Kontent qismiga oʻtish

David Rockefeller

Vikipediya, erkin ensiklopediya
David Rockefeller

1984-yilda
Tashqi aloqalar kengashi raisi
Mansab davri
1970-yildan – 1985-yilgacha
Oʻtmishdoshi John J. McCloy
Vorisi Peter George Peterson
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 12-iyun 1915-yil
Nyu York, U. S.
Vafoti 20-mart 2017-yil(2017-03-20)
(101 yoshda)
Pocantico Hills
Siyosiy partiyasi Respublikachilar
Turmush oʻrtogʻi
Margaret McGrath
(turm. 1940; vafot etgan 1996)
Bolalari
Ota-onasi
Qarindoshlari Rokfellerlar
Taʼlim
Kasbi Financial executive, philanthropist, writer

David Rockefeller (talaffuzi: Devid Rokfeller, 1915-yil 12-iyun – 2017-yil 20-mart) – amerikalik bankir, Chase Manhattan korporatsiyasining raisi va bosh ijrochi direktori boʻlgan. Rokfellerlar oilasi uchinchi avlodining eng keksa tirik aʼzosi va 2004-yildan vafotigacha oila boshligʻi edi[1]. Rokfeller Jon D. Rokfeller va Ebbi Aldrich Rokfellerning beshinchi oʻgʻli, kenja farzandi, Jon D. Rokfeller va Laura Spelman Rokfellerning nabirasi edi[2].

U oʻzining keng koʻlamli siyosiy aloqalari bilan ajralib turardi. Oʻlimi vaqtida uning boyligi 3,3 milliard dollarga baholangan edi[3].

Bolaligi va yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rokfeller Nyu-York shahrida tugʻilgan. West 54th Street, 10-uy manzilidagi sakkiz qavatli uyda oʻsgan, bu shaharda oʻsha paytda qurilgan eng baland xususiy uy edi[4]. Rokfeller moliyachi Jon Devisson Rokfeller va sotsialist Abigeyl Grin „Ebbi“ Aldrichdan tugʻilgan olti farzandning eng kichigi edi[5]. Uning otasi Jon „Standard Oil“ kompaniyasi asoschisi Jon Davison Rokfeller va onasi maktab oʻqituvchisi Laura Selestiya „Cettie“ Spelman[6].

Uning onasi Ebbi Rod-Aylend AQSH senatori Nelson Vilmart Aldrich va Abigayl Pirs Truman „Ebbi“ Chapmanning qizi edi[7]. Devidning beshta katta ukalari – Ebbi, Jon III, Nelson, Lorans va Uintrop.

Rokfeller Garlemdagi 123-koʻchada joylashgan Linkoln eksperimental maktabida oʻqidi. Kolumbiya universiteti bilan bogʻlangan maktab Rokfellerning xayriya taʼlim tashkiloti – Umumiy taʼlim kengashi yordamida tashkil etilgan[8][9].

1936-yilda Rokfeller Garvard universitetini aʼlo baholarga tamomlagan va „The Garvard Crimson“ jurnalida muharrir boʻlib ishlagan[10]. Garvardda bir yil iqtisod, soʻngra bir yil London Iqtisodiyot maktabida (LSE) Fridrix fon Xayek qoʻl ostida tahsil oldi[11]. Rokfeller xorijdagi faoliyati davomida qisqa muddat Chase Manhattan bankining London filialida ishladi.

Amerika Qoʻshma Shtatlariga qaytib, aspiranturada oʻqishni tugatgandan soʻng, 1940-yilda Chikago universitetida iqtisod boʻyicha fan nomzodi ilmiy darajasini oldi[12].

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chikagoda oʻqishni tugatgandan soʻng, Nyu-York meri Fiorello La Guardianing kotibi boʻlib ishladi[13]. 1941-yildan 1942-yilgacha Rokfeller Qoʻshma Shtatlar Mudofaa, sogʻliqni saqlash va farovonlik xizmatlari boshqarmasi mintaqaviy direktorining yordamchisi boʻlgan.

Rokfeller 1943-yilda AQSH armiyasiga xizmatga kirdi. 1945-yilda kapitan unvonini oldi. Ikkinchi jahon urushi paytida Shimoliy Afrika va Fransiyada harbiy razvedkada xizmat qilgan. Siyosiy va iqtisodiy razvedka boʻlinmalarini tashkil qilgan. Merilend shtatining Fort-Ritchi shahrida maxsus tayyorlangan „Ritchi Boy“ maxfiy boʻlinmasida xizmat qilgan[14]. Parijdagi Amerika elchixonasida harbiy attashe yordamchisi boʻlib ishlagan[15].

1946-yilda Rokfeller uzoq vaqtdan beri oila bilan bogʻlangan Chase National Bank xodimlariga qoʻshildi[16]. Oʻsha paytda rais Rokfellerning amakisi Wintrop Aldrich edi[17]. Chase Bank tijoriy bank boʻlib, boshqa taniqli moliya institutlari va General Electric kabi yirik korporativ mijozlarga xizmat koʻrsatadi. 1930-yilda Rokfeller markazining muhim birinchi ijarachisiga aylangan[18]. Bank neft sanoati bilan chambarchas bogʻlangan va uni moliyalashtirgan boʻlib, uning direktorlar kengashi bilan Standard Oil vorisi kompaniyalari, xususan Exxon Mobil bilan uzoq muddatli aloqalarga ega[16]. Chase National 1955-yilda Chase Manhattan bankiga aylandi. Hozirda JPMorgan Chase deb ataladi[19].

Rokfeller tashqi aloqalar departamentida menejer yordamchisi sifatida ish boshlagan. Kofe, shakar va metallar xalqaro savdosini moliyalashtirdi. Butun dunyo boʻylab 1000 dan ortiq vakillik banklari bilan aloqalarni davom ettirdi. 1960-yilda departament raisi boʻlgan. U 1969-yildan 1980-yilgacha Chase Manhattan kompaniyasining raisi, bosh ijrochi direktori va 1981-yilgacha raisi boʻlgan. 1980-yilda bankning 1,7% aksiyalariga ega boʻlgan eng yirik individual aksiyadori edi[20].

Bosh direktor sifatidagi faoliyati davomida Chase xalqaro miqyosda tarqaldi va dunyodagi eng yirik korrespondent banklarning global tarmogʻi tufayli jahon moliya tizimining tarkibiy qismiga aylandi. 1973-yilda Chase oʻsha paytdagi Sovet Ittifoqining Moskva shahrida Amerika bankining birinchi boʻlimini ochdi. Oʻsha yili Rokfeller Xitoyga safar qildi, natijada uning banki Xitoy Milliy Bankining AQShdagi birinchi vakil bankiga aylandi[21].

Bu davrda Chase Manhattan koʻplab nomoliyaviy korporatsiyalar ustidan oʻz taʼsirini kengaytirdi. 1979-yilda „Yirik korporatsiyalar ustidan bank nazoratining ahamiyati“ nomli tadqiqotda AQShda joylashgan yirik moliya institutlari boshqa korporatsiyalar ustidan eng koʻp nazoratga ega boʻlganligi haqida taxmin qilingan[22]. Tadqiqot shuni aniqlaydi:

„Rokfeller tomonidan boshqariladigan Chase Manhattan banki roʻyxatda birinchi oʻrinni egallagan va 16 kompaniyani nazorat qiladi“.

U chet el safarlariga haddan tashqari koʻp vaqt sarflagani uchun ayblangan. Chase 1970-yillarning oʻrtalarida, shahar bankrot boʻlish arafasida turgan paytda Nyu-Yorkdagi koʻproq qimmatli qogʻozlarga ega edi. 1974-yilda audit obligatsiyalar savdosidagi yoʻqotishlar kamaytirilganligini aniqlagan. 1975-yilda bank Federal zaxira tomonidan „muammoli bank“ deb topilgandi[23].

1974-yildan 1976-yilgacha Chase daromadi 36 foizga kamaydi, eng katta raqiblariniki esa 12 foizdan 31 foizgacha oʻsdi. Bankning daromadi 1976-1980-yillar oraligʻida ikki baravar koʻpaydi va aktivlar evaziga raqibi Citibankni ancha ortda qoldirdi. 1981-yilga kelib bankning moliyaviy ahvoli toʻliq tiklandi[24].

1979-yil noyabr oyida Eron shohi Muhammad Rizo Pahlaviy limfomadan davolanish uchun AQShga kelgan. Chase Bank raisi boʻlgan Rokfeller xalqaro mojaroga aralashib qolgan. Oʻshanda u Henry Kissinger, Jon Makkloy va Rokfeller yordamchilari bilan birgalikda AQSh Davlat departamenti orqali prezident Jimmi Karterni shoh bilan koʻrishishga koʻndirdi. Bu harakat Eronda garovga olish inqirozi deb nomlanuvchi voqeani qoʻzgʻatdi. Rokfellerni ommaviy axborot vositalarining, xususan, The New York Times gazetasining nishoniga aylandi[25].

Rokfeller 1981-yilda bank boshqaruvidan chiqdi. Uning oʻrniga Willard C. Butcher keldi. Chase kompaniyasining sobiq raisi Makkloy oʻshanda Rokfeller tarixga buyuk bankir sifatida emas, balki „haqiqiy shaxs, jamiyatning taniqli aʼzosi“ sifatida kirib borishiga ishonishini aytgan edi[26].

Siyosiy aloqalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rokfeller Duayt Eyzenxauerdan boshlab xorijiy yetakchilar va AQSh prezidentlari bilan uchrashgan. Baʼzida u yuqori darajadagi biznesda norasmiy emissar boʻlib xizmat qilgan[27]. Saddam Husayn, Fidel Castro, Nikita Xrushchyov va Mixail Gorbachyov bilan uchrashgan[28].

Prezident Jimmi Karter unga Qoʻshma Shtatlar moliya vaziri lavozimini taklif qilgan, ammo u rad etgan[29].

Rokfeller Chase manfaatlarini kengaytirishda avtokratlar bilan doʻstlashgani uchun tanqid qilindi. Devid Bruks 2002-yilda Rokfeller „oʻz hayotini hukmron sinf klubida oʻtkazgan va klub aʼzolari nima qilishmasin, ularga sodiq boʻlgan“ deb yozgan. Uning taʼkidlashicha, Rokfeller „neftga boy diktatorlar“, „Sovet partiyasi boshliqlari“ va „madaniy inqilobning xitoylik jinoyatchilari“ bilan bitimlar tuzgan[30].

Rokfeller Genri Kissinjer bilan 1954-yilda Kissinjer Devid Rokfeller aʼzosi boʻlgan yadroviy qurollar boʻyicha xalqaro aloqalar guruhi direktori etib tayinlanganida uchrashdi[31][32]. Kissingerni aka-uka Rokfellerlar jamgʻarmasi vasiylik kengashiga tayinladi. Chase bankining Chilidagi manfaatlari va 1970-yilda Salvador Allendening saylanishi mumkinligi haqida tez-tez maslahatlashdi[33]. Rokfeller 1971-yilda „Xitoyga kirish“ tashabbusini qoʻllab-quvvatladi[34].

U respublikachi va partiyaviy boʻlsa-da, akasi Nelsonning siyosiy ambitsiyalari va davlat siyosati pozitsiyasidan kelib chiqqan moʻtadil „Rokfeller Respublikachilari“ aʼzosi edi. 2006-yilda u Goldman Sachsning sobiq rahbarlari va boshqalar bilan hamkorlikda Vashingtonda joylashgan Respublikachilarga mablagʻ yigʻish guruhini tuzdi va mafkuraviy daʼvogarlar ustidan moʻtadil respublikachilar nomzodlarini qoʻllab-quvvatladi[35].

Rokfeller Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) direktori Allen Dalles va uning akasi, Eyzenxauer maʼmuriyatining Davlat kotibi Jon Foster Dalles bilan kollej yillaridan beri tanish edi[36][37]. Aynan Rokfeller markazida Allen Dalles Ikkinchi Jahon Urushidan keyin MI6 bilan yaqin aloqada boʻlgan, AQShning asosiy operatsiyalari ham markazda boʻlgan oʻzining operatsion markazini tashkil qilgan[38]. Uning amakivachchasi, Markaziy razvedka boshqarmasi agenti Kermit Ruzvelt 1953-yilgi Eron davlat toʻntarishida ishtirok etgan[39].

1950-yillarda Markaziy razvedka boshqarmasining muhim tahlilchisi boʻlgan Uilyam Bundi bilan doʻstlashdi. Milliy Xavfsizlik Kengashi bilan aloqachisiga aylandi va keyinchalik umrbod doʻsti boʻldi[40][41].

1964-yilda Sol Linovits kabi Amerikaning boshqa biznes vakillari bilan birgalikda Rokfeller notijorat xalqaro ijroiya xizmati korpusiga asos soldi. bu rivojlanayotgan mamlakatlarni xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga yordam beradi[42]. 1979-yilda Nyu-York ishbilarmonlarining notijorat aʼzolik tashkiloti boʻlgan Nyu-York shahri uchun hamkorlik tashkilotini tuzdi. tomonidan 1992-yilda Nyu-York Federal zaxira banki rahbari tomonidan Rossiyaga bank tizimini modernizatsiya qilish boʻyicha maslahat berish uchun Prezident Boris Yeltsin qoʻllovi bilan tuzilgan Rossiya-Amerika bankirlari forumining yetakchi aʼzosi etib saylandi.[43].

Shaxsiy hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1940-yilda Margaret MakGratga uylandi[44]. U 1996-yilda vafot etgan. Ularning olti farzandi bor:

Devid Rokfeller-kichik (1941-yil 24-iyulda tugʻilgan) – „Rockefeller Family & Associates“ kompaniyasi raisi oʻrinbosari, Rockefeller Financial Services kompaniyasi raisi, boshqa koʻplab oilaviy institutlar qatorida Rokfeller jamgʻarmasining ishonchli vakili, Rokfellerlar fondi va Rockefeller & Co., Inc.ning sobiq raisi[45].

Abigayl Aldrich Rokfeller (1943-yilda tugʻilgan) – ekolog va feminist. Eng katta va isyonkor qizi, u marksizmga qiziqib qolgan va Fidel Kastroning ashaddiy muxlisi. 1960-yillarning oxiri/1970-yillarning boshidagi radikal feminist boʻlib, „Ayollar ozodligi“ tashkilotiga aʼzo boʻlgan, keyinchalik „Cell 16“ deb nomlangan guruhni tashkil qilgan. Ekolog, ayollar ozodlik harakatining faol tarafdori[46].

Neva Rokfeller (1944-yilda tugʻilgan) – iqtisodchi. Global rivojlanish va atrof-muhit instituti direktori, Rokfeller aka-uka jamgʻarmasining ishonchli vakili va vitse-prezidenti[47].

Margaret Dulany Rokfeller (1947-yilda tugʻilgan) – 1986-yilda Synergos institutining asoschisi, tashqi aloqalar boʻyicha kengash boshqaruvi aʼzosi, Garvard universitetining Devid Rokfeller nomidagi Lotin Amerikasi tadqiqotlari markazining maslahat qoʻmitasida ishlaydi[48].

Richard Gilder Rokfeller (1949–2014) – shifokor, „Chegara bilmas shifokorlar“ xalqaro yordam guruhining Amerika Qoʻshma Shtatlari maslahat kengashi raisi, Rokfeller aka-uka jamgʻarmasining ishonchli vakili va raisi boʻlgan[49].

Eylin Rokfeller (1952-yil 26-fevralda tugʻilgan) – 2002-yilda Nyu-York shahrida tashkil etilgan Rokfeller xayriya maslahatchilari guruhining asoschisi[50].

Mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • AQSH Prezidentining ozodlik medali
  • Faxriy Legion medali
  • Armiyaning faxriy medali
  • Italiya Respublikasi oldidagi xizmatlari uchun ordeni
  • Peru Quyoshi ordeni
  • Kedr milliy ordeni
  • Katta Toj ordeni
  • Asteklar burguti ordeni
  • Janubiy Xoch ordeni
  • Fransisko Miranda ordeni
  • Faxriy Legion ordeni
  • Katta Xoch ordeni
  • Oq fil ordeni

Xayriya ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yilda Garvard Universitetiga 100 million dollar xayriya qildi[51].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „James S. Rockefeller, 102, Dies; Was a Banker and a '24 Olympian“. The New York Times (2004-yil 11-avgust). Qaraldi: 2012-yil 16-sentyabr. „James Stillman Rockefeller, who helped capture an Olympic rowing title for the United States before a banking career with a company that eventually become Citigroup, died yesterday at his home in Greenwich, Conn., his family announced. He was 102.“.
  2. ↑ #305 David Rockefeller Sr – The Worldʼs Billionaires 2009 – Forbes.com
  3. ↑ „David Rockefeller, Sr“. Forbes. Qaraldi: March 20, 2017.
  4. ↑ Miller. „Daytonian in Manhattan: The Lost J. D. Rockefeller Jr. House – No. 10 W 54th St.“. Daytonian in Manhattan (2013-yil 18-mart). Qaraldi: 2016-yil 24-may.
  5. ↑ Bee, Harriet Schoenholz. Art in Our Time: A Chronicle of the Museum of Modern Art. New York, NY: The Museum of Modern Art, 2004 — 19-bet. ISBN 978-0-87070-001-9. 
  6. ↑ Weir, Robert E.. Class in America: An Encyclopedia. New York, NY: Bloomsbury Publishing USA, 2007 — 712-bet. ISBN 978-0-313-06835-5. 
  7. ↑ Weir, Robert E.. Class in America: An Encyclopedia. New York, NY: Bloomsbury Publishing USA, 2007 — 712-bet. ISBN 978-0-313-06835-5. 
  8. ↑ Little, Carl. The Art of Dahlov Ipcar. Down East Books, 2010 — 122-bet. ISBN 978-0-89272-809-1. 
  9. ↑ Reisch, George A.. The Politics of Paradigms: Thomas S. Kuhn, James B. Conant, and the Cold War "Struggle for Men's Minds". State University of New York Press, 2019 — 6-bet. ISBN 978-1-4384-7367-3. 
  10. ↑ Bethell, John T.. Harvard A to Z. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, June 30, 2009 — 183-bet. ISBN 978-0-674-01288-2. Qaraldi: 2018-yil 4-yanvar. 
  11. ↑ „The Fitzgeralds and the Kennedys Before 1960“. funtrivia.com. 2013-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-noyabr.
  12. ↑ Smith, Timothy R.. „David Rockefeller Sr., steward of family fortune and Chase Manhattan Bank, dies at 101“. Chicago Tribune. Qaraldi: 2017-yil 6-noyabr.
  13. ↑ Harr & Johnson (1988)
  14. ↑ CBS, "60 Minutes, „ Season 53, episode 34, first presented May 9, 2021.
  15. ↑ Rockefeller (2002)
  16. ↑ 16,0 16,1 Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  17. ↑ The Scribner Encyclopedia of American Lives: M-Z, illustrated O'Neill: , C. Scribner's Sons, 2003 — 270-bet. ISBN 9780684312224. 
  18. ↑ Markham, Jerry W.. A Financial History of the United States: From Christopher Columbus to the Robber Barons (1492-1900), illustrated, M.E. Sharpe, 2002 — 308-bet. ISBN 9780765607300. 
  19. ↑ Cameron III, George D.. International Business Law: Cases and Materials. Van Rye Publishing, LLC, 2015 — 97-bet. ISBN 9780990367147. 
  20. ↑ “The Change at David’s Bank", Time, September 1, 1980.
  21. ↑ „The History of JPMorgan Chase & Co.“. www.jpmorganchase.com. 2017-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-mart.
  22. ↑ Kotz, David (1979). "The Significance of Bank Control over Large Corporations". Journal of Economic Issues 13 (2): 407–426. doi:10.1080/00213624.1979.11503647. https://archive.org/details/sim_journal-of-economic-issues_1979-06_13_2/page/407. 
  23. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  24. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  25. ↑ Rockefeller (2002)
  26. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  27. ↑ Janus, Christopher George. Around the world in 90 years. Sheffield Books, 2003 — 63-bet. 
  28. ↑ Rockefeller (2002)
  29. ↑ Treaster, Joseph B.. Paul Volcker: The Making of a Financial Legend. John Wiley & Sons, 2011 — 35-bet. ISBN 9781118160855. 
  30. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  31. ↑ Grose (1996)
  32. ↑ Isaacson (2005)
  33. ↑ Isaacson (2005)
  34. ↑ Wilson (1986)
  35. ↑ Forsythe, Michael. „'Rockefeller Republicans' Open Wallets to Back Party Moderates“. Bloomberg.com (2006-yil 17-oktyabr). 2007-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-sentyabr.
  36. ↑ Perloff (1988)
  37. ↑ Rockefeller (2002)
  38. ↑ Srodes (1999)
  39. ↑ Rockefeller (2002)
  40. ↑ Bird (1998)
  41. ↑ Reich (1996)
  42. ↑ Holley, Joe. „Former Diplomat Sol Linowitz, 91, Dies“. The Washington Post (2005-yil 18-mart). Qaraldi: 2013-yil 3-oktyabr.
  43. ↑ Quint, Michael. „U.S. Advisers Will Aid Russians In Modernizing Banking System“. The New York Times (1992-yil 20-iyun). Qaraldi: 2008-yil 23-mart.
  44. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  45. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  46. ↑ Echols (1989)
  47. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  48. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  49. ↑ Santora, Marc, „Richard Rockefeller Killed in New York Plane Crash“, New York Times, June 13, 2014' retrieved June 13, 2014.
  50. ↑ Kandell, Jonathan. „David Rockefeller, Philanthropist and Head of Chase Manhattan, Dies at 101“. The New York Times (2017-yil 20-mart). Qaraldi: 2017-yil 20-mart.
  51. ↑ Alumnus donates $150 million to Harvard 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=David_Rockefeller&oldid=4622601" dan olindi