Persi Fosett

Persi Fosett
Fosett 1911-yil
Umumiy maʼlumot
Tavalludi	18-avgust 1867-yil Devon, Torquay shahri, Angliya
Vafoti	29-may 1925-yil(1925-05-29) (57 yoshda) Amazon daryosi
Fuqaroligi	Buyuk Britaniya
Amplua	polkovnik va xaritashunos

Shaxsiy hayoti

Persi Fosett 1867-yil 18-avgustda Devon, Angliyaning Torquay shahrida Edvard Boyd Fosett va Myra Elizabeth oilasida tugʻilgan.  Fosett ilk taʼlimni Nyuton Abbot xususiy kollejida sportchi va jurnalist Bertram Fletcher Robinson bilan birga olgan. Fosettning Hindistonda tugʻilgan otasi Qirollik Geografiya Jamiyati (QGJ) aʼzosi, uning akasi Edvard Duglas Fosett (1866—1960) esa alpinist, sharq okkultisti va falsafiy asarlar va sarguzasht romanlar muallifi edi..

Fosett Vulvichdagi Qirollik harbiy akademiyasida kursant sifatida oʻqigan va 1886-yil 24-iyulda Qirollik artilleriyasining leytenanti lavozimiga tayinlangan. Shu yili Fosett oʻzining boʻlajak rafiqasi Nina Agnes Paterson bilan tanishdi, u 1901-yilda turmushga chiqdi va ikki oʻgʻil va bir qiz koʻrdi (Jek (1903—1925) va Brayan (1906—1984) va Joan (1910—2005)). 1896-yilning 13-yanvarida u 1-Kornuoll (Kornuoll gertsogi) koʻngilli artilleriyasining ad’yutanti etib tayinlandi va 1897-yilning 15-iyunida kapitan unvoniga koʻtarildi.  Keyinchalik Gonkong, Malta, Trincomalee va Seylonda xizmat qildi.

Fosett 1901-yilda geodeziya va xarita yaratishni oʻrganish uchun QRG ga qoʻshildi. Keyinchalik u Shimoliy Afrikadagi Britaniya maxfiy xizmatida ishlagan, shu bilan birga geodeziya bilan shugʻullangan. U 1903-yildan 1906-yilgacha Kork okrugidagi Spike orolida harbiy idorada xizmat qilgan, u yerda 1905-yil 11-yanvarda mayor unvoniga koʻtarilgan.  U yerda mashhur yozuvchilar ser Genri Rayder Xaggard va ser Artur Konan Doyl bilan doʻstlashdi. Artur Konan Doyl oʻzining "Yoʻqolgan dunyo „ romani uchun ilhom sifatida Fosettning Amazoniyadagi dala hisobotlaridan foydalangan.

Dastlabki ekspeditsiyalar

Fosettning Janubiy Amerikaga birinchi ekspeditsiyasi Qirollik geografik jamiyati tomonidan 1906-yilda 39 yoshida Braziliya va Boliviya chegarasidagi oʻrmon hududining xaritasini tuzish uchun tashkillangan. Jamoaga hududni mahalliy milliy manfaatlardan xolis uchinchi tomon sifatida xaritalash topshirilgan edi. U iyun oyida Boliviyaning La-Pas shahriga keldi. 1907-yilda ekspeditsiyada boʻlganida, Fosett 62 fut (19 m) uzunlikdagi ulkan anakondani koʻrganini va otganini daʼvo qilgan, bu daʼvo olimlar tomonidan masxara qilingan. U zoologiyaga nomaʼlum boʻlgan boshqa sirli hayvonlar, masalan, tulkiga oʻxshash kichkina itni ikki marta koʻrganini daʼvo qilgan va bir qancha mahalliy aholini zaharlagan Apazauca oʻrgimchagini koʻrganini aytgan.

Fosett 1906—1924-yillar oraligʻida ettita ekspeditsiya qildi. U asosan sovgʻalar, sabr-toqat va xushmuomalalik bilan mahalliy aholi bilan doʻstona munosabatda boʻldi. 1908-yilda u Rio-Verde (Braziliya) manbasini qidirib topdi va 1910-yilda Britaniya armiyasidan nafaqaga chiqib, 1910-yilda uning manbasini topish uchun Hit daryosiga (Peru va Boliviya chegarasida) sayohat qildi. 1911-yilda Fosett yana bir bor uyi va oilasini tark etib, Amazonkaga qaytib, oʻrganilmagan oʻrmonning yuzlab milya yoʻllarini koʻrsatish uchun oʻzining ishonchli, uzoq yillik tadqiqot sherigi Genri Kostin hamda biolog va qutb tadqiqotchisi Jeyms Myurrey bilan birga ketdi. U, shuningdek, „Z“ deb nomlagan qadimiy shahar xarobalari oʻrmonda yashiringan degan nazariyani ishlab chiqdi.

1913-yilgi ekspeditsiyadan soʻng, u ikki burunli itlarni koʻrganini daʼvo qildi. Bu ikki burunli And yoʻlbars itlari boʻlishi mumkin.

,,Z'' shahri

Hujjatli tadqiqotlarga asoslanib, Fosett 1914-yilga kelib Braziliyaning Mato Grosso hududidagi biror joyda „Z“ (Zed) deb nomlagan „yoʻqolgan shahar“ haqida gʻoyalarni ishlab chiqdi. U Amazon mintaqasida bir vaqtlar murakkab sivilizatsiya mavjud boʻlgan va izolyatsiya qilingan xarobalar saqlanib qolgan boʻlishi mumkin degan nazariyani ilgari surdi. Fosett shuningdek, Baiya shtatining Sertao shahrida olib borilgan izlanishlardan soʻng yozilgan va Rio-de-Janeyro Milliy kutubxonasida saqlanayotgan 512-qoʻlyozma deb nomlanuvchi hujjatni topdi. Bu portugal João da Silva Guimarães tomonidan yozilgan ekanligiga ishoniladi. U 1753-yilda ieroglifli arklar, haykal va maʼbadni oʻz ichiga olgan qadimiy shahar xarobalari topilganini yozgan. Shahar maʼlum bir joyni koʻrsatmasdan, juda batafsil tasvirlanmagan. Bu shahar „Z“ dan keyin Fosett uchun ikkinchi darajali manzilga aylandi.

Amazonka daryosi

Birinchi jahon urushi boshida Fosett Britaniyaga qaytib, armiya safida Qirollik artilleriyasida zahiradagi ofitser sifatida xizmat qildi, Flandriyadagi ixtiyoriy ravishda xizmat qildi va qariyb 50 yoshda boʻlishiga qaramay, artilleriya brigadasini boshqardi. U 1918-yil 1-martda mayorlikdan podpolkovnik darajasiga koʻtarilgan va 1917-yilning iyun oyida „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni bilan ham taqdirlangan

Urushdan keyin Fosett mahalliy yovvoyi tabiat va arxeologiyani oʻrganish uchun Braziliyaga qaytib keldi. 1920-yilda u yakkaxon „Z“ ni qidirishga urinib koʻrdi, ammo isitmadan azob chekkanidan keyin buni tugatdi.

Yakuniy ekspeditsiya

1924-yilda Londonda joylashgan „the Glove“ deb nomlanuvchi moliyachilar guruhining mablagʻi bilan Fosett toʻngʻich oʻgʻli Jek va Jekning eng yaxshi va uzoq yillik doʻsti Rali Rimell bilan Braziliyaga „Z“ shahrini topish uchun ketdi. Fosett, agar ekspeditsiya qaytib kelmasa, qutqaruvchilar uning taqdiriga duchor boʻlmasligi uchun hech qanday qutqaruv ekspeditsiyasi yuborilmasligi kerakligi haqida koʻrsatmalar qoldirdi.

Fosett koʻp yillik sayohat tajribasiga ega boʻlganligi uchun konservalar, sut kukuni, qurollar, flaşlar, sekstant va xronometr kabi jihozlarni olgan. Uning sayohatdagi hamrohlari ikkalasi ham sogʻligʻi, qobiliyati va bir-biriga sodiqligi uchun tanlangan. Fosett mahalliy qabilalarga nisbatan yengilroq va kamroq ogohlantirish bilan sayohat qilish uchun faqat ikkita hamrohni tanladi, chunki baʼzi qabilalar begonalarga dushmandek qarar edi.

1925-yil 20-aprelda u oxirgi ekspeditsiyasiga Kuyabadan joʻnab ketdi. Ikki asosiy sherigidan tashqari, Fosettga ikkita braziliyalik ishchi, ikkita ot, sakkizta xachir va bir juft it hamrohlik qilgan. Ekspeditsiyadan soʻnggi xabar 1925-yil 29-mayda Fosett oʻz xotiniga mahalliy yuguruvchi tomonidan yuborilgan maktubida u oʻrganilmagan hududga faqat Jek va Roli bilan borishga tayyorligini yozganida edi. Ular Amazon daryosining janubi-sharqiy irmogʻi boʻlgan Yuqori Xingu daryosidan oʻtayotganini xabar qilingandi. Oʻlik otlar lageridan yozilgan yakuniy maktub ularning joylashuvini koʻrsatdi.

Qidiruvlar

1927-yil yanvar oyida Qirollik Geografiya Jamiyati partiyaning soʻnggi xabaridan ikki yil oʻtgach, odamlarni yoʻqolgan deb eʼlon qildi va qabul qildi. Jamiyat eʼlon qilganidan koʻp oʻtmay, yoʻqolgan tadqiqotchilarni topishga harakat qilish uchun koʻngillilar paydo boʻldi. Fosettni topishga uringan koʻplab ekspeditsiyalar muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Urinishda kamida bitta yolgʻiz qidiruvchi halok boʻldi.

Koʻpchilik mahalliy hindular ularni oʻldirgan deb taxmin qilishgan, chunki oʻsha paytda bir qancha qabilalar yaqin atrofda boʻlgan. Masalan: ularni oxirgi koʻrgan Kalapalos qabilasi, Arumas, Suyas va Xavantes kabilar. Tadqiqotchi Jon Xemmingning soʻzlariga koʻra, Fosettning uch kishidan iborat guruhi oʻrmonda omon qolish uchun juda oz edi va mahalliy hindularning ularga gʻamxoʻrlik qilishlarini kutishlari, ularning saxiyliklarini qaytarish uchun hech qanday sovgʻa olib kelmasliklari tufayli guruhdan gʻazablanishlari mumkin edi.  Yigirma yil oʻtgach, Komatzi ismli Kalapalo boshligʻi oʻz xalqiga begonalarni qanday oʻldirilganini aytdi, lekin boshqalar ular adashib, ochlikdan oʻlgan deb oʻylashdi. Komatzi tomonidan taqdim etilgan suyaklar Fosettniki emas edi.  Edmar Morel va Nilo Vellozoning xabar berishicha, Komatsining oʻtmishdoshi Kalapalos boshligʻi Izarari ularga Fosett va uning oʻgʻli Jekni oʻldirganini, goʻyoki Fosett unga va boshqa hindularga hujum qilganidan soʻng, ularni oʻq bilan otib oʻldirganini aytgan.. Orlando Villas-Boasdan biroz boshqacha versiya taklif qiladi, Izarari Persi Fosett sayohatini davom ettirish uchun kanoe va porterlarga boʻlgan talabiga rad javobini olganidan keyin boshliqning yuziga shapaloq urganini daʼvo qilgan. 1927-yilda hindu qabilasidan Fosettning nom belgisi topilgan. 1933-yil iyun oyida Polkovnik Aniseto Botelho tomonidan Mato Grossoning Baciary hindulari yaqinida Fosettga tegishli teodolit kompasi topildi. Biroq, lavha Fosettning besh yil avval ekspeditsiyasidan olingan boʻlib, u hind qabilasi boshligʻiga sovgʻa sifatida berilgan boʻlishi mumkin. Kompas oʻzining soʻnggi safarida oʻrmonga kirishidan oldin ortda qolganligi isbotlangan.