Imom Xumayniy nomidagi Tehron xalqaro aeroporti
| Imom Xumayniy xalqaro aeroporti فرودگاه بینالمللی امام خمینی | |||
|---|---|---|---|
| Fayl:IKIA Logo 1.png | |||
| |||
| IATA kodi: IKA – ICAO kodi: OIIE | |||
| Qisqacha bayon | |||
| Aeroport turi | Fuqarolik | ||
| Egasi | Eron hukumati | ||
| Operator | Tehran Airport City | ||
| Xizmat doirasi | Tehron aglomeratsiyasi | ||
| Joylashuvi | Tehron, Eron | ||
| Ochilgan | 2004-yil 8-may | ||
| Havo yoʻli tuguni | * ATA Airlines
| ||
| Dengiz sathidan balandligi | 3,305 ft / 1,007 m | ||
| Koordinatalari | 35°24′58″N 051°09′08″E / 35.41611°N 51.15222°E | ||
| Vebsayti | |||
| Xarita | |||
|
| |||
| Uchish/qoʻnish yoʻlaklari | |||
| Uzunligi | Yuzasi | ||
| ft | m | ||
| 11L/29R | 13,772 | 4,198 | Asfalt |
| 11R/29L Yopilgan |
13,940 | 4,249 | Asfalt |
| Maʼlumotlar (2017) | |||
| Samolyotlar oqimi | 58,123  9%
| ||
| Yoʻlovchilar soni | 8,852,232 13%
| ||
| Yuk tashish(t) | 163,699 11%
| ||
| Manba: Iran Airports Company[1] | |||
Imom Xumayniy nomidagi Tehron xalqaro aeroporti (forscha: فرودگاه بینالمللی امام خمینی) — Eron poytaxti va eng yirik shahri Tehronda joylashgan yirik xalqaro aeroport. Eronning 1-Oliy Rahbari, Oyatulloh Ruhulloh Xumayniy sharafiga atalgan. Eron va Yaqin Sharqdagi eng yirik aeroportlardan biri.
Ushbu aeroport qurilishi 1981-yilda boshlanib, 2004-yilda tugatilgan. 2004-yilda aeroportning bir qismi ochilgan. Aeroport butunlay 2005-yilning 30-aprel kuni ochilgan. Ushbu aeroport ilk yillari faqat Fors koʻrfazi mamlakatlari shaharlaridagi aerpoportlar bilan havo aloqasini yoʻlga qoʻygan edi. 2007-yildan buyon esa ushbu aeroportdan boshqa mamlakatlardan ham reyslar qabul qilina boshlandi va „Mehrobod“ aeroporti reyslari ham Imom Xumayniy aeroportiga yuklatildi. Yangi aeroport qurilishining sababi, Tehrondagi yana bir aeroport — „Mehrobod“ xalqaro aeroportida yuzaga kelgan zich va oshayotgan havo qatnovlarini kamaytirish edi. Ushbu aerportning umumiy maydoni — 13 ming gektarni tashkil etadi va eng zamonaviy jihozlar bilan taʼminlangan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dastlabki rejalashtirilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aeroport qurilishi 1979-yilgi Eron inqilobidan oldin boshlangan. Dastlabki dizaynerlar Tippetts-Abbett-McCarthy-Stratton (TAMS) Amerika muhandislik va arxitektura konsalting hamkorligi edi. Qurilishni toʻliq loyihalash va nazorat qilish uchun TAMS va mahalliy Abdol Aziz Farmanfarmaian Associates firmasi oʻrtasida TAMS-AFFA nomli mahalliy qoʻshma korxona tuzildi. Aeroportning asl dizayni Dallas/Fort-Uort xalqaro aeroportiga oʻxshash boʻlishi kerak edi. Biroq Eron inqilobidan keyin Eron hukumati aeroportni mahalliy tajribadan foydalangan holda loyihalash va qurishga qaror qilmaguncha, loyihadan voz kechildi.
Qurilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fransiyaning ADP firmasi mahalliy dizaynerlar va muhandislik firmalariga rahbarlik qilish uchun tanlangan. Qurilishni amalga oshirish va boshqarish uchun mahalliy bosh pudratchi Kayson Co. kompaniyasiga kalit topshirilgan loyiha va qurilish shartnomasi topshirildi. Ikki yil oʻtgach, bu shartnoma bekor qilindi va bonyad — Mostazafan jamgʻarmasiga topshirildi[2].
Birinchi ochilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mostazafan jamgʻarmasi tomonidan 1-terminal qurilishi tugallangandan soʻng, Eron fuqaro aviatsiyasi tashkiloti ikkinchi terminal qurilishi bilan birga operatsiyalarni boshqarishni ikkita turk (Tepe va Akfen) hamda bir Avstriya (Vie) shirkatlaridan tashkil topgan TAV konsorsiumiga topshirishga qaror qildi. Birinchi ochilish 2004-yil 11-fevralga, yaʼni 1979-yilgi Islom inqilobining yilligiga bagʻishlangan „Oʻn kunlik tong“ (1-11-fevral) bayramlarining boshlanishiga rejalashtirilgan edi. Aeroport qurilishi bilan bogʻliq koʻplab muammolar, jumladan, yangi aeroportni yoqilgʻi bilan taʼminlash va Eron neft vazirligi bilan shartnoma imzolashning kechikishi aeroportning ochilishini 2004-yil 8-maygacha kechiktirishga majbur qildi.
8-may kuni ochilish arafasida ikkita mahalliy aviakompaniya yangi aeroportga oʻtishdan bosh tortdi. Economic Hayat-e No gazetasi, yarim xususiy boʻlgan Iran Aseman Airlines kompaniyasi direktori Ali Obidzodaning „Biz xorijliklar tomonidan boshqariladigan aeroportdan uchmayapmiz“ degan soʻzlaridan iqtibos keltirdi. TAV xodimlariga 2004-yil 7-mayda aeroportdan oʻz xodimlari va jihozlarini olib chiqish buyrugʻi berildi va operatsiyalar Iran Airga topshirildi. „Menimcha, ularga (qurolli kuchlarga) turklar hamon voqea joyida ekani haqida yolgʻon xabar berilgan, ular juma kunigacha aeroportni tark etishgan“, — dedi aeroport menejeri Husayn Piruzi. Biroq, 8-may kuni, aeroport ochilganidan bir necha soat oʻtgach, Eron qurolli kuchlarining Inqilob gvardiyasi aeroport boshqaruvida xorijliklarning qoʻllanishi xavfsizlikdan qoʻrqib, uni yopdi. Dubaydan faqat bitta Emirates samolyoti qoʻnishga ruxsat berildi. Dubaydan uchayotgan ikkinchi reys, yaʼni Iran Air aviakompaniyasining reysi, Tehron xalqaro aeroporti qurolli kuchlar tomonidan yopilganidan soʻng, Mehrobod aeroporti unga qoʻnishga ruxsat bermagani sababli, Isfahon xalqaro aeroportiga qoʻnishga majbur boʻldi. Qolgan reyslar Mehrobodga yoʻnaltirildi. 11-may kuni Turkiya tashqi ishlar vazirligi maslahatchisi Ugʻur Ziyol va Eron tashqi ishlar vaziri Kamol Xarroziy uchrashuvida turk tomoni Eron qurolli kuchlarining harakatlaridan noroziligini bildirdi. Eron shtab boshliqlari birlashgan qoʻmitasi rahbari oʻrinbosari, brigada generali Alirizo Afshorning taʼkidlashicha, aeroport 13-may kuni qayta ochildi, „chunki chet el kompaniyalari aeroportning ishlashiga endi masʼul boʻlmaydi, xavfsizlikdagi toʻsiqlar olib tashlandi“.
Ikkinchi ochilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2005-yil aprel oyida Imom Xumayniy nomidagi xalqaro aeroport 350 million dollarga toʻgʻri keladigan toʻrtta mahalliy aviakompaniya — Mahan Air, Aseman, Caspian Airlines va Kish Air konsortsiumi boshqaruvi ostida qayta ochildi, ammo rasmiy shartnoma imzolanmaganga oʻxshaydi. Koʻp oʻtmay, aeroport boshqaruvi Eron yoʻl va transport vazirligi nomidan Eronning barcha fuqarolik va davlat aeroportlarini boshqarish uchun mas’ul boʻlgan Iran Airports kompaniyasiga topshirildi, bundan tashqari, neft vazirligi yoki Qurolli kuchlar kabi maxsus tashkilotlarga tegishli.
2010-yilga kelib Conviasa Damashq orqali Karakasga parvozlarni toʻxtatdi[3][4].
Infratuzilmasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yoʻlovchi terminallari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2022 yil iyun holatiga koʻra IKIAning ikkita faol terminali bor.
1-terminal
[tahrir | manbasini tahrirlash]IKIAning birinchi faol terminali boʻlgan 1-terminal yiliga 6,5 million yoʻlovchi va 120 000 tonna yukni tashish imkoniyatiga ega. 2017-yilda u 9 millionga yaqin yoʻlovchiga xizmat koʻrsatdi[5].
Salom terminali (2-terminal)
[tahrir | manbasini tahrirlash]Salom terminali, IKIAning ikkinchi faol terminali yiliga 5 million yoʻlovchini oʻtkazish imkoniyatiga ega. Eronning sobiq yoʻllar va shaharsozlik vaziri Abbos Oxundiyning soʻzlariga koʻra, dastlab maxsus ziyorat terminali sifatida moʻljallangan boʻlsa-da, u barcha reyslar uchun ochiq boʻladi[5].
Eronshahr terminali (3-terminal)
[tahrir | manbasini tahrirlash]IKIA tomonidan taklif qilingan Eronshahr terminali deb nomlangan uchinchi terminal hozirda rejalashtirish bosqichida. 2016-yil fevral oyi oʻrtalarida uni ishlab chiqish boʻyicha shartnoma Royal HaskoningDHV shoʻba korxonasi boʻlgan Niderlandiyaning Niderland aeroporti maslahatchilari (NACO) muhandislik firmasiga topshirildi[5]. Biroq, 2017-yilda NACO qisman AQShning Eronga qarshi sanksiyalari tufayli moliya ololmagani uchun shartnomadan chiqdi. Eronshahr terminali yiliga 20 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatish imkoniyatiga ega boʻlishi rejalashtirilgan, bu esa aeroportning umumiy yoʻlovchi sigʻimini yiliga 30 million yoʻlovchiga yetkazadi[6].
Uchish-qoʻnish yoʻlaklari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hozirgi vaqtda IKAda ikkita uchish-qoʻnish yoʻlagi mavjud boʻlib, ulardan faqat bittasi ishlaydi. Operatsion uchish-qoʻnish yoʻlagi 2009-yil avgustidan beri ILS CAT II bilan jihozlangan. Ikkinchi ILS tizimi yetti yil avval boshqa uchish-qoʻnish yoʻlagiga xizmat koʻrsatish uchun sotib olingan, biroq sotuvchi firma Eronga qarshi sanksiyalar tufayli uni oʻrnatishdan bosh tortgan. ILS eronlik texniklar tomonidan oʻrnatildi[7]. Mavjud uchish-qoʻnish yoʻlaklari va yoʻlovchi terminalining janubida joylashgan uchinchi uchish-qoʻnish yoʻlagi qurilishning yakuniy bosqichida.
Mehmonxonalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yil oktabr oyida Fransiyaning AccorHotels korporatsiyasi aeroport hududida oʻzining Novotel va Ibis brendli mehmonxonalarini ochdi va bu 1979-yildagi inqilobdan keyin birinchi xalqaro mehmonxonalar tarmogʻining Eron bozoriga kirishini nishonladi[8]. Mehmonxonalar tarmogʻi 2021-yilda shartnoma muddati tugagandan soʻng Eronni tark etib, mehmonxonalarni Remis va Rexan deb oʻzgartirdi. Ikki mehmonxona aeroport metro bekati orqali oʻtuvchi osmon koʻprigi orqali 1-terminal bilan bogʻlangan.
Statistika
[tahrir | manbasini tahrirlash]2013-yilda aeroport 4,756 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatgan, bu oʻtgan yilga nisbatan 20 foizga koʻp. Bu uni Yaqin Sharqdagi xalqaro yoʻlovchi tashish boʻyicha oʻn birinchi eng gavjum aeroportga aylantirdi. Aeroport 2013-yilda 98 904 tonna yukni qabul qildi. 2013-yilda tijorat samolyotlarining umumiy harakati 36 827 tani tashkil etdi[9].
Yillik yoʻlovchilar oqimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yillar[10] | Yillik yoʻlovchilar oqimi | Oʻzgarishi, %da |
|---|---|---|
| 2011 | 5,020,836 | ▬ |
| 2012 | 4,735,089 |  6%
|
| 2013 | 4,756,012 | 0.4%
|
| 2014 | 6,049,062 | 27%
|
| 2015 | 7,243,120 | 20%
|
| 2016 | 7,821,369 | 8%
|
| 2017 | 8,852,232 | 13%
|
| 2018 | 6,632.493 | 22%
|
| 2019 | 5,985,954 | 11%
|
| 2020 | 1,009,678 | 87%
|
| 2021 | 2,018,748 | 99%
|
| 2022 | 6,211,927 | 205%
|
Yer usti transporti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Metro
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aeroportga Imom Xumayniy xalqaro aeroporti metro bekati xizmat koʻrsatadi. IKIA uchun metro aloqasi 2017-yil 7-avgustda Tehron metrosining 1-liniyasining yangi shoxobchasidagi bekat sifatida ochilgan. Yoʻlovchilar 1-chiziqning qolgan qismiga kirish uchun kelajakda rejalashtirilgan Eronshahr terminaliga (3-terminal) xizmat koʻrsatadigan Shahed — Bagher Shahr metro bekatida poezdlarni almashtirishlari kerak.
Tezyurar temir yoʻl
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aeroportga Tehron-Qum-Isfahon tezyurar poyezdi qatnovi rejalashtirilgan. Yangi qatnov Qum va Isfahon shaharlaridan toʻgʻridan-toʻgʻri temir yoʻl qatnovini va Tehron temir yoʻl vokzaliga tez toʻxtovsiz ulanish imkonini beradi. Hozirda liniya dastlabki rejalashtirish va qurilish bosqichida.
Magistral yoʻl
[tahrir | manbasini tahrirlash]Imom Xomayniy xalqaro aeroportiga Tehrondan Tehron-Qum va Tehron-Sova avtomagistrallari orqali avtomobil, taksi va avtobuslarda borish mumkin. Aeroportda ishlaydigan taksilar yetib kelgan yoʻlovchilarga 24/7 xizmat koʻrsatadi. 2017-yilda aeroportdan Tehron markaziga odatdagi taksi safari taxminan 45 daqiqa davom etadi, uning narxi 1 400 000 dan 1 800 000 Eron riali yoki 7 AQSh dollari turadi va koʻpincha ochiq sariq Toyota Camry, Toyota RAV4, Hyundai Sonata, Kia K5, Volkswagen Caddy yoki IKCO Samand boʻladi[11].
5-magistral
7-magistral
Baxtsiz hodisalar va falokatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 2009-yil 15-iyul kuni Caspian Airlines aviakompaniyasining 7908-reysi, Tupolev Tu-154 samolyoti Armanistonning Yerevan shahriga yoʻl olgani, Imom Xumayniy xalqaro aeroportidan havoga koʻtarilganidan 16 daqiqa oʻtgach, Qazvin viloyatining (Eron shimoli-gʻarbidagi) Forsiyan qishlogʻidagi dalaga qulagan. Barcha 168 yoʻlovchi va ekipaj halok boʻldi[12].
- 2020-yil 8-yanvar kuni Ukraina xalqaro havo yoʻllari 752-reysi Imom Xumayniy xalqaro aeroportidan havoga koʻtarilganidan koʻp oʻtmay, Eron Islom inqilobi gvardiyasi tomonidan urib tushirildi[13], bortdagi barcha 176 kishi halok boʻldi[14][15].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Traffic Figures“. 2017-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-fevral.
- ↑ „Imam Khomeini International Airport (IKA)“. Qaraldi: 2015-yil 1-iyun.
- ↑ McConnell, Dugald; Todd, Brian. „Venezuela defends controversial flights to Iran and Syria“. CNN (2010-yil 21-avgust). Qaraldi: 2023-yil 11-aprel.
- ↑ Gobierno de Chávez aspira reconocimiento mundial para la aerolínea Conviasa (es). EFE News Service (2010-yil 29-noyabr).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Update on the New IKIA Terminals, Air Astana Started Tehran Flights - Aviation Iran“ (2016-yil 30-iyun).
- ↑ Vosler, Kent D. (1983). "Diving: Diving strength program at the University of Florida". National Strength & Conditioning Association Journal 5 (6): 27. doi:10.1519/0744-0049(1983)005<0027:dspatu>2.3.co;2. ISSN 0744-0049.
- ↑ „ILS Launched At Imam Khomeini Airport“. www.iran-daily.com. 2009-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „foreign hotels opening in Iran - Google Search“. www.google.com.pk.
- ↑ „(IKA) Imam Khomeini International Airport“. 2016-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-iyun.
- ↑ „Iran Airports Company - Home“. en.airport.ir. 2020-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-avgust.
- ↑ „Imam Khomeini Airport City Corporate > Transport & Parking > Taxi“.
- ↑ „Iranian Airliner Crashes in Northwest, Killing 168“. Bloomberg L.P.. Qaraldi: 2009-yil 15-iyul.
- ↑ „Iran Says It Unintentionally Shot Down Ukrainian Airliner“ (2020-yil 10-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 10-yanvar.
- ↑ „Ukrainian airplane with 180 aboard crashes in Iran: Fars“. Reuters (2020-yil 7-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 8-yanvar.
- ↑ „Ukrainian airliner crashes near Tehran: Iranian media“. Al Jazeera (2020-yil 8-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 8-yanvar.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Aeroport rasmiy sayti (Wayback Machine saytida 2016-01-24 sanasida arxivlangan)