Kangar ittifoqi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
'
'Qang'ar ittifoqi
Konfederatsiya




G'arbiy Turk xoqonligi qulagandan so'ng Qang'ar ittifoqi
Poytaxti Ulutovda joylashgan
Til(lar)i Qadimgi turkcha

Qang'ar ittifoqi hozirgi Qozog'iston hududida turkiy davlat edi. Qang'ar etnik nomi hozir qozoq, o'zbek[1] va qoraqalpoq xalqlari tarkibiga kiruvchi qang'li xalqining ilk o'rta asrlardagi nomi. Qang'arlar ittifoqining poytaxti Ulitov tog'larida joylashgan edi. Uch qabila ( yunoncha : Dagar) nomi bilan mashhur boʻlgan pecheneglar, qang'arlar va oʻgʻuzlar, qarluqlar va kimek-qipchoqlar ittifoqi tomonidan magʻlubiyatga uchratilgach, bulgʻorlarga hujum qilib, Sharqiy Yevropada pecheneglar davlatini tashkil etishdi (milodiy 840—990 ).

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

O'rxun yozuvlarida tilga olingan Kengeres islom olamida va g'arbda Kangar nomi bilan tanilgan, bu uchta pecheneg qabilalarining umumiy nomi[2]. Vizantiya imperatori Konstantin Porfirogenitning ta'kidlashicha, Kangar olijanoblik va jasorat ma'nosini anglatadi[3]. Ukrainalik tarixchi Omeljan Pritsak, kangarning kelib chiqishi toxarcha A * kânk “tosh” , Kengeres esa Kengerni eron tilidagi As etnonimi bilan birlashtirib, go‘yoki * ârs < * âvrs < * Aoruša (yunoncha: orsi ) dan kelib chiqqan, deb taxmin qiladi. Biroq, Golden e'tiroz bildirdi * Aoruša Ors / Urs va Pritsakning Kengeres-Kangarlar etnonimi haqidagi fikri va aralash toxar-eron kelib chiqishi "juda ishonarsiz" bo'lib qoldi[4] . Boshqa sharqshunoslar Markvart, Toltsov, Klyashtorniylar Kangar va Kengeresni Kuman-Qipchoq konfederatsiyasining sharqiy guruhi Qang'li bilan, shuningdek, Xitoy manbalarida Qangju bilan bog'lashga harakat qilganlar. Axinjanov qipchoqlar Qangli hududini egallab olgandan so'ng oddiygina Qang'li nomini o'zlashtirgan degan taxminni ilgari suradi[5].. András Rona-Tas (1996, 1999) pecheneglarni "jigarrang" degan ma'noni anglatuvchi kongor so'zi bilan (otlarining yunglarining rangini nazarda tutadi) Kavkaz mintaqasida mavjud bo'lgan Kangar etnik nomi bilan bog'lanishini taklif qiladi.

Mustaqillik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qang'arlar xitoylar tomonidan Jetisu bosib olingandan so'ng Turk xoqonligidan mustaqil bo'ladilar. Sirdaryo shaharlari oʻz muxtoriyatini saqlab qoldi. Janubiy Qozogʻistonda oʻgʻuzlar, Irtish daryosi vodiysida kimaklar, Mugodjarda kumanlar, Shimoliy Qozogʻistonda qipchoqlar kangar ittifoqining vassaliga aylandi.

7-asr oxirida Sirdaryo shaharlari qoʻzgʻolon koʻtarib, Soʻgʻdiyona bilan ittifoq tuzdilar. Qoʻzgʻolon muvaffaqiyatli boʻldi, ammo musulmon arab qoʻshinlari janubdan Soʻgʻdiyonaga hujum qildi. Qoʻzgʻolon susaydi, Qangʻarlar Sirdaryo shaharlarining muxtoriyatini davom ettirishga rozi boʻldilar.

Ittifoqning qulashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

8-asr boshlarida oʻgʻuz konfederatsiyasi va Toshkent shahri Qang'ar ittifoqidan ajralib chiqdi. Arablar Sig'noq, Jand va boshqa boy Qang'ar shaharlariga bosqinlarni davom ettirdilar. Oʻgʻuzlar kimeklar va qarluqlar bilan ittifoq tuzdilar va ularning birgalikdagi hujumi natijasida qang'arlar magʻlub boʻldi[6] . Uchta qang'arlar qabilalari va besh ittifoqdosh turkiy qabilalar, yaxlit Pecheneg nomi ostida, keyinchalik Sharqiy Evropada ouzlar va xazarlar bilan chegaradosh bir podshohlikni yaratdilar.

Yana qarang qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Tolstoi V.P. Origin of the Karakalpak People//KSIE, Moscow, 1947. p.75
  2. ↑ P.Golubovsky, Pechenegs, Torks, and Polovetses before Tatar invasion, SPb, 1884. p.55, in L.Gumilev, Ancient Türks, Ch.20 (In Russian)
  3. ↑ Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio
  4. ↑ Golden, Peter B.. An Introduction to the History of the Turkic People. Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1992 — 264–265 bet. 
  5. ↑ Golden 1992.
  6. ↑ Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic People. Otto Harrassowitz, Wiesbaden. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kangar_ittifoqi&oldid=3572574" dan olindi