Dilorom Alimova

Dilorom Alimova
	; Alimova Dilorom A'zamovna
Tavalludi	25.05.1948; Toshkent, O'zbekiston SSR
Fuqaroligi	Oʻzbekiston
Millati	oʻzbek
Sohasi	tarix, tarixshunoslik
Ish joylari	Oʻzbekiston Respublikasi FA Tarix instituti
Taʼlimi	Oʻzbekiston Milliy universiteti
Akademik rahbarlari	Lunin Boris Vladimirovich
Turmush oʻrtogʻi	Saʼdulla Baxromov

Dilorom Aʼzamovna Alimova (1948-yil 25-may, Toshkent) — oʻzbek tarixchisi, olimi, oʻqituvchi, tarix fanlari doktori (1991), professor (2001).

Tarix fanining nazariyasi va metodologiyasi, madaniyatshunoslik va tarixshunoslik muammolari, tarixshunoslik sohalaridagi yetakchi tadqiqotchi. Oʻzbekiston davlatchiligi, Oʻrta Osiyoda „ayollar muammosi“, „Oʻzbekistonda ayollar masalasining yechimi (1917—1941)“ shuningdek, Oʻzbekiston va Markaziy Osiyo tarixining turli jihatlari xususida ilmiy izlanishlar olib borgan^[1].

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dilorom Aʼzamovna Alimova 1948-yil 25-mayda Toshkent shahrida oʻzbek ziyolilari oilasida tugʻilgan. Uning otasi Aʼzam Alimov 1903-yilda Toshkent shahrida tugʻilgan, yangi metodika bilim yurtini tugatgan va 17 yoshida SAGU (hozirgi O'zbekiston Milliy universiteti, qisqartirilgan nomi OʻzMU) ishchilar fakultetiga oʻqishga kirgan, shundan soʻng tuman xalq maorif boʻlimida instruktor boʻlib ishlay boshladi (1923-yildan). Keyingi yillarda Oʻzbekistonning turli muassasalarida rahbarlik lavozimlarida ishlagan. Onasi Rahbarniso Gʻulomova (turmushga chiqqach Alimova), 1908-yilda tugʻilgan. Atoqli oʻzbek shoiri va yozuvchisi Gʻafur Gʻulomning singlisi yangi usul maktabida taʼlim olgan, soʻngra Toshkent shahar xalq taʼlimi inspeksiyasi qoshidagi xotin-qizlar pedagogika kollejida tahsil olgan. 1927-yilda SACUga (Oʻrta Osiyo Kommunistik universiteti) oʻqishga borib, „Yosh leninchi“ (hozirgi „Turkiston“) gazetasida, soʻngra respublika madaniy maorif muassasalarida ishladi. Dilorom Alimova oilali, ikki farzandi va 6 nabirasi bor. Uning turmush oʻrtogʻi taniqli fizik olim, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi Saʼdulla Baxromov^[2].

Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

D. A. Alimova 1966-yilda Toshkent shahridagi 91-oʻrta maktabni tugatgach, Toshkent Davlat universiteti (OʻzMU) tarix fakultetiga oʻqishga kirdi. Uning ustozlari taniqli tarixchilar: M.E.Masson, O.M.Toshmuhamedov, A.Nuritov, S.B.Lunina, Z.I.Usmonovalar edi. Talabalik yillarida u YuTAKE ekspeditsiyasi ishida qatnashgan. Shuningdek, SNAK aʼzosi boʻlgan. 1971-yilda u universitetni tarix-arxeologiya ixtisosligi boʻyicha tamomlagan va „Kanka qal’asi devori“ mavzusida yakuniy dissertatsiyani himoya qilgan.

1980-yilda professor B.V.Lunin rahbarligida tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun „Oʻzbekistonda xotin-qizlar masalasini hal qilish tarixnavisligi (1917—1941)“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. 1991-yilda „Oʻrta Osiyo sovet tarixnavisligida (20-80-yillar) xotin-qizlar masalasi“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. 2001-yilda professor unvonini olgan.

Mehnat faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

D. A. Alimova mehnat faoliyatini 1971-yilda Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Tarix institutida tarixshunoslik boʻlimida laborant sifatida boshlagan. Aspirant (1974—1978), kichik (1978—1986), soʻngra katta ilmiy xodim (1986—1990) lavozimlarida ilmiy faoliyat olib bordi.

1987-1988-yillarda Rossiya Fanlar akademiyasi Rossiya tarixi institutida tarix fanlari doktori N.F.Bugay rahbarligida ilmiy stajirovkadan oʻtgan. soʻng oʻz faoliyatini Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Tarix institutida davom ettirgan. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Tarix institutida doktoranturani tamomlagandan soʻng (1990—1992), 1992-yilda yetakchi ilmiy xodim lavozimiga oʻtkazildi va oʻzi rahbarlik qilayotgan Tarixshunoslik va manbashunoslik boʻlimi mudiri etib tayinlangan.

1998-2000-yillarda Direktor oʻrinbosari, 2000-2010-yillarda esa Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti direktori.

Dilorom Alimovaning tarix faniga hissa qoʻshishida tarix fanining olimlari — Ya.G.Gʻulomov, B.DA.Lunin, R.X.Aminova, R.I.Rajabova, R.G.Muqminovlar yaqindan yordam berishgan.

D.Alimova tarix fanining nazariyasi va metodologiyasi, madaniyatshunoslik va tarixnavislik muammolari, Oʻzbekiston davlatchiligi tarixi, shuningdek, Markaziy Osiyo mintaqasi va xalqlari tarixining turli jihatlari boʻyicha yetakchi va eʼtirof etilgan tadqiqotchi hisoblanadi. Oʻzbekistonning XV—XX-asrlar ijtimoiy-siyosiy tarixi, XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Oʻrta Osiyodagi progressiv islohot harakatlari, Markaziy Osiyoda „ayollar muammosi“ va uning evolyutsiyasi, tarix fanining tarixi va metodologiyasi muammolari, Oʻzbekiston davlatchiligi nazariyasi va tarixi qadimdan hozirgi kungacha mavzularida tadqiqot ishlari olib borgan.

U „Oʻzbekiston davlatchiligi tarixi konsepsiyasi“ mualliflaridan biri boʻlib, uning asosida fundamental monografiyalar yaratilgan. Respublika oliy oʻquv yurtlari va maktablari uchun oʻquv va oʻquv-uslubiy adabiyotlar tayyorlangan.

D.A.Alimovaning ilmiy izlanishlari 5 ta mualliflik va 41 ta jamoaviy monografiyalar, 16 ta risolalar, 350 dan ortiq ilmiy jurnal va toʻplamlarda, respublika va xorijda, ommaviy axborot vositalarida chop etilgan maqolalarida oʻz aksini topdi.

D.Alimova ilmiy muharrir va fundamental tadqiqotlar mualliflaridan biri:

1. "Oʻzbekiston davlatchiligi tarixi. I jild. Miloddan avvalgi II ming yillikning ikkinchi yarmi — milodiy III asr " / Mualliflar: E.Rtveladze, D.Alimova. Toshkent: Oʻzbekiston, 2009. 560 b.

2. „Oʻzbekiston tarixi (XVI — XIX asrning birinchi yarmi)“ / Muallif: D. Alimova. Toshkent: Fan, 2012. 776 b.

3. „Xorazm Oʻzbekiston davlatchiligi tarixida“ / Mualliflar: D.Alimova, E.Rtveladze. Toshkent: Oʻzbekkiston faylasuflari milliy jamiyati, 2013. 336 b.

4. „Kavkaz va Markaziy Osiyoda ijtimoiy-madaniy islohotchilik tarixi“ (XIX — XX asr boshlari) / Mualliflar: D.Alimova, I.Bagirova. Samarqand: ICAI, 2012. 335 b.

5. „Oʻzbekiston tarixi. Amir Temur va temuriylar davri“ / Mualliflar: D.Alimova, E.Rtveladze. Toshkent, 2017. 536 b.

6. D.A.Alimova „Tarix — tarix, tarix — fan“ 3 jildlik monografiya muallifi.

I jild. Tarixiy ong. Toshkent: Oʻzbekiston, 2008. 280 b.
II jild. Jadidchilik fenomeni. Toshkent: Oʻzbekiston, 2009. 170 b.
III jild. Oʻzbekiston tarixi tushunchalari: nazariya va farazlar. Toshkent: Media Land. 2018. 520 b.

Uning rahbarligida va bevosita ishtirokida Oʻzbekiston Davlat tarix muzeyi, Qatagʻon qurbonlari xotirasi muzeylari, Oʻzbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari, Oʻzbekiston shahridagi Mirzo Ulugʻbek muzeylarining konsepsiyalari va tematik rejalari ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan. Samarqand, Samarqand shahridagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi, Oʻzbekistonning qadimiy shaharlari — Toshkent, Qarshi, Samarqand, Buxoro, Toshkent, Margʻilon va boshqalarning yubiley albomlarini tayyorlashda ishtirok etgan.

2000-2010-yillarda Tarix instituti direktori lavozimida D.Alimova institut faoliyatini takomillashtirish, shuningdek, uning kadrlar salohiyatini mustahkamlash, birinchi navbatda, yosh iqtidorli mutaxassislarni fanga keng jalb etish, tarix fani va tarix taʼlimi integratsiyasini taʼminlashga qaratilgan qator tashkiliy chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Yevropa, AQSH, Janubi-Sharqiy Osiyo, MDH davlatlarining yetakchi ilmiy markazlari bilan xalqaro aloqalar oʻrnatildi. Oʻzbekiston va Markaziy Osiyo tarixining turli masalalarini oʻrganish boʻyicha qoʻshma xalqaro ilmiy loyihalar amalga oshirildi. Olimlarning ilmiy almashinuvi, grantlar qoʻllab-quvvatlandi. Bularning barchasi Oʻzbekiston yosh tarixchilarining yangi avlodini shakllantirish imkonini berdi. Ular xalqaro eʼtirofga sazovor boʻlib, ilmiy izlanishlarini ham respublikada, ham jahonning yetakchi ilmiy tarixiy markazlarida davom ettirmoqda.

1998-yildan 2010-yilgacha D.Alimova Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti qoshidagi Doktorlik dissertatsiyalari himoyasi boʻyicha ixtisoslashtirilgan kengash aʼzosi va raisi boʻlib ishlagan. Shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti huzuridagi nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari himoyasi boʻyicha ixtisoslashtirilgan kengash aʼzosi boʻlgan. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti va Qozogʻiston Respublikasi Taʼlim va fan vazirligi Tarix institutida ham yetakchi lavozimlarda ishlagan.

Hozirgi vaqtda D.Alimova Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti va Sharqshunoslik instituti ilmiy darajalarini berish boʻyicha Ilmiy kengash va seminar aʼzosi, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix institutida dissertatsiyalar fan nomzodi va doktoranturani tasdiqlash boʻyicha muvofiqlashtiruvchi kengash aʼzosi.

Uning rahbarligida 19 ta nomzodlik va 11 ta doktorlik dissertatsiyalari tayyorlanib, muvaffaqiyatli himoya qilingan.

D.A.Alimova 1998-yildan hozirgacha akademik Yahyo Gʻulomov nomidagi „Oʻzbek xalqi va uning davlatchiligi tarixi“ Respublika ilmiy seminarining tashkilotchisi va raisi.

2000-yildan D.Alimova tarix sohasidagi yetakchi mahalliy akademik jurnal — „Oʻzbekiston tarixi“ bosh muharriri. Shuningdek, qator mahalliy va xorijiy jurnallar tahririyati aʼzosi.

Uning rahbarligida oʻndan ortiq xalqaro anjuman va simpoziumlar oʻtkazildi. D. A. Alimova bir necha yillar davomida YUNESKOning 6 jildlik „Oʻrta Osiyo sivilizatsiyasi tarixi“ni tayyorlash qoʻmitasining vitse-prezidenti boʻlgan. Uning tashabbuslari bilan ushbu nufuzli nashrning mualliflar jamoasiga oʻzbekistonlik 14 tadqiqotchi kiritildi. D. Alimova esa Yevropa tarixchilar jamiyatining (ISCAS) doimiy aʼzosi, Markaziy Osiyo tadqiqotlari xalqaro assotsiatsiyasi hamraisi va akademik jurnallar tahririyati aʼzosi: Korean Journal of Central Asian and Caucasian Studies (Janubiy Koreya, Seul), MDH mamlakatlari tarixining tarixiy makon muammolari" (Rossiya, Moskva), „SHYGYS“ (Qozogʻiston, Olmaota yopilgunga qadar).

D.A.Alimova AQSH, Avstriya, Germaniya, Gollandiya, Fransiya, Xitoy, Janubiy Koreya, Turkiya, Hindiston, Malayziya, Rossiya, Ozarbayjon, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Moldova va boshqalarda oʻtkazilgan 40 dan ortiq xalqaro ilmiy anjumanlarda maʼruzalari bilan qatnashdi.

Koʻp yillar davomida D.Alimova respublika oliy taʼlim tizimida oʻqituvchilik faoliyatini olib boradi. U OʻzMU tarix fakulteti magistratura bosqichi — „Tarixshunoslik va tarixiy tadqiqot usullari“, „Tarix fanining metodologiyasi“ kabi fanlardan maʼruzalar oʻqiydi. Shuningdek, bir qator maxsus kurslarda Toshkent Davlat universiteti, Nizomiy, SamDUda XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Oʻrta Osiyodagi progressiv-islohotchilik harakatlari tarixi, shuningdek, tarix fanining tarixi va metodologiyasi masalalari mavzularida maʼruzalar qiladi.

D.A.Alimova muharrirligida umumtaʼlim maktablari uchun 3 ta darslik va 7 ta oʻquv-uslubiy qoʻllanma chop etildi. D.A.Alimova tashabbusi bilan Tarix institutida respublikamizning 8 ta yetakchi oliy oʻquv yurtlari bilan hamkorlikda Oʻzbekiston tarixi birlashgan kafedrasi tashkil etilib, uning negizida magistrantlar muvaffaqiyatli tayyorlandi.

Ilmiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

D. A. Alimova. Oʻzbekistonda ayollar masalasining yechimi (1917—1941). Toshkent: Fan, 1987. 70 b. D. A. Alimova. Markaziy Osiyoda ayollar muammosi: oʻrganish tarixi va zamonaviy muammolar. Toshkent: Fan, 1991. 133 b. D.Alimova. Tarix tarix sifatida, tarix fan sifatida. I jild. Tarixiy ong. Toshkent: Oʻzbekiston, 2008. 280 b. D.Alimova. Tarix tarix sifatida, tarix fan sifatida. II jild. Jadidchilik fenomeni. Toshkent: Oʻzbekiston, 2009. 170 b. D.Alimova. Tarix tarix sifatida, tarix fan sifatida. III jild. Oʻzbekiston tarixi tushunchalari: nazariya va farazlar. Toshkent: Media Land. 2018 520 b.

Mukofotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Professor D.A.Alimova „Mehnat shuhrati“ ordeni (2003) va Oʻzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligining „Xalq taʼlimi aʼlochisi“ koʻkrak nishoni (2017) bilan taqdirlangan.