Mixail Diterixs

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Mixail Konstantinovich Diterixs (ruscha: Михаи́л Константи́нович Ди́терихс; 1874-yil 17-may, Sankt-Peterburg — 1937-yil 9-sentabr) Imperator Rossiya armiyasining generali va keyinchalik Rossiya fuqarolar urushi davrida Sibirdagi monarxistik oq harakatining asosiy arbobi edi.

Diterixs „chuqur dindor, shaxsiy temir yoʻl vagonining devorlari piktogramma bilan qoplangan“ va u „bolshevik majusiylariga qarshi muqaddas urush olib borayotganiga“ ishongan[1].

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Diterixs Kavkazda rus imperatorlik armiyasining generali boʻlgan Konstantin Aleksandrovich Diterixs va rus zodagon ayol Olga Iosifovna Musintskayada tugʻilgan. Uning oilasi nemis bogemiyasidan edi, uning katta bobosi Iogann Gottfrid Diterixs XVIII asrda Vulfenbütteldan Estoniyadagi Vayvara (hozirgi Vaivara) shahriga koʻchib oʻtgan. 1900-yilda Diterixs Peyj korpusini tugatdi va hayot gvardiyasi 2-artilleriya brigadasiga tayinlandi. 1900-yilda Sankt-Peterburgdagi Nikolaevskiy harbiy akademiyasini tamomlagan. 1900—1903-yillarda Moskva harbiy okrugida turli shtat lavozimlarida xizmat qilgan. 1903-yilda 3- dragun polkida eskadron komandiri etib tayinlandi.

1904-yilda rus-yapon urushi boshlanishi bilan Diterixs 17-armiya korpusining shtab-kvartirasida maxsus vazifalar uchun bosh ofitser boʻldi. U 1904-yil avgustda Manchuriyadagi frontga keldi va Liaoyang, Shaxo va Mukden janglarida qatnashdi. Urush oxirida u leytenant edi. Urush tugagandan soʻng u Moskvaga qaytib keldi va 1906-yilda 7-armiya korpusining shtab-kvartirasida maxsus vazifalar boʻyicha bosh ofitser boʻldi. Keyingi yili u Kiyev harbiy okrugi shtab-kvartirasida xuddi shunday lavozimni egallagan. 1909-yilda unga polkovnik unvoni berilgan. 1910-yilda u Kiyev harbiy okrugi shtab-kvartirasida katta yordamchi boʻlib xizmat qilgan. 1913-yildan Diterixs Bosh shtab Bosh boshqarmasining safarbarlik boʻlimi boshligʻi edi[2].

Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan Diterixs general Aleksey Brusilov qoʻmondonligi ostida Janubi- gʻarbiy frontda Rossiya uchinchi armiyasining shtab boshligʻi etib tayinlandi va u bilan 1916-yil avgust oyida Brusilov hujumini rejalashtirishda yordam berdi[3]. Oʻsha yilning sentabr oyida u Makedoniya frontida Serbiya armiyasini qoʻllab-quvvatlash uchun Salonikidagi rus ekspeditsiya kuchlariga qoʻmondonlik qildi.

Fevral inqilobidan keyin Diterixs Rossiyaga chaqirib olindi. 1917-yil avgustda Rossiya Muvaqqat hukumati Diterixga urush vaziri lavozimini taklif qildi, u rad etdi. 1917-yil 3-noyabrga kelib, Diterixs rus armiyasi shtab -kvartirasi boshligʻi lavozimiga koʻtarildi, ammo bolsheviklar inqilobi paytida hibsdan qutulishga muvaffaq boʻldi. Diterixslar Kiyevga qochib ketishdi, keyin Sibirga yoʻl olishdi, u yerda Chexoslovakiya legionlari undan oʻzlarining shtab boshligʻi va beshinchi TG Masaryk miltiq polkining komandiri boʻlishini soʻrashdi[4]. U 1918-yil may oyida Chexiya legioniga birinchi qarshilik koʻrsatishga yordam berdi va ularning Irkutsk — Chita — Vladivostok qurolli guruhiga qoʻmondonlik qildi.

Admiral Kolchak Diterixsga Ufa maʼlumotnomasini hibsga olishni buyurdi, ammo uning harakatini kechiktirdi. 1918-yil 26-noyabrda bir necha kundan keyin u nihoyat Kolchak buyrugʻiga boʻysunishga rozi boʻldi va bir vaqtning oʻzida keskin munosabatlar davridan keyin Chexiya legionidan isteʼfoga chiqdi.

1919-yil yanvardan iyulgacha Diterixs Tsar Nikolay II ning oʻldirilishi boʻyicha Sokolov tergoviga shaxsan rahbarlik qildi. Keyinchalik u chet elda yashaganida, bu mavzuda kitob nashr etdi[lower-alpha 1]. Oʻzining antisemit qarashlariga asoslanib, u qatlni yahudiylar tomonidan uyushtirilgan qotillik sifatida koʻrsatishga harakat qildi[5].

1919-yil iyul oyida Diterixs admiral Kolchakning Sibir armiyasiga qoʻmondonlikni oldi. U bolsheviklarga qarshi oq harakat va rus pravoslav cherkovini qoʻllab-quvvatlovchi turli harbiylashtirilgan qoʻshinlarni yaratishda yordam berdi. 1919-yil sentabr oyida u admiral Kolchakning Qizil Armiyaga qarshi soʻnggi muvaffaqiyatli hujumi — Tobolsk operatsiyasini boshqargan. Biroq, 1919-yil dekabr oyida Kolchak bilan qattiq janjaldan keyin isteʼfoga chiqdi va Manchuriyadagi Harbinga hijrat qildi.

Vaqti-vaqti bilan Diterixlar Muvaqqat Priamuriya hukumati va boshqa oq kuchlar oʻrtasidagi muzokaralarda qatnashgan. 1922-yil 8-iyunda Diterixs Verjbitskiy armiyasini, shuningdek, fuqarolik boshqaruvini oʻz qoʻliga olish uchun qaytib keldi. Amur oʻlkasida joylashgan Diterixlar ikki yil oldin general Pyotr Vrangel Qrimda qilganidek, armiya va fuqarolik hukumatini qayta tashkil etishga kirishdi. Amaliy yondashuvni qoʻllagan holda, Diterixs oʻz jangini bolshevizmga qarshi diniy salib yurishi deb atagan holda oʻz maqsadi uchun mahalliy aholini qoʻllab-quvvatlashga harakat qildi. U, shuningdek, yaponlarni harbiy yordamini olib tashlamaslikka ishontirishga ham behuda harakat qildi.

Diterixslar 1922-yil 23-iyulda Rossiya zaminida oxirgi Zemskiy jamoasiga asos solgan. 1922-yil 8-avgustda jamoa Rossiya taxti Buyuk Gertsog Nikolay Nikolaevich Romanov timsolida Romanovlar uyiga tegishli ekanligini eʼlon qildi. Shuningdek, u Diterixslarni Muvaqqat Priamur hukumati va uning qurolli kuchlari hukmdori deb atagan, uni arxaik tilda Zemskaya kalamush deb atagan. 1922-yil 25-oktabrda bolsheviklar Diterixslar qoʻshinini magʻlub etib, Vladivostokdan yapon kemalari orqali Xitoy va Koreyaga evakuatsiya qilishga majbur boʻldilar.

1923-yil may oyidan keyin Diterixslar harbiy qochqinlar lageridan Harbinga koʻchib oʻtdilar, u yerda koʻplab oq muhojirlar joylashdilar. U Rossiya Butunharbiy Ittifoqi tashkilotining Uzoq Sharq boʻlimining rahbari boʻldi. Diterixs 1937-yilda Shanxayda vafot etgan va u yerda dafn etilgan[6].

Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 3-darajali Muqaddas Stanislaus ordeni, 1902-yil
  2. Qilich va kamon bilan 3-darajali Avliyo Anna ordeni, 1904-yil (Lyaoyang jangi)
  3. Muqaddas Vladimir ordeni, 4-darajali qilich va kamon bilan, 1906-yil
  4. 2-darajali avliyo Stanislaus ordeni qilichli, 1905 (Mukden jangi)
  5. Qilich bilan 2-darajali Avliyo Anna ordeni, 1905-yil
  6. Qilich bilan 1-darajali Aziz Stanislav ordeni, 1915-yil
  7. Qilichli 2-darajali Oq burgut ordeni, 1916-yil (Serbiya)
  8. Croix de Guerre, palma novdasi bilan, 1916 (Fransiya)
  9. Muqaddas Vladimir ordeni, 2-darajali qilich bilan, 1917-yil
  10. Faxriy legion, ofitser xochi, 1917 (Fransiya)
  11. Falcon ordeni, qilichli harbiy diviziya, 1919 (Chexoslovakiya)[7]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Jamie, Bisher. White Terror: Cossack warlords of the Trans-Siberian. Abingdon, Oxon, England: Routledge, 2005 — 343 bet. ISBN 0-203-34186-4. 
  2. ↑ Biografiya Diterixsa na sayte Xronosa
  3. ↑ Belaya gvardiya
  4. ↑ Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karvina, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 36 — 39, 41 — 42, 111-112, 124-125, 128, 129, 132, 140-148, 184-199.
  5. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. Семен. „{{{title}}}“ (ru). www.chayka.org.
  6. ↑ Umer v Shanxae beliy general Mixail Konstantinovich Diterixs, posledniy vojd Beloy armii, pravitel Priamurskogo kraya
  7. ↑ Czech order database


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mixail_Diterixs&oldid=3158006" dan olindi