Fizik

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Albert Eynshteyn, 20-asrda nisbiylik nazariyasini va dastlabki kvant nazariyaning baʼzi qismlarini ishlab chiqqan asosiy nazariy fizik.

Fizik — bu fizika boʻyicha ixtisoslashgan olim boʻlib, uning ilmiy faoliyati fizik olamdagi barcha uzunlik va vaqt shkalalarida materiya va energiyaning oʻzaro taʼsirini oʻz ichiga oladi[1]. Fiziklar odatda hodisalarning asosi yoki yakuniy sabablari bilan qiziqishadi va odatda oʻz tushunchalarini matematik nuqtai nazardan tuzadilar. Fiziklar barcha uzunlik oʻlchamlarini qamrab olgan, sub-atom va zarralar fizikasi, biologik fizikagadan, butun koinotni qamrab olgan kosmologik uzunlik oʻlchamgagacha keng koʻlamli tadqiqot sohalarida ishlaydi: Fiziklar ikki turda faoliyat olib boradi: tabiat hodisalarini kuzatish va tajribalarni ishlab chiqish va tahlil qilishga ixtisoslashgan eksperimental fiziklar va tabiiy hodisalarni ratsionalizatsiya qilish, tushuntirish va bashorat qilish uchun fizik tizimlarni matematik modellashtirishga ixtisoslashgan nazariy fiziklar[1]. Fiziklar oʻz bilimlarini amaliy muammolarni hal qilishda yoki yangi texnologiyalarni ishlab chiqishda qoʻllashlari mumkin (shuningdek, amaliy fizika yoki muhandislik fizikasi deb ham ataladi)[2][3][4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

18-asrda „tabiiy falsafa“ (keyinchalik „fizika“ deb ataladi) boʻyicha tajribada ingliz olimi Frensis Hauksbi ilk elektrostatik generator bilan ishlamoqda.

Fizikani oʻrganish va uni amaliyotda qoʻllash qadimgi davrdan hozirgi kungacha boʻlgan kashfiyotlar va tushunchalarning intellektual zinapoyasiga asoslanadi. Bugungi kunda qoʻllaniladigan koʻplab matematik va fizik gʻoyalar qadimgi sivilizatsiyalar asarlarida oʻzining ilk ifodasini topganini koʻrish mumkin. Bobil astronomlari va Misrlik muhandislari, yunon va Oʻrta Osiyo fan faylasuflari va matematiklari, Miletlik Fales, Ptolemey, Misridagi Evklid , Sirakuza Arximedlari va boshqalar bunga misol boʻla oladi . Ilm-fan rivojining ildizlari Hindiston va Xitoy kabi qadimgi Osiyo madaniyatlarida, Islom oʻrta asrlarida ham paydo boʻlgan. Zamonaviy ilmiy dunyoqarash va fizika taʼlimining asosiy qismi 1600-yillarning boshlarida Galileo Galiley va Iogannes Kepler fizikasiga olib borgan astronom Nikolay Kopernikning ishidan boshlab, Yevropadagi ilmiy inqilobdan kelib chiqqan deb aytish mumkin. Mexanika boʻyicha ish fizik tizimlarning matematik muolajalari bilan bir qatorda Kristian Gyuygens tomonidan yanada rivojlantirildi va XVII asr oxiriga kelib Nyutonning harakat qonunlari va Nyutonning butun dunyo tortishish qonuni bilan yakunlandi. Faradayning eksperimental kashfiyotlari va Maksvellning elektromagnetizm tenglamalari nazariyasi XIX asrda rivojlanishning yuqori nuqtalari boʻldi. Koʻpgina fiziklar XX asrning boshlari va oʻrtalarida kvant mexanikasining rivojlanishiga hissa qoʻshdilar. XXI asr boshlarida yangi bilimlar fizik kosmologiyani tushunishda katta oʻsishni oʻz ichiga oladi.

Tabiatni keng va umumiy oʻrganish XIX asrda „ilm-fan“ tushunchasi oʻzining zamonaviy shaklini olganidan soʻng bir necha sohalarga boʻlingan. Boshqa texnik sohalar va unvonlar qatorida „biologiya“ va „biolog“, „fizika“ va „fizik“, „kimyo“ va „kimyogar“ kabi maxsus toifalar paydo boʻldi[5]. Fizik atamasi Uilyam Uuell (shuningdek, „olim“ atamasining asoschisi) tomonidan 1840 yilda „Induktiv fanlar falsafasi“ kitobida kiritilgan[6].

Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Standart bakalavriat fizika o‘quv dasturi klassik mexanika, elektr va magnetizm, norelativistik kvant mexanikasi, optika, statistik mexanika va termodinamika hamda laboratoriya tajribalaridan iborat[7][8][9]. Fizika talabalari, shuningdek, matematika (hisoblash, differensial tenglamalar, chiziqli algebra, kompleks tahlil va boshqalar) va informatika boʻyicha ham tayyorgarlik koʻrishlari kerak.

Har qanday fizikaga yoʻnaltirilgan karyera pozitsiyasi kamida fizika yoki amaliy fizika boʻyicha bakalavr darajasini talab qiladi, shu bilan birga karyerani MSc, MPhil, MPhys yoki MSci kabi magistr darajasi bilan kengaytirish mumkin[10].

Tadqiqotga yoʻnaltirilgan ilmiy karyera uchun talabalar maʼlum bir sohada ixtisoslashgan doktorlik darajasini olish ilmiy faoliyat olib boradi. Ixtisoslashgan sohalarga eksperimental va nazariy astrofizika, atom fizikasi, biologik fizika, kimyoviy fizika, kondensatsiyalangan moddalar fizikasi, kosmologiya, geofizika, gravitatsiya fizikasi , materialshunoslik, tibbiyot fizika, mikroelektronika, molekulyar fizika, optika, nufuzli fizika, nufuzli fizika, nufuzli fizika, kvant axborot fani va radiofizika sohalari kiradi

Mukofot va Sovrinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fiziklarga beriladigan eng oliy mukofot Shvetsiya Qirollik Fanlar Akademiyasi tomonidan 1901-yildan beri beriladigan fizika boʻyicha Nobel mukofotidir[11]. Milliy Fizik jamiyatlarda professional tan olinishi uchun koʻplab mukofotlar va sovrinlar mavjud. Amerika fizika jamiyati misolida, 2017-yil holatiga koʻra, bu sohada 33 ta alohida sovrin va 38 ta alohida mukofot mavjud.

Professional sertifikatlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Qirollik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chartered Physicist (Malakali Fizik) — bu fizika instituti tomonidan berilgan ustav maqomi va kasbiy malakasi. U „CPhys“ qisqartmasi bilan belgilanadi.

Har qanday kasb boʻyicha ustav maqomiga ega boʻlish keng jamoatchilik uchun yuqori darajadagi ixtisoslashtirilgan fan bilimi va kasbiy malakani anglatadi. Fizika instituti maʼlumotlariga koʻra, Chartered Physicist (CPhys) mukofoti egalari „professionallik, zamonaviy tajriba, sifat va xavfsizlikning eng yuqori standartlari“ bilan bir qatorda „mustaqil amaliyot va mashqlarda etakchilik qilish qobiliyatini“ namoyish etadilar. shuningdek, „ilgʻor bilimlar va ortib borayotgan talablar va har qanday kasb mas’uliyatni oʻz zimmasiga olishi kerak boʻlgan talablar bilan hamqadam boʻlish majburiyati“.

Kanada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kanada fiziklar assotsiatsiyasi(KFA) P. Phys deb nomlangan rasmiy belgini joriy qilgan. Bu P.Eng (Professional Engineer — Professional muxandis) tayinlanishiga oʻxshash Professional fizik degan maʼnoni anglatadi. Ushbu belgi 1999-yilda KFA kongressida eʼlon qilingan va allaqachon 200 dan ortiq kishi ushbu sharafga ega.

Janubiy Afrika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Janubiy Afrika Fizika Instituti professional fiziklar (Pr.Phys) (Wayback Machine saytida 2019-07-22 sanasida arxivlangan) sertifikatini taqdim etadi. Eng kamida, egasi fizika yoki tegishli sohada 3 yillik bakalavr darajasiga yoki unga tenglashtirilgan darajaga va fizika bilan bogʻliq faoliyatda kamida olti yillik qoʻshimcha tajribaga ega boʻlishi kerak; yoki fizika yoki tegishli soha boʻyicha faxriy yoki unga tenglashtirilgan daraja va fizika bilan bogʻliq faoliyatda qoʻshimcha kamida besh yillik tajriba; yoki fizika yoki tegishli sohada magistr yoki unga tenglashtirilgan daraja va fizika bilan bogʻliq faoliyatda qoʻshimcha kamida uch yillik ish tajribasi; Fizika yoki tegishli sohada doktorlik yoki unga tenglashtirilgan daraja; yoki Kengashning fikriga koʻra, yuqoridagilarning har qandayiga teng boʻlgan taʼlim yoki tajriba.

Rasmiy jamiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fiziklar mamlakat yoki mintaqaning Fzika jamiyatining aʼzosi boʻlishi mumkin. Fizika jamiyatlari odatda ilmiy jurnallarni nashr etadilar, fizika konferentsiyalarini tashkil qiladilar va fizika sohasiga qoʻshgan hissalari uchun mukofotlar beradi. Fizika jamiyatlarning baʼzi misollari Amerika Fizika Jamiyati, Fizika Instituti boʻlib, eng qadimgi jismoniy jamiyat Germaniya Fizika Jamiyatidir.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Rosen, Joe. Encyclopedia of Physics. Infobase Publishing, 2009 — 247 bet. 
  2. ↑ „Industrial Physicists: Primarily specializing in Physics“. American Institute for Physics (2016-yil oktyabr).
  3. ↑ „Industrial Physicists: Primarily specializing in Engineering“. American Institute for Physics (2016-yil oktyabr).
  4. ↑ „Industrial Physicists: Primarily specializing outside of STEM sectors“. American Institute for Physics (2016-yil oktyabr).
  5. ↑ From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science Cahan: . Chicago: University of Chicago Press, 2003. ISBN 0-226-08928-2. 
  6. ↑ Donald S. L. Cardwell, James Joule: A Biography, Manchester University Press — 1989, page 18
  7. ↑ Wachter, Armin. Compendium of Theoretical Physics. New York, NY: Springer, 2006. ISBN 0-387-25799-3. 
  8. ↑ Krey, Uwe. Basic Theoretical Physics : A concise overview, 1st, Berlin: Springer, 2007. ISBN 978-3-540-36804-5. 
  9. ↑ Kompaneyets, Alexander Solomonovich. Theoretical physics, 2nd, Mineola, New York: Dover, 2012. ISBN 978-0-486-60972-0. 
  10. ↑ „Physicist“. nationalcareersservice.direct.gov.uk. National Careers Service, United Kingdom (2016-yil 7-oktyabr).
  11. ↑ „The Nobel Prize in Physics“. Nobelprize.org.

 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fizik&oldid=4086801" dan olindi