415961-7. 
• Weeks, Benjamin. AIDS: the biological basis. Sudbury, Mass: Jones & Bartlett Publishers, 2009. ISBN 978-0-7637-6324-4. 
• Wolfe, Nathan. The viral storm. London, England: Penguin Books Ltd, 2012. ISBN 978-0-14-104651-8. 
• Zimmer, Carl. A planet of viruses. Chicago: University of Chicago Press, 2011. ISBN 978-0-226-98335-6. 
• Zuckerman, Larry. The potato: how the humble spud rescued the western world. San Francisco: North Point Press, 1999. ISBN 978-0-86547-578-6. 
• Zuckerman, Arie J. Principles and practice of clinical virology. New York: Wiley, 1987. ISBN 978-0-471-90341-3.