MI6
Maxfiy razvedka xizmati (inglizcha: The Secret Intelligence Service - SIS), MI6 nomi bilan tanilgan, Buyuk Britaniyaning tashqi razvedka xizmati boʻlib, asosan Buyuk Britaniya milliy xavfsizligini qoʻllab-quvvatlash uchun josuslar tomonidan toʻplangan razvedka maʼlumotlarini xorijda yashirin toʻplash va tahlil qilish bilan shugʻullanadi. SIS Britaniyaning koʻp sonli yashirin razvedka agentliklaridan biri boʻlib, Maxfiy razvedka xizmati boshligʻi („C“ qisqartmasi bilan ifodalanadi) Tashqi ishlar vaziriga bevosita hisobdor hisoblanadi.[1]
1909-yilda Maxfiy xizmat byurosining xorijiy boʻlimi sifatida tashkil etilgan bu xizmat Birinchi jahon urushi davrida sezilarli darajada oʻsdi va 1920-yillarda rasmiy ravishda hozirgi nomini oldi.[2] „MI6“ nomi (inglizcha: Military Intelligence, Section 6 — harbiy razvedka, 6-boʻlim) SIS koʻplab nomlar bilan yuritilgan Ikkinchi Jahon urushi davrida qulay belgi sifatida paydo boʻlgan. U bugungi kunda ham keng qoʻllaniladi. SISning mavjudligi 1994-yilgacha rasman tan olinmagan. Oʻsha yili 1994-yildagi Razvedka xizmatlari toʻgʻrisidagi qonun (inglizcha: Intelligence Services Act — ISA) mazkur tashkilotni birinchi marta qonuniy asosda joylashtirish uchun Parlamentga taqdim etiladi. Bu bilan tashkilot oʻz faoliyati uchun huquqiy asos yaratadi. Bugungi kunda SIS Tergov vakolatlari tribunali va Parlamentning razvedka va xavfsizlik qoʻmitasi tomonidan jamoatchilik nazorati ostidagi boʻlim hisoblanadi.[3]
SISning belgilangan ustuvor vazifalari terrorizmga qarshi kurash, qurollar tarqalishiga qarshi kurash, kiberxavfsizlikni qoʻllab-quvvatlash uchun razvedka maʼlumotlarini taqdim etish hamda terrorizm va boshqa jinoiy faoliyatni buzish uchun xorijdagi barqarorlikni qoʻllab-quvvatlashdir. Asosiy hamroh agentliklari — Xavfsizlik xizmati (MI5) va Hukumat Aloqa Bosh qarorgohidan farqli oʻlaroq, SIS faqat xorijiy razvedka maʼlumotlarini yigʻishda ishlaydi; Razvedka xizmatlari toʻgʻrisidagi qonun (ISA) unga faqat Britaniya orollari tashqarisidagi shaxslarga qarshi operatsiyalarni amalga oshirishga ruxsat beradi. SISning 2000-yillardan keyingi ayrim harakatlari jiddiy munozaralarga sabab boʻlgan, bular qatoriga uning soʻroq qilish usullarini takomillashtirish va gʻayrioddiy ijroda ishtirok etganligini keltirish mumkin.
1994-yildan beri SIS bosh qarorgohi Londondagi SIS binosida, Temza daryosining Janubiy Bank mavzesida joylashgan.
Tarixi va rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Paydo boʻlishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maxfiy razvedka xizmati 1909-yil 1-oktabrda tashkil etilgan Maxfiy xizmat byurosi negizida vujudga kelgan. Byuro Buyuk Britaniyada va xorijda maxfiy razvedka operatsiyalarini nazorat qilish uchun Qirollik Dengiz Floti va Harbiy Idoraning qoʻshma tashabbusi boʻlib, ayniqsa Germaniya Imperator hukumati faoliyatiga eʼtibor qaratgan. Byuro faoliyati dengiz va armiya boʻlimlariga boʻlinib, vaqt oʻtishi bilan mos ravishda xorijiy josuslik va ichki aksil-josuslik faoliyatiga ixtisoslashgan. Bunday taqsimlanish Qirollik Dengiz Flotining Nemis Imperatorlik Dengiz Flotining haqiqiy kuchini bilish istagi tufayli edi. Bu ixtisoslik 1914-yildan oldin rasmiylashtirilgan. 1916-yildagi Birinchi jahon urushi davrida ikki boʻlim maʼmuriy oʻzgarishlarga uchragan, shuning uchun xorijiy boʻlim Harbiy razvedka boshqarmasining MI1(c) boʻlimiga aylantirilgan.
Uning birinchi direktori kapitan, kundalik muloqotda oʻzini Smit deb atashlarini soʻragan ser Mansfield George Smith-Cumming edi. U odatda yozishmalarini oʻz ismining boshlangʻich C harfi bilan yashil siyohda imzolagan. Bunday foydalanish kod nomi sifatida rivojlandi va SISning keyingi barcha direktorlari anonimlikni saqlash uchun hujjatlarni imzolashda unga rioya qildilar.
Yashirin nomi[tahrir | manbasini tahrirlash]
MI6 baʼzi hollarda, masalan, tadqiqotlarga homiylik qilishda Hukumat Aloqa Byurosi nomidan foydalanishi maʼlum.
Yuz yilligi va sanʼat koʻrgazmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2009-yil Maxfiy razvedka xizmatining yuz yilligi edi. Shu munosabat bilan birinchi qirq yillik faoliyatning rasmiy tarixi asar sifatida yoritish uchun topshirildi va 2010-yilda nashr etildi.
Yuz yillik yubileyini nishonlash uchun Maxfiy razvedka xizmati rassom James Hartga qarorgoh rassomi boʻlishini taklif qildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Intelligence and Security Committee of Parliament "Annual Report 2016–2017"“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-may.
- ↑ „"The Chief"“.
- ↑ „"Financial Statement 2017–18"“.