Fikret Amirov

Fikret Amirov
Umumiy maʼlumot
Tugʻilgan paytidagi ismi	Fikret Mashadi Jamil oʻgʻli Amirov
Tavalludi	22-noyabr 1922-yil(1922-11-22) Ganja, Ozarbayjon SSR
Vafoti	22-fevral 1984-yil(1984-02-22) (61 yoshda) I Faxriy xiyobon
Fuqaroligi	SSRI
Turmush oʻrtogʻi	Aida Amirova
Millati	ozarbayjon
Yoʻnalish	Bastakor
Mukofotlari
Janr	opera, simfoniya, simfonik mugʻom, konsert, balet
Faoliyat yillari	1942—1984

Fikret Mashadi Jamil oʻgʻli Amirov (22.11.1922 Birperdeli operanın librettosu Ozarbayjon xalq artisti Ismoil Hidoyatzodaga tegishli., Ganja — 20.02.1984, Boku) — sovet-ozarbayjon bastakori, musiqa xodimi, Ozarbayjon Davlat opera va balet teatri direktori (1956-1959), Ozarbayjon davlat filarmoniyasining badiiy rahbari (1947), Ozarbayjon Bastakorlar uyushmasi kotibi (1959-yildan), IV-IX chaqiriq Oliy Sovet deputati. Ozarbayjon SSR, Ozarbayjon SSR Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi (1980-yildan).

Sotsialistik Mehnat Qahramoni (1982), SSSR xalq artisti (1965), Ozarbayjon SSR xalq artisti (1958), Ozarbayjon SSRda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1955), SSSR Davlat mukofoti (1980) faxriy unvonlari bilan taqdirlangan.), Ozarbayjon SSR Davlat mukofoti (1974)., II darajali Stalin mukofoti (1949), Ozarbayjon SSR Lenin komsomoli mukofoti (1967), ikki marta Lenin ordeni (1959, 1982), ikki marta Mehnat Qizil Bayroq ordeni (1967, 1971) ordeni bilan taqdirlangan.

Boku musiqa akademiyasida bastakor Uzeyir Hojibekov va Boris Zeydman sinfida tahsil olgan. Sahna musiqasi sohasidagi faoliyatini „ochish yuraklari“ („Xursand etuvchilar“) va „Gözün aydın“ („Qutugʻ boʻlsin“) musiqali komediyalari bilan boshlagan Fikret Amirovning torli orkestr uchun yozilgan „Nizomiy“ simfoniyasi eng muvaffaqiyatli asarlaridan biridir. Bu simfoniya dunyoning eng mashhur dirijyorlari rahbarligida ijro etilgan.

1948-yilda „Shur“ va „Kurd-ovshari“ simfonik mugʻomlarini yozdi. Bu simfonik mugʻomlar Bolgariya, Belgiya, Fransiya va AQShning konsert zallarida ijro etilgan.

1950-yilda toʻrt qismli „Ozarbayjon“ simfonik syuitasini yaratgan Fikret Amirov keyinchalik zamonaviy mavzudagi „Sevil“ operasini yozdi va bu milliy musiqa tarixiga ilk milliy lirik opera sifatida kirdi. Opera 1953-yil 8-oktabrda Ozarbayjon Davlat akademik opera va balet teatrida ommaviy tomosha boʻlib oʻtdi.

Bastakorning keng koʻlamli ijodida vokal janri ham alohida oʻrin tutadi. U uchta romans va turli janrdagi yigirma beshdan ortiq qoʻshiqlar muallifi. 70-yillarda u „Nasimiy“ vokal xoreografik sheʼrini, simfonik orkestr uchun „Ozarbayjon gravyuralari“ asarini, „Gulustan-Bayoti-Shiroz“ simfonik mugʻomini, „Ming bir kecha“ ertaklari asosida shu nomdagi balet yaratgan.

1984-yil yanvar oyida u „Nizomiy“ baletini tugatdi. Fikrat Amirov 1984 yil 20-fevralda Bokuda vafot etdi. 1-Faxriy xiyobonga dafn etilgan.

Hayoti

Yoshlik davrlari va ta'lim olishi

Aslan shushalik boʻlgan Fikret Amirov 1922-yil 22-noyabrda Ganja shahrida Mashadi Jamil Amirov va Durdonaxonim oilasida tugʻilgan. Fikret oilada ikkinchi farzand edi. Fikret bolaligidan otasi – tor ustasi Mashadi Jamil Amirov ijodini, ayniqsa, musiqalarini tinlagan. Uning bastakor sifatida shakllanishiga oʻsha davr sanʼatkorlari, bir soʻz bilan aytganda, oʻzi yashagan muhit taʼsir koʻrsatgan. Fikret Amirov oʻz xotiralarida „Meni bastakor qilgan Ozarbayjon toridir“ deb taʼkidlaydi. [3] „Tor Ozarbayjon cholgʻu asboblarining koʻzidir. Tor oʻz ohangi, tembri, diapazoni, kuchiga koʻra faqat bir asbob emas, xuddi orkestr oʻrnini bosayotgandek koʻrinadi“.

1928-yilda Mashadi Jamil Amirov vafotidan keyin roʻzgʻor yuki 6 yoshli Fikret zimmasiga tushadi. Durdona xonim 6 nafar farzandini yolgʻiz oʻzi oʻstirishga majbur boʻladi. Fikret qiyinchilikka qaramay, otasining sanʼatdagi faoliyatini davom ettirishga harakat qiladi. U otasining tilak va istaklarini yuqori saviyada bajarishga erishadi. Fikret oilada oʻzidan 1 yosh katta opasi Yaxshi xonim bilan birga ishlagan. Yaxshi xonim ijrosidagi qoʻshiqlarga Fikret torda joʻr boʻlardi. Shunday qilib, ular oʻz chiqishlari bilan maktabda va tevarak-atrofda muvaffaqiyatlarga erisha boshlaydilar.

Fikret opasi bilan Ganja shahrida oʻtkazilgan Bolalar Ijodiyoti Olimpiadalarida qatnasha boshladi. Ushbu Olimpiyada oʻyinlarida Yaxshi xonim ozarbayjon xalq qoʻshiqlarini kuyladi va Fikret unga torda joʻrlik qildi. Ganjaga isteʼdodli ijrochilarni saralash uchun kelgan Uzeyir Hojibeyov Mashadi Jamil Amirov farzandlarining isteʼdodi bilan yaqindan tanishadi. Yaxshi xonim Ganjadagi Olimpiadada birinchi oʻrinni egallaydi, va Bokudagi Olimpiadada ham ukasi bilan birinchilar qatoridan joy oladi. Yaxshi xonimning qoʻshiq aytishga ishtiyoqi katta edi. Ammo Fikret unga qoʻshiqchi boʻlishni maslahat bermagani uchun tibbiyot universitetiga oʻqishga kirib, shifokor boʻladi. Ular bir vaqtda Bokuga kelishadi. Fikret shu yerda konservatoriyaga oʻqishga kiradi. Talabalik yillarida ular konsertlarda ham oʻz ijrolari bilan ishtirok etishgan.

Fikret Amirovning otasi Mashadi Jamil Amirov

Fikret Amirovning onasi Durdana Amirova

Fikret musiqaga mehrini doʻstlari bilan baham koʻrdi. Zarif Gʻoyibov bilan 11-sinfda oʻqib yurganlarida maktabda orkestr tuzadilar. Fikret Amirovni oʻzi tahsil olgan Maksim Gorkiy nomidagi maktab oʻqituvchilari va oʻquvchilari yaxshi koʻrar edilar. U maktabda aʼlo baholarga oʻqigan, tor chalishda maktabda muvaffaqiyat qozongan, koʻplab drama toʻgaraklarida qatnashgan. Fikret oʻzining muvaffaqiyati va isteʼdodi bilan 1939-yili oʻrta maktab va musiqa maktabini tamomlagach, Bokuga keltiriladi.

Fikret Amirov Bokuga kelganida boʻlajak kasbini tanlash haqida koʻp oʻylaydi. Biroq onasi Durdona xonimning maslahati bilan konservatoriyaga yoʻl oldi. Chunki, bir yil avval Durdona xonim Bokuga ketayotib, Bulbul bilan uchrashib qoladi, Bulbul unga Fikretni konservatoriyada oʻqishini maslahat beradi. Bastakor oʻz xotiralarida shunday yozadi: „Ijodiy hayotim asosan Bulbul bilan bogʻliq. 1938-yili Bulbul onamni Bokuda koʻrib, Fikretni musiqa maktabiga yuborishga undagani hali ham yodimda“. Yosh Fikret Bokuga Bulbul yoniga keladi va Bulbul uni Uzeyir Hojibeyov huzuriga olib boradi. Uzeyir bek Fikretni iliq kutib oladi, uning isteʼdodini sinovdan oʻtkazadi va konservatoriyaga kirishni maslahat beradi. Shu tariqa Amirovning Uzeyir Hojibekov va Bulbul qurshovida talabalik yillari boshlanadi.

Fikret Amirov Bokudagi ilk yillarida opasi Yaxshi xonim bilan qarindoshlarining uyida yashagan. Keyin skripkachi doʻsti bilan Dmitrov koʻchasidagi uyda yashaydi. Doʻsti harbiy xizmatga chaqirilgach, shu uyda yolgʻiz yashay boshlaydi. Bastakorning singlisi Shafiqa xonim shunday eslaydi: „Buncha qiyinchiliklarga qaramay, Fikret katta ishtiyoq bilan oʻqir, ijod qilar edi“.

U Uzeyir Hojibeyov sinfida „Ozarbayjon xalq musiqasi asoslari“ fanini oʻzlashtirib, shu uslubda ilk asarlarini yoza boshlaydi.

1930-yildan boshlab Uzeyir Hojibeyov maslahati va Bulbul boshchiligida xalq qoʻshiq va raqslarini toʻplanadi va ularga nota yozish maqsadida konservatoriya qoshida “Xalq musiqasi kabineti” tashkil etiladi. Kabinetga rahbarlik qilayotgan Bulbul bu ishga yosh kompozitor va musiqashunoslarni jalb qiladi.

Ular respublikamizning turli viloyatlariga ekspeditsiyalarda boʻlib, xalq ogʻzaki ijodi namunalarini toʻplab, lentaga yozib, kabinetga taqdim etib, ularni notaga koʻchirardilar. Oʻz davrining mohir xonandalari – Jabbor Qaryagʻdioʻgʻli, Seyid Shushinskiy, Xon Shushinskiy va boshqalar ham xalq qoʻshiqlari va tasniflarini kuylagan. Bu ishda Asaf Zeynalli bilan birga Zokir Bagirov, Gara Garayev, Sulaymon Alasgarov, Said Rustamov, Ashraf Abbosov, Midhat Ahmadov, Mammadsaleh Ismoilov, Fikret Amirovlarning xizmatlari katta. U hali talabalik chogʻlaridayoq bu ish bilan shugʻullanishga ishtiyoqi kuchayib, oʻz asarlarini xalq musiqasi uslubida yozadi.

1940-yilda Bokudagi musiqiy muhit boy edi. Shunday qilib, Ozarbayjon davlat filarmoniyasi tez-tez musiqiy kechalar va konsertlar oʻtkazdi. Ushbu konsertlarda qatnashgan Fikret Amirov Gʻarb va rus kompozitorlari ijodi bilan yaqindan tanishdi, ularning musiqiy tilidan foydalangan. U simfonik orkestrning mashqlarida ham qatnashgan. Nikolay Pavlovich oʻz xotiralarida Anasov bilan boʻlgan uchrashuvini shunday eslaydi: „1939-40 yillar edi. N.P. Anasov bir paytlar meni konservatoriyada koʻrib: „Keling, yosh yigit“, dedi. N.P.Anasov mashhur dirijyor. Ehtiyotkor dirijyor meni mashgʻulotlarda koʻrdi. Buni oʻzi ham tan oldi: Men sizni orkestr mashgʻulotlarida tez-tez koʻraman. Bugundan boshlab siz doim mening orkestr mashgʻulotlarim va konsertlarimga kelishingiz mumkin. Sizni taklif qilaman. Bu soʻzlarni eshitib juda xursand boʻldim, chunki bu mening buyuk rassom bilan birinchi ishim edi".

Oʻsha kundan boshlab uning N.P.Anasov bilan doʻstligini keyinchalik Fikret Amirov oʻgʻli Gennadiy Rojdestvenskiy bilan davom ettirdi. Rojdestvenskiy uning asarlarining tarjimoniga aylandi. Bu janrdagi asosiy manba kompozitorning ijodining ilk bosqichidayoq xalq va musiqa janrlariga boʻlgan e’tibori va ularni oʻzlashtirganligidir.

Fikret Amirovning bastakorlik san’atini puxta egallashiga Uzeyir Hojibeyli tashabbuskor boʻlgan. Talabalik chogʻida Uzeyir bekdan musiqa ilmlarini oʻrgangan. Bu haqda kompozitorning xotiralari bor. Bastakorning shakllanishida Boris Zaydmanning ham xizmati katta. 30-yillarda Uzeyir bek taklifi bilan turli shaharlardan dars berish uchun kelgan oʻqituvchilar orasida Boris Ishoqovich Zeydmanning xizmatlari katta. U Soltan Hojibeyov, Sulaymon Alasgarov, Ashraf Abbosov, Jahongir Jahongirov, Adila Husaynzoda, Shafiqa Oxundova va boshqa bir qancha bastakorlarning ustozi boʻlgan, ulardan biri Fikret Amirov.

Ikkinchi jahon urushida ishtiroki

1941-yil 27-noyabrda 19 yoshli Fikret Amirov armiya xizmatiga chaqiriladi. U 3 oyga Tbilisiga, aloqa kursida oʻqishga yuboriladi. Kursni tamomlab, 1942-yil 3-iyunda Voronej frontiga yuboriladi. Oʻshanda bastakor onasiga maktub yoʻllab: „Mening onam va opa-singillarim! Men tirikman, sogʻ-salomatman. Mening frontga yoʻlim juda uzoq edi. Rostov viloyatidan oʻtdim. Liski, Voronej viloyati. Biz ham Don daryosidan oʻtdik. Moskvaga yaqinlashyapmiz. Hamma joyda qor yogʻyapti. Hozircha hech qanday qiziq narsa boʻlgani yoʻq. Muso, Odila xola va barcha doʻst va tanishlarimga salom ayting. Sizni oʻpaman. Fikrlar.“

Fikret Amirov jang qilgan yillar uning hayoti va ijodining asosiy davri boʻldi. Urush haqidagi taassurotlarini opasi Yaxshi xonimga yozgan maktublarida ham batafsil izohlaydi. „Bryanskka, Voronej frontiga kelganimdan soʻng, men boʻlinmaning aloqachisi boʻldim. Qish kunlarining birida bizga masʼuliyatli vazifa qoʻyildi. Oldin qoʻmondonlik bilan bogʻlanish topshirildi. Front chizigʻiga yaqinlashganimizda biz sof nemischa nutqni eshitdik. Xayriyatki, oldimizda xarsang, qoya bor edi. Dushmanga koʻrinmaslik uchun ular orqasiga yashirinib oldik. Fashistlar qayerdaligini bilish uchun doʻstlarimdan biri boshini koʻtarishi bilan yerga yiqildi, boshidan yarador boʻldi. Biz qahraton qish kunida ochiq havoda qolishga majbur holda qoldik va juda sovuq edik, yarador doʻstimizni esa olib ketolmadik. Dostimizni boshini bogʻlab qoʻygandan soʻng ertalabgacha shu yerda qoldik. Tong yorishganda boʻlimimiz askarlari bizni topib, urush zonasidan olib chiqib ketishdi va biz davolanish uchun Bryanskdagi harbiy gospitalga joʻnatildik“.

Ayrim maʼlumotlarga koʻra, oʻsha vaqtlarda, yaʼni shifoxonada Fikret Amirovning oʻzi ham oshqozon yarasi bilan ogʻrigan va operatsiya qilingan. Biroq tuzalib ketgach, u yerda bir qancha musiqachilardan iborat ansambl tuzdi. U ansamblga rahbarlik qiladi va rus xalq cholgʻusi mandolinada chalishni oʻrganadi. Repertuarida ozarbayjon xalq qoʻshiq va raqslari oʻrin olgan yosh sozandaning bu xizmatlari koʻpchilikka manzur boʻlmoqda. Chunki u shifoxonada tez-tez shu ansambl bilan konsertlar tashkil qiladi. Bu odamlarning ma’naviyatini oshirib, ularni yanada qattiqroq kurashishga undadi.

Ulugʻ Vatan urushining ogʻir kunlarini boshidan kechirgan Fikret Amirov 1942-yilning noyabrida kasallik tufayli armiya safidan boʻshatiladi. U dastlab Ganjaga kelib, bir yilga yaqin shu yerda qolib, ijodiy faoliyatini davom ettirdi. U Ganja davlat filarmoniyasida ishlaydi, musiqa maktabiga rahbarlik qiladi va drama teatri bosh rejissori Mehdi Mammadov bilan hamkorlikda bir necha spektakllarga musiqa yozadi. Biroq tugallanmagan ta’lim va ijodga muhabbat uni 1943-yilda Bokuga qaytishga majbur qildi. Konservatoriyada oʻqishni davom ettiradi va yangi ijodiy gʻoyalarni amalga oshirishga intiladi.

Bastakorning 1943-yilda yozilgan “Ulugʻ Vatan urushi qahramonlari xotirasiga” simfonik poemasida uning frontdagi taassurotlari ham, kurashlari ham oʻz ifodasini topgan. Fikret Amirov bu asarini oʻzining yaqin doʻstlaridan biri, urushda halok boʻlgan Mammad Israfilzodaga bagʻishlagan.

Vafoti

Oʻzining soʻnggi asari „Nizomiy“ baletini 1984 yilda yakunlagan bastakor viloyat saylovchilari bilan uchrashish uchun ketayotib, yoʻlda toʻsatdan kasal boʻlib qoladi. Garchi dastlabki vaqtlar kasallik eʼtibordan chetda qolsa-da, kasallik tobora kuchayib bormoqda edi.

1984-yil 20-fevralda bastakorning ahvoli birdaniga oʻzgardi. Natijada 62 yoshli Fikret Amirov vafot etdi. Bokuda vafot etgan bastakor 1-Faxriy xiyobonda dafn etilgan.

Yaqin doʻstining oʻlimidan larzaga kelgan Mirza Ibrohimov " kommunist "gazetasining 1984-yil 21-fevral sonidagi "San'at choʻqqisida" nomli maqolasida shunday qayd etadi: „Men buyuk kompozitorimiz Fikret Amirovni qirq yildan ortiq taniyman... Uning yuragi urishdan toʻxtadi. Bu butun xalqimiz uchun, butun musiqa dunyosi uchun ogʻir judolikdir. Chunki Fikret Amirovning musiqasi ham milliy, ham baynalmilal. Uning san'ati muxlislari butun dunyoda bor. Fikret Amirovning sehrli musiqasi sevimli bastakorimiz hayotini abadiylashtiradi. Nomini asrlardan asrlarga yetkazadi“.

Shaxsiy hayoti

Fikret Amirovning otasi Mashadi Jamil Amirov, onasi Durdona Amirova edi. Bastakorning otasi tor ustasi, bastakor va sozanda edi. Mashadi Jamil Amirov 1875-yilda Yelizavetpol viloyatining Shusha shahrida tugʻilgan, 1928-yilda kasallik tufayli vafot etgan. U XIX–XX-asrlar Ozarbayjon musiqasiga oʻz hissasini qoʻshgan, operettalari va koʻplab asarlari bilan ham yodda qolgan.

Fikret Amirovning oʻzidan tashqari 5 ta aka-uka va opa-singillari bor edi. 1928-yilda Mashadi Jamil Amirov vafotidan keyin roʻzgʻor yuki 6 yoshli Fikret zimmasiga tushdi. Durdona xonim 6 nafar farzandini yolgʻiz oʻzi tarbiyalashi kerak boʻladi. Fikret oilada oʻzidan 1 yosh katta opasi Yaxshi xonim bilan birga ishlagan. Yaxshi xonim ijrosidagi qoʻshiqlarga Fikret torda joʻr boʻlardi.

Fikret Amirov 1952-yilda shifokor Aida Amirova bilar oila quradi. Aida xonim 1930-yil 12-fevralda tugʻilgan. 1947-yili Bokuda oʻrta maktabni oltin medal bilan tugatgach, oʻsha yili Ozarbayjon Davlat tibbiyot universitetiga oʻqishga kirdi. 1952-yilda shu institutning davolash-profilaktika fakultetini tibbiyot ishi yoʻnalishi b oʻyicha imtiyozli diplom bilan tugatgan. Xuddi shu yili u bastakorga turmushga chiqadi. Bu nikohdan ularning Jamil va Sevil ismli ikki farzandi dunyoga kelgan. Aida Amirova 1983-yil 1-sentabrda vafot etgan.

Fikret Amirov 1979-yilda yozilgan „Ming bir kecha“ baletini rafiqasi Aidaga bagʻishlagan. Balet partiturasining titul varagʻiga kompozitor “Umr yoʻldoshim Aidaga” soʻzlarini yozgan.

Bastakorning birinchi farzandi Sevil Amirova 1953-yil 4-noyabrda Boku shahrida tugʻilgan. 1961-1972-yillarda Bulbul nomidagi musiqa bilim yurtida tahsil olgan. 1978-yilda Uzeyir Hojibekov nomidagi Ozarbayjon davlat konservatoriyasini fortepiano boʻyicha professor Zohrab Adigʻozalzoda sinfini imtiyozli diplom bilan tamomlagan. Sevil Amirova Mir-Hamza Efendiyevga turmushga chiqqan. Bu nikohdan ularning Nazrin va Umar ismli farzandlari bor.

Fikret Amirovning ikkinchi farzandi Jamil Amirov 1957-yil 3-mayda tugʻilgan. 1990-2001-yillarda u turli tarkibli cholgʻu ansambllari uchun jaz kompozitsiyalari yaratgan. U prezident stipendiati. 2018-yilda xalq artisti faxriy unvoni berilgan.

Bastakorning nabirasi Nazrin Efendiyeva 1979-yil 1-yanvarda tugʻilgan. Efendiyeva pianinochi va bastakor. U koʻplab faxriy mukofotlarga sazovor boʻlgan. Shu bilan birga, u Bokuda bir necha bor konsert berdi. Turli musiqa janrlarida 20 dan ortiq qoʻshiqlar, kompozitsiyalar va aranjirovkalar muallifi va ijrochisi. Nazrin Efendiyeva 1995-yildan beri Belgiyada yashaydi va Kevin ismli teatr aktyori bilan oila qurgan. Bu nikohdan Hamza ismli farzandi bor.

Uning sevimli asbobi tor edi. Bastakorning otasi tor ustasi boʻlib, oʻzi ham tor chala olardi. Fikret Amirov oʻz xotiralarida „Meni bastakor qilgan ozarbayjon toridir“ deb taʼkidlaydi. „Tor Ozarbayjon cholgʻu asboblarining koʻzidir. Tor oʻz ohangi, tembri, diapazoni, kuchiga koʻra faqat bir asbob emas, xuddi orkestr oʻrnini bosayotgandek koʻrinadi.“

Ijodi

Operalar

Bastakor Ijodining dastlabki yillarida, yaʼni 1948-yilda u opera janriga murojaat qiladi. Konservatoriyani tugatgach, diplom ishi sifatida bir pardali „Yulduz“ operasini yozdi. Bu opera faqat qoʻlyozma holida saqlanib qolgan va nashr etilmagan. Fikret Amirov bu asarni yozish orqali biroz tajriba orttirdi. Bastakor opera janrining muayyan uslubiy xususiyatlarini, ifoda vositalarini oʻzlashtira oldi. Bir pardali opera librettosi Ozarbayjon xalq artisti Ismoil Hidoyatzodaga tegishli

1953-yilda Fikret Amirov „Sevil“ operasini yozadi. Fikret Amirov opera ustida ishlashni 1949-yilda boshlagan. Jafar Jabbarli syujeti asosida opera yaratish talabi nafaqat kompozitorning yozuvchi ijodiga boʻlgan ichki ishtiyoqi, hamdardligidan, balki yozuvchi Mirza Ibrohimovning ushbu syujetni taklif qilganidan ham kelib chiqdi. Opera librettosini yozgan shoir Talʼat Ayyubov asarning asosiy dramatik mohiyatini, asarning obrazli tilini, ishtirokchilar xarakterini aniq saqlashga harakat qilgan. Librettoga ozarbayjon ayolining ogʻir ahvoli va qonunbuzarligini aks ettiruvchi juda ixcham muqaddima sahnasi qoʻshilgan. Opera janri talablaridan kelib chiqib, spektaklning ayrim sahnalari birlashtirilib, asar ixcham suratga tushdi. Operaning har bir nashrida maʼlum oʻzgarishlar kiritildi, baʼzi sahnalar qoʻshildi, baʼzilari olib tashlandi, bir qancha spektakllar oʻzgartirildi.

Operadagi dramatik toʻqnashuvning asosini bir guruh progressiv personajlar (Sevilya va uning doʻstlari) va oʻlayotgan dunyo (Balash va uning muhiti) vakili boʻlgan ikki qarama-qarshi ijtimoiy kuchlar toʻqnashuvi tashkil etadi. Ishtirokchilarning ijtimoiy va psixologik tabiati oʻrtasidagi ziddiyat operada obrazli-mavzuiy va kompozitsion-struktura ziddiyatini keltirib chiqaradi. Ishtirokchilarning xususiyatlaridan tashkil topgan ikkita musiqiy mavzular majmuasi ham bir-biriga ziddir. Hikoyaning rivojlanishi jarayonida Sevili va uning doʻstlarini xarakterlovchi mavzular boyitiladi, Sevilyaga qarshi qoʻyilgan obrazlar bilan bogʻliq boshqa mavzular guruhi birinchi guruh tomonidan yoʻq qilinadi.

Opera dramaturgiyasida keskinlik va dinamiklikni izchil rivojlantirish va oshirish tamoyili muhim oʻrin tutadi. „Sevil“ operasi dramaturgiyasida muallif tomonidan keng qoʻllanilgan, opera musiqasida muhim oʻrin tutadigan leytmotivlar, leytmotivlar, qisqacha motiv-xarakteristikalar, motiv-xotiralar uning gʻoyasini ochishga yordam beradi.

Operada Sevil xarakteristikalari bilan bogʻliq leytmotivlar alohida ahamiyatga ega. Opera bosh qahramonining musiqiy gavdalanishida Sevilyaning birinchi boʻlib muqaddimada ifodalangan asosiy leytmotivi muhim oʻrin tutadi. Leytmotiv ikki qismdan iborat: bosh va asosiy. Asosiy qism katta ichki kuch va birinchi kuydan qarama-qarshi toʻldiruvchi ohang bilan toʻldiriladi.

Operada Sevilini uygʻonishga chaqiruvchi leytmotivga katta ahamiyat beriladi. Gulush tomonidan Sevilyaga murojaatida ilk bor tilga olingan ushbu leytmotiv operaning dramatik rivoji gʻoyasini ochishda muhim ahamiyatga ega. Operada Sevil va Balashning „shaxsiy tragediyasi“ leytmotivi - qaygʻuli, dramatik-toʻliq, uygʻun mavzu muhim oʻrin tutadi. Dastlab, ikkala qahramonning his-tuygʻularini ifodalovchi bu leytmotiv asta-sekin Sevilya mavzusidan uzoqlashadi va faqat Balash qismida qoladi. Operaning boshqa ishtirokchilari ham leytmotivlar bilan ajralib turadi. Opera qahramonlari leytmotivlar, ariyalar, ariozolar va ansambl raqamlari bilan taqdim etilgan.

Fikret Amirovun operasida turli xarakter va tipdagi koʻplab ansambl raqamlari mavjud. Ular orasida Sevil va Balash dueti alohida ahamiyatga ega. Bu duet ularning xarakteristikasini yakunlaydi va dramatik nuqtai nazardan asosiy sahnalarda muhim rol oʻynaydi.

Ikkinchi pardadagi sepet butun operaning markaziy ansambli, eng yuqori nuqtasidir. Bu nuqta barcha ishtirokchilarni birlashtiradi.

Asar kirish qismi, uchta parda va ikkita rasmdan iborat. Birinchi pardada Sevilning gʻamgin ariozo va layla qoʻshigʻi yangraydi. Ular uning taqdiridan shikoyat qiladilar. Ariozo xalq qoʻshiqlari ruhida yozilgan. Muqaddimaning gʻamgin ohangida yakka-yakka jaranglaydigan organ nuqtasi mahzun qoralash tuygʻusini kuchaytirib, barcha ariozlarga xos boʻlgan oʻziga xos umidsizlikni yuzaga keltiradi. Qoʻshiq ohangining kichik diapazoni va obrazli-emosional tuzilishi arizonani gʻamgin-lirik xalq qoʻshiqlari – marsiyalarga yaqinlashtiradi. Ariozo xarakteri – gʻalati gʻamgin iboralar va yogʻochdan yasalgan puflama cholgʻu asboblarida (ayniqsa, nayda) chalinadigan kuyga ega xalq qoʻshigʻi boʻlib, xalq cholgʻu asboblarining melismatik bezaklarini eslatadi.

Fikret Amirovning „Sevil“ operasi zamonaviy mavzuda lirik-psixologik janrda yozilgan birinchi ozarbayjon operasi boʻlishi bilan birga, mamlakatimiz opera sanʼati rivojida muhim bosqich boʻlib, kompozitorning yangicha gʻoyalarini yana bir karra namoyon etdi.

Bastakor zamonaviy mavzuga murojaat qilar ekan, opera sanʼatiga shahar hayoti va yangi ifoda vositalarini talab qiladigan yangi muhitni olib keldi. Fikret Amirov ijodida asosiy ifoda vositasi boʻlgan kuy opera musiqasida emotsional boshlanish rolini oʻynaydi. Opera oʻzining musiqiy boyligi, boy garmonik tili, orkestr rang-barangligi, simfonik tendentsiyalari bilan eʼtiborni tortadi. Bastakor operada musiqaning turli shakllari – ariya, ariozo, rechitativ, ansambl va xor epizodlaridan katta erkinlik va mahorat bilan foydalangan. Opera musiqasida muhim oʻrin tutuvchi leytmotivlar qahramonlar darajasida katta ahamiyatga ega.

„Sevil“ operasining birinchi premyerasi 1953-yil 25-dekabrda boʻlib oʻtdi. Birinchi spektakldan oldin ikkita ommaviy koʻrik oʻtkazildi. 1953-yil 9-oktabr - operaning birinchi ommaviy tomoshasida bir qator tanqidiy fikrlar bildirildi va kompozitor asar ustida ishladi. Oʻsha yilning 21-dekabrida operaning ikkinchi ommaviy tomoshasi boʻlib oʻtdi. Nihoyat, operaning birinchi spektakli katta muvaffaqiyat bilan chiqdi. Asarni SSSR xalq artisti Mehdi Mammadov sahnalashtirgan. Dirijyor xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi Afrasiyab Badalbeyli edi.

„Sevil“ operasi ikkinchi nashrda 1955-yil 8-mayda Mirza Fatali Oxundov nomidagi Ozarbayjon Davlat opera va balet teatri sahnasida qoʻyildi. Ushbu spektakldagi rollarni premyerada asosan artistlar ijro etishdi. Operaning ikkinchi nashri asosida baʼzi rollar ijrochilariga oʻzgartirishlar kiritildi. Shunday qilib, Sevil rolini Firangiz Ahmadova, Balash rolini esa Kazim Mammadov ijro etdi.

Operaning uchinchi nashri 1959-yil 21-martda boʻlib oʻtdi. Asarni Afrasiyab Badalbeyli boshqargan. Sevil rolini Firangiz Ahmadova va Firuza Murodova, Balash rolini esa Rashid Behbudov ijro etgan. Asarning badiiy asari va badiiy dizaynini Eyyub Fataliyev yaratgan.

„Sevil“ operasi 1959-yil may oyida Moskvada boʻlib oʻtgan Ozarbayjon adabiyoti va sanʼati dekadasida namoyish etilgan. Fikret Amirov Moskvada namoyish etiladigan opera uchun uchinchi nashrni tayyorladi. „Sevil“ operasini Niyoziy boshqargan.

1964-yilda Moskvadagi Pyotr Ilich Chaykovskiy nomidagi konservatoriyada rus tilidagi operaning konserti boʻlib oʻtdi. Spektaklda Butunittifoq radio va televideniye simfonik orkestri ishtirok etdi.

1970-yilda „Ozarbayjonfilm“ kinostudiyasida rejissor Vladimir Gorikker tomonidan suratga olingan „Sevil“ filmi namoyish etildi. Film-opera motivlari Fikret Amirov operasi motivlari asosida yaratilgan.

1977-yilda opera Niyoziy rahbarligida Samarqandda qoʻyildi. 1980-yilda Mirza Fatali Oxundov nomidagi Ozarbayjon Davlat opera va balet teatrida opera boshqa janrda sahnalashtirildi. 1998-yil noyabr oyida „Sevil“ operasi butunlay yangicha koʻrinishda sahnalashtirildi.

Fikret Amirovning „Sevil“ operasi Uzeyir Hojibeyovning „Koʻroʻgʻli“ operasidan keyingi eng muvaffaqiyatli va ilk spektakllardan biri sanaladi. Opera dirijyori, bastakor Afrasiyab Badalbeyli 1953-yilda „Opera teatri xodimlari “Sevil” operasi ustida katta hayajon va ijodkorlik bilan ishlay boshlaganini yozgan edi.Operaning qimmati shundaki, bastakor oʻz shaxsiy hayotiga eʼtibor bermagan. qahramonlar taqdiri, lekin fuqarolik darajasi yuqori boʻlgan ijtimoiy dramada.“

„Muzikalnaya jizn“ jurnali 1959-yilda shunday deb yozgan edi: „Fikret Amirovning „Sevil“ operasi nafaqat Ozarbayjon, balki butun koʻp millatli sovet musiqasining yutugʻidir“.

Baletlar

Fikret Amirovning balet janridagi ilk asari „Shur“ baletidir. 1968-yilda klassik janrda yozilgan bu asar xoreografik novella deb ham ataladi.

„Shur“ baleti muqaddima qismi bilan boshlanadi. Olisda yigit va qizning bir-biriga etishisishga intilgan holda qotib qolgan gavdalari koʻrinadi.

Balet ikki yoshning javobsiz sevgisi haqidagi musiqiy freskadir. Balet sanʼatining oʻziga xos ifodalari muallifga muvaffaqiyatli badiiy umumlashtirish imkonini berdi. Bu yerda ezgulik va yovuz kuchlarning kurashi “Avesto”dagi Hurmuzd va Ahriman obrazida tasvirlangan. Asarda aynan Ahrimanning qoʻli ostidagi qora kuchlar Adatning erkin muhabbat ustidan gʻalaba qozonadi. Biroq asar epilogida muqaddimadagidek bir-biriga intilgancha qotib qolgan Yigit va Qiz obrazlari muhabbatning yengilmas qudratini bayon etadi, engilmac muhabbat timsoli sifatida ifodalanadi.

Baletda qiz va yigitning raqslaridagi ixchamlik, kuchli his-tuygʻular, mantiqiylik, mimika tabiiyligi, harakatlar aniqligi va maqsadga muvofiqlik oʻz aksini topgan. Ular xoreografik kompozitsiyaning harakati va samimiyligini oshirib, sahnaning boshidan oxirigacha tomoshabinlarni hayratda qoldira oladi.

Asar ilk bor 1968-yilda Ozarbayjon Davlat akademik opera va balet teatrida sahnalashtirilgan. Balet librettosini Qamar Almaszoda yozgan. Xoreografiyani ham Almaszoda amalga oshirgan. Baletning teatr hayoti muvaffaqiyatli boʻldi. Rus rassomi S. Virsaladze spektakl uchun yangi dizaynlar ishlab chiqdi.

1975-yilda „Ekran“ ijodiy uyushmasi Gennadiy Babushkin rejissorligida Gara Garayev va Fikret Amirovning uchta baletiga bagʻishlangan „Afsonalar olamida“ qisqa metrajli badiiy film-baletini suratga oldi. Filmning balet dasturida „Shur“ baleti ham bor edi.

Libertto muallifi va xoreograf Qamar Almaszoda balet haqida shunday yozadi: „Ozarbayjon bastakorining kuchli va oʻziga xos simfoniyasida raqs manshai oʻzini yaqqol namoyon qiladi. Biz mukammal, ohangdor spektakl yarata oldik, hatto chet ellik tomoshabinlar ham mehrini qozondi. Ozarbayjon Davlat akademik opera va balet teatrining Fransiyadagi gastrol safari chogʻida tomoshabinlar olqishi Fikret Amirovning „Shur“ baletining ulkan muvaffaqiyatining yorqin ifodasi boʻldi.

Fikret Amirov 1973-yilda shoir Imodiddin Nasimiy tavalludining 600 yilligi munosabati bilan „Nasimiy dostoni“ baletini yaratdi. Balet librettosini yozuvchi Anar, xoreograf esa baletmeyster Noila Nazirovadir.

Umumlashtirilgan obrazlarda balet tushunchasi oʻz ifodasini topgan: Bahor -poklik, shodlik, adolat timsoli, sevgilisi -shoir hayotining ma’nosi, qora qargʻalar -shoirni ta’qib qilgan yovuz kuchlar.

She’r kulminatsion sahna -Nasimiyning mahkum etilishi bilan boshlanadi. Sahnaga katta dor qurilgan. Jallodlar qip-qizil kiyimda, jazoni ijro etish uchun zanjirband etilgan shoir atrofida raqsga tushishadi. Qatl paytida sahnadagi barcha chiroqlar oʻchiriladi va faqat Nasimiy uzra yorugʻlik tushib turadi. Nasimiy monologida zamonning ogʻirligi, baxtdan judolik bilan birga, munavvar orzular olami ham mujassam. Dor gʻoyib boʻlib, bahor ramzi boʻlmish panno fonida shoir va uning mahbubasi dueti yangraydi.

Yovuz, qora kuchlar baletdagi jallodlardir. Balet boshida jallodlar raqsga tushishadi, Nasimiy atrofida aylanishadi. Nasimiy jallodlar orasida oʻz oʻy-xayollari bilan band, sevgilisini eslaydi. „Nasimiy monologi“ boʻlimida shoirning fikrlari bayon etilgan. Nasimiy she’rlar fonida sevgilisi bilan raqsga tushadi.

„Nasimiy monologi“ning Shur mugʻomi asosida ishlangan qismi xarakter jihatdan ohangdor raqsga yaqin. Bu lirik monologda kompozitor oʻz ijodiy tasavvurida xalq raqsining ritm va intonatsiyalaridan foydalanib, ishq va goʻzallik kuychisi Nasimiyning -muhabbati, kadari, nafis tuygʻularini yuksak she’riyat bilan ifodalagan shoir obrazini yaratadi.

Asarda Nasimiy obrazi umumlashtirilgan. Boshqa obrazlar shoirning falsafiy-poetik gʻoyalari ramzidir. Nasimiy ijodi davomida yaqqol namoyon boʻlgan yengilmas inson shaxsi timsoli sifatida shoir obrazi namoyon boʻladi. Shoirning sevgilisi va qizlar obrazlari goʻzallik timsolidir.

Fikret Amirovning ushbu baletining boshqa musiqiy nomerlarida ham xalq cholgʻu asboblari bilan orkestr tembri ham kontrast, ham oʻzaro uygʻunlikda berilgan. Bu esa tasvirlarning tabiatiga koʻra badiiy mazmunning toʻliq ochilishini ta’minlaydi.

Nasimiyning mahbubasidan ayrilishi sahnasida ijro etilgan duetga esa mugʻom ruhidagi vokal rechitativ, ayollar xorining qoʻshiqlari joʻr boʻladi. Balet oʻn bitta xoreografik chiqishdan iborat

1. Jallodlar raqsi
2. Nasimiy monologi
3. Nasimiy va sevgilisining birinchi dueti
4. Qizlarning Nasimiy va uning sevgilisi bilan raqsi
5. Hujum
6. Qizlar qaygʻusi
7. Nasimiy va sevgilisining ikkinchi dueti
8. Nasimiy qoʻzgʻoloni
9. Jang
10. Abadiylik

Asar 1977-yilda Katta simfonik orkestrga „Nasimiy haqida doston“ nomi bilan taqdim etilgan. 1973-yilda Ozarbayjon Davlat akademik opera va balet teatrida birinchi marta qoʻyilgan. Noila Nazirovaning yuksak sa’y-harakatlari samarasi oʻlaroq, spektakl teatr sahnasida professional tarzda namoyish qilinadi.

1974-yilda uning „Nasimiy“ vokal-xoreografik dostoni Ozarbayjon SSR Davlat mukofotiga sazovor boʻlgan. Oʻsha yildan boshlab kompozitor SSSR Bastakorlar uyushmasi kotibi boʻlib ishladi. 1977-yilda „Nasimiy haqida doston“ -fojia musiqasi: Katta simfonik orkestr uchun partitura nashr etildi.

Fikret Amirovning „Nasimi dostani“ baleti nafaqat Bokua, balki Moskva va bir qancha xorijiy mamlakatlarda ham namoyish etilgan. 1977-yilda Fikret Amirov ushbu asar ijrosi uchun Shveytsariyaga taklif qilinadi. Asar shu yili Shvetsiya filarmoniyasi repertuariga kiritilgan.

Asar Gennadiy Rojdestvenskiy boshchiligida Stokgolm filarmonik orkestri tomonidan ijro etilgan.

Asar Shveytsariyada juda yaxshi qabul qilinadi. Konsert zalining direktori Bengt-Ulof Engsterm shved xalqining his-tuygʻularini izhor qildi: „Bu ajoyib musiqa bastakori, zamonamizning koʻzga koʻringan dirijyori va birinchi darajali orkestrning ajoyib uygʻunligi tufayli bu doston unutilmas voqea boʻldi“.

1976-yilda bastakor balet janrida yangi asar -„Kaspiyni fath etganlar“ vokal xoreografik poemasini yaratdi. She’r ilk bor 1976-yilda Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasining XXV s’ezdi ishtirokchilariga taqdim etilgan.

Dengizdagi neftchilarning fidokorona mehnati tarannum etilgan mazkur asar spektaklini sinovdan oʻtgan ijodiy jamoa -xoreograf Noila Nazirova, libretto muallifi Anar, rassom Togʻrul Narimonbekov, dirijyor Nozim Rzayevlar amalga oshirdilar. She’r partiturasiga simfonik epizodlar bilan bir qatorda vokal va xor sahnalari ham qoʻshilgan. Teymur Elchin soʻzlariga yozilgan xor qismlari Davlat Xor kapellasi va “Qaya” kvarteti tomonidan ijro etilgan.

1979-yilda bastakor oʻzini yana balet janrida sinab koʻrdi. Natijada „Ming bir kecha“ baleti yaratildi. „Ming bir kecha“ baleti Fikret Amirov ijodidagi alohida bosqichdir. Odatda oʻz asarlarining badiiy mazmunini xalqqa yaqin mavzulardan oladigan Fikret Amirov „Ming bir kecha“ baletini yozish chogʻida ham an’anaga sodiq qolgan, mashhur ertaklarga murojaat qilgan. Saodat Tahmirazqizi „Bastakor oʻz fikrlarini, ishq va sadoqat gʻoyalarini ana shu epik janr tilida kuylaydi“, deb ta’kidlaydi.

Ikki qismli balet musiqasini Fikret Amirov, librettosini esa „Ming bir kecha“ ertaklari asosida Magsud va Rustam Ibrohimbekovlar yozgan.

Fikret Amirov baletining asosiy mavzusini qadim tarixga ega „Ming bir kecha“ ertaklari, berahm Shahriyor va oqila Shahrizoda, Sharq ayolining aql-zakovati, mardligi va mehr-oqibati, bu fazilatlar kuchi bilan gʻalabaga erishish tashkil etadi. Baletda koʻplab nizolar va qarama-qarshiliklar mavjud. Asarning hissiyot palitrasi juda boy: shafqatsizlik va nafosat, nafrat va muhabbat, oʻlim va shodlik. Libretto mualliflari Magʻsud va Rustam Ibrohimbayovlar hikoyaning asosiy gʻoyasini qabul qilib, uning falsafiy mohiyatini ochib berishga muvaffaq boʻlganlar.

„Ming bir kecha“ baleti kirish va ikkita pardadan iborat. Bu ikki parda bir-biridan keskin farq qiladi. Orkestrning ilk misralari tinglovchini ertaklar olamiga olib ketgandek. Arfa va royalning yuqori registrdagi zarbli cholgʻu asboblari bilan uygʻunlashishi goʻzal uygʻunlikni yaratadi.

Simfonizm

Fikret Amirovning simfonik asarlarida turli mavzular aks etgan. Binobarin, uning simfonik asarlari mazmuni, janri va xarakteri jihatidan har xil. Shunga qaramay, Fikret Amirov simfoniyasining oʻziga xos, oʻziga xos uslubi borki, bu nafaqat uning simfonik asarlarida, balki barcha asarlarida yaqqol koʻrinadi.

Bastakorning simfonik asarlari hayotiy voqealar toʻplamiga oʻxshaydi. Demak, bu asarlarda doston, falsafiy tafakkur, drama – taranglik, yorqin va yangi hayot jarayoni bir-birini almashtirib, toʻldiradi.

Bastakorning simfonik ijodi uning simfonik mugʻomlaridan ancha oldin boshlangan. Uning ilk simfonik asarlari 1943-yilda yozgan „Ulugʻ Vatan urushi qahramonlari xotirasiga“ simfonik poemasi va 1947-yilda shoir Nizomiy Ganjaviyga bagʻishlangan „Nizomiy“ simfoniyasidir.

Bastakor ijodida Nizomiy mavzusi katta oʻrin tutadi. U Nizomiy sheʼriyati bilan koʻplab buyuk asarlar yaratdi. Fikret Amirov Nizomiy Ganjaviy she’riyati va merosi haqida oʻz fikrlarini quyidagicha ifodalagan: „Nizomiy she'riyati oʻzining goʻzalligi, mazmunining chuqurligi va mohiyati, obrazlarning yaqqoligi, yuksak ma'naviy-axloqiy ideallari, ehtiroslar kurashi, eng muhimi esa - dramatikligi, ba'zan fojiali keskinligi bilan meni oʻziga tortadi. Shoir hayotida ham, uning qahramonlari hayotida ham juda ogʻir voqealar boʻlgan – men bunga befarq qola olmasdim. Nizomiy Ganjaviy she'riyati musiqani talab qiladi, bu she'riyatning oʻz ohangi, oʻz mugʻomi bor.“.

„Nizomiy“ simfoniyasi toʻrt qismdan iborat. Asarning tuzilishi, qismlarning bir-biri bilan birligi, hissiy jihatdan alohida qismlarning gavdalanishi musiqa tilida ifodalangan. Shu jihatdan „Nizomiy“simfoniyasi mumtoz simfoniya talablariga javob beradigan asardir.

Bu asarda kompozitor shoir misralari bilan Nizomiy obrazini toʻliq yaratishning mantiqiy yoʻlini gavdalantirib, muvaffaqiyatli natijaga erishadi. Shunday qilib, har bir qism boshida shoir she’riyatidan namunalar yangraydi va kompozitor musiqasi bilan uzviy qoʻshilib, tinglovchini Nizomiy olamiga olib boradi.

Simfoniyaning birinchi qismi kirish soʻzi bilan boshlanadi. Simfoniya epigraf rolini ham bajaradi, uni tantanali, hissiy tuygʻularni oʻzida mujassamlashtirgan, shoir obrazi bilan assotsiatsiya yaratuvchi musiqa bilan uygʻunlashadi.

Birinchi qismning sonata allegoriyasi mavzularning intonatsiyasi bilan ajralib turadi. Bu mavzu asosiy partiya, madhiya yordamchi partiyasi va yakunlovchi partiyaning lirik variantini tashkil etadi, ular yagona obrazning turli tomonlarida ifodali ehtirosli va hissiyotlidir. Asosiy qism avval violonchelda, keyin skripka va violonchelda ijro etiladi. Mavzularni turli garmonik va orkestr ranglarida taqdim etish orqali kompozitor ularni dinamik qiladi va shu bilan ularni dramatik kulminatsiyaga olib keladi.

Rivojlanish qismi katta emas, u yordamchi partiyaga asoslangan. Subyektning turli xil polifonik oʻzgarishlari, takrorlanuvchi austinlik, dinamikaning asta-sekin kuchayishi, ritmning beqarorligi musiqaga taranglik xarakterini beradi. Qisqartirilgan repriziyadan keyin Nizomiy leytmotivi asosan kodga keladi. Yordamchi partiyalar mavjud emas.

Eskizning ikkinchi qismi tinglovchining diqqatini vals tomonidan yaratilgan yorqin, beparvo his-tuygʻularga qaratadi. Bu qismning ilhomlantiruvchi, she’riy musiqasi alohida erkinligi bilan e’tiborni tortadi. Ozarbayjonda ilk bor vals janri simfoniyaga shunday yuksak poetik saviyada Fikret Amirov tomonidan kiritilgan.

Toʻrtinchi qism rondo shaklida. Bu yerda oldingi qismlardagi mavzular – masalan, birinchi qismdagi ishlanmalar, ikkinchi qismdagi mavzular, kirish soʻzlari takrorlanadi va simfoniyaga umumlashgan uygʻunlik keltiradi. Bu qismda Nizomiy leytmotivi ham biroz oʻzgartirilgan holda jaranglaydi. Oxirgi qismda ikkita mavzuga - possoj kirishiga va Nizomiy leytmotivining oʻzgargan intonatsiyalariga murojaat qilib, asosiy mavzu ustunlik qiladi. Oxirgi qismning keng, dinamik kodi ham Nizomiy leytmotiviga asoslanadi. Shunday qilib, bastakor simfoniyaning asosiy gʻoyasi boʻlgan musiqa tilida shoir dahosini ifodalaydi.

Simfoniya torli asboblar uchun yozilgan. Biroq, orkestr bir hil kompozitsiyaga ega boʻlishiga qaramay, asarning musiqiy ranglari rang-barangligi, materialning dinamik, intensiv rivojlanishi, garmonik tilning boyligi - asosiy va yordamchi qismlarning tematik ketma-ketligi, ostinatik harakatlar. parallel kvintetlar va boshqalar. tuzilish qonuniyatlarining aniqligi bilan farqlanadi.

Simfoniya birinchi marta 1947-yil 15-sentabrda Moskvada Pyotr Ilich Chaykovskiy zalida Nizomiyning 800 yilligiga bagʻishlangan kechada ijro etilgan. Simfoniyaga Nikolay Anasov dirijyorlik qilgan.

„Nizomiy“simfoniyasi nafaqat respublikamiz, balki koʻplab mamlakatlarning konsert zallarida ham yangradi va taniqli sozandalar tomonidan muvaffaqiyatli kutib olindi. Bu simfoniya haqida bastakorga maxsus xat yoʻllangan. Shunday qilib, 1963-yilda Leyptsig radiosi simfonik orkestri xodimlari kompozitorning tugʻilgan kuniga sovgʻa sifatida Nizomiy simfoniyasini ijro etishga qaror qilishdi. Dirijyor Xans Roder rahbarligida asar Germaniyada ijro etiladi va ansambl Fikret Amirovga maxsus maktub yuboradi.

„Nizomiy“ simfoniyasi 1965-yil 6-mayda RSFSRda xizmat koʻrsatgan artist Gennadiy Rojdestvenskiy boshchiligida Angliyada Royal Festival Holdda ijro etildi. Bu konsertda bastakorning oʻzi ishtirok etgan. 1964-yil mart oyida simfoniya Gennadiy Rojdestvenskiy rahbarligida Butunittifoq radio va televideniyening Katta simfonik orkestri tomonidan ijro etildi. Gennadiy Rojdestvenskiy asar haqida shunday yozgan edi: „Yangi tahrirda simfoniya takomillashtirildi, lirik ranglar mayinroq va nozikroq, fojiali epizodlar yanada aniq va jiddiyroq tus oldi. Asar zohiran tumtaroqli, tembr turli-tumanligi bilam emas, inson toleyi haqida chuqur oʻyga toldirishi bilan ragʻbat qozonmoqda.“

Simfoniya 1968-yilda Turkiyada dirijor Sabahaddin Galandari boshchiligida ijro etilgan. Oʻsha yili Fikret Amirov Turkiyaga rasman taklif qilinadi. Tashrif davomida bastakor bilan uchrashuvlar oʻtkazilib, asarlari ijro etiladi. Nizomiy simfoniyasi Turkiyada ayniqsa mashhur. Simfoniya juda muvaffaqiyatli boʻlgan, turk matbuoti asar haqida koʻplab maqolalar chop etgan.

Turk adibi Tarih Kyuven 1968-yili „Ulus“ gazetasida „Fikret Amirovning Nizomiy simfoniyasidan larzaga keldim“ deb yozgan edi. Bir lahzada aytilmagan yangilikni ochib berishga yoʻnalgan, gurkirab oqayotgan vulqon oqimini eslatuvchi bu asar buyuk bastakorimizning “Nizomiy” simfoniyasidir...“

Fikret Amirovning simfonik asarlari qatoriga uning „Simfonik portretlari“ ham kiradi. 1970-yillarda yozilgan bu asarida bastakor oʻz musiqasi bilan Ozarbayjonning taniqli madaniyat va sanʼat arboblari Uzeyir Hojibeyli, Jaʼfar Jabborli, Bulbul, Samad Vurgʻun, Husayn Jovid, Niyoziy obrazlarini taqdim etishga harakat qilgan.

Fikret Amirovning „Simfonik portretlari“ 7 qismdan iborat. Shoir bu obrazlarni ulugʻlashda Teymur Elchin matnlaridan ham foydalangan. „Simfonik portretlar“ning birinchi qismi Ozarbayjon vokal san’atining koʻzga koʻringan namoyandasi Bulbulga bagʻishlangan asar bilan boshlanadi. Bastakor Asaf Zeynalli Ja’far Jabbarli soʻzlariga bastalagan „Mening yurtim“ romanida ham Bulbul repertuaridagi intonatsiyalardan foydalanadi. Bu intonatsiyadan tashqari orkestr Teymur Elchinning Ozarbayjonga bagʻishlangan sheʼridan oʻziga xos pafos bilan oʻqiydi.

Asarning ikkinchi qismi Jaʼfar Jabborliga bagʻishlangan. Asarning bu qismi monolog shaklida yozilgan. Bu orkestr bilan metso-soprano ovozini oʻz ichiga oladi. U kompozitorning „Jafar Jabbarli portreti“ vokal asaridan parchalarni ijro etadi. Soʻngra Teymur Elchinning shoirga bagʻishlagan sheʼri oʻqiladi.

„Simfonik portretlar“ning uchinchi qismi Samad Vurgʻun haqida. Shoirning ichki dunyosi bilan bogʻliq boʻlgan bu portretning musiqiy tilida ashug intonatsiyalari seziladi. Bu yerdagi musiqa shoirning „Ozarbayjon“ sheʼri misralari bilan hamohangdir.

Asarning toʻrtinchi boʻlimi Uzeyir Hojibekovga bagʻishlangan. Bastakor Uzeyir Hojibeyovga muhabbatini musiqa tili bilan ifodalashga harakat qilgan. Demak, bu raqam Fikret Amirov tomonidan Uzeyir Hojibeyovning „Layli va Majnun“ operasidagi baʼzi musiqiy raqamlarga ishora qilib orkestr qilingan. Bu yerda Teymur Elchin sheʼri ham eshitiladi.

„Simfonik portretlar“ning beshinchi qismi maestro Niyoziyga bagʻishlangan. Bu yerda uning musiqa sanʼatida tutgan oʻrni aniqroq ifodalangan.

Asarning oltinchi qismi atoqli dramaturg Husayn Jovidga bagʻishlangan. Buning uchun bastakor avvalgi sonlardagi kabi rang-barang tovush ijrosidan ham foydalanadi.

Vatanparvarlikni tarannum etuvchi yettinchi qism „Oʻlkam“ deb nomlanadi. Epilogda yana Ozarbayjonga madhiya yangraydi.

Fikrat Amirov azaldan sheʼriyatga qiziqib, oʻz musiqasida ozarbayjon mumtoz shoirlari obrazlarini abadiylashtirgan. Shu maʼnoda kompozitorning „Nizomiy“ simfoniyasi, „Nizomiy“, „Nasimiy dostoni“ baletlarini koʻrsatish mumkin. Bastakorning „Simfonik portretlari“da Husayn Jovid, Ja’far Jabbarli kabi yozuvchilar obrazlari Amirov musiqasining yuksak badiiy gʻoyalarini aks ettiruvchi ohangdor ohanglar bilan berilgan. Bastakorning ana shunday asarlaridan biri „Vogifi“ simfonik sheʼridir. Asar 1964-yilda shoir, Qorabogʻ xonligi vaziri Molla Panah Vogif sheʼriyatiga muhabbat ifodasi sifatida yozilgan.

Fikret Amirov 1983-yilda nashr etilgan „Musiqiy fikrlar“ kitobida asar haqida yozadi: „„Buyuklik“, „Dohiy“ iboralari mulla Panah Vogifni boshqa buyuk, daho shoirdan ajratib turmaydi. Menimcha, Voqif haqida yanada ulugʻvorroq gap aytish kerakdek. Shaxsan men bu soʻzni topa olmayapman. Bilaman, oʻsha soʻzni izlab, beixtiyor pianino orqasiga oʻtib, Voqif haqida oʻylab „Vogif“ simfonik sheʼrini yozdim“.

Fikret Amirovning 1964-yilda shu fikrlar bilan yozilgan „Vogifi“ she’rida ham uning ijodiy uslubiga xos kuylar bor.

Simfonik mugʻomlar

Fikret Amirov 1948-yilda „Shur“ va „Kurd ovshari“ simfonik mugʻomlarini yaratdi. Bu ikki simfonik mugʻom kompozitor ijodida alohida oʻrin tutadi.

„Shur“ va „Kurd ovshari“ simfonik mugʻomlari duologik xususiyatga ega. „Shur“ simfonik mugʻomi Shur, Shur-Shahnoz, Bayoti, Aroq, Simoyi-Shams qismlaridan iborat. „Kurd-ovshari“ duologiyaning ikkinchi qismidir. Shuningdek, u „Shur“ mugʻomidan kichikroq. Asar „Kurd-ovshari“ zarbli mugʻom xususiyatlariga asoslangan boʻlib, toʻrt boʻlimdan iborat. „Kurd-Ovshari“ mugʻomi juda tez ijro etiladi va „Shur“ mugʻomiga qaraganda kichikroq hajmga ega.

„Shur“ simfonik mugʻomi bir necha qismdan iborat: Shoʻr, Shur-Shahnoz, Bayati, Aroq, Simoyi-Shams. Har bir boʻlimdan keyin qisqa rang yoki tasnif eshitiladi. Bastakor ishlatgan Iroq shoxchasi Shur apparatiga kiritilmagan. Iroq - Rast va uning oilasi mugʻom cholgʻularining qoʻngʻiroq qismidir.

Besh boʻlimdan iborat „Shoʻr“ simfonik mugʻomi bir xil tematik material asosidagi muqaddima va toʻldiruvchi qismlar bilan oʻralgan boʻlib, asar epik mavzu bilan ochiladi. Mavzu avval bosh klarnetda, soʻngra goboyda, keyin esa torli cholgʻularda ijro etiladi. Kirish Kengash tasnifiga asoslanadi. Mavzu asta-sekin nisbatan qoʻngʻiroq registrlarini qamrab olgan engil orkestr tembrlariga erishadi. Keyingi boʻlimda Mayeyi-Shur archa xamirturushlari koʻrib chiqiladi. Klarnet yakkaxon xonandaning rolini ijro etadi. Bu epizod ostinat boshidagi muqaddima varianti bilan yakunlanadi.

Asarning uchinchi yirik qismi „Bayoti“dir. Bastakor Shoʻr mugʻomining bayati-kurd boʻlimidagi intonatsiyalarni Choʻban-bayati intonatsiyalari bilan uygʻunlashtirgan. Bayati qoʻshiq va raqs epizodlarining mugʻom improvizatsiyasi bilan almashinishiga asoslanadi.

Shoʻr shahnoz boʻlimi archaning yuqori chorak qismini bildiradi. Uning markazida kichik tasnif yashiringan. Bu yorqinroq mavzu. Bastakor bu qismni tasnif sifatida qayd etmaydi. Fleyta-pikkolo va bas klarnet bu mavzuni sof sharqona rang bilan ijro etadi. Shoʻr-Shahnoz boʻlimi rangli boʻlib tugallangan. Rang yumshoq va yumshoq oboy solo bilan boshlanadi. Bu yerda „Ay qadasi“ xalq qoʻshigʻi ishlatilgan. Keyin mavzu klarnet va nay bilan ijro etiladi. Raqs va qoʻshiq boshlanishini uygʻunlashtirgan bu rang nozik va yoqimli ovoz bilan oʻziga xos ritmga ega.

Keyingi epizodda mugʻom improvizatsiyasi ostinat ritmi bilan uygʻunlashgan. Yakkaxon karnay ostonat nuri fonida improvizatsiya qiladi. Soʻngra nay, karnay va klarnetda kuy, mis puflama cholgʻu asboblarida ritmik ostinato chalinadi. Tembrlarning oʻziga xos polifoniyasi mavjud. Simoy-shams boʻlimi orkestr tutti bilan yakunlanadi. „Shoʻr“ simfonik mugʻami kirish mavzusi bilan yakunlanadi. Nihoyat, bas klarnet yana chalinadi.

„Kurd-Ovshari“ simfonik mugʻomi kurd-ovshariy qofiya-mugʻom xususiyatlariga asoslangan. Ish toʻrt boʻlimdan iborat. Juda tez sur’atda ijro etilgan asar kompozitorning „Shoʻr“ simfonik mugʻomiga nisbatan miniatyuradir. Bu yerda mugʻomning asosiy xususiyatlari saqlanib qolgan, faqat Shahnoz boʻlimi improvizatsiya qilingan. Fikret Amirov „Shur“ simfonik mugʻomidan farqli ravishda „Kurd-Ovshari“ simfonik mugʻomida tasnif va ranglarni afzal koʻrmadi. Istisno tariqasida faqat Shohnoz boʻlimidan oldin tasniflanadi. Kurd-ovshari simfonik mugʻomi toʻrt qismdan iborat: Ovshari, Shahnoz, Kurdi, Mani.

„Kurd-Ovshari“ simfonik mugʻomi nafis, lirik va nafis kirish mavzusi, ayniqsa, bas-klarnet bilan ochiladi. Mavzu uch qismdan iborat boʻlib, yakkaxon kuy butun orkestr qismi bilan almashinadi. Shahnoz uchastkasi yaxshi rivojlangan va erkin improvizatsiya shaklida qurilgan. U akkordlar bilan boshlansa ham, keyin dialog shaklida beriladi. Shamol va torli asboblar dialogga qoʻshiladi. Pianino yakkaxonida yakkaxon chalingan kichik kadens „Shur“ simfonik mugʻomidan Shoʻr-Shahnaz boʻlimi materiali boʻyicha butun boʻlimni kulminatsiyaga olib keladi. Bu qism orkestr tomonidan ijro etiladi.

„Kurd-ovshariy“ simfonik mugʻomining soʻnggi boʻlimi „Mani“ tantanali. Ovshari kabi bu boʻlim ham rondovari. Rondo epizodlari Simoyi-Shams va bastakor allaqachon „Shoʻr“ simfonik mugʻomida qoʻllagan epizod asosida yaratilgan. Bu yerda epizod yangi orkestrda taqdim etiladi.

Simfonik mugʻomlar ilk bor 1948-yil 8-avgustda Ozarbayjon davlat filarmoniyasida maestro Niyoziy rahbarligida ijro etilib, keyinchalik dunyoning konsert zallarida ijro etilgan. Eng mashhur dirijyorlar va musiqashunoslar bu asarga yuqori baho berishgan. Shu ma’noda xorijlik sozandalar professor Fisher, Ostingo va boshqalar Fikret Amirovning simfonik mugʻomlari, ayniqsa, „Shur“ haqida ijobiy fikr bildiradilar. Ular bu asarlarni Sharq simfoniyasi rivojidagi yangi qadam sifatida baholaydilar.

“Shur” simfonik mugʻomiga bagʻishlangan koʻplab maqolalar mamlakatimiz va xorijiy ommaviy axborot vositalarida chop etilgan. Fransiyaning „Disk“ jurnalida yozilishicha, „Shur simfonik mugʻomi oʻzining ta’sirchanligi va yorqin orkestr mahorati bilan fransuz tomoshabinlarida katta qiziqish uygʻotdi. Shur mugʻomida barcha buyuk musiqa asarlarining ulugʻvorligi va haqiqati bor“. Bu asar Gennadiy Rojdestvenskiy va Leopold Stokoveskiy kabi dirijyorlar tomonidan ham ijro etilgan. Ozarbayjon dirijyorlari Rauf Abdullayev, Faxriddin Karimov, Yalchin Adgʻozalov va boshqalar „Shoʻr“ simfonik mugʻomining tarjimonlaridir.

Fikret Amirovning yana bir simfonik mugʻomi „Kurd-Ovshari“ 1948-yilda Ozarbayjon Davlat filarmoniyasida maestro Niyoziy rahbarligida ijro etilgan. „Shur“ va „Kurd ovshari“ simfonik mugʻomlari uchun kompozitor 1949-yilda SSSR Vazirlar Sovetining qarori bilan SSSR Davlat mukofoti bilan taqdirlangan . Dunyoning turli mamlakatlarida ijro etilgan simfonik mugʻomlar singari „Kurd-ovshari“ ham katta muhabbat bilan kutib olindi. Fikret Amirov ijodiga alohida e’tibor qaratuvchi musiqashunos olim B.M.Yarustovskiy amerikalik tinglovchilarning asarga munosabati haqida shunday fikr bildiradi: Bu biz uchun „Sharq simfoniyasi“ning boshlanishi edi”.

„Shur“ va „Kurd ovshari“ simfonik mugʻomlari 1972-yilda Niyoziy rahbarligida Ozarbayjon Davlat simfonik orkestrida, 1996-yilda Rauf Abdullayev rahbarligida Moskva radiosi simfonik orkestrida, 1998-yilda Moskva radiosi simfonik orkestrida ijro etilgan. Antonio de Almeyda rahbarligida Moskva simfonik orkestrida va 2010-yilda Dmitriy Yablonskiy rahbarligida Rossiya filarmoniyasi orkestrida chiqish qildi.

1967-yilda „Boku-Televiziya“ studiyasi rahbarligida Orif Gaziyev rejissorligi va ssenariysi ostida „Shoʻr“ nomli oq-qora qisqa metrajli hujjatli televizion film-kontserti tayyorlandi. Hujjatli filmda Fikret Amirovning „Shoʻr“ va „Qurdovshari“ simfonik xonandalarining sahna hayoti aks etgan. 1968-yilda Tbilisida boʻlib oʻtgan „Prometey-68“ kinofestivalida ushbu mavzuning original yechimi uchun suratga olish guruhi maxsus diplom bilan taqdirlangan.

1971-yilda bastakor „Gulustan-Bayoti-Shiroz“ uchinchi simfonik mugʻomini yaratdi. „Gulustan-Bayoti-Shiroz“ avvalgi ikki simfonik mugʻomdan koʻp yillar oʻtib yaratilgan. „Shur“ va „Kurd-Ovshari“ simfonik mugʻomlari muvaffaqiyatga erishganidan koʻp yillar oʻtib, Fikret Amirov yana shu janrda oʻzini sinab koʻrishga qaror qildi va natijada “Gulustan-Bayoti-Shiroz” simfonik mugʻomi yaratildi.

Bastakor bu asarini qadimgi Sharq shoirlari Sa’diy va Hofizga bagʻishlagan. Asar nomi bu borada ramziy ma’noga ega. Sa’diy Sheroziyning mashhur asarlaridan biri „Guluston“ qasidasidir. Sa’diy ham, Hofiz ham Sherozda yashab, Sa’diy „Guluston“ asarini shu yerda tugatgan. Yozuvchi uchinchi simfonik mugʻom ustida ishlayotgan chogʻida adiblar vataniga sayohat qilib, qabrlarini ziyorat qilgan. Sayohatdan qaytgach, bastakor uchinchi simfonik mugʻom haqidagi oʻz fikrlarini batafsil bayon qildi.

„Ozarbayjon“ mavzusi

Fikret Amirov 1950-yilda „Ozarbayjon syuitasi“ni yozgan. Toʻrt qismdan iborat syuita turli taxtalarni almashtirib turadi [39]. Birinchi qismi „Yoshlik, goʻzallik“, ikkinchi qismi „Choʻpon-bayati“, uchinchi qismi “Bizning qishlogʻimizda”, toʻrtinchi qismi „Sen qoʻshiqchi emassan, Boku“ deb nomlanadi. Birinchi qism ashug musiqasi ritmlari asosida yaratilgan boʻlib, u juda joʻshqin va joʻshqin. Ikkinchi qism landshaft taxtasi, lirik, bu erda mugʻom satrlari sezilarli. Uchinchi qism yalli raqsini eslatadi. Oxirgi qism marsh xarakterida boʻlib, Boku madhiyasi hisoblanadi. Syuitadagi milliy kuylar, boy orkestrlar Samad Vurgʻun she’rlaridan ilhomlangan. Asar Samad Vurgʻunga bagʻishlangan.

Fikret Amirov 1950-yillarda

Syuitaning birinchi qismi bayramona kuy bilan boshlanadi. Mavzu orkestr tutti bilan yangraydi. Bu qism rondo shaklida. Refren vazifasini bajaradigan boshlangʻich mavzu har safar yangi tembr ohanglarini oladi. Epizodlar shaffofroq ranglarga ega.

Syuitaning ikkinchi qismi chorvachilik xarakteriga ega boʻlib, ona tabiat goʻzalliklarini ulugʻlaydi. Asosiy mavzu yogʻoch puflama cholgʻu asboblarining almashinadigan yakkaxonida yangraydi. Bunday tembrlar choʻpon trubasining ovozi bilan bogʻliq. „Choʻpon bayati“ mavzusi xalq havosiga yaqin, xuddi naqshlardan toʻqilgandek. Syuitaning uchinchi qismida Allegretto quvnoq, hayotni sevuvchi obrazlarga qaytadi. Aniq, ravon ritmga ega boʻlgan faol predmet intonatsiya jihatidan unga yaqin boʻlgan boshqa predmet bilan almashtiriladi.

Suitaning bu qismi murakkab uch qismli rondo va variatsiya chiziqlarini birlashtiradi. Variatsiya asosan orkestrda namoyon boʻladi. Yogʻochdan yasalgan puflama cholgʻu asboblarining yakkaxon ijrosi orkestrda keng qoʻllaniladi. Bu xususiyat xalq cholgʻulari – asosan nayga taqlid qilish bilan bogʻliq.

Suita oxiri muhtashamdir. Shamol va torli cholgʻu asboblari uygʻunligida jaranglaydigan kirishning marsh mavzusi (chahargah ladi) nuqtali ritmda asosiy mavzu bilan almashinib turadi. Yordamchi mavzu lirikdir. Finalning oʻrta qismi ham ushbu mavzuni ishlab chiqishga asoslangan. Ekspozitsiyaning yordamchi mavzusi oʻrta boʻlimda ritmik tarzda oʻzgaradi va yangi xususiyatlarni oladi. Ostinat predmeti ritmik figuralar fonida marsh xarakterini oladi. Bu erda bastakor fleyta-rikkolo va tembr kashfiyotidan ingliz rojoku kombinatsiyasidan foydalanadi. Bu karnay ovozini eslatadi. Mavzu rang-barang boʻlib, Vatan goʻzalliklarini tarannum etuvchi madhiya bilan yakunlanadi.

Nihoyat, mis cholgʻu asboblari bilan marsh mavzusi va fagotlarning torli cholgʻu asboblari bilan birgalikda kiritilishi polifonik birikmadagi ritmik ostinato fonida yangraydi. Bu tovush bayram marshini eslatib, syuitaning optimistik gʻoyasini yana bir bor tasdiqlaydi.

Samad Vurgʻun asar haqida gapirar ekan: „Buyuk bastakor Fikret Amirovning „Ozarbayjon syuitasi“ asarini tingladim. Menda shunchalik koʻp taassurotlar, quvonchlar borki, ularni yozma ravishda aytib boʻlmaydi. Faqat shuni aytishim mumkinki, Fikret ijod qilgan. meni koʻtargan ish.Kapaz boshiga.Ayniqsa, Choʻban-bayati qismi quvonchimni biroz oshirdi“.

1961-yilda Fikret Amirov „Ozarbayjon“ turkumining davomi sifatida shu mavzuda ikkinchi yirik asar „Ozarbayjon kaprichiosi“ni yaratdi. Bu asar oʻziga xos qarama-qarshi lavhalardan qurilgan yorqin, milliy asardir. Juda ohangdor, rang-barang, temperamentli musiqasi bilan ajralib turadigan bu asar yuqori toifadagi orkestrlar palitrasi bilan ajralib turadi. „Ozarbayjon kaprichio“si bir qancha asosiy belgilari bilan ajralib turadi: ohang, kalit, ritm va tembr.

„Ozarbayjon Kaprichio“ uslubini „Sharqiy barokko uslubi“ bilan tavsiflash mumkin. Ushbu tantanali musiqa kontrastli taxtalardan iborat. Shunday qilib, hashamatdan tashqari, nozik lirika va kaprichio janrlari turli shakllarni oladi. Bastakorning boy tasavvuri xalq musiqasiga yaqin mavzularni almashtirishda, bu mavzularni bir-biri bilan bogʻlashda namoyon boʻladi.

„Ozarbayjon kaprichiosi“ trio figurasiga asoslangan mavzu bilan ochiladi. Bu raqam leytenantning bir turi. Bu provokatsion mavzu shisha uslubida trilogiya leytinizatsiyasiga asoslangan lirik mavzu bilan almashtiriladi. Keyin nayda lirik-pastoral mavzu chalinadi. Shu munosabat bilan, yana trilogiya leytintonizatsiyasi oʻzini namoyon qiladi. „Ozarbayjon kaprichiosi“ asarining markaziy mavzusi keng, muhtasham va real yangraydi. Bu mavzu Ozarbayjonning tabiiy goʻzalliklarini tarannum etadi.

RSFSRda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi, dirijyor Abram Stasevichning bu asar haqidagi fikrlari qiziq: „Moʻjizaviy ozarbayjon kuylariga boy, bastakor Fikret Amirovning “Ozarbayjon kaprichchosi” yorqin, rang-barang kompozitsiyadir. Bastakor joʻshqinligi bilan yozilgan bu asar rus simfoniyasi anʼanalarining davomi boʻlib, mashhur italyan bastakori Pyotr Ilyich Chaykovskiyning “Italyan kaprichiosi” asariga ruhan yaqindir“.

Bastakorning „Ozarbayjon“ mavzusidagi soʻnggi asari „Ozarbayjon gravyuralari“dir. Fikret Amirov bu asarni 1975-yilda yaratgan. Asar uch qismdan iborat: „Olov raqsi“, „Sen goʻzalsan“, „Gobustonda“. Barcha gravyuralar bir-biri bilan ziddiyatli, oʻziga xos tasvir-emotsional mazmunga ega. Birinchi gravyura qadimiy mifologik tasvirlar bilan bogʻliq boʻlib, hayotning asosiy unsurlaridan biri boʻlgan olovga boʻlgan ishonchni aks ettiradi. Bu gravyuraning musiqasi juda temperamentli va shijoatli.

Shu nomdagi xalq qoʻshigʻi nomini eslatuvchi ikkinchi gravyura – „Goʻzal, sen“ kompozitorning oʻz Vataniga murojaatini aks ettiradi. Vatanini sevadigan, uning goʻzalliklariga qoyil qolgan muallif oʻzining yuksak tuygʻularini olijanob tarzda ochib beradi. Goʻzal kuy bastakorning turli tuygʻularini aks ettiradi.

Uchinchi gravyura „Gobustan“ deb ataladi. Qoya tasvirlariga boy boʻlib, unda buyuk ajdodlar hayoti tasvirlangan. „Gobuston“dagi oʻymakorlik tarixiy oʻtmishga sayohatdir. Musiqashunos olim V.Sharifova-Alixonova shunday yozadi: „Bu yerda oʻtmish zamondoshlarimiz nigohi bilan qaraladi. Oʻymakorlik musiqasida zamonamizning oʻziga xos xususiyatlari, xususiyatlari koʻp. Shu bois u zamonaviy hayotning ritmik nafasiga toʻla“.

„Ozarbayjon gravyuralari“ asari butun bir turkumdir. Boʻlaklar bir xil fikr maʼnosi bilan bogʻlanadi. Bu erda birinchi va uchinchi qismlar tabiatan oʻxshashdir. Har ikki qism ham Ozarbayjonning tarixiy oʻtmishiga bagʻishlangan. Birinchi qismda otashparastlik haqidagi afsonalar, uchinchi qismda Gobustondagi qoyatosh rasmlari haqidagi rivoyatlar jonlanadi. Ikkala qism ham juda jiddiy eshitiladi va qadimiy rangga ega. Bu erda olovli, „olov raqsi“ xarakteri yaratilgan. „Ozarbayjon gravyuralari“ asarining orkestr uslubi zarbli cholgʻu asboblaridan keng foydalanish bilan ajralib turadi. Shunday qilib, birinchi va uchinchi gravyuralar ibtidoiy davrni tavsiflovchi qadimgi oʻtmishga sayohatdir. Bu vositalar yordamida oʻsha davr qiyofasi jonlanadi. Gobustonda zarbli yakkaxon uchinchi oʻymakorlikning boshlanishi Gavaldosh ovoziga oʻxshaydi.

Fikrət Əmirov və tarzən Bəhram Mansurov 1973-cü ildə

Vokal asarlar va musiqiy komediyalar

Mammad Said Ordubadiy soʻzi va lirik difiramb shaklida yozilgan „Kulibman“” qoʻshigʻi bastakorning sevimli uslubida. Bu erda muallif hali ham vals ritmini qoʻllaydi. Qoʻshiqda ikki oshiqning muhabbat tuygʻusi yuksak badiiy goʻzallar bilan ta’minlangan. Biroq bu qoʻshiqda „Baharimsan“ qoʻshigʻiga qaraganda chuqurroq ishtiyoq va tajriba bor. Qoʻshiqning dinamik ohangining Shushtar uslubida rivojlanishi ham mugʻom tamoyillaridan kelib chiqadi.

Sheʼrning har bir bayti va soʻzi bastakorning ohanglari bilan chambarchas bogʻliq. Qoʻshiq qisman. Ikkinchi boʻlim koʻproq qoʻngʻiroqlar bilan boshlanadi. Ohang juda boy boʻlib, fiorituralardan tuzilgan.

Samad Vurgʻun soʻzi bilan yaratilgan „Bahorimsan“ qoʻshigʻi ham muhabbatning lirik mavzusi boʻlib, hayotdagi muhabbatning chambarchas birligi va bu goʻzalliklar insonni hayotga muhabbat uygʻotishi bilan birga, hayotning goʻzalligi, ilhom va ilhom baxsh etadi. odamlarga boʻlgan sevgimning kuchi. Qoʻshiq engil vals shaklida yozilgan. Qoʻshiqning pianino qismi vokal qismi bilan birga rivojlanib, ohangdor elementlarning tashuvchisi ekanligini isbotladi.

„Bahorimsan“ qoʻshigʻi ham shishada. Bu qoʻshiqning vals tempida yozilgan fortepiano qismi vokal bilan birga rivojlanadi va ohang elementlarining dirijyori sifatida taqdim etiladi. Ikki qoʻshiq oʻrtasida oʻxshashliklar mavjud. Shunday qilib, „Baharimsan“ va „Guleram Gulsen“ qoʻshiqlari ham vals ritmida, ham shisha uslubida bir-biriga bogʻlangandek edi. Vaholanki, „Guleram gulsen“ qoʻshigʻi matnida toʻliqroq va chuqurroq falsafiy maʼno bor. Bu ishq tuygʻusini ifodalashda kompozitor mugʻom intonatsiyalaridan ham foydalanadi.

Bastakorning lirik ishq mavzusida yozgan qoʻshiqlariga eʼtibor qaratgan „Sevdiyim yardir mening“ qoʻshigʻi hamisha eʼtiborni tortadigan, repertuarini bezab turgan sanʼat namunalaridandir. ijrochilar. Qoʻshiq matni va ohangi bir-biri bilan chambarchas bogʻlangan. Bu qoʻshiqda ham Fikret Amirovning xalq ogʻzaki soʻzlaridan foydalanib, folklor fondining oʻziga xos varianti yaratilgan.

Zabul mugʻomiga „Sevimli hovlim meniki“ qoʻshigʻi yozilgan. Qoʻshiq ohanglar bilan uygʻunlashgan lirik musiqa va oshiqning uni intiqlik hissi bilan kutayotganini ifodalaydi. Bu borada Fikret Amirovning Teymur Elchin soʻziga bastalagan „Toʻy“ qoʻshigʻini uchratish mumkin. Bu quvnoq, yoqimli, optimistik qoʻshiq xalq musiqasiga xos, oʻynoqi ritmli 6/8 va 4/4 oʻlchamdagi almashinishdan iborat boʻlib, oddiy ikki qismli shaklga ega. U bastakor Teymur Elchin bilan uzoq vaqt hamkorlik qilgan. Bu qoʻshiq ana shu hamkorlikning namunasidir.

Fikret Amirovning qoʻshiq ijodida ham kundalik mavzular oʻz aksini topgan. „Oʻyinchoq“, „Laylay“ qoʻshiqlari bunga misol boʻla oladi. Nabi Xazriy soʻziga yozilgan „Laylay“ qoʻshigʻi segah rejimida. Bu esa xalq ogʻzaki ijodiga asoslangan „Laylay“ musiqasiga juda xosdir. Qoʻshiq qoʻshiq, naqorat tarzida tuzilgan. Juda boy kuyning rivojlanish usullari mugʻomga yaqin. Qoʻshiqda onaning farzandiga boʻlgan eng muqaddas, musaffo tuygʻulari aks ettirilgan.

Teymur Elchin soʻziga yozilgan „Gul tanladim“ qoʻshigʻi bastakorning sevgi mavzuida yozilgan qoʻshiqlariga mansub. Bu qoʻshiq ham ikki oshiqning pokiza muhabbatini tarannum etadi.

Fikret Amirov qoʻshiqlari orasida kulgililari ham bor. Bunga Teymur Elchin qalamiga mansub „Nima qildim“ qoʻshigʻini misol qilib keltirish mumkin. Bayati-Shiroz uslubida yozilgan bu qoʻshiqda bazmning oʻzi bilan noz-karashma qilgan oshiqga boʻlgan munosabati mehr bilan ifodalangan. Bayati-Shirozda yozilgan bu qoʻshiq kulgili va kulgili. Qoʻshiqning refreni archa uzzal qismidagi intonatsiyalar asosida yaratilgan.

Fikret Amirovning vokal ijodiga uning Teymur Elchin soʻzi bilan tuzilgan „Gruziya – Rustaveli“ simfonik orkestri uchun asari hamda Jaʼfar Jabbarli portreti kiradi.

Fikrat Amirov bolalar uchun qoʻshiqlar ham bastalagan. Masalan, „Gido-bip qoʻshigʻi“, „Poyezd“, „Bizning hovli“, „Qoʻzichoq“, „Yangasa“ va boshqa qoʻshiqlar. Bolalarga bagʻishlangan bu qoʻshiqlarda bastakorning ularning tafakkuriga oid his-tuygʻulari mujassamlashgan. Bu qoʻshiqlar bolalar uchun ham tarbiyaviy ahamiyatga ega. Jumladan, Zeynal Jabborzoda soʻzi bilan yozilgan „Poyezd“ qoʻshigʻi yoʻlovchi vagoni boʻlgan poyezdning xususiyatlarini bolalarning oʻzlashtirishi, tez xotirasi bilan eʼtiborni tortadi. Qoʻshiq oddiy shaklda yozilgan.

Fikret Amirov bastalagan yana bir bolalar qoʻshigʻi „Bizning hovli“dir. Qoʻshiq oddiy shaklda va bayati-sheroz tarzida yozilgan. Unda bolalarning bir-biriga mehribonligi, qiziqarli oʻyin-kulgilari haqida hikoya qilinadi. Fikret Amirovning boshqa bolalar qoʻshiqlarida ham goʻdaklarning yoshi, fikr-mulohazalariga koʻra turmush tarzi oʻz aksini topgan.

Vokal musiqa janriga murojaat qilgan bastakorning ilk muvaffaqiyati buyuk shoir Nizomiy Ganjaviy qalamiga mansub „Tabassum“ romani bilan boshlanadi. Shunday qilib, shoir tavalludining 800 yilligi munosabati bilan shoir merosiga murojaat qilgan kompozitorlardan biri Fikret Amirovdir. „Tabassum“ romani ham muhabbat mavzusida yozilgan. Bu yerda qoʻshiq va romantika xususiyatlari birlashib, kompozitorning shaxsiy uslubini shakllantiradi.

„Tabassum“ romani oʻzining emotsional ifoda uslubiga koʻra Nizomiy gʻazali bilan hamohangdir. AABA Shurda yozilgan „Tabassum“ romani shakliga koʻra tuzilgan. Oʻrta boʻlim yanada avjiga chiqadi. „Shoʻr“da yozilgan bu romans qoʻshiq-romantika sifatida ham tavsiflanadi.

Lermontovning fikricha, Mammad Rahim tarjimasidagi „Yulduz“ romani eng ilk ijod davrlariga mansub boʻlsa-da, janrning barcha talablariga javob beradi. Romanslar har doim repertuarga kiritilgan. „Tabassum“ romani gʻazal janrida boʻlsa-da, oddiy sheʼr tarzida. U oddiy, uch qismli shaklda qurilgan. Oʻrta qismi dramatik, joʻrligi juda murakkab. Kulminatsion nuqta oʻrta boʻlimning oxirida boʻladi.

Bundan tashqari, Fikret Amirovning N.Dorizon soʻzidagi „Ikki qirgʻoq“ romani, Aleksandr Pushkin soʻzidagi „Qishki yoʻl“ dueti simfonik orkestr uchun tenor va bariton bilan yozilgan ballada dueti va boshqalar. Ozarbayjon vokal musiqa janrining goʻzal namunalari boʻlgan asarlar ham bor. Bastakorning vokal asarlari ijrochilar repertuaridan keng oʻrin egallaydi. Bulbul, Rashid Behbudov, Shovket Alakbarova, Gulaga Mammadov, Lutfiyar Imanov, Mammadali Aliyev, Islom Rzayev, Sona Aslanova, Rahila Jabborova, Zahra Rahimova, Zeynab Xonlarova, Ilhama Guliyeva, Xuraman Gasimova, Fidan Gasimova va boshqa romanslar Zeynalovga murojaat qilishdi. Bu qoʻshiqlar Ozarbayjonda va xorijda mashhur boʻldi.

Fikret Amirovning „Yurak sindiruvchilar“, „Koʻzlar tiniq“, „Xushxabar“ musiqali komediyalari Ulugʻ Vatan urushi va urushdan keyingi ogʻir yillarda yaratilgan.

1944-yilda respublikada Jalil Mammadguluzoda nomidagi yangi musiqali komediya teatri ochildi. Yangi tashkil etilgan teatrga yangi milliy repertuar kerak edi. Bu asar Fikret Amirov bastalagan “Yurak sindiruvchilar” operettasi edi. Yosh bastakorning ushbu komediyasi teatrning birinchi mavsumi ochilishida sahnalashtirilgan. Komediya librettosi muallifi Mammad Said Ordubadiydir. Toʻrt pardali musiqiy komediya rejissori Shamsi Badalbeyli, rassom Nusrat Fatullayev va dirijyor Shamsaddin Fatullayevlar. Raqslarni Gamar Almaszoda boshqargan.

Fikret Amirov 1940-yillarda

Bu asar haqida Uzeyir Hojibeyli shunday fikr bildirgan: „Musiqali komediya teatrining ochilishi katta voqea, Fikret musiqasining muvaffaqiyatidan hamma xursand boʻldi.“

Birinchi spektakl Fikret Amirovning „Yurak sindiruvchilar“ musiqali komediyasining premyerasi boʻldi.

Birinchi komediyasini tomoshabinlar yaxshi kutib olganini koʻrgan Fikret Amirov keyinchalik „Xushxabar“ operettasini yozadi. Bastakor bu operetta ustida koʻp mehnat qildi va 1945-yilda tugatdi. Amirov ijodi ham tomoshabinlar tomonidan maʼqullandi.

Keyinchalik, bastakorning uchinchi musiqiy komediyasi „Ochiq koʻzlar“ 1946-yilda sahnalashtirildi va 1957-yilda qayta tahrir qilindi. Ushbu optimistik musiqiy komediya tezda tomoshabinlar mehrini qozondi. Musiqiy komediya librettosi Maharram Alizodaga, sheʼrlari Talʼat Ayyubovga tegishli.

Komediya sotsializm qurilishi uchun juda muhim mavzu boʻlgan kolxoz hayoti haqidadir. Asar syujetidagi asosiy yetakchi chiziq lirik chiziqdir. Demak, gap Layli va Oloy muhabbati haqida ketyapti. Biroq syujetda komediya janrining xususiyatlariga oid bir qancha tushunmovchiliklar mavjud. Asardagi kulgili voqealar ham ana shu tushunmovchiliklardan kelib chiqadi.

Musiqiy komediya uchta sahnadan iborat boʻlib, uvertura bilan ochiladi. Uvertura ikkita mavzuga asoslangan. Lirik, qiziqarli birinchi mavzu bir xil intonatsiyaning variantli rivojlanishiga asoslanadi. Ikkinchi qism, 6/8, kulgili raqsni eslatadi.

Birinchi parda Leyli xor bilan kuylagan lirika va ohanglarga boy virtuoz qoʻshiq bilan ochiladi. Bu sahnada Laylining yana bir ijrosi uning lirik ariozidir. Govhar xola ijrosidagi lirik uslub Uzeyir Hojibeyovning „Arshin mal alan“ musiqali komediyasidagi Telli qoʻshigʻini eslatadi. Ikkala qoʻshiqning asosi bir xil. Bu yerda „Oʻyna“ xalq kuyi yangraydi. „Uzum hosili“ deb nomlangan lirik raqs kompozitorning pianino uchun „oʻn ikki miniatyura“ toʻplamidan orkestr uchun bir xil nomdagi raqsni yaratganligidir.

Ikkinchi pardadagi qiziqarli raqs raqami – Yalli. U xuddi shu nomdagi Yalli xalq oʻyinlariga xos boʻlgan ikki qismdan iborat: ikki qism, 2/4 va 6/8, muqobil. Komediyaning ikkinchi sahnasida yana bir qancha qahramonlarning xarakteri ochib beriladi. Polk tomonidan xor bilan ijro etilgan lirik ariozo mavjud. Kalyan va Qahramon juda noodatiy duet ijro etishadi. Shunday qilib, bu duetda musiqa fonida bayat matnini oʻqimasdan qiroat beriladi.

Musiqiy komediyaning uchinchi pardasida ikkala satr – lirik va hajviy davom etadi. Layli qoʻshigʻida „Senden mene yar olmaz“ xalq qoʻshigʻi iqtibos sifatida ishlatilgan. „Layli va Oloy“ dueti ishq qoʻshigʻiga asoslangan boʻlib, lirik tuygʻularni aks ettiradi. Bu yerda Qahramon va Alimurodning hajviy dueti kulgili. Uchinchi pardadagi „Moldova raqsi“ juda original raqamdir.

Meros

Boku va Ganjada bastakor nomidagi koʻchalar bor. Bokuda bastakorning yodgorlik lavhasi bor. Ganjada Fikret Amirov istirohat bogʻi qurilgan.

Fikret Amirov istirohat bogʻida uzunligi 1 km boʻlgan va 4 gektarga yaqin maydonni egallagan ikkita katta favvora mavjud.

Fikret Amirov nomidagi Ozarbayjon Davlat ashula va raqs ansambli 1938-yilda Uzeyir Hojibeyov tomonidan tashkil etilgan. Jamoani Uzeyir Hojibeyov bilan birga Said Rustamov, Jahongir Jahongirov, Vasif Adgʻozalov, Hoji Xonmammadov, Telman Hojiyev va Ramiz Mirishli boshqardi. Ansambl qoshida 2000-yil yanvar oyidan Ozarbayjon davlat xalq cholgʻu asboblari faoliyat koʻrsatmoqda. 1958-yil 13-iyulda ansamblga Ozarbayjon musiqa madaniyatini yuksaltirishdagi beqiyos xizmatlari uchun „Hizmat koʻrsatgan jamoa“ faxriy unvoni berilgan.

Ganja davlat filarmoniyasiga Fikret Amirov nomi berilgan. Fikrat Amirov bir muddat shu yerda ishlagan. Yangi bino qurilgach, filarmoniyaga bastakor nomi berildi. Shuningdek, 1100 kishiga moʻljallangan konsertlar va 300 oʻringa moʻljallangan majlis zallari, 10 ta loja va 1 ta VIP-loja mavjud. Binoning uchinchi qavati balkoniga Uzeyir Hojibeyov, Fikret Amirov, Gara Garayev, Niyoziy va Orif Malikov haykallari oʻrnatilgan.

Fikret Amirov nomidagi Ganja shahar 1-son musiqa maktabi Nizomiy koʻchasida joylashgan. Maktab 1923-yildan beri faoliyat yuritib kelmoqda. Maktabda 4 ta boʻlim mavjud: fortepiano boʻlimi, torli va puflama cholgʻu asboblari, xalq cholgʻulari va nazariya boʻlimi. Maktab fortepiano, skripka, tar, kamancha, akkordeon, nogʻora, mugʻom, vokal, kanon, klarnet, karnay, saz kabi ixtisosliklarga ega.

Sumgaitda Fikret Amirov nomidagi musiqa maktabi bor. Maktab 1991-yilda 5-bolalar musiqa maktabi sifatida tashkil etilgan. 1992-yilda xalq deputatlari Sumgait shahar Kengashi qarori bilan maktabga Fikret Amirov nomi berildi. Maktab fortepiano, nogʻora, nay, klarnet, xonandalik, skripka, tar, kamancha, balaban, kanon, saz, akkordeon kabi ixtisosliklarga ega.

Binegadi tumanidagi Fikret Amirov nomidagi 6-sanʼat maktabi bor. Maktab 6-sanʼat maktabi sifatida boshlangan. Keyin maktabga Fikret Amirov nomi berildi. Maktabda 400 dan ortiq oʻquvchi sanʼatning turli yoʻnalishlarida tahsil olmoqda. Maktab 50 yildan ortiq faoliyat yuritib kelmoqda. Maktab fortepiano, nogʻora, nay, klarnet, qoʻshiqchilik, skripka, tar, kamancha, balaban, kanon, saz, akkordeon kabi ixtisosliklarga ega.

Belgiyada bastakorning qizi Sevil Amirova boshchiligida Fikret Amirov xalqaro uyushmasi tashkil etilgan. Ushbu uyushmaning rahbari va hammuassisi Sevil Amirovadir.

2012-yil 19-sentabr kuni Boku shahridagi Fikret Amirov koʻchasida atoqli bastakor haykali ochildi. Muallifi xizmat koʻrsatgan artist Namig Dadashov boʻlgan bronzadan yasalgan yodgorlikning umumiy balandligi 3,6 metrni tashkil qiladi. Yodgorlik atrofida istirohat bogʻi qurilib, obodonlashtirish ishlari olib borildi.

1985-yilda „Ozarbayjonfilm“ kinostudiyasi rahbarligida Jahongir Zeynalli rejissorligida, Ayaz Vafaliy ssenariysi asosida „Fikret Amirov“ nomli qisqa metrajli hujjatli film namoyish etildi. Filmda bastakor vafotidan sal oldin olingan kinoxronika va fotosuratlardan foydalanilgan. Filmda „Sevil“ operasi, „Ming bir kecha“ baleti, Rashid Behbudov, Nabi Xazriy, Tixon Xrennikovning xotiralaridan alohida sahna koʻrinishlari oʻrin olgan.

Fikret Amirov byusti 1964-yilda Jalol Qaryagʻdi tomonidan yasalgan

2017-yilda AQSHning Los-Anjeles shahrida bastakor tavalludining 95 yilligi munosabati bilan Fikret Amirov xotirasiga bagʻishlangan tadbir boʻlib oʻtdi. Turli yillarda xotira kechalari, [217] tadbirlar va xotira marosimlari oʻtkazildi.

1980-yilda Orif Gaziyev „Ozarbayjonfilm“ kinostudiyasi boshchiligida Fikret Amirov hayoti va ijodiga bagʻishlangan qisqacha hujjatli film, xususan, „Ming bir kecha“ baletining xorijdagi premerasi „Seni izlayman“.

2018-yilda Bokuda Fikret Amirov nomidagi Konferensiya-konsert markazi ochildi. Konferensiya-konsert markazi oʻsha yildan boshlab faoliyat koʻrsatmoqda. Konsert markazi oldida bastakorning barelyefi ham bor.

Mukofotlari

• „Stalin“ mukofoti (II darajali) - 1949-yil („Kurd-ovshari“ va „Shur“ simfonik mugʻomlari uchun)
• Ozarbayjon SSR xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi — 1955-yil 30-aprel.
• Ozarbayjon SSR xalq artisti - 1958-yil 26-aprel
• Lenin ordeni - 1959-yil 9-iyun; 1982-yil 19-noyabr
• SSSR xalq artisti - 1965-yil 2 mart
• Ozarbayjon SSR Lenin komsomoli mukofoti - 1967
• Mehnat Qizil Bayroq ordeni - 1967-yil 27-oktabr; 1971-yil 2-iyul
• Ozarbayjon SSR Davlat mukofoti — 1974
• SSSR Davlat mukofoti – 1980-yil (M.F.Axundov nomidagi AzDAOBT sahnasida ijro etilgan „Ming bir kecha“” balet musiqasi uchun)
• Sotsialistik Mehnat Qahramoni – 1982-yil 19-noyabr

Filmografiya

• 80 kilometr yer ostida (film, 2002)
• Abbos Mirza Sharifzoda (film)
• Absheron taxtalari (film, 2004)
• Aktrisaning tabassumi (film, 1974)
• Arshin mal alan (film, 1965)
• Ozarbayjon mamlakatlari (film, 1976)
• Baxtiyor Vahobzoda (film, 2003)
• Bir hovuch yer (film, 2009)
• Katta yordam (film, 1962)
• Respublika sari uch qadam (film, 2008)
• Afsonalar dunyosida (film, 1975)
• Fikret Amirov (film, 1985)
• Firangiz (film, 1975)
• “Guluston bayati-shiroz” (film, 1972)
• Hasan Abdullayev xotiralarda ... (film, 2007)
• Maestro Niyozi (film, 2007)
• Men u qadar goʻzal emas edim (film, 1968)
• Matbuot shahidi (film, 2007)
• Box (film, 1973)
• Mugʻom bor joyda ... (film, 2009)
• Puflama asboblari (film, 2004)
• Qoʻshiqchi mamlakat (film, 1981)
• Boʻlsin, boʻlsin (film, 1956)
• Oktabr porlayotgan yoʻl (film, 1977)
• Hayot sahifalari (film, 1974)
• Prima (film, 1992)
• Gambar Huseynli (film, 2007)
• Salom, Zeynab! (film, 1982)
• Tong (film, 1960)
• Sevil (film, 1970)
• Sovet Ozarbayjonining yarim asrlik xronikasi (film, 1970)
• Kengash (film, 1967)
• Ufqni kesib oʻtganlar (film, 2011)
• Uzeyir hayoti (film, 1981)
• Yashash yoqimli, qardoshim! (film, 1966)

Adabiyot

• Təhmirazqızı, Səadət. Fikrət Əmirov. Bakı: Aspoliqraf, 2012 — 400 səh. bet. 
• Azərbaycan Milli Kitabxanası. Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri. Fikrət Əmirov-90. Bakı: Elm, 2012. 
• Qasımova, Solmaz; Abdullayeva, Zemfira. Fikrət Əmirov. Bakı: "Nağıl evi", 2004. 
• Əliyev, Azad. Fikrət Əmirovun "Şur" simfonik muğamının dirijorluq təcrübəsində təfsir xüsusiyyətlərinə dair metodik tövsiyələr. Bakı: Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri Universiteti. Bakı Musiqi Akademiyası, 2007. 
• Насирова, К.. Балет "Тысяча и одна ночь" Ф. Амирова, Баку, 2005. 
• Мамедбекoв, Д.. Симфонический мугам "Гюлистан-Баяты-Шираз" Ф. Амирова, Москва, 1992. 

Havolalar

• Список сочинений Амирова^(ingl.)
• Статья об Амирове^(ingl.)
• Listen to Fikret Amirov, Music Section of Azerbaijan International
• Amirov in Azerbaijan International
• List of Amirov's works from Onno van Rijen's Soviet Composers Page
• José Antonio Bielsa Arbiol: Fikret Amirov, El poder de la palabra (Spanish)