Singapur — AQSh munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Singapur — AQSh munosabatlari

Singapur
AQSh
Singapur Bosh vaziri Li Syan Lung AQSh prezidenti Donald Tramp bilan Gamburgdagi 12-chi G20 uchrashuvida, 2017-yil iyul.

AQShning Global Liderlik Hisobotiga koʻra, 2010-yilda singapurliklarning 77 foizi Obama maʼmuriyati davrida AQSh yetakchiligini maʼqullagan. 2011-yilda bu maʼqullash reytingi 75 foizgacha pasaygan boʻlsa-da, shunga qaramay, Singapur so‘rovlari Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi tadqiqot oʻtkazilgan davlat fonida AQShning barcha mamlakatlar uchun eng yuqori reytinglaridan biri boʻlib qolmoqda.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Singapur Milliy muzeyida suratga olingan "Amerika Qo'shma Shtatlari" so'zlari o'yilgan soat.

Amerika Qoʻshma Shtatlari birinchi marta 1836-yilda Singapurda konsullik ochgan, oʻshanda orol Britaniya imperiyasining Boʻgʻozlardagi aholi punktlari tarkibiga kirgan. Singapur va Amerika Qoʻshma Shtatlari 1965-yilda Singapur mustaqillikka erishganidan beri rasmiy diplomatik munosabatlarni saqlab kelmoqda[1]. Singapurning iqtisodiy o‘sish va siyosiy barqarorlikni saqlashga qaratilgan saʼy-harakatlari hamda mintaqaviy hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashi AQShning mintaqadagi siyosatiga mos keladi va ikki davlat o‘rtasidagi do‘stona munosabatlar uchun mustahkam asos yaratadi[2].

1965-75-yillar davomida AQSh Sovuq urush davrida kommunizmni toʻxtatib turishning asosiy segmenti sifatida Singapurni barqarorlashtirish uchun muhim iqtisodiy yordam taklif qildi va Singapur iqtisodiyoti Vetnamdagi AQSh kuchlarini taʼmirlash va yuk tashish vositalari bilan taʼminlash orqali sanoatlashtirgan[3].

Hendrikson ishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

E. Meyson „Hank“ Xendrikson 1988-yil may oyida Singapur hukumati tomonidan chiqarib yuborilganida Qoʻshma Shtatlar elchixonasining birinchi kotibi boʻlib ishlagan[4][5] Badargʻa qilinishidan oldin Hendrikson Frensis Sou va Patrik Seongni amerikalik rasmiylar bilan uchrashish uchun Vashingtonga borishni tashkil qildi[6]. Qaytgandan soʻng, Singapur Sou va Seongni Ichki xavfsizlik qonuniga binoan hibsga oldi[7]. Sou va Seongning hibsda bergan bayonotlariga asoslanib, Singapur hukumati Hendrikson „marksistik fitna“ da muxolifat arboblarini yetishtirish orqali Singapurning ichki ishlariga aralashishga uringan deb daʼvo qildi[6]. Oʻsha paytdagi Bosh vazir oʻrinbosari Goh Chok Tong Hendriksonning taxminiy fitnasi parlamentga 20 yoki 30 muxolifatchi siyosatchining saylanishiga olib kelishi mumkinligini taʼkidladi, bu uning soʻzlariga koʻra, „dahshatli“ oqibatlarga olib kelishi mumkin, hatto Singapur hukumatining falajlanishi va qulashi ham mumkinligini aytib o‘tdi[7].

Hendrikson chiqarib yuborilganidan soʻng, AQSh Davlat departamenti uning Singapurdagi faoliyatini yuqori baholadi va uning harakatlarida nomaqbullik borligini rad etdi[4]. AQSh Davlat departamenti bunga javoban Singapurlik yuqori darajali diplomat Robert Chuani Vashingtondan chiqarib yubordi[8][9]. Davlat departamentining Hendriksonga tanbeh berishdan bosh tortishi, shuningdek, Singapurlik diplomatni chiqarib yuborishi, Singapurda Milliy kasaba uyushmalari kongressining noroziligiga sabab boʻldi; ular AQSh elchixonasi atrofida avtobuslar haydab, toʻrt ming ishchi ishtirok etgan miting oʻtkazdilar va AQShni „ayyor, takabbur va ishonchsiz“ deya masxara qilgan bayonot bilan chiqishdi[10].

Heritage Foundation gazetasining taxminiga koʻra, Singapurning Hendrikson ishiga gʻazablangan jamoatchilik munosabati 1988-yil yanvarida Singapurning Qoʻshma Shtatlarga eksporti boʻyicha tariflardan ozod qilingan umumiy imtiyozlar tizimiga muvofiqligi toʻxtatilganiga javob boʻlishi mumkin[8].

2018-yilgi Shimoliy Koreya-AQSh sammiti[tahrir | manbasini tahrirlash]

So‘nggi uchrashuv 2018-yil 11-iyun kuni Bosh vazir Li Syan Lun va Prezident Donald Tramp o‘rtasida Istanada Kim Chen In bilan uchrashishdan bir kun oldin bo‘lib o‘tgan edi[11].

Aloqa sohalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yilgi Asean sammiti chogʻida AQSh prezidenti Barak Obama Singapur Bosh vaziri Li Syan Lun bilan uchrashganida, Obama ikki tomonlama munosabatlar holatini „juda kuchli“ deb taʼriflagan[12].

Erkin savdo shartnomasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Go Chok Tong va Jorj Bush 2003-yilda erkin savdo shartnomasini imzoladilar

2003-yil 6-mayda Amerika Qoʻshma Shtatlari va Singapur oʻrtasida ikki tomonlama erkin savdo bitimi imzolandi; shartnoma 2004-yil 1-yanvarda kuchga kirdi. Singapurga AQSh sarmoyasining oʻsishi va u yerda yashovchi amerikaliklarning koʻpligi Singapur va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi aloqa imkoniyatlarini kengaytiradi deb hisoblangan. Singapur vizadan voz kechish dasturini qabul qilgan[2].

Singapur hukumati erkin savdo shartnomasining imzolanishi Singapurning Iroq urushi koalitsiyasini qoʻllab-quvvatlashi bilan bogʻliq degan taxminlarni rad etdi[13][14].

Harbiy munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bosh vazir Li Syan Lung Mudofaa vaziri Esh Karter bilan, 2016-yil
Singapur va AQSh harbiy-dengiz kuchlari kemalari 2019-yilda mashg‘ulotlar o‘tkazdi.

Singapur AQSh bilan uzoq yillik harbiy aloqalarga ega. Qoʻshma Shtatlar Singapurga qurol sotadi. Singapur AQShga o‘z hududidagi harbiy bazalariga kirish imkonini beradi[15]. AQSh-Singapur strategik tuzilmaviy kelishuviga koʻra, AQSh dengiz flotining baʼzi qirgʻoq boʻyidagi jangovar kemalari Singapurning Changi harbiy-dengiz bazasiga navbat bilan joylashtiriladi[16]. Har safar prezident mamlakatga tashrif buyurganida, Air Force One ham Paya-Lebar aviabazasiga tushadi. 2019-yil 23-sentabrda Bosh vazir Li Syan Lun va AQSh prezidenti Donald Tramp Amerika qo‘shinlariga Singapur havo va dengiz bazalaridan foydalanishga ruxsat beruvchi asosiy mudofaa shartnomasini yangiladi va uni yana 15 yilga, 2035-yilgacha uzaytirdi[17]. 2022-yil 1-aprelda Bosh vazir Li Syan Lung Singapur AQShning ittifoqchisi emasligini, Singapur Qoʻshma Shtatlar urushida qatnashmasligini yoki Singapur bilan biror narsa yuz berganda Qoʻshma Shtatlardan yordamga kelishni soʻramasligini taʼkidladi[18].

Yordam operatsiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Katrina toʻfoni Amerika Qoʻshma Shtatlarining Gulf koʻrfazi qirgʻogʻini vayron qilganidan soʻng, Singapurning uchta CH-47 Chinook vertolyotlari va Texasning Grand-Preyri shahrida joylashgan oʻquv otryadining oʻttiz sakkiz nafar RSAF xodimlari 12-sentyabrdan boshlab yordam operatsiyalarida yordam berishdi. Ular 4-sentabr kuni 700 ga yaqin evakuatsiya qilinganlarni olib ketishdi va 39 navbatda tonnalab yuklarni tashib ketishdi. Yordamga yordam berish uchun yana bitta CH-47 Chinook vertolyoti yuborildi[19][20].

Akademik almashinuvlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yilda 4300 dan ortiq singapurlik AQShda tahsil olayotgan edi, bu so‘nggi 10 yildagi eng yuqori ko‘rsatkichdir. Qoʻshma Shtatlarda tahsil olayotgan singapurlik talabalar soni 2010-yildan beri 7 foizga oʻsgan. Eng koʻp Singapurdan boʻlganlar Amerika universitetlaridan Garvard universiteti, Kornell universiteti, Stenford universiteti va Kaliforniya universiteti, Berklini oʻz ichiga olgan mamlakatdagi eng nufuzli universitetlar qatoriga kiradi. Qoʻshma Shtatlarda tahsil olayotgan kollej talabalari soniga qoʻshimcha qilish uchun Singapurdagi koʻplab mahalliy talabalar ham Amerika oʻrta maktablarida oʻqishni afzal koʻrishadi. AQShning Singapurdagi elchisi Devid I. Adelmanning aytishicha, Qoʻshma Shtatlarda tahsil olayotgan singapurliklarning koʻpligi Singapur-AQSh munosabatlari „hech qachon yaxshi boʻlmaganini“ koʻrsatadi[21].

2012-yilda Singapur va Qo‘shma Shtatlar o‘rtasida taʼlim sohasidagi hamkorlikni kengaytirish maqsadida o‘zaro anglashuv memorandumi (MEM) imzolangan edi. Bu Qoʻshma Shtatlar va Singapur oʻrtasida taʼlim boʻyicha ikkinchi memorandumdir. 2002-yilda imzolangan birinchi memorandum asosan matematika va Singapur uslubini oʻqitish va oʻrganish fanlariga qaratilgan. 2012-yilgi memorandumda matematika fanini oʻqitish, oʻqituvchilarni rivojlantirish va maktab yetakchiligi, taʼlim sohasidagi tadqiqotlar yaxshilandi. Bundan tashqari, konferensiya Singapurdagi Milliy Taʼlim Instituti (NIE) va Kolumbiya Universitetining Oʻqituvchilar kolleji yetakchilik va taʼlimni oʻzgartirish boʻyicha qoʻshma sanʼat magistrlarini yoʻlga qoʻyishini eʼlon qildi. Ushbu qoʻshma magistratura dasturi 2013-yilning yanvar oyidan boshlab 30 tagacha talaba qabul qiladi[22].

AQSh hukumati har yili Singapurdan tashrif buyuruvchilarga Xalqaro Mehmon Yetakchilik Dasturi (IVLP) doirasida homiylik qiladi. AQSh hukumati tanlangan amerikalik professorlarga Singapur Milliy universiteti va Janubi-Sharqiy Osiyo tadqiqotlari institutida dars berish yoki tadqiqot olib borish imkonini berish uchun Fulbrayt mukofotlarini taqdim etadi. Singapurlik taniqli talabalarga Amerika universitetlarida aspiranturada oʻqish uchun va amerikalik talabalarga Singapurda oʻqish uchun stipendiyalar beradi. AQSh hukumati Singapurda vaqti-vaqti bilan oʻtkaziladigan madaniy taqdimotlarga ham homiylik qiladi. Sharq-Gʻarb Markazi va Osiyo Jamgʻarmasi va Ford Jamgʻarmasi kabi Amerikaning xususiy tashkilotlari ham Singapurliklarning almashinuviga homiylik qiladi[2].

Diplomatik vakillik[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Singapurning Qoʻshma Shtatlardagi bosh diplomatik vakolatxonasi Vashingtondagi Singapur elchixonasidir. Bundan tashqari, u Qoʻshma Shtatlar orqali joylashgan koʻplab konsulliklar tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi. Singapur hukumati AQShning bir qancha yirik shaharlarida, jumladan, Chikago, Mayami, Xyuston, Nyu-York Siti va San-Fransiskoda bosh konsulliklarga ega[23].

Singapurning AQShdagi hozirgi elchisi Ashok Mirpuri[23]. AQShning Singapurdagi sobiq elchisi Stiven J. Grin Mayamidagi faxriy konsul, Federal aloqa komissiyasining sobiq raisi Nyuton N. Minou esa Chikagodagi faxriy konsuldir[24][25].

Amerika Qoʻshma Shtatlari dastlab Singapurda konsullik ochgan, 1836-yilda Jozef Balestierni konsul lavozimiga tayinladi. Singapurdagi Amerika elchixonasi 1966-yil 4-aprelda muvaqqat ishlar vakili Richard H. Donald boshchiligida tashkil etilgan[1]. Kirk Vagar oxirgi marta 2013-yil sentabridan 2017-yil yanvarigacha AQShning Singapurdagi elchisi boʻlib ishlagan[26].

Xabar qilinishicha, AQSh Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchining sobiq o‘rinbosari K. T. Makfarlendga elchi bo‘lish taklif qilingan[27], biroq Tramp maʼmuriyati bilan kelishmovchiliklar sabab o‘z nomzodini qaytarib olgan. 2019-yil sentabrida Tramp Los-Anjelesdagi (Kaliforniya shtati) biznesga yo‘naltirilgan interyer dizayn firmasi Impact Design prezidenti Barbera Xeyl Tornxillni elchi lavozimiga nomzod qilib ko‘rsatdi[28]. Tornxill 2021-yil fevralida Trampning vorisi Jo Bayden tomonidan tasdiqlanmagan[29].

AQShning Singapurdagi yangi elchisi Jonatan E. Kaplan AQSh Senati tomonidan tasdiqlandi va 2021-yil 30-noyabrda qasamyod qildi[30].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 U.S. State Dept. 2011
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 U.S. State Dept. 2009
  3. ↑ Daniel Wei Boon Chua. US-Singapore Relations, 1965-1975: Strategic Non-alignment in the Cold War. NUS Press, 2017 — 163–164 bet. ISBN 9789814722322. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Crossette, Barbara (1988-05-08), „Singapore Asks Removal of U.S. Envoy“, The New York Times, qaraldi: 2010-03-03
  5. ↑ American Ambassador to Azerbaijan Anne E. Derse, USAID, 2007-07-06, 2009-05-17da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2010-03-03
  6. ↑ 6,0 6,1 Bellows 1989
  7. ↑ 7,0 7,1 „Hendrickson affair angers local leaders“, New Sunday Times, 1988-05-10, qaraldi: 2010-03-11
  8. ↑ 8,0 8,1 Conboy 1989
  9. ↑ „What Lee said in 1964“, The Economist, 1988-05-14, 2012-11-05da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2011-03-17
  10. ↑ „Singapore: Thousands Protest Expulsion“, Eugene Register Guard, 1988-05-12, qaraldi: 2010-03-03
  11. ↑ „Trump says US-North Korea summit 'can work out very nicely', thanks PM Lee for hospitality“. 2020-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-noyabr.
  12. ↑ „The Straits Times – Singapore-US ties 'very, very strong': Obama“. Government of Singapore. 2015-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 25-noyabr.
  13. ↑ Jurgen Ruland, Theodor Hanf, Eva Manske. U.S. Foreign Policy Toward the Third World: A Post-cold War Assessment: A Post-cold War Assessment. Routledge, 2016. ISBN 9781315497471. 
  14. ↑ Amitav Acharya. Singapore's Foreign Policy: The Search for Regional Order. World Scientific, 2008 — 92 bet. ISBN 9789812708595. 
  15. ↑ Brabenec, James (2010-11-24), „Singaporeans get HIMARS qualified.“, GlobalSecurity.org, qaraldi: 2011-03-17
  16. ↑ Tomkins, Damien (8 June 2011), „US Reaffirms Asia Role“, The Diplomat, qaraldi: 2011-09-05
  17. ↑ Yong. „PM Lee, Trump renew key defence pact on US use of Singapore air, naval bases“. the Straits Times (2019-yil 24-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 27-sentyabr.
  18. ↑ 蓝云舟 Lan Yunzhou. „李显龙总理：新美合作紧密不代表我国将涉入美国的战争“ (zh-sg). Lianhe Zaobao 联合早报 (2022-yil 10-aprel). 2022-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-aprel.
  19. ↑ „Helicopter Operations: Hurricane Katrina“. helis.com (2005-yil 6-sentyabr).
  20. ↑ „Singapore Red Cross Launches a Public Appeal to Help Victims of Hurricane Katrina“. Singapore Red Cross (2005-yil 6-sentyabr). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-noyabr.
  21. ↑ „Singaporean student numbers at US varsities hit 10-year high“. 2012-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-fevral.
  22. ↑ „Channel Newsasia“. 2012-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-fevral.
  23. ↑ 23,0 23,1 Ambassador CHAN Heng Chee, Washington, D.C.: Singapore Embassy, 2010-01-08da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2010-03-12
  24. ↑ Washington Homepage
  25. ↑ „Consulates in the United States“. Singapore Embassy. 2007-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 27-may.
  26. ↑ Kirk Wagar, 2016-12-20da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2016-12-16
  27. ↑ McFarland reportedly offered Singapore ambassador post. The Hill. 2017-04-01. Retrieved 2014-04-10.
  28. ↑ „President Donald J. Trump Announces Intent to Nominate and Appoint Personnel to Key Administration Posts“. whitehouse.gov (2019-yil 19-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 21-sentyabr.
  29. ↑ Yong, Charissa. „Biden withdraws Trump pick for US ambassador to Singapore“. The Straits Times (2021-yil 5-fevral). Qaraldi: 2021-yil 22-may.
  30. ↑ Yong, Charissa. „Jonathan Kaplan sworn in as US Ambassador to Singapore“. The Straits Times (2021-yil 31-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 4-yanvar.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Bellows, Thomas J. (February 1989), „Singapore in 1988: The Transition Moves Forward“, Asian Survey, 29 (2): 145–153, doi:10.2307/2644574, JSTOR 2644574
  • Chua, Daniel Wei Boon, "Becoming a `Good Nixon Doctrine Country': Political Relations between the United States and Singapore during the Nixon Presidency, " Australian Journal of Politics and History 60 (Dec. 2014), 534-48.
  • Conboy, Kenneth J. (January 1989), „Opportunities for Bush to Bolster the U.S.-Singapore Relationship“ (PDF), Asian Studies Backgrounder, 86, qaraldi: 2010-03-03
  • Background Note: Singapore, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, Department of State, September 2009, qaraldi: 2010-03-11
  • „Singapore“, A guide to the United States' history of recognition, diplomatic, and consular relations, by country, since 1776, Office of the Historian, U.S. Department of State, 2011, qaraldi: 2011-09-05

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Singapur_—_AQSh_munosabatlari&oldid=3762778" dan olindi