Haft paykar

Haft avrang
	; Bahromgoʻr yetti goʻzalga termulmoqda. Behzod maktabi, 1479. Nizomiy Ganjaviy nomidagi Ozarbajyon adabiyoti milliy muzeyi, Boku.
Asl nomi	هفت پیکر
Muallif(lar)	Nizomiy Ganjaviy
Til	Forscha
Janr(lar)i	masnaviy

Haft paykar (forscha: هفت پیکر Haft Peykar) yoki Bahromnoma (بهرام‌نامه, Sosoniylar imperatori Bahrom V ga ishora qilingan) fors shoiri Nizomiy Ganjaviy tomonidan 1197-yilda yozilgan ishqiy doston. Bu doston uning Xamsasining bir qismini tashkil etadi.

Haft paykarning fors tilidagi asl sarlavhasini tom maʼnoda „Yetti portret“, majoziy maʼnoda „Yetti goʻzal“ deb tarjima qilish mumkin. Ikkala tarjima ham mazmunli va shoir soʻzlarning noaniqligidan ataylab foydalangani shubhasiz^{[aniq manba kerak]}. Doston Ahmadilidan boʻlgan Marogʻa hukmdori Aloviddin Koʻrpa Arslon bin Oqsungurga bagʻishlangan^[1]. Sheʼr erotik adabiyotning durdona asari boʻlsa-da, u chuqur axloqiy asardir^[1].

Asar mazmuni[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Haft paykar“ yetti hikoyadan iborat. Bahrom yettita malikani oʻziga xotin qilib oladi va malikalari uchun har biri haftaning bir kuniga bagʻishlangan, kun sayyorasi tomonidan boshqariladigan va oʻzining ramziy rangiga ega boʻlgan yetti gumbazdan iborat saroy quradi. Bahrom har bir gumbazni navbatma-navbat ziyorat qiladi, u yerda ziyofat qiladi, ichadi, malikalarining iltifotidan bahramand boʻladi, har biri aytgan ertakni tinglaydi^[2].

Hafta kuni	Sayyora nomi	Gumbaz rangi	Malika yurti	Malika ismi	Hikoya
Shanba	Saturn	Qora	Hindiston	Furak	Tugallanmagan sevgi
Yakshanba	Quyosh	Sariq	Turkiston	Yagʻmanoz	Uylanishni istamagan qirol
Dushanba	Oy	Yashil	Xorazm	Nozpari	Sevgi kasali Bishr
Seshanba	Mars	Qizil	Saqaliba	Nasrin-Nush	Turandot topishmoqlari
Chorshanba	Merkuriy	Feruza	Magʻrib	Ozarbin (Ozargun)	Mahan va jinni
Payshanba	Yupiter	Sandal	Rum	Humay	Yaxshilik va yomonlik
Juma	Venera	Oq	Eron	Diroste	Oshiqlarning musibatlari

Nashrlari va tarjimalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Haft paykarning tanqidiy nashri Helmut Ritter va Yan Ripka (Praga, Istanbul, 1934) tomonidan Xamsaning oʻn besh qoʻlyozmasi va Bombey toshbosma nusxasi asosida ishlab chiqarilgan. Shuningdek, Vohid Dastgerdining tanqidsiz nashri (Tehron, 1936 va qayta nashrlar) va Barot Zanjoniy (Tehron, 1994)^[1] nashrlari mavjud. Nisbatan yaqinda doston ozarbayjonlik olim T. A. Maharramov tomonidan qayta tahrirlangan (Moskva, 1987).

Sharqshunos olim Franz Erdmann [ru] "Bahromgoʻr va rus malikasi" nomli sheʼridan parchaning nemis tiliga sheʼriy tarjimasini 1832-yilda Qozon shahrida nashr qilgan^[3].

Gʻarbiy Yevropa tillarida asl fors tilidan uchta toʻliq tarjimasi mavjud. Birinchisi, 1924-yilda Charlz Edvard Uilson dostonni ingliz tiliga ikki jildda keng eslatmalar bilan tarjima qildi^[4]. Ikkinchisi, Alessandro Bausani tomonidan 1967-yilda italyan tiliga tarjima qilgan. Nihoyat, Julie Scott Meisami tomonidan 1967-yilda chop etilgan inglizcha versiyasi bor^[5]. E. Mattin va G. Hill tomonidan tayyorlangan inglizcha metatarjimasi ham mavjud (Oksford, 1976)^[1]. Qisman tarjima ham Rudolf Gelpke tomonidan nemis nasrida qilingan (Syurix, 1959). Mamed Rahim tomonidan ozarbayjon tiliga toʻliq sheʼriy tarjimasi mavjud (Boku, 1946). Rus tiliga uchta toʻliq tarjimasi mavjud: Ryurik Ivnevning sheʼriy tarjimasi (Boku, 1947), Vladimir Derjavin [ru] sheʼriy tarjimasi (Moskva, 1959) va Rustam Aliyevning nasriy tarjimasi (Boku, 1983).

Madaniy taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

1940-yillar boshida Nizomiy Ganjaviyning 800 yilligini nishonlash uchun^[6] ozarbayjon bastakori Uzeyir Hojibeyov dostonning yetti goʻzaliga yettita musiqa yozishni rejalashtirgan. Biroq u faqat ikkita qoʻshiq yozgan: „Sensiz“ (1941) va „Sevgili Janan“ (1943)^[6].

1952-yilda ozarbayjon bastakori Qora Qorayev Nizomiy Ganjaviyning "Yetti goʻzal" motivlari asosida "Yetti goʻzal" baletini yaratdi.

1959-yilda Bokuda doston qahramoni Bahromgoʻrning ilon ajdahoni oyogʻi ostida oʻldirgani tasvirlangan bronza haykali boʻlgan favvora oʻrnatildi^[7]. Bu haykal qadimiy Eron xudosi Bahromning yovuz ilonni oʻldirishi haqidagi hikoyasiga ishora qiladi.

1979-yilda^[8] Bokudagi Nizomiy Ganjaviy metro bekati ozarbayjonlik rassom Mikayil Abdullayev tomonidan Nizomiy asarlari asosidagi mozaik suratlar bilan bezatilgan^[9]. Bu devoriy suratlarning uchtasida "Yetti goʻzal" dostonining qahramonlari tasvirlangan.

Giacomo Puccinining "Turandot" operasi seshanba kuni shoh Bahromga Mars bilan bogʻlangan qizil gumbazli sherigi tomonidan aytilgan voqeaga asoslangan^[10].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bahromgoʻr chorshanba kuni Feruza gumbazini ziyorat qiladi. Nizomiyning “Haft paykar” qoʻlyozmasi sahifasidan. Bruklin muzeyi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sabʼai sayyor

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 HAFT PEYKAR (en). Encyclopaedia Iranica. 6-fevral 2024-yilda qaraldi.
↑ Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Hackett Publishing Company, Incorporated, 21 August 2015 — xvii bet. ISBN 978-1-62466-446-5.
↑ Krimskiy A. Ye.. Nizami i ego izuchenie // Vidayuщiesya russkie uchyonie i pisateli o Nizami Gyandjevi / Sostavitel, avtor predisloviya i redaktor Rustam Aliev. – B.: Yazichi, 1981. P. 259
↑ Nizāmī of Ganja, The Haft Paikar (the Seven Beauties), Containing the Life and Adventures of King Bahrām Gūr and the Seven Stories Told him by his Seven Queens, trans. by Charles Edward Wilson (London: Probsthain, 1924).
↑ Nizami, Haft Paykar: A Medieval Persian Romance, trans. by Julie Scott Meisami (Hackett, 2015), ISBN 9781624664304.
↑ ^6,0 ^6,1 Safarova Z. Uzeir Gadjibekov. – Baku: Yazichi, 1985. – P. 61.
↑ Efendizade R. M.. Arxitektura Sovetskogo Azerbaydjana. – M.: Stroyizdat, 1986. – P. 108.
↑ Abdullaev Mikail Guseyn ogli // 225 let Akademii xudojestv SSSR. Katalog vistavki. – Izobrazitelnoe iskusstvo, 1985. – V. II. – P. 6.
↑ Efendizade R. M. Arxitektura Sovetskogo Azerbaydjana. – M.: Stroyizdat, 1986. – P. 289.
↑ Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Hackett Publishing Company, Incorporated, 21 August 2015 — xviii bet. ISBN 978-1-62466-446-5.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fransua de Blois. Haft Peykar // Encyclopædia Iranica . – 2002 yil 15 dekabr. – V. XI. – bet. 522–524.

[Blois-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 HAFT PEYKAR (en). Encyclopaedia Iranica. 6-fevral 2024-yilda qaraldi.

[2] Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Hackett Publishing Company, Incorporated, 21 August 2015 — xvii bet. ISBN 978-1-62466-446-5.

[3] Krimskiy A. Ye.. Nizami i ego izuchenie // Vidayuщiesya russkie uchyonie i pisateli o Nizami Gyandjevi / Sostavitel, avtor predisloviya i redaktor Rustam Aliev. – B.: Yazichi, 1981. P. 259

[4] Nizāmī of Ganja, The Haft Paikar (the Seven Beauties), Containing the Life and Adventures of King Bahrām Gūr and the Seven Stories Told him by his Seven Queens, trans. by Charles Edward Wilson (London: Probsthain, 1924).

[5] Nizami, Haft Paykar: A Medieval Persian Romance, trans. by Julie Scott Meisami (Hackett, 2015), ISBN 9781624664304.

[Сафарова-6] 6,0 ^6,1 Safarova Z. Uzeir Gadjibekov. – Baku: Yazichi, 1985. – P. 61.

[7] Efendizade R. M.. Arxitektura Sovetskogo Azerbaydjana. – M.: Stroyizdat, 1986. – P. 108.

[8] Abdullaev Mikail Guseyn ogli // 225 let Akademii xudojestv SSSR. Katalog vistavki. – Izobrazitelnoe iskusstvo, 1985. – V. II. – P. 6.

[9] Efendizade R. M. Arxitektura Sovetskogo Azerbaydjana. – M.: Stroyizdat, 1986. – P. 289.

[10] Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Hackett Publishing Company, Incorporated, 21 August 2015 — xviii bet. ISBN 978-1-62466-446-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]