Katta Chimyon togʻi
Katta Chimyon togʻi | |
|---|---|
 | |
| 41°29′40″N 70°3′28″E / 41.49444°N 70.05778°E G OKoordinatalari: 41°29′40″N 70°3′28″E / 41.49444°N 70.05778°E G O | |
| Mamlakat | Oʻzbekiston |
| Tuman | Boʻstonliq |
| Markazi balandligi | 3309 m |
|
| |
Katta Chimyon toʻgi – Chotqol tizmasining bir qismi boʻlgan juda katta gumbazsimon togʻ tizmasi. Oʻzbekistonning Toshkent viloyati Boʻstonliq tumanida, Toshkentdan 80 km sharqda joylashgan. Toshkent viloyatidagi Chatqol tizmasining tarkibiga kiruvchi ulkan gumbazsimon massiv. Eng baland joyi – Katta Chimyon choʻqqisi boʻlib, dengiz sathidan 3309 m balandlikda joylashgan. Chimyonsoy vodiysini janubidan oʻrab turadi. Paleozoy orogenetik jarayonida burmalanib granit, granodiorit, diorit, granit-porfir, kvarsli porfir, siyenit, siyenitli diorit, gabbro kabi intruziv jinslar va ohaktosh hamda qumtoshlardan tuzilgan. Relyefi kuchli darajada parchalangan. Yon bagʻirlar oʻrtacha 25—35°, baʼzi joylarida 45° va undan ortiq qiyaliglari mavjud. Janubi-gʻarbdan shimoli-sharq tomon choʻzilgan[1].
Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chimyon etagidagi hudud Oʻnikkibuloq – „Oʻn ikki kalit“ deb atalgan.
Avvallari Toshkent-Burchmulla avtomobil yoʻlining bir qismi boʻlgan sobiq hududdan hozirda asfaltlangan yoʻl oʻtadi. Yoʻl qurilishida „Kretase“ deb nomlangan dovon qisman vayron qilingan. Hozirda yoʻl Yubileyniy qishlogʻidan oʻtib, Yusupxona qishlogʻi yaqinidagi katta yoʻl bilan tutashgan[2].
Hududdan uncha uzoq boʻlmagan joyda Kichik Chimyon togʻ choʻqqisi bor boʻlib, u dengiz sathidan 2099 m balandlikda joylashgan.
Chimyondagi changʻi va sport majmualari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chimyon etagidagi maydonda, dengiz sathidan 1600 m balandlikda Chimyon yirik turistik togʻ-changʻi majmuasi, bolalar dam olish oromgohlari va sanatoriylar qurilgan[3]. 80-yillarning oʻrtalarida Chimyon togʻ-changʻi majmuasidan 8 km uzoqlikda joylashgan Beldersoyda Kanat yoʻli qurilgan.
Dam olish maskani infratuzilmasi uchun yetarli mablagʻ ajratilmaganligi sababli, Kanat yoʻli hamda changʻi va snoubordlarni toqqa tortish uskunalari juda eskirgan, lekin hali ham ishlamoqda. Chimyon yon bagʻirlari 2005-yildan 2011-yilgacha ratrak (changʻi yonbagʻirlari va changʻi yugurishlarini tayyorlash uchun ishlatiladigan maxsus izli transport) bilan tayyorlanmagan, ammo 2011-2012-yilgi mavsumda qiyalikda ratrak transporti ishga tushirildi va changʻi sporti boʻyicha respublika musobaqalari qayta tiklandi[4]. Mavsum dekabr oyining oʻrtalarida boshlanadi (mavsum 7-noyabrda ochiladi)[5]. Butun mavsumni 2 qismga boʻlish mumkin. Birinchisi, Yangi yil oldidan qor yogʻishi. Shuni aytish mumkinki, qor yogʻishi quyoshli kunlar bilan deyarli birma-bir almashadi. Ikkinchisi, 10-11-yanvarda qor yogʻishi ancha uzoq vaqt, taxminan 20 kunlab davom etadi. Keyin deyarli butun fevral oyi davomida yangi kuch bilan yogʻishni boshlaydi. Bu yerda changʻi sporti juda xavfsiz yonbagʻirlardan tortib oʻta xavfligacha bor. Frirayd (belgiangan hududdan tashqari) ga faqat gidlar bilan borish tavsiya etiladi.
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shimoliy yon bagʻri Chimyonsoy vodiysiga tik tushgan. Bu qismida ohaktoshli jinslar qoyali relyef shakllarini hosil qilgan. Janubiy yon bagʻri ancha yotiq boʻlib, qurumlar uchraydi. Togʻ choʻqqisida doimo muz va qor turadi. Katta Chimyon togʻi janubida Mingjilqi (2950 m), Imetey (2580 m), Teskaylov (2450 m), Suranota kabi togʻlarga va Poʻlatxon (2744 m) platosiga ulanib ketadi. Shimoliy-gʻarbga asta sekin pasayib boradi (Qumbel dovoni 1871 m). Uning yon bagʻirlaridan Beldorsoy, Chimyonsoy, Qorachasoy (Chatqol irmogʻi), Mozorsoy va boshqa soylar oqib tushadi. Oʻrmon mintaqasida jigarrang, alp mintaqasida togʻ-oʻtloq-dasht torfli tuproqlar uchraydi. Togʻ yon bagʻirlarida archa, doʻlana, tikanli bodom, uchqat, naʼmatak, togʻolcha, yongʻoq, bugʻdoyiq, subalp va alp mintaqalarida toron (zanjovul), shashir va boshqa oʻsimliklar tarqalgan. Yuqori qismi toshloq, daraxt kam. Chiroyli va terapevtik kuchlari uchun Chimyonga „Oʻzbek Shveytsariyasi“ deb nom berilgan. Qadimgi archa daraxtlari togʻlarning yon bagʻirlarini yopadi. „Sayi“ deb nomlangan togʻ daryolari togʻ va tepaliklarda haykaltaroshlik bilan ishlangan. Koʻplab gullar va oʻsimliklarning pasayishi („moʻri“ yoki „oʻt tomoni“ „yashil oʻt“, „yashil vodiy“ nomi) salqin va tiniq atmosferani hosil qiladi.
Katta Chimyon togʻi etaklari va yon bagʻirlari noyob togʻ goʻshalaridan iborat (Oʻnikkibuloq maskani, togʻ tabiat yodgorliklari, soy vodiylari va b.) boʻlib, iqlimiy va qimiz bilan davolaydigan "Chimyon" kurorti (1500 m), 2 sanatoriya, bolalar oromgohlari hamda „Chimyon“ sayyohlik majmuasi bor[6].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Восхождение на Большой Чимган“. Qaraldi: 2023-yil 28-noyabr.
- ↑ „В горах Непала пропали узбекские альпинисты“ (ru). Газета.uz (2012-yil 11-oktyabr). 2022-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyul.
- ↑ Stroyka bila nachata v nachale 70-x godov XX veka
- ↑ „22ноября 2011 год“ (deadlink). 2012-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Кубок Республики Узбекистан по горнолыжному спорту 2012 года“ (deadlink). 2012-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil