Yaponiya — Saudiya Arabistoni munosabatlari
Yaponiya — Saudiya Arabistoni munosabatlari (arabcha: العلاقات السعودية اليابانية, yaponcha: 日本とサウジアラビアの関係) Saudiya Arabistoni va Yaponiya oʻrtasidagi tashqi aloqalardir. Ikki xalq oʻrtasida rasmiy aloqalar 1955-yilda oʻrnatilgan[1].
Oʻshandan beri Yaponiya dunyodagi uchinchi yirik iqtisodiyot, shuningdek, ikkita muqaddas shahar joylashgan va dunyodagi eng yirik neft ishlab chiqaruvchisi boʻlgan Saudiya Arabistoni oʻzaro manfaatlar asosida hamkorlikni rivojlantirdilar. 2015-yilda Yaponiya Saudiya Arabistonining uchinchi yirik savdo hamkoriga aylandi. Yaponiya 45,4 milliard dollarlik neft mahsulotlarini import qildi va 7,5 milliard dollarlik tayyor mahsulot eksport qildi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XX asrning birinchi yarmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ikki davlat oʻrtasidagi birinchi rasmiy aloqalar 1938-yilda Saudiya Arabistonining Buyuk Britaniyadagi elchisi Hofiz Vahba Tokio masjidi ochilishida ishtirok etish uchun Yaponiya imperiyasiga tashrif buyurganida sodir boʻlgan. Keyingi yili Yaponiyaning Misrdagi elchisi Yokoyama Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi va Saudiya Arabistoni podshosi Ibn Saud bilan Ar-Riyodda uchrashdi.
Keyingi yillarda ikkala monarx ham zaif aloqalarni saqlab qoldi; ammo, 1941-yil dekabr oyida Yaponiyaning Pearl-Harborga hujumi Yaponiya-AQSh munosabatlarini urush yoqasiga kelib qoldi. Eksa kuchlari va Saudiya Arabistoni Qirolligi oʻrtasidagi munosabatlarning buzilishiga olib keldi. Nihoyat, 1945-yil mart oyida qirollik Yaponiya va fashistlar Germaniyasiga urush eʼlon qildi[3]. Falokatli urush natijasida Yaponiya uch million kishini va uning barcha xorij hududlarini, xususan, Koreya yarim oroli, Tayvan, Manjuriya, Janubiy dengiz mandati, Saxalinning janubiy qismi va barcha Kuril orollarini yoʻqotdi.
XX asrning ikkinchi yarmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1953-yilda Yaponiya hukumati oʻzining birinchi delegatsiyasini Buyuk Britaniyaga iqtisodiy yubordi va 1955-yilda Yaponiya — Saudiya Arabistoni mamlakat oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatilishi bilan yakunlangan jarayonni tezlashtirdi va ikki mamlakat oʻrtasidagi iqtisodiy aloqalarni 1957-yilda muhim bosqichga koʻtardi. Yaponlarga Qirollikda neft qidirish uchun imtiyoz huquqi berildi. Bu Yaponiyaning Arabiston neft kompaniyasiga qiziqishiga sabab boʻldi.
Saudiya qirolining Yaponiyaga birinchi tashrifi 1960-yilda, Sulton bin Abdulaziz transport va aloqa vaziri sifatida mamlakatga tashrif buyurganida sodir boʻlgan[4].
1971-yilda qirol Faysal bin Abdulazizning Tokioga tashrifi ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamladi va Saudiya-Yaponiya munosabatlari tarixidagi eng muhim bosqichni boshlab berdi, bunda ikki davlat rasmiylarining koʻplab oʻzaro tashriflari kuzatildi[5]. Shundan soʻng Saudiya qirollik oilasi va Yaponiya imperator oilasi oʻrtasidagi aloqalar ularning takroriy tashriflari orqali mustahkamlandi.
1981-yilda imperator Hirohito davrida valiahd shahzoda va malika boʻlgan Akihito va Michiko xonim er-xotin Saudiya Arabistoniga tashrif buyurishdi[6].
Ikki muqaddas masjid homiysi nomidan qirol Fahd ibn Abdul Aziz oʻgʻli qirollik shahzoda Navvof bin Abdulaziz 1990-yildagi valiahd farmonlari va 1994-yilda Yaponiyaga qirollikka tashrifi chogʻida yana ota-onasi bilan ishtirok etdi.
1997-yilda Ryutaro Hashimoto oʻsha paytda Yaponiya Bosh vaziri sifatida Qirol Fahd bin Abdul Aziz qirolligi taklifiga binoan tashrif buyurdi.
1998-yil oktabr oyida Saudiya Arabistoni Qiroli Abdulloh ibn Abdul Aziz Yaponiya Bosh vaziri Keyzo Obuchi bilan hamkorlik kun tartibini imzoladi. Oʻsha yilning aprel oyida Ar-Riyod viloyati amiri va keyinchalik qirol shahzoda Salmon bin Abdulaziz Yaponiyaga tashrif buyurishdi.
XXI asrning birinchi yarmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2001-yilda Yaponiya tashqi ishlar vaziri Yoxey Kono Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi. Kono valiahd shahzoda Abdulla bin Abdul-Aziz bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlikni yanada kengaytirish maqsadida mintaqaning ichimlik suviga boʻlgan ehtiyojini qondirish rejasini muhokama qildi[7]. Tashabbuslar uchta yoʻnalishda eʼlon qilindi: Islom va noislom dunyolari oʻrtasidagi muloqotni rivojlantirish, suv resurslarini rivojlantirish va keng koʻlamli siyosiy muloqot.
Yaponiya Saudiya Arabistonining uchinchi yirik savdo hamkoridir[2]. 2000-yil oxiriga kelib Yaponiya mamlakatga uch milliard AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritdi[7].
2017-yil mart oyida qirol Salmon bin Abdulaziz Yaponiyaga tashrif buyurdi va Tokioda Yaponiya Bosh vaziri Shinzo Abe bilan uchrashdi. Tokioda ikki davlat rahbarlari fikr almashishdi va xalqaro xavfsizlik hamda Saudiya-Yaponiya Vision 2030 ikki tomonlama hamkorlik dasturini muhokama qilishdi[8]. Shundan soʻng Saudiya-Yaponiya Vision 2030 rejasi eʼlon qilindi va chop etildi[1].
2020-yil yanvar oyida Bosh vazir Shinzo Abe Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasi Muhammad bin Salmon bilan Saudiya Arabistonining Al-Ula shahrida uchrashdi. Yaponiya Fors koʻrfazi inqirozidan keyin Ummon koʻrfazi va Arab dengiziga kemalarini himoya qilish uchun harbiy kemalar va samolyotlarni oʻz ichiga olgan dengiz oʻzini-oʻzi mudofaa kuchlarini (MSDF) yuborish toʻgʻrisida qaror qabul qildi[9].
Iqtisodiy aloqalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qirollik va Yaponiya oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatlar qirollikning eng muhim savdo sheriklari roʻyxatida 2003-yilda 52,394 million Saudiya riali eksporti va 91,341 million import bilan ikkinchi oʻrinni egalladi.
Saudiya-Yaponiya qoʻshma loyihalari boʻyicha Qirollikda 74 ta loyiha, shu jumladan 41 ta sanoat loyihasi va (33) nosanoat loyihalari tuzishga kelishilgan. Loyihalar uchum 67,45622 mln kapital ajratilgan.
Ikki davlat oʻrtasida 1975-yildan boshlab iqtisodiy va texnik hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim imzolangan boʻlib, unda ikki davlat oʻrtasidagi kelishuv shartlarining bajarilishini nazorat qilish uchun Saudiya-Yaponiya qoʻshma qoʻmitasi tashkil etilishi ham nazarda tutilgan.
Qirol Abdulloh ibn Abdulazizning taxtga oʻtirgan paytdagi Yaponiyaga tashrifi ikki davlat oʻrtasidagi aloqalar tarixidagi eng muhim bosqichlardan biri boʻlgan.
Yaponiya Saudiya Arabistoni ishbilarmonlari delegatsiyasiga Yaponiyaga tashrif buyurishni rejalashtirgan edi, bunda qirollikning eksport salohiyati va jalb qilingan loyihalarni sarmoya qilish hamda yaratish imkoniyatlari, bu borada mavjud imtiyozlar va imkoniyatlarni aniqlash va ularni import hajmini oshirishga chaqirishdi. 2000-yilda Yaponiya bilan tovar va xizmatlar bozorlarini ochish boʻyicha ikki tomonlama shartnoma imzolangan.
Yaponiya Saudiya Arabistonining eng muhim hamkorlaridan biri hisoblanib, umumiy savdo hajmi 39 milliard dollarni tashkil etadi. 2019-yilda Saudiya Arabistoni va Yaponiya bir qator strategik yoʻnalishlar, jumladan, taʼlim va ishlab chiqarish sohalarida loyihalarni amalga oshirishga qaratilgan bir qator bitimlarni imzoladi[10]. Oʻsha yili Tokioda „Saudiya-Yaponiya Vision 2030 Biznes Forumi“ deb nomlangan forum boʻlib oʻtdi. Forumning asosiy maqsadi ikki davlat oʻrtasidagi ishbilarmonlik aloqalarini rivojlantirishdan iborat[10].
Sport
[tahrir | manbasini tahrirlash]Futbol
[tahrir | manbasini tahrirlash]2002-yilda Saudiya Arabistoni terma jamoasi FIFA Jahon chempionati uchun 1-iyunda Sapporoda Germaniya termasiga, 6-iyunda Sayamada Kamerun termasiga va 11-iyunda Yokogamada Irlandiya termasiga qarshi oʻynadi[11]. Uchala shahar ham Yaponiyada joylashgan.
Karate: Yaponiya elchisi kubogi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2012-yil 3-may kuni Yaponiyaning Saudiya Arabistonidagi elchixonasi va Saudiya Arabistonidagi Karate federatsiyasi hamkorligida karate boʻyicha „Yaponiya elchisi kubogi“ boʻlib oʻtdi. Gʻoliblarga kubok va medallar Yaponiyaning Saudiya Arabistoni Podshohligidagi elchisi janob Shigeru Endo tomonidan topshirildi. Saudiya Arabistoni karate federatsiyasi vitse-prezidenti janob Ibrohim Abdulrahmon, Saudiya Arabistoni karate federatsiyasi Bosh kotibi janob Humud bin Saud va koʻplab saudiyaliklar ishtirok etgan ushbu chempionat Yaponiya va Saudiya Arabistoni oʻrtasidagi sport almashinuvini rivojlantirishga xizmat qildi[12].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Saudi-Japan Vision 2030 (Wayback Machine saytida 12-iyul 2019-yil sanasida arxivlangan) — March 2017
- ↑ 2,0 2,1 A solid foundation in Japan for strengthening friendships | Saudi Arabian Oil Co. (Wayback Machine saytida 11-iyun 2017-yil sanasida arxivlangan) — September 15, 2016
- ↑ Alan Axelrod, Jack A. Kingston „Encyclopedia of World War II“ p.269
- ↑ Trad. „HRH Crown Prince's Visit Opens New Chapter“. Saudi Embassy (6-aprel 2006-yil). 2011-yil 25-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ King Faisal’s Visit to Japan | Islam In Japan Media — September 23, 2016
- ↑ Geoffrey Kemp "The East Moves West: India, China, and Asiaʼs Growing Presence in the Middle East, " p.124, Brookings Institution Press, 2012
- ↑ 7,0 7,1 „Japanese Foreign Minister in Riyadh“. BBC World Service newsroom (14-yanvar 2001-yil).
- ↑ Japan-Saudi Arabia Summit Meeting ｜ Ministry of Foreign Affairs of Japan — March 13, 2017
- ↑ „Saudi crown prince 'fully supports' Japan MSDF mission in Middle East“. The Japanese Times (13-yanvar 2020-yil). 2020-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
- ↑ 10,0 10,1 „High-level investment forum aims to further boost business between Saudi Arabia and Japan“ (inglizcha). Arab News (18-iyun 2019-yil). Qaraldi: 30-iyun 2019-yil.
- ↑ World Cup 2002 — Match Details
- ↑ „Embassy's Highlights 2012“. Embassy of Japan in Saudi Arabia. 2022-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2021-yil.