Markaziy Razvedka Boshqarmasi (CI)

Markaziy Razvedka Boshqarmasi

Markaziy Razvedka Boshqarmasi gerbi
Markaziy Razvedka Boshqarmasi bayrog'i
Agentlik haqida umumiy maʼlumot
Website	cia.gov

Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA ; /ˌsiː.aɪˈeɪ/), norasmiy holda Agentlik va tarixan Kompaniya sifatida tanilgan boʻlib, AQSh federal hukumatining fuqarolik tashqi razvedka xizmati hisoblanadi. U tashkilotga rasmiy ravishda butun dunyo boʻylab milliy xavfsizlik maʼlumotlarini toʻplash, ularni qayta ishlash va tahlil qilish, birinchi navbatda esa, inson razvedkasi (ya'ni HUMINT) yordamida va Operatsion direksiyasi orqali yashirin harakarlarni amalga oshirish kabi vazifalar yuklangan. Amerika Qoʻshma Shtatlari Razvedka Jamiyatining (IC – intelligence community) asosiy aʼzosi sifatida Markaziy razvedka boshqarmasi Milliy razvedka direktoriga va birinchi navbatda Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi uchun razvedka maʼlumotlarini taqdim etadi. Ikkinchi Jahon urushi oxirida Strategik Xizmatlar Ofisi (OSS) tarqatib yuborilgandan keyin, prezident Garri S. Truman 1946-yilning 22-yanvardagi prezident koʻrsatmasi bilan Markaziy razvedka direktori rahbarligida Markaziy razvedka guruhini tuzildi va bu guruh 1947-yildagi Milliy xavfsizlik toʻgʻrisidagi qonunni amalga oshirish orqali Markaziy razvedka boshqarmasiga aylantirildi.

Ichki xavfsizlik xizmati boʻlgan Federal Qidiruv Byurosidan (FQB) farqli ravishda, Markaziy Razvedka boshqarmasi huquqni muhofaza qilish funktsiyasiga ega emas va asosan boshqa mamlakatlardan razvedka maʼlumotlarini yig'ish bilan shug'ullanadi va mahalliy razvedka ma'lumotlarini yig'ish cheklangan miqdorda bo'ladi. Markaziy razvedka boshqarmasi HUMINT (Inson razvedkasi) ning milliy boshqaruvchisi boʻlib, Razvedka jamiyati orqali faoliyatlarini muvofiqlashtiradi. Boshqarma shuningdek, Prezidentning buyrugʻi bilan yashirin operatsiyalarni ham amalga oshiradi. Maxsus Xizmatlar Markazi kabi harbiylashtirilgan operatsion boʻlinmalari orqali MRB tashqi siyosiy taʼsir koʻrsata oladi. Markaziy Razvedka Boshqarmasi koʻplab mamlakatlarda shu jumladan,Germaniyadagi BND kabi razvedka xizmatlarini tashkil etishda muhim rol oʻynagan. Shuningdek, boshqarma bir qancha xorijiy siyosiy guruhlar va hukumatlarga rejalashtirish, muvofiqlashtirish, turli treninglar va shuningdek, texnik yordam ham koʻrsatdi. U koʻplab hukumatlarni oʻzgartirilishida, boshqa mamlakat rahbarlarini oʻldirilishi va terrorchilik hujumlarini amalga oshirishda ishtirok etgan.

2004-yildan beri, Markaziy Razvedka Boshqarmasi Milliy razvedka direktorlik idorasi (ODNI) qoshida tashkil etilgan edi. Oʻz vakolatlarining bir qismini Milliy razvedka direktorlik idorasi (DNI) ga oʻtkazganiga qaramasdan, Markaziy razvedka boshqarmasi 11-sentyabr hujumlariga javob tariqasida oʻz hajmini oshirdi. 2013-yilda The Washington Post gazetasining bergan xabariga ko'ra, 2010-moliya yilida Markaziy razvedka boshqarmasi barcha Razvedka jamiyati agentliklari orasida eng katta byudjetga ega bo'lgan.

Markaziy razvedka boshqarmasining roli va yashirin harbiylashtirilgan operatsiyalari ko'lami ham keskin darajada kengaytirildi. Uning eng yirik boʻlinmalaridan biri – Axborot operatsiyalari markazi bo'lib, u rasman diqqat etiborini terrorizmga qarshi kurashdan hujumkor kiberoperatsiyalarga oʻtkazgan.

Agentlik koʻplab bahs-munozaralarga sabab boʻlgan va ularga inson huquqlarining buzilishi, uy-telefonlaridagi suhbatlarni tinglash, notoʼgʻri tashviqot ishlarini olib borish va giyohvand moddalar savdosi kabilar kiradi.

Maqsadi

Markaziy razvedka boshqarmasi tashkil etilganda, uning asosiy maqsadi tashqi siyosiy razvedka va tahlillash uchun kliring markazini yaratish boʻlgan. Bugungi kunda boshqarmaning asosiy maqsadi xorijiy razvedka maʼlumotlarini toʻplash, tahlil qilish, baholash, tarqatish va yashirin operatsiyalarni amalga oshirish hisoblanadi.

2013-yilgi moliyaviy byudjetga koʻra, Markaziy razvedka boshqarmasi beshta ustuvor yoʻnalishga ega va ular:

• Terrorizmga qarshi kurash
• Ommaviy qirgʻin qurollarini tarqatilishiga qarshi kurashish
• Yuqori darajadagi siyosatchilar uchun koʻrsatmalar va ogohlantirishlar
• Qarama-qarshi razvedka
• Kiber razvedka

Tashkiliy tuzilma

Uilyam J. Berns, Markaziy razvedka boshqarmasining hozirgi direktori

MRB ning ijroiya idorasi va beshta asosiy boshqarmasi mavjud:

• Raqamli innovatsiyalar boshqarmasi
• Tahlil boshqarmasi
• Operatsion boshqarma
• Qoʻllab-quvvatlash boshqarmasi
• Fan va texnologiyalar boshqarmasi

Manbalar

• Immerman, Richard H.. The CIA in Guatemala: The Foreign Policy of Intervention. University of Texas Press, 1982. ISBN 978-0-292-71083-2. 
• Weiner, Tim. Legacy of Ashes: The History of the CIA. New York: Doubleday, 2007. ISBN 978-0-385-51445-3. OCLC 82367780. 

Qoʻshimcha adabiyotlar

• Wise, David. The Invisible Government. Random House, 1964. ISBN 978-0394430775. 
• Hilsman, Roger. To Move a Nation: The Politics of Foreign Policy in the Administration of John F. Kennedy (1967) pp 63–88.
• McCoy, Alfred W.. The Politics of Heroin in Southeast Asia. Harper Colophon, 1972. ISBN 978-0-06-090328-2. 
• McGarvey, Patrick J.. CIA: The Myth and the Madness (en). Penguin Books, 1972. ISBN 978-0-14-003753-1. 
• Marchetti, Victor. The CIA and the Cult of Intelligence. Knopf, 1974. ISBN 0-394-48239-5. 
• Agee, Philip. Inside the Company: CIA Diary. Harmondsworth: Penguin, 1975. ISBN 0-140-04007-2. 
• Jeffreys-Jones, Rhodri. American Espionage: From Secret Service to CIA (Free Press, 1977) ISBN 978-0029163603.
• Powers, Thomas. The Man Who Kept the Secrets: Richard Helms & the CIA. Alfred A. Knopf, 1979. ISBN 978-0394507774. 
• Jeffreys-Jones, Rhodri. The CIA and American Democracy (Yale University Press, 1989) ISBN 978-0300041491.
• Johnson, Loch K.. America's Secret Power: The CIA in a Democratic Society. Oxford University Press, 1991. ISBN 0-19-505490-3. 
• Ranelagh, John. CIA: A History (1992) very favorable review
• Sheymov, Victor. Tower of Secrets. U.S. Naval Institute Press, 1993. ISBN 978-1-55750-764-8. 
• Andrew, Christopher. For the President's Eyes Only. HarperCollins, 1996. ISBN 0-00-638071-9. 
• Prados, John. Presidents' Secret Wars: CIA and Pentagon Covert Operations from World War II Through the Persian Gulf War (1996) ISBN 978-1566631082
• Aldrich, Richard J.. The Hidden Hand: Britain, America and Cold War Secret Intelligence. London: John Murray, 2001. ISBN 0-7195-5423-3. OCLC 46513534. 
• Jeffreys-Jones, Rhodri. Cloak and Dollar: A History of American Secret Intelligence (Yale University Press, 2002) ISBN 978-0300101591.
• Baer, Robert. Sleeping with the Devil: How Washington Sold Our Soul for Saudi Crude. Crown, 2003. ISBN 1-4000-5021-9. 
• Bearden, Milton. The Main Enemy: The Inside Story of the CIA's Final Showdown With the KGB. Random House, 2003. ISBN 0-679-46309-7. 
• Kessler, Ronald. The CIA at War: Inside the Secret Campaign Against Terror. St. Martin's Press, 2003. ISBN 0-312-31932-0. 
• Kinzer, Stephen. All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. John Wiley & Sons, 2003. ISBN 978-0470185490. 
• Smith, W. Thomas Jr.. Encyclopedia of the Central Intelligence Agency. Facts on File, 2003. ISBN 0-8160-4667-0. 
• Coll, Steve. Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001. Penguin Group, 2004. ISBN 978-1594200076. 
• Mahle, Melissa Boyle. Denial and Deception: An Insider's View of the CIA from Iran-Contra to 9/11. Nation Books, 2004. ISBN 1-56025-649-4. 
• McCoy, Alfred W.. A Question of Torture: CIA Interrogation, from the Cold War to the War on Terror. New York: Owl Books (Henry Holt & Co.), 2006. ISBN 0-8050-8248-4. OCLC 78821099. 
• Turner, Stansfield. Burn Before Reading: Presidents, CIA Directors, and Secret Intelligence. Hyperion, 2006. ISBN 0-7868-8666-8. 
• Wallace, Robert. Spycraft: The Secret History of the CIA's Spytechs, from Communism to al-Qaeda. New York: Dutton, 2008. ISBN 978-0-525-94980-0. OCLC 18255288. 
• Jones, Ishmael. The Human Factor: Inside the CIA's Dysfunctional Intelligence Culture. Encounter Books, 2010. ISBN 978-1-59403-223-3. 
• Dujmovic, Nicholas, "Drastic Actions Short of War: The Origins and Application of CIAʼs Covert Paramilitary Function in the Early Cold War, " Journal of Military History, 76 (July 2012), 775–808
• Jones, Milo. Constructing Cassandra, Reframing Intelligence Failure at the CIA, 1947–2001. Stanford University Press, 2013. ISBN 978-0804793360. 
• Gibson, Bryan R.. Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan, 2015. ISBN 978-1-137-48711-7. 
• Jeffreys-Jones, Rhodri. „Antecedents and Memory as Factors in the Creation of the CIA“, Diplomatic History, 40/1 (January 2016): 140–54.
• Jacobsen, Annie. Surprise, Kill, Vanish, The Secret History of CIA Paramilitary Armies, Operators, and Assassins. Little, Brown and Company, 2019. ISBN 978-0316441438. 
• Sorkin, Amy Davidson, „Spooked: Whatʼs wrong with the C. I. A.?“, The New Yorker, 10 Ocrober 2022, pp.60–65. „The paramilitary pursuits of the C. I. A. – including assassination attempts, coup plots, and drone strikes – seldom end well.“ (p.61.)
• Perlez, Jane, „Behind Enemy Lines: The CIAʼs Cold War in China“ (review of John Delury, Agents of Subversion: The Fate of John T. Downey and the CIAʼs Covert War in China, Cornell University Press, 2022, 408 pp.; and John T. Downey, Thomas J. Christensen, and Jack Lee Downey, Lost in the Cold War: The Story of Jack Downey, Americaʼs Longest-Held POW, Columbia University Press, 2022, 344 pp.), Foreign Affairs, vol. 102, no. 2 (March/April 2023), pp.162–167. „The misguided policies Americans hatched some 70 years ago provide a warning of what not to do in a moment of deteriorating U. S.-Chinese relations.“ (p.167.)

Tashqi havolalar

• Rasmiy sayti
• CIA Freedom of Information Act Electronic Reading Room
• Landscapes of Secrecy: The CIA in History, Fiction and Memory (Wayback Machine saytida 2015-03-16 sanasida arxivlangan)
• Central Intelligence Collection at Internet Archive