Xaktivizm

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Internet olamida xaktivizm (hack va aktivizm soʻzlari portmantosi) atamasi siyosiy kun tartibini yoki ijtimoiy oʻzgarishlarni ilgari surish maqsadida xakerlik kabi kompyuterga asoslangan usullardan foydalanish orqali sodir etiladigan fuqarolar boʻysunmasligi koʻrinishlaridan biridir[1]. „xakerlik madaniyati“ va „xakerlik etikasi“ atamalari chuqur ildizga ega boʻlib, uning maqsadlari koʻpincha so'z erkinligi, inson huquqlari yoki axborot erkinligi kabi xarakatlar bilan chambarchas bogʻliqdir[2].

Xaktivistik faoliyat koʻplab siyosiy gʻoyalar va muammolarni qamrab oladi. Freenet — senzuraga chidamli aloqa uchun tengdoshlar platformasi — siyosiy fikr va soʻz erkinligini kodli shaklga aylantirishning yorqin namunasidir. xaktivizm shakli Anonymous va WikiLeaks kabi aktiv xakerlik tarmoqlari orqali yoki umumiy maqsadlar sari hamkorlikda faoliyat yurituvchi jamiyatlar tashabbusi orqali amalga oshirilishi mumkin[3].

Anarxist xakerlar

„Xaktivizm“ bir nechta maʼnoga ega boʻlgan munozarali atamadir. Bu soʻz, aslida, dasturiy koʻnikmalarni tanqidiy fikrlash bilan birlashtirib, ijtimoiy oʻzgarishlarga qaratilgan, elektron, toʻgʻridan-toʻgʻri harakatni tavsiflash uchun yaratilgan. Biroq, xakerlik baʼzan kiber jinoyatni anglatishi mumkin boʻlganidek, xaktivizm ham texnik, iqtisodiy va siyosiy platforma sifatida zararli, buzgʻunchi va Internet xavfsizligiga putur yetkazuvchi faollikni anglatish uchun ishlatilishi ham mumkin.

Amerika Qoʻshma Shtatlarining 2020—2022-yillarga moʻljallangan razvedka strategiyasiga koʻra, davlat dushmanlari va transmilliy jinoiy tashkilotlardan tashqari, „hacktivistlar, leaktivistlar va jamoatchilikni oshkor qiluvchi tashkilotlar kabi gʻoyaviy maqsadli tuzilmalar ham katta xavf tugʻdiradi“[4][5].

Kelib chiqishi va taʼriflari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yozuvchi Jason Sack, ilk marta, 1995-yilda New Media rassomi Shu Lea Cheangning Fresh Kill filmini kontseptsiyalashda haktivizm atamasini ishlatgan[6]. Biroq, bu atama koʻpincha oʻlik sigirga sigʻinish tashkiloti (Cult of the Dead Cow (cDc)) aʼzosi „Omega“ga tegishli boʻlib, ushbu atama 1996-yilda guruhga elektron pochta orqali yuborilgan[7][8]. Uning ildiz soʻzlarining maʼnolari xilma-xilligi sababli, haktivizmning taʼrifi noaniq va u qamrab olgan faoliyat turlari va maqsadlari boʻyicha jiddiy kelishmovchiliklar mavjud. Baʼzi taʼriflar kiberterrorizm aktlarini oʻz ichiga oladi, boshqalari esa ijtimoiy oʻzgarishlarni amalga oshirish uchun texnologik xakerlikdan foydalanishni yana bir bor tasdiqlaydi[9].

Shakllar va usullar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzini „haktivistlar“ deb eʼlon qilganlar koʻpincha anonim, baʼzida guruh boʻlib ishlaydilar. Baʼzida esa pop-madaniyatda jamoatchilik olqishi va eʼtiborini qozongan kiberaktivlik soyaboni ostidada yagona yetakchi boshchiligida bir nechta kiber-shaxslar bilan „yolgʻiz boʻri“ sifatida oʻzining ishini bajaradi[10]. xakerlar odatda apolitik ideallar ostida faoliyat yuritadilar. Jamiyat tomonidan tekshirilmasdan turib, cheklanmagan gʻoyalar yoki suiisteʼmolliklar amalga oshirilayotganligini bildiradilar va ular anonim identifikatsiya ostida, omma oldida, vakil sifatida oʻzlarini namoyon qiladilar. Ular uchun ushbu kiberaktivlik faoliyati hamjamiyatda kuch va faxr tuygʻusini beradi. .

Oʻz operatsiyalarini amalga oshirish uchun xakerlar yangi vositalarni yaratishi, yoki Internetda osongina mavjud boʻlgan turli xil dasturiy vositalarni birlashtirish yoki ulardan foydalanishi mumkin. Haktivistik faoliyatning bir toifasi boshqalarning onlayn siyosiy motivli harakatlarni amalga oshirish imkoniyatini oshirishni oʻz ichiga oladi .

Xaktivizmga qarshi kurash repertuariga quyidagilar kiradi:

  1. Kod: Dasturiy taʼminot va veb-saytlar siyosiy maqsadlarga erishishi mumkin. Masalan, PGP shifrlash dasturi aloqa xavfsizligini taʼminlash uchun ishlatilishi mumkin; PGP muallifi Fil Zimmermann buni birinchi navbatda tinchlik harakatiga tarqatganini aytib oʻtadi[11]. Jim Uorrenning taʼkidlashicha, PGPning keng tarqalishi senatorlar Bayden va DeKonsini mualliflik qilgan Senatning 266-sonli qonun loyihasiga javoban boʻlib, unda „…aloqa tizimlari hukumatga ovoz, maʼlumotlar va boshqa aloqalarning oddiy matn mazmunini olish imkonini beradi…“[12], WikiLeaks siyosiy motivli veb-saytga misol boʻla oladi: u „hukumatlarni ochiqlikni saqlashini taʼminlashga“ intiladi[13].
  2. Koʻzgu sayt: Veb-saytlarni aks ettirish veb-saytlardagi turli tsenzura bloklarini chetlab oʻtish uchun aylanib oʻtish vositasi sifatida ishlatiladi. Ushbu usul tsenzuralangan veb-sayt tarkibini nusxalaydi va uni tsenzuradan oʻtmagan boshqa domenlar va sub-domenlarda tarqatadi[14]. Hujjatlarni aks ettirish, veb-saytlarni aks ettirishga oʻxshash, turli hujjatlar va boshqa ishlarni zaxiralashga qaratilgan texnikadir. RECAP — bu „AQSh sud amaliyotini ozod qilish“ va uni onlayn rejimda ochiq qilish maqsadida yozilgan dasturiy taʼminot. Dasturiy taʼminot loyihasi taqsimlangan hujjatlarni yigʻish va arxivlash shaklini oladi[15]. Ulkan aks ettirish loyihalari orasida Internet arxivi va Wikisource kabi tashabbuslar mavjud.
  3. Anonimlik: Anonimlikning yuqori darajasini saqlab qolish uchun bepul va/yoki bir martalik elektron pochta hisoblari, IP maskalari va blog dasturlari kabi turli veb-vositalardan foydalanadigan inson huquqlari muammolari, hukumat zulmi va boshqalar haqida keng auditoriyaga chiqish usuli[16].
  4. Doxing: shaxsiy va/yoki maxfiy hujjatlar va yozuvlarni buzib kirish va ommaga oshkor qilish amaliyoti. Hacktivistlar buni ishonchli shaffoflikning bir shakli deb bilishadi, ekspertlar esa buni taʼqib qilish deb daʼvo qilishadi[17].
  5. Xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlari : Odatda DoS hujumlari deb ataladigan bu hujumlar xakerlar odatda elektron pochta qoʻshimchalari yoki veb-sayt havolalari orqali uzatiladigan zararli dasturlarning bajariladigan fayllari orqali nazorat qiladigan shaxsiy va umumiy kompyuterlarning katta massivlaridan foydalanadi. Nazoratni oʻz qoʻliga olgandan soʻng, bu kompyuterlar zombilar toʻdasi kabi harakat qilib, oʻz tarmoq trafigini bitta veb-saytga, serverlarni haddan tashqari yuklash va veb-saytni oflayn qilish niyatida yoʻnaltiradi[17].
  6. Virtual sit-in : DoS hujumlariga oʻxshash, lekin dasturiy taʼminot emas, balki shaxslar tomonidan amalga oshiriladi, koʻp sonli namoyishchilar maqsadli veb-saytga tashrif buyurishadi va saytni sekinlashtirish yoki oflayn rejimga oʻtkazish uchun tarmoq trafigini toʻldirish uchun sahifalarni tezda yuklaydilar[18].
  7. Veb-saytni buzish: Xakerlar maʼlum bir veb-sahifani oʻz sahifasiga almashtirish uchun, odatda, maʼlum bir xabarni etkazish uchun veb-serverga kirib boradilar[18][19].
  8. Veb-saytni qayta yoʻnaltirish : Bu usul server ichidagi veb-sayt manzilini oʻzgartirishni oʻz ichiga oladi, shuning uchun saytga tashrif buyuruvchilar odatda asl saytni qoralash uchun jinoyatchi tomonidan yaratilgan saytga yoʻnaltiriladi[18].
  9. Geo-bombing : Internet foydalanuvchilari YouTube videolarini tahrirlashda videoning joylashuvini Google Earth dasturida koʻrish uchun geo-teg qoʻshadigan usul[20].
  10. Protestware: Ijtimoiy sabab yoki norozilikni targʻib qilish uchun zararli dasturlardan foydalanish[21]. Protestware xabarni tarqatish uchun loyihaning boshqaruvchisi tomonidan oʻz-oʻzidan amalga oshiriladi; koʻpincha buzuvchi tarzda. Bu atama Rossiya-Ukraina urushi davrida npm ekotizimiga tinchlik urushi taʼminot zanjiri hujumidan keyin ommalashgan[22].

Munozara[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu atamani kim ishlatayotganiga qarab, haktivizm siyosiy sabablarga koʻra: texnologik xakerlik, anarxik fuqarolik itoatsizligining konstruktiv shakli yoki aniqlanmagan tizimga qarshi ishora boʻlishi mumkin[23]. Bu antikapitalistik yoki siyosiy norozilikni bildirishi mumkin. Ushbu harakatlar esa spamga qarshi faollar, xavfsizlik boʻyicha ekspertlar yoki ochiq manba himoyachilariga ishora qilishi mumkin[24].

Baʼzilar  oʻzlarini xakerlar deb taʼriflaganlar, siyosiy sabablarga koʻra veb-saytlarni buzishga kirishgan, masalan, hukumatlar va ularning mafkurasiga qarshi boʻlganlarning veb-saytlariga hujum qilish va buzish[25]. Boshqalar, masalan, Oxblood Ruffin (Oʻlik sigirlar kulti va Hacktivismoning " tashqi ishlar vaziri ") internetni buzish yoki xizmat koʻrsatishdan bosh tortish hujumlarini oʻz ichiga olgan haktivizm taʼriflariga keskin qarshi chiqdilar[26].

Xaktivizm oʻzining anonimligi tufayli koʻpincha soyali deb qaraladi, odatda chekka guruhlar va jamiyatning chekka aʼzolarining ishi bilan bogʻliq[10]. xakerlar tomonidan amalga oshirilgan ijtimoiy media hujumlari uchun javobgar tomonlarning yoʻqligi korporativ va federal xavfsizlik choralariga ham, ham oflayn rejimda taʼsir koʻrsatadi[17].

Anonymous tomonidan bir nechta saytlarga xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlaridan soʻng, WikiLeaksning aniq bostirilishi uchun javob tariqasida, EFF asoschisi Jon Perri Barlou shunday deydi: „Men kimga tegishli boʻlishidan qatʼiy nazar, soʻz erkinligini qoʻllab-quvvatlayman, shuning uchun men DDoS hujumlariga qarshiman“[27]. Boshqa tomondan, koʻplab xakerlarning advokati Jey Leidermanning taʼkidlashicha, DDoS vaqt, joy va uslubda oqilona cheklangan vaziyatlarda norozilik nutqining qonuniy shakli boʻlishi mumkin[28].

Mashhur xakerlik voqealari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 1990-yillarning oxirida Gonkong sargʻishlari Xitoy fuqarolariga Xitoy kompyuter tarmoqlarini nishonga olish orqali bloklangan veb-saytlarga kirishga yordam berishadi[29]. Guruh Xitoy internet tizimida, xususan, sunʼiy yoʻldosh aloqasi sohasida teshiklarni aniqladi. Guruh rahbari Blondi Vong ham Xitoy bilan hamkorlik qilayotgan Amerika korxonalariga hujum qilish rejalarini tasvirlab beradi[30].
  • 1996-yilda Qoʻshma Shtatlar Adliya vazirligining bosh sahifasining nomi „Adolatsizlik departamenti“ deb oʻzgartirildi. Aloqa toʻgʻrisidagi qonunga norozilik bildirish uchun bosh sahifaga pornografik tasvirlar ham qoʻshiladi[31].
  • 1998-yilda Elektron bezovtalik teatri aʼzolari Chiapasdagi Zapatista isyonchilarini qoʻllab-quvvatlash uchun foydalanuvchilarga DDoS hujumlarida (yoki ular elektron fuqarolik itoatsizligi deb ataladigan) ishtirok etishga imkon beruvchi FloodNet veb-vositasini yaratadilar[32].
  • 1998-yil dekabr oyida AQShda Legion of Underground deb nomlangan xakerlar guruhi paydo boʻldi. Ular Iroq va Xitoyga qarshi kiberurush eʼlon qildilar va mamlakatlarning inson huquqlarini poymol qilishlariga javoban internetga kirishni oʻchirib qoʻyishni rejalashtiradilar[33]. Qarama-qarshi xakerlar Legions of Underground kompaniyasining bu harakatini tanqid qilib, internet tizimlarini yopish orqali xakerlar guruhi maʼlumotlarga erkin kirishni taʼminlashga hech qanday taʼsir koʻrsatmasligini aytishdi[34].
  • 2001-yil iyul oyida oʻlik sigirga sigʻinish sektasi boʻlgan Hacktivismo —"Hacktivismo deklaratsiyasi" ni chiqardi. Bu hacktivizmda ishtirok etuvchilar uchun axloq kodeksi boʻlib xizmat qildi va xakerlar hamjamiyatining „Internetga davlat tomonidan homiylik qilinadigan tsenzurani“ toʻxtatish, shuningdek, undagilarning „fikr va soʻz erkinligi“ huquqlarini tasdiqlash maqsadlarini eʼlon qiladi[35].
  • 2009-yilgi Eron saylovlaridagi norozilik namoyishlari paytida Anonim Eronga va Erondan maʼlumot tarqatishda Anonim Eron veb-saytini yaratishda rol oʻynaydi[36]. Ular Eron hukumatiga videomanifest ham chiqaradilar.
  • Google SayNow va Twitter muhandislari bilan 2011-yilgi norozilik namoyishlari chogʻida hukumat ruxsat bergan Internetni oʻchirib qoʻyishga javoban Misr xalqini aloqa bilan taʼminlash uchun ishlagan. Natijada, Speak To Tweet xizmati paydo boʻldi, unda telefon orqali qoldirilgan ovozli pochta Google-ning SayNow-da ovozli xabarga havola bilan Twitter orqali tvit qilinadi[37].
  • 2010-yil 29-may, shanba kuni oʻzini „Kaka Argentina“ deb atagan xaker Uganda Davlat uyi veb-saytiga buzib kirib, Adolf Gitlerning natsistlar partiyasi ramzi boʻlgan svastika bilan koʻzga tashlanadigan rasmini joylashtiradi[25].
  • 2011-yilning 28-yanvaridan 2-fevralgacha boʻlgan Misr interneti oʻchirilgan paytda Telecomix Misr xalqiga telefon raqamini koʻrsatish va texnik yordam koʻrsatadi[38]. Telecomix Misr xalqini qoʻllab-quvvatlayotgani, ularning dial-up ulanishlarini taʼminlash borasidagi saʼy-harakatlari tasvirlangan hamda internet filtrlari va hukumat kuzatuvidan qochish usullarini taklif qilgan videoni chiqaradi[39]. Hacktivistlar guruhi, shuningdek, kimdir muhim xabarlarni yuborayotgan boʻlsa, radiochastotalarni yaqindan kuzatib borishlarini eʼlon qiladi[40].
  • Project Chanology, shuningdek, „Operation Chanology“ sifatida ham tanilgan, Scientology cherkovi aʼzosi Tom Kruz bilan 2008-yilgi intervyusidan materiallar olib tashlash bilan bogʻliq Internet tsenzura ishtirok uchun cherkov jazolash uchun Scientology cherkoviga qarshi xaktivist norozilik edi. Anonymous xakerlar guruhi DDoS hujumlari orqali „cherkovni Internetdan chiqarib yuborishga“ harakat qildi. 2008-yil fevral oyida harakat zoʻravonliksiz norozilik namoyishining qonuniy usullariga oʻtdi. Chanology loyihasi doirasida 2008-yilda boshlanib, 2009-yilda yakunlangan bir nechta norozilik namoyishlari oʻtkaziladi.
  • 2011-yil 3-iyunda LulzSec FBI veb-saytini oʻchirib tashladi. Bu ular birinchi marta xususiy sektorga tegishli boʻlmagan veb-saytni nishonga olishgan. Oʻsha hafta FQB LulzSec rahbari Ektor Xaver Monsegurni kuzatishga muvaffaq boʻladi[41].
  • 2011-yil 20-iyunda LulzSec Buyuk Britaniyaning Ogʻir Uyushgan Jinoyat Agentligini nishonga oldi, bu esa Buyuk Britaniya rasmiylarini veb-saytni oʻchirib tashlashiga sabab boʻladi[42].
  • 2011-yil avgust oyida „Oliver Taket“ nomi ostida ishlaydigan Anonymous aʼzosi Suriya Mudofaa vazirligi veb-saytini nazorat ostiga oldi va veb-saytning pochta serverini Xitoy dengiz flotiga tegishli boʻlganiga oʻzgartirishdan tashqari, Isroil hukumati veb-portalini ham qoʻshdi[43].
  • Anonim va Yangi dunyo xakerlari 2016-yilda Dyn kiberhujum uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga oldilar. Ekvador WikiLeaks asoschisi Julian Assanjning Londondagi elchixonasida Internetga kirishni bekor qilganiga javoban[44] WikiLeaks hujumga ishora qiladi[45]. Keyinchalik FlashPoint hujumni katta ehtimol bilan skript bolalari amalga oshirganini aytiladi[46].
  • 2013-yilda Million niqoblar marshining onlayn komponenti sifatida Filippindagi Anonymous 30 ta hukumat veb-saytini buzdi va Filippin hukumatiga nisbatan nafratini namoyish qilish uchun 5-noyabr kuni parlament binosi oldiga odamlarni yigʻish uchun YouTube videosini joylashtiradi[47].
  • 2014-yilda Sony Pictures Entertainment 100 terabaytdan ortiq maʼlumotlarni, jumladan, chiqarilmagan filmlar, xodimlarning maoshi, ijtimoiy xavfsizlik maʼlumotlari, parollar va hisob maʼlumotlarini qoʻlga kiritgan Tinchlik qoʻriqchilari (GOP) nomli guruh tomonidan buzib kirilgan. GOP turli ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlarni buzib, parollarini diespe123 (die sony pictures entertainment) ga oʻzgartirib, sahifalarga tahdidlarni joylashtirish orqali ularni oʻgʻirlaydi[48].
  • 2016-yilda VICE oʻsmir xaker Cyber Anakin KM elektron pochta provayderi kabi rus veb-saytlariga xakerlik hujumi uyushtirgani haqida xabar bergan edi. RU va Nival oʻyin kompaniyasi Ukraina sharqida Malaysia Airlines MH17 reysini urib tushirgani uchun Rossiyaga qarshi gʻazabini bildirishdi. Kiberxavfsizlik boʻyicha tadqiqotchi Troy Xantning soʻzlariga koʻra, buzilishlardan kamida 1,5 million qurbonlar jabrlangan. Koʻp yillar oʻtgach, Latviyada joylashgan Meduza mustaqil axborot sayti KM tarkibidan foydalangan. RU maʼlumotlari Rossiya, Qozogʻiston va Hindiston kabi turli mamlakatlarning shaxmatchi shaxmatchi qizlarini qoʻllangan prezervativlar boʻlgan pochta joʻnatmalarini yetkazib berish orqali taʼqib qilgan shaxsning shaxsini aniqlash maqsadida taqdim etilgan[49][50][51].
  • 2016-yilda turk dasturchisi Azer Kochulu oʻzining dasturiy taʼminot toʻplamini, chap panelni npm dan olib tashladi, bu esa oʻziga qaramlik sifatida chap tomonni oʻz ichiga olgan boshqa dasturiy paketlarning kaskadli ishlamay qolishiga sabab boʻldi. Bu xabar almashish ilovasi Kik oʻzining kik paketini nomini oʻzgartirishdan bosh tortganidan keyin Kochuluga qarshi qonuniy choralar koʻrish bilan tahdid qilganidan keyin amalga oshirildi. npm oxir-oqibat Kik tarafini oldi va Kochulu norozilik sifatida oʻzining barcha paketlarini npm-dan, shu jumladan chap panelni ham nashr etishga undaydi[52].
  • Yoshlar hibsxonasida 2 yilga ozodlikdan mahrum etilgan britaniyalik xaker Keyn Gamble oʻzini oʻta nozik maʼlumotlarga kirish uchun Markaziy razvedka boshqarmasining oʻsha paytdagi direktori Jon Brennan va Federal qidiruv byurosining sobiq direktor oʻrinbosari Mark F. Giuliano sifatida koʻrsatadi. Sudyaning aytishicha, Gamble „siyosiy sabablarga koʻra kiber-terrorizm“ bilan shugʻullangan.
  • 2021-yilda Anonymous Amerikaning Epik veb-xosting kompaniyasining maʼlumotlar bazalarini buzib kirishga muvaffaq boʻladi.
  • Rossiyaning 2022-yilgi Ukrainaga bostirib kirishiga javob sifatida Anonim rus kompyuter tizimlariga bir nechta kiberhujumlar uyushtiradi[53].

Mashhur hacktivist guruhlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

WikiLeaks[tahrir | manbasini tahrirlash]

WikiLeaks tomonidan eʼlon qilingan videoda Reuters xodimi Namir Nur-Eldin va yana oʻnlab tinch aholi AQSh vertolyoti tomonidan oʻldirilgani aks ettirilgan.

WikiLeaks 2006-yilda Julian Assanj tomonidan „koʻp millatli media tashkiloti va tegishli kutubxona“ sifatida tashkil etilgan[54]. WikiLeaks jamiyatdagi korruptsiyag qarshi kurashish uchun „prinsipial oshkoralik“ tamoyili asosida ishlagan[55]. Notijorat tashkilot maxfiy hujjatlar arxivi sifatida xizmat qiluvchi maʼlumot tarqatuvchi tashkilot sifatida ishlaydi. Dastlab WikiLeaks viki -sayt tamoyillari asosida ishlagan, yaʼni foydalanuvchilar hujjatlarni joylashtirishlari, boshqalarning hujjatlarini tahrirlashlari va qaysi materiallar joylashtirilishini hal qilishda yordam berishlari mumkin edi.

WikiLeaks tomonidan birinchi eʼtiborga molik hujjatlar Afgʻoniston urushi jurnallarining chiqarilishi boʻladi[56]. 2010-yil iyul oyida WikiLeaks Afgʻonistondagi urushga oid 90 000 dan ortiq hujjatlarni chop etdi. Maʼlumotlar oshkor etilishidan avval WikiLeaks uchta gazetaga hujjatlar bilan tanishish imkonini bergan. WikiLeaks hujjatlar manbasini aniqlamagan boʻlsa-da, 2010-yilning may oyida hibsga olingan va maxfiy maʼlumotlarni oshkor qilganlikda ayblangan AQSh armiyasi razvedka xizmati tahlilchisi Chelsi Menning tomonidan sizib chiqqani taxmin qilingan[57]. Urush jurnallarida AQSh harbiylari tomonidan ilgari xabar qilinmagan tinch aholi qurbonlarining 144 ta hodisasi aniqlangan. Afgʻonistondagi urush jurnallarining sizib chiqishi Qoʻshma Shtatlar tarixidagi eng katta harbiy qochqin boʻladi[58].

WikiLeaks 2016-yil 22-iyulda Demokratik Milliy Qoʻmitaning (DNC) 20 000 dan ortiq maxfiy elektron pochta xabarlari va 8 000 ta fayl qoʻshimchalarini sizdirishi bilan ham eʼtiborga molik. Elektron pochta xabarlari, xususan, DNCning yetti nafar taniqli xodimlarining pochta qutilaridan olingan va ular qidiruv uchun maʼlumotlar bazasi sifatida sizdirilgan[59]. Ochib yuborilgan elektron pochta xabarlarida DNCning asosiy xodimlari senator Berni Sandersning dastlabki saylovlar oldidan prezidentlik kampaniyasiga putur yetkazish uchun ishlaganliklari koʻrsatilgan, bu esa DNCning boshlangʻich saylovlardagi betarafligiga toʻgʻridan-toʻgʻri ziddir. Senator Berni Sandersni nishonga olish misollari orasida uning dinini nishonga olish, uning poygadan chiqib ketishiga umid qilish, kampaniyasi haqida salbiy rivoyatlar yaratish va boshqalar kiradi. Boshqa elektron pochta xabarlarida prezident Barak Obama mablagʻ yigʻishda koʻproq yordam bermagani uchun tanqid qilingan[60]. Maʼlumotlar oshkor qilingandan soʻng, DNC raisi Debbi Vasserman Shults DNCdagi oʻz lavozimini tark etishini eʼlon qiladi[61]. 2016-yil 25-iyulda Demokratik partiyaning milliy qurultoyi Vasserman Shultssiz ochildi. Demokratik Milliy Konventsiya ochilgan kuniyoq DNC Sandersdan uzr soʻraydi[62].

Anonymous[tahrir | manbasini tahrirlash]

Guy Fawkes niqobi odatda Anonymous xakerlar guruhining timsoli hisoblanadi.

Ehtimol, eng sermahsul va taniqli xakerlik guruhi, Anonymous soʻnggi oʻn yil ichida koʻplab yirik onlayn buzgʻunchiliklarda mashhur va keng tarqalgan. Anonim 2003-yilda 4chan forumlarida paydo boʻlgan, ammo 2008-yilgacha DoS -ning katta hujumida Scientology cherkoviga toʻgʻridan-toʻgʻri hujum qilganda mashhurlikka erisha olmaydi[63]. Oʻshandan beri Anonymous " Operation: Payback " va „Operation: Safe Winter“ kabi koʻplab onlayn loyihalarda ishtirok etadi[64][65]. Biroq, ularning koʻplab loyihalari xayriya maqsadlarida boʻlgan boʻlsa-da[64], ular faoliyatining tabiati asosan noqonuniy xakerlikdan iborat boʻlganligi sababli hali ham ommaviy axborot vositalarida shuhrat qozongan[66].

2015-yilda Parijdagi teraktlardan soʻng Anonymous hujumlar uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga olgan terror guruhi IShIDga[67] urush eʼlon qilgan videoni joylashtirdi. IShIDga qarshi urush eʼlon qilganidan beri, Anonymous IShID tashviqotini tarqatishni toʻxtatish uchun harakat bilan bogʻliq bir nechta Twitter akkauntlarini aniqladi. Biroq, Twitter Anonymous tuzgan roʻyxatlarni „oʻta notoʻgʻri“ deb atagan bayonot chiqarganida, Anonymous qattiq tanqidga uchradi, chunki unda IShID aʼzolari emas, balki jurnalistlar va akademiklarning akkauntlari mavjud edi[68].

Anonymous shuningdek, qora tanlilarning hayoti muhim harakatida ishtirok etgan. 2015-yil iyul oyi boshida Anonim Alton Sterling va Filando Kastiliyaning otib oʻldirilgani uchun qasos sifatida Gʻazab kunini oʻtkazishga chaqirayotgani haqida mish-mish tarqaldi, bu zoʻravon namoyishlar va tartibsizliklarga olib keladi. Bu mish-mishlar rasmiy Anonim YouTube akkaunti bilan joylashtirilmagan videoga asoslangan edi. Anonymous bilan bogʻlangan Twitter akkauntlarining hech biri Gʻazab kuni bilan bogʻliq hech narsa tvit qilmagan va mish-mishlar 2014-yilda Mayk Braunning oʻlimidan keyin tarqalgan oʻtmishdagi mish-mishlar bilan bir xil edi[69]. Buning oʻrniga, 15-iyul kuni Anonymous bilan bogʻlangan Twitter akkauntida Black Lives Matter harakati bilan birdamlik kuniga chaqiruvchi bir qator tvitlar chop etildi. Twitter akkaunti mamlakat boʻylab norozilik namoyishlarini muvofiqlashtirish uchun „#FridayofSolidarity“ xeshtegidan foydalangan va birdamlik juma kuni tinch namoyishlar uchun moʻljallanganligini taʼkidlagan. Hisobotda, shuningdek, guruh Gʻazab kuni rejalaridan bexabar ekanligi aytilgan[70].

2017-yil fevral oyida guruh Dark Internetdagi bolalar pornosiga oid 10 000 dan ortiq saytlarni oʻchirib tashlaydi[71].

DkD[||[tahrir | manbasini tahrirlash]

DkD[||, fransuz kiberhaktivistik guruhi. 2000 dan ortiq veb-saytlar qatorida navy.mil (AQSh Harbiy-dengiz kuchlari veb-sayti) va defensivethinking.com (mashhur xaker Kevin Mitnik kompaniyasi)ning „buzgʻunchi“si sifatida tanilgan.

U 2003-yil mart oyida OCLCTIC (ofis markaziy de lutte contre la criminalité liée aux texnologiyalar de l’axborot va de la kommunikatsiya) tomonidan hibsga olingan edi.

DkD[|| 2000 dan ortiq sahifalar buzilgan, aksariyati hukumatlar va AQSh harbiy ob’ektlari edi.

Lilldagi sud politsiyasining mintaqaviy xizmatidan Erik Voulleminot yosh xakerni „Fransiyadagi eng koʻp qidirilayotgan xaker“ deb tasnifladi[72].

DkD[|| u turli siyosiy sabablarga koʻra oʻz buzgʻunchiliklarini amalga oshirib, siyosiy qarashlari bilan juda mashhur boʻlgan. Uning hibsga olinishiga javoban The Ghost Boys koʻpchilikni qoralaydi[73][74].

LulzSec[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yil may oyida Anonymousning besh nafar aʼzosi Lulz Security xakerlar guruhini tuzadilar, aks holda LulzSec deb nomlanadi. LulzSec nomi internet jargon atamasi „lulz“ — kulish va „sec“ — xavfsizlik degan maʼnoni anglatadi[75]. Guruh aʼzolari Internet Relay kanallarida oʻzlarini aniqlash uchun maxsus tutqichlardan foydalanganlar, eng diqqatga sazovorlari: „Sabu“, „Kayla“, „T-Flow“, „Topiary“, „AVUnit“ va „Pwnsauce“. LulzSec aʼzolari kuniga 20 soatgacha muloqot qilishsa-da, ular bir-birlarini shaxsan bilishmagan va shaxsiy maʼlumotlarini baham koʻrishmagan. Misol uchun, aʼzolarning shaxsi oshkor boʻlgach, „T-Flow“ 15 yoshda ekanligi maʼlum boʻldi. Boshqa aʼzolar, uning ilgʻor kodlash qobiliyatiga asoslanib, uni 30 yoshda deb hisoblashgan[76].

LulzSec taʼqib qilgan birinchi diqqatga sazovor maqsadlardan biri HBGary boʻlib, u texnologiya xavfsizligi kompaniyasi tomonidan Anonymous aʼzolarini aniqlaganligi haqidagi daʼvosiga javoban amalga oshirildi. Shundan soʻng, LulzSec aʼzolari bir qator kompaniyalar va tashkilotlarni nishonga oldilar, jumladan, lekin ular bilan cheklanmagan: Fox Television, Tribune Company, PBS, Sony, Nintendo va Senate.gov veb-sayti. Ushbu ob’ektlarni nishonga olish odatda maxfiy foydalanuvchi maʼlumotlariga kirish va yuklab olish yoki mavjud veb-saytni buzishni oʻz ichiga oladi[77]. LulzSec WikiLeaks yoki Anonymousga xos boʻlganlar kabi kuchli siyosiy boʻlmasa-da, ular maʼlumot erkinligi uchun xuddi shunday fikrda edilar. Ularning aniq siyosiy hujumlaridan biri yangi immigratsiya qonunlariga javoban Arizona shtati politsiyasini nishonga olish edi[78].

Guruhning hukumat eʼtiborini tortgan birinchi hujumi 2011-yilda FQB veb-saytini birgalikda oʻchirib tashlaganida sodir boʻldi. Voqeadan soʻng, LulzSec rahbari „Sabu“ FQB tomonidan Ektor Xaver Monsegur ekanligi aniqlandi va u hibsga olingan birinchi guruh edi. Hibsga olingandan soʻng, Monsegur jinoiy faoliyatni tan oldi. Keyin u AQSh hukumati bilan hamkorlik qilishni boshladi, FQB xodimlariga oʻzining 8 nafar hamkorini hibsga olishda, 300 ta potentsial kiberhujumlarning oldini olishda yordam berdi va mavjud kompyuter tizimlarining zaif tomonlarini aniqlashga yordam berdi. 2011-yil avgust oyida Monsegur „kompyuterni buzish fitnasi, kompyuterni buzish, firibgarlikni davom ettirish uchun kompyuterni buzish, firibgarlikka kirish uchun fitna, bank firibgarligini amalga oshirish uchun fitna va hukumat bilan hamkorlik shartnomasiga muvofiq shaxsiy maʼlumotlarni oʻgʻirlash“ aybini tan oldi. U jami bir yilu yetti oy xizmat qiladi va 1200 dollar jarimaga tortiladi[79].

Tegishli amaliyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Madaniyat buzgʻunchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xakerlik qachonlardir madaniyat siqilishining bir shakli sifatida tasvirlangan[80]. Bu atama siyosiy xabarlarni, shuningdek, vaziyat-kvoga qarshi kurashish maqsadida media madaniyatini buzish va tanqid qilish amaliyotini anglatadi. Bu koʻpincha tomoshabinlarda ongni oshirish va paradigma oʻzgarishiga olib keladigan subliminal fikrlash jarayonlariga qaratilgan. Madaniyat tiqilib qolishi koʻplab shakllarda boʻladi, jumladan bilbordni buzish, translyatsiya signalini buzish, maxsus badiiy chiqishlar, taqlid qilingan qonuniy qoidabuzarliklar[81], memlar va arttivizm[82].

„Madaniyatni buzish“ (Culture jamming) atamasi birinchi marta 1984-yilda Negativland guruhidan amerikalik musiqachi Donald Joys tomonidan kiritilgan[83]. Biroq, madaniyatni siqish amaliyoti qachon boshlangani haqida baʼzi taxminlar saqlanib qolmoqda. Ijtimoiy tadqiqotchi Vins Karduchchining fikricha, madaniyat siqilishi 1950-yillarda Yevropa ijtimoiy faollari Situationist International guruhi bilan kuzatilishi mumkin. Muallif va madaniyat tanqidchisi Mark Derining fikricha, oʻrta asr karnavallari oʻsha paytdagi ijtimoiy ierarxiyani buzishning bir usuli sifatida madaniyatni buzishning eng dastlabki shaklidir. 

Madaniyatni buzish baʼzan vandalizm harakatlari bilan aralashib ketadi. Biroq, madaniyatni buzishdan farqli oʻlaroq, vandalizmning asosiy maqsadi har qanday siyosiy mavzular kamroq ahamiyatga ega boʻlgan holda halokatga olib kelishdir. Artivizm odatda madaniyatni buzish shakli sifatida eng shubhali xususiyatga ega, chunki odatda mulkni buzish bilan bogʻliq. 

Media buzgʻunchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mediani xakerlik qilish deganda turli xil elektron ommaviy axborot vositalaridan innovatsion yoki boshqa gʻayritabiiy tarzda xabarni iloji boricha koʻproq odamlarga etkazish maqsadida foydalanish tushuniladi, bu birinchi navbatda World Wide Web orqali amalga oshiriladi[84][85]. Ommaviy axborot vositalarini buzishning mashhur va samarali vositasi bu blogga joylashtirishdir, chunki u odatda bir yoki bir nechta mustaqil shaxslar tomonidan boshqariladi, tashqi tomonlarning taʼsirisiz. Ijtimoiy xatchoʻplar kontseptsiyasi, shuningdek, Internetga asoslangan Internet-forumlar bunday xabarni boshqa saytlar foydalanuvchilari tomonidan ham koʻrishiga olib kelishi mumkin, bu esa uning umumiy qamrovini oshiradi.

Media xakerlik odatda siyosiy maqsadlarda ham siyosiy partiyalar, ham siyosiy dissidentlar tomonidan qoʻllaniladi. 2008-yilgi AQSh saylovlari bunga yaqqol misol boʻlib, unda Demokratik va Respublikachilar partiyalari Internetga tobora koʻproq yoʻnaltirilgan auditoriyaga tegishli xabarlarni etkazish uchun turli xil ommaviy axborot vositalaridan foydalanganlar[86]. Shu bilan birga, siyosiy dissidentlar prezidentlikka nomzodlarga individual ravishda javob berish uchun bloglar va Twitter kabi boshqa ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishgan. Xususan, Twitter kabi saytlar nomzodlar uchun ommabop qoʻllab-quvvatlashni baholashda muhim vosita ekanligini isbotlamoqda, garchi sayt koʻpincha ijobiy qoʻllab-quvvatlash koʻrsatish uchun emas, balki dissidentlik maqsadlarida foydalaniladi[87].

Mobil texnologiyalar ham siyosiy maqsadlarda ommaviy axborot vositalarini xakerlik qilish ob’ektiga aylandi. SMS siyosiy dissidentlar tomonidan siyosiy harakatlar uchun aqlli toʻdalarni tez va samarali tashkil etish vositasi sifatida keng qoʻllanilgan. Bu Filippinda eng samarali boʻldi, bu yerda SMS-mediani buzish ikki marta mamlakat prezidentlarining saylanishi yoki lavozimidan chetlatilishiga sezilarli taʼsir koʻrsatgan[88].

Reallik buzgʻunchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Reallik buzgʻunchiligi — bu siyosiy, ijtimoiy yoki madaniy jihatdan buzgʻunchi maqsadlarga erishish uchun noqonuniy yoki qonuniy jihatdan noaniq raqamli vositalardan zoʻravonliksiz foydalanish natijasida yuzaga keladigan har qanday hodisa. Ushbu vositalar orasida veb-saytlarni buzish, URL manzilini yoʻnaltirish, xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlari, maʼlumotlarni oʻgʻirlash, veb-sayt parodiyalari, virtual oʻtirishlar va virtual sabotaj kiradi. 

1970-yillardagi Fluxus va Happenings kabi sanʼat harakatlari oʻz-oʻzidan paydo boʻlgan, ibtidoiy xatti-harakatga qaytish va faoliyat va ijtimoiy jalb qilingan sanʼat amaliyotlari estetik tashvishlarga teng boʻlgan axloqiy munosabatlar boʻlmagan tashkilotlar va guruh faoliyatiga nisbatan sezgirlik muhitini yaratadi. 

1990-yillarning oʻrtalari va oxirlaridagi bu ikki tarixning oʻzaro bogʻliqligi  virtual oʻtirishlar, elektron fuqarolik itoatsizligi, xizmat koʻrsatishdan bosh tortish hujumlari, shuningdek, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi va Jahon Banki kabi guruhlarga nisbatan ommaviy norozilik namoyishlariga olib keldi. Kollektivlar, net.art guruhlari va texnologiya va real hayotning suyuqlik almashinuvi bilan shugʻullanadiganlar (koʻpincha atrof-muhit muammosi) „haqiqatni buzish“ amaliyotini tugʻdiradi.

Haqiqiy xakerlik koʻproq aholining siyosiy va jamoat vijdonini uygʻotish maqsadida odamlar uchun eng oson boʻlgan kundalik aloqalarni oʻzgartirishga tayanadi. Bu atama birinchi marta Nyu-York va San-Fransisko rassomlari orasida qoʻllanila boshlandi, ammo keyinchalik madaniyatni siqib chiqarishga qaratilgan siyosiy faollar maktabi tomonidan qabul qilinadi.  

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Archived copy“. 2017-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-iyul.
  2. ↑ „Hackers take down thousands of 'dark web' sites, post private data“ (en). NBC News. 2017-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-fevral.
  3. ↑ Milone, Mark (2002). „Hactivism: Securing the National Infrastructure“. The Business Lawyer. 58-jild, № 1. 383–413-bet. JSTOR 40688127.
  4. ↑ New wave of ʻhacktivism’ adds twist to cybersecurity woes Reuters
  5. ↑ National Counterintelligence Strategy of the United States of America 2020-2022 Director of National Intelligence
  6. ↑ Webber, Craig; Yip, Michael (June 2018). „The Rise of Chinese Cyber Warriors: Towards a Theoretical Model of Online Hacktivism“ (PDF). International Journal of Cyber Criminology. 12-jild, № 1. 230-bet. 2022-06-21da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2022-06-09.
  7. ↑ Shantz, Jeff. Cyber Disobedience: Re://Presenting Online Anarchy. John Hunt Publishing, 2014-11-28. ISBN 9781782795551. 
  8. ↑ Mills. „Old-time hacktivists: Anonymous, you've crossed the line“. CNet. CNet (30-mart 2012-yil). Qaraldi: 3-iyun 2019-yil.
  9. ↑ Jordon. „The Rehearsal and Performance of Lawful Access“. curve.carleton.ca (2015-yil 1-yanvar). 2016-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-yanvar.
  10. ↑ 10,0 10,1 Sorell, Tom (2015-09-22). „Human Rights and Hacktivism: The Cases of Wikileaks and Anonymous“. Journal of Human Rights Practice (inglizcha). 7-jild, № 3. 391–410-bet. doi:10.1093/jhuman/huv012. ISSN 1757-9619.
  11. ↑ „PGP Marks 10th Anniversary“. Phil Zimmermann. 2011-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 23-avgust.
  12. ↑ „The Persecution of Phil Zimmermann, American“. Jim Warren (1996-yil 8-yanvar). 2011-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-fevral.
  13. ↑ „WikiLeaks homepage“. WikiLeaks. 2011-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-fevral.
  14. ↑ Ben Gharbia. „Mirroring a Censored Wordpress Blog“. Global Voices Advocacy. 2011-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  15. ↑ „Recap the law“. 2013-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 20-may.
  16. ↑ Zuckerman. „Anonymous Blogging with Wordpress and Tor“. Global Voices Advocacy. 2011-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 „'Hacktivists' Increasingly Target Local and State Government Computers“. www.pewtrusts.org. Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Fitri, Nofia (April 2011). „Democracy Discourses through the Internet Communication: Understanding the Hacktivism for the Global Changing“. Online Journal of Communication and Media Technologies. 1-jild, № 2. 11-bet. doi:10.29333/ojcmt/2332. 2018-11-09da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2022-06-09.
  19. ↑ Romagna, M.; van den Hout, N. J. (October 2017). „Hacktivism and Website Defacement: Motivations, Capabilities and potential Threats“. Proceedings of the 27th Virus Bulletin International Conference. 41–50-bet. Qaraldi: 12–may 2019–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  20. ↑ „Geo-bombing: YouTube + Google Earth · Global Voices Advocacy“ (en). Global Voices Advocacy. Qaraldi: 2020-yil 24-noyabr.
  21. ↑ „Open source ʻprotestware’ harms Open Source“ (en). opensource.org. Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
  22. ↑ „Pro-Ukraine ʻProtestware’ Pushes Antiwar Ads, Geo-Targeted Malware – Krebs on Security“ (en-US). Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
  23. ↑ „Hactivism's New Face: Are Your Company's Enemies Embracing New Tactics?“. Security Directors Report. 10-jild. 2010. 2–4-bet.
  24. ↑ Ragan, Steve (2014). „Hactivism Struggles With a Slippery Slope as Anonymous Targets Children's Hospital“. CSO Magazine. 13-jild.
  25. ↑ 25,0 25,1 Solomon, Rukundo (2017). „Electronic protests: Hacktivism as a form of protest in Uganda“. Computer Law & Security Review. 33-jild, № 5. 718–28-bet. doi:10.1016/j.clsr.2017.03.024.
  26. ↑ Ruffin. „Hacktivism, From Here to There“ (3-iyun 2004-yil). 23-aprel 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-aprel.
  27. ↑ „Analysis: WikiLeaks — a new face of cyber-war?“. Reuters (2010-yil 9-dekabr). 2012-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 9-dekabr.
  28. ↑ Leiderman, Jay. „Why DDoS is Free Speech“. The Guardian (22-yanvar 2013-yil). 15-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  29. ↑ „WikiLeaks and Hacktivist Culture“. The Nation. 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-oktyabr.
  30. ↑ Hesseldahl, Arik. „Hacking for Human Rights?“ (en-US). WIRED. 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-noyabr.
  31. ↑ „The Rise of Hacktivism |“ (en-US). journal.georgetown.edu. 2017-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-fevral.
  32. ↑ „When art meets cyberwar“ (en-US). Forbes. Qaraldi: 2019-yil 3-iyun.
  33. ↑ „Old-time hacktivists: Anonymous, you've crossed the line“. CNET. 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-noyabr.
  34. ↑ D'Amico. „CNN – Hackers spar over cyber war on Iraq, China – 13-yanvar 1999-yil“. www.cnn.com. 31-avgust 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-noyabr.
  35. ↑ McCormick. „Hacktivism: A Short History“. Foreign Policy (29-aprel 2013-yil).
  36. ↑ „Anonymous Iran @WhyWeProtest.net“. Iran.whyweprotest.net. 2011-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-iyun.
  37. ↑ Singh. „Some weekend work that will (hopefully) allow more Egyptians to be heard“. 3-may 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-may 2011-yil.
  38. ↑ Galperin. „Egypt's Internet Blackout Highlights Danger of Weak Links, Usefulness of Quick Links“. Electric Frontier Foundation (8-fevral 2011-yil). 2011-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 10-fevral.
  39. ↑ czardalan (2011-01-30), Telecomix Message to North Africa and the Middle east, 2014-08-02da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2016-10-21
  40. ↑ Greenberg, Andy. „Amid Digital Blackout, Anonymous Mass-Faxes WikiLeaks Cables To Egypt“. Forbes. 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-oktyabr.
  41. ↑ Arthur, Charles. „LulzSec: what they did, who they were and how they were caught“ (en-GB). The Guardian (2013-yil 16-may). 2016-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-oktyabr.
  42. ↑ Laville, Sandra; correspondent, crime. „Soca shuts down website after cyber-attack“ (en-GB). The Guardian (2012-yil 3-may). 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-oktyabr.
  43. ↑ Peterson. „Here's how one hacker is waging war on the Syrian government“. The Washington Post (28-avgust 2013-yil).
  44. ↑ Romm. „WikiLeaks supporters claim credit for massive U.S. cyberattack, but researchers skeptical“. POLITICO. 21-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2016-yil.
  45. ↑ Han. „WikiLeaks' strange admission around internet attacks against Netflix and Twitter“. The Sydney Morning Herald (22-oktabr 2016-yil). 24-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2016-yil.
  46. ↑ Lomas, Natasha. „Dyn DNS DDoS likely the work of script kiddies, says FlashPoint“. TechCrunch (26-oktabr 2016-yil). 27-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-oktabr 2016-yil.
  47. ↑ Potter, Garry (2015). „Anonymous: A Political Ontology of Hope“. Theory in Action. 8-jild. 2–3-bet. doi:10.3798/tia.1937-0237.15001.
  48. ↑ „A Breakdown and Analysis of the December, 2014 Sony Hack“ (en-US). www.riskbasedsecurity.com (5-dekabr 2014-yil). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-iyun.
  49. ↑ „A Teen Hacker Is Targeting Russian Sites as Revenge for the MH17 Crash“ (en). www.vice.com. Qaraldi: 9-mart 2022-yil.
  50. ↑ „Это похоже на крик души. Но я не знаю, о чем он кричит Больше десяти лет кто-то присылает российским шахматисткам письма с использованными презервативами и порно. Мы нашли этого человека“ (ru). Meduza. Qaraldi: 9-mart 2022-yil.
  51. ↑ „"Медуза"*: российские шахматистки больше десяти лет получали письма с использованными презервативами“ (ru). Главные новости мира — последние события в мире сегодня | RTVI. Qaraldi: 9-mart 2022-yil.
  52. ↑ Collins. „How one programmer broke the internet by deleting a tiny piece of code“ (en). Quartz. Qaraldi: 2022-yil 22-aprel.
  53. ↑ „Anonymous apparently behind doxing of 120K Russian soldiers in Ukraine war“ (en). Newsweek (3-aprel 2022-yil). Qaraldi: 6-aprel 2022-yil.
  54. ↑ „What is WikiLeaks“. wikileaks.org. 2016-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  55. ↑ „IFLA – What is the effect of WikiLeaks for Freedom of Information?“. www.ifla.org. 2012-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  56. ↑ Zittrain, Jonathan. „Everything You Need to Know About Wikileaks“. MIT Technology Review. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  57. ↑ Lang, Olivia. „Welcome to a new age of whistle-blowing“ (en-GB). BBC News (2010-yil 27-iyul). 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-oktyabr.
  58. ↑ Davies, Nick; Leigh, David. „Afghanistan war logs: Massive leak of secret files exposes truth of occupation“ (en-GB). The Guardian (2010-yil 25-iyul). 2016-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-oktyabr.
  59. ↑ „Wikileaks posts nearly 20,000 hacked DNC emails online“. Washington Post. 2016-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-oktyabr.
  60. ↑ „Here are the latest, most damaging things in the DNC's leaked emails“. Washington Post. 2016-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-oktyabr.
  61. ↑ Kelly, Amita; Peralta, Eyder. „Debbie Wasserman Schultz To Step Down As Democratic Chair After Convention“. NPR.org (24-iyul 2016-yil). 2016-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-noyabr.
  62. ↑ Jeff Zeleny. „Dems open convention without Wasserman Schultz“. CNN (23-iyul 2016-yil). 2016-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-oktyabr.
  63. ↑ „Feature by Chris Landers: Serious Business | 4/2/2008“ (2008-yil 8-iyun). 8-iyun 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
  64. ↑ 64,0 64,1 „#OpSafeWinter: Anonymous fights homelessness worldwide“. The Daily Dot (4-yanvar 2014-yil). 2015-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
  65. ↑ „4chan Users Organize Surgical Strike Against MPAA – MediaCenter Panda Security“ (en-US). MediaCenter Panda Security (17-sentabr 2010-yil). 2016-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
  66. ↑ Goldman. „Hacker group Anonymous is a nuisance, not a threat“. CNNMoney. 2013-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-dekabr.
  67. ↑ „Anonymous has declared war on Isis after the Paris attacks“ (en-GB). The Independent (2015-yil 16-noyabr). 2016-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  68. ↑ „Anonymous Hacks ISIS, But Warns Against Collaborating With US“. International Business Times (2015-yil 15-dekabr). 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  69. ↑ LaCapria. „Anonymous 'Day of Rage' Protests“. snopes. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  70. ↑ „Black Lives Matter Protests Happening Today At SF's Civic Center And Downtown Oakland“ (en-US). SFist. 2016-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
  71. ↑ „Hackers take down thousands of 'dark web' sites, post private data“ (en). NBC News. 2017-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-fevral.„Hackers take down thousands of 'dark web' sites, post private data“. NBC News. Archived from the original on 2017-02-27. Retrieved 2017-02-27.
  72. ↑ Antson. „Arrestation du « hacker » le plus recherché de France“ (fr). leparisien.fr (2003-yil 9-iyul). Qaraldi: 2021-yil 5-may.
  73. ↑ „DKD[|| Officially stopped“. www.zone-h.org. Qaraldi: 2019-yil 10-mart.
  74. ↑ „Arrestation du " hacker " le plus recherché de France“.
  75. ↑ Arthur, Charles. „LulzSec: what they did, who they were and how they were caught“ (en-GB). The Guardian (2013-yil 16-may). 2016-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-oktyabr.Arthur, Charles (2013-05-16). „LulzSec: what they did, who they were and how they were caught“. The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on 2016-10-14. Retrieved 2016-10-20.
  76. ↑ Gilbert, David. „LulzSec Reunited: Anonymous Hackers Meet for the First Time in Real Life“. International Business Times UK (2014-yil 30-sentyabr). 2016-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-oktyabr.
  77. ↑ United States of America v. Hector Monsegur. Southern District Court of New York. 23 May 2014. Cryptome.org. N.p., n.d. Web. 20 Oct. 2016.
  78. ↑ Watts, Susan. „Former Lulzsec hacker Jake Davis on his motivations“ (en-GB). BBC News (2013-yil 16-may). 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-oktyabr.
  79. ↑ „Leading Member of the International Cyber Criminal Group LulzSec Sentenced in Manhattan Federal Court“ (en-us). Federal Bureau of Investigation. 2016-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 21-oktyabr.
  80. ↑ Dariusz Jemielniak. Collaborative Society. MIT Press, 18-fevral 2020-yil. ISBN 978-0-262-35645-9. 
  81. ↑ Steinberg, Monica (2021-07-03). „Coercive Disobedience: Art and Simulated Transgression“. Art Journal. 80-jild, № 3. 78–99-bet. doi:10.1080/00043249.2021.1920288. ISSN 0004-3249.
  82. ↑ Leng, Kirsten (2020). „Art, Humor, and Activism: The Sardonic, Sustaining Feminism of the Guerrilla Girls, 1985–2000“. Journal of Women's History. 32-jild, № 4. 110–134-bet. doi:10.1353/jowh.2020.0042. ProQuest 2474480405.
  83. ↑ Carducci, Vince (2006). „Culture Jamming“. Journal of Consumer Culture. 6-jild, № 1. 116–138-bet. doi:10.1177/1469540506062722.
  84. ↑ Bohan, S. „Media Hacking“. SeanBohan.com (2005). 29-sentabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2007-yil.
  85. ↑ Heavens, A. „Hacking Baby Cheetahs and Hunger Strikes“. Meskel Square (2005). 8-noyabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2007-yil.
  86. ↑ Peter Kafka. „Obama, McCain Debate Via Twitter: How To Follow Along*“. Alleyinsider.com (2008-yil 20-iyun). 2009-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-iyul.
  87. ↑ „Twitter backlash over McCain campaign 'suspension'“. Good Gear Guide (2008-yil 25-sentyabr). 2008-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-iyul.
  88. ↑ Howard Rheingold. „Blog Archive » Wikipedia on SMS, political impacts“. Smart Mobs (2006-yil 22-avgust). 2011-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-iyul.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xaktivizm&oldid=3685511" dan olindi