Avstriya — Italiya munosabatlari

Avstriya va Italiya oʻrtasida tashqi aloqalar va doʻstlik munosabatlari mavjud. Avstriyaning Rimda elchixonasi, Milanda bosh konsulligi va 10 ta faxriy konsulligi (Bari, Boloniya, Florensiya, Genuya, Neapol, Palermo, Triest, Turin, Venetsiya va Veronada) bor. Italiyaning Vena shahrida elchixonasi, Insbrukda konsulligi va 5 ta faxriy konsulligi (Grats, Klagenfurt, Bregenz, Lins va Zalsburgda) mavjud.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻrta asrlardan boshlab Avstriya Italiya davlatlariga, ayniqsa mamlakat shimolida katta taʼsirga ega edi. Boshqa tomondan, Italiya Avstriya madaniyati, arxitekturasi va oshxonasiga taʼsir koʻrsatgan, Santino Solari, Martino Altomonte, Jovanni Zukalli, Vinchenzo Scamozzi kabi koʻplab rassomlar va meʼmorlar Avstriyada va Salzburgda barokko uslubiga hissa qoʻshganlar^[1].

Oʻrta asrlarning oxirlaridan beri italiyaliklar va avstriyaliklar dushman yoki ittifoqchi sifatida bir qator urushlar olib borishgan. Avstriya Usmonli imperiyasiga qarshi urushlarda bir qancha Italiya davlatlari bilan ittifoq tuzgan. Masalan, 1593-1606-yillardagi urushda Toskana, Mantua, Ferrara, Savoy va Papa davlatlari bilan, 1684-1699- va 1716-1717-yillardagi urushlarda Venetsiya bilan hamkorlik qilgan. Avstriya va Venetsiya Respublikasi 1615-1618-yillardagi Uskok urushida bir-birlariga qarshi kurashganlar.

XVIII asrdan boshlab Avstriya Italiyaga kirib bordi va turli davrlarda Italiyaning turli qismlarini boshqargan. Ispaniya vorisligi urushi natijasida 1714-yilda Italiyaning shimolidagi Milan va Mantua knyazligi, janubiy Italiyadagi Neapol va Sardiniya qirolliklari Avstriyaga oʻtgan^[2]. 1720-yilgi Gaaga shartnomasiga koʻra, Avstriya Savoy gersogligiga berilgan Sardiniya evaziga Sitsiliya qirolligini qoʻlga kiritgan^[3]. Polsha vorisligi uchun urush paytida Avstriya 1734-yilda Neapol va Sitsiliyani yoʻqotdi, ammo Parma gersogligini hududiga qoʻshib oldi^[4]. Avstriya vorisligi urushi paytida Avstriya Genuya Respublikasi va Modena va Regjio gersogligiga qarshi kurashdi va hatto Genuya va Modenani qisqa vaqt bosib oldi, ammo 1748-yildagi Eks-la-Chapelle shartnomasiga koʻra, avstriyaliklar ikkala mamlakatdan chiqib ketishdi. Shuningdek, Parmani ham yoʻqotishdi. 1797-yilda Kampo Formio shartnomasiga muvofiq, Avstriya Milan va Mantuani yangi tashkil etilgan Sisalp respublikasi berib qoʻydi, ammo Avstriya va Fransiya oʻrtasida boʻlingan Venetsiya Respublikasining bir qismini qoʻlga kiritdi^[5]. 1803-yilda Trent va Brixen knyaz-yepiskoplari Avstriya tomonidan boshqariladigan Tirolga qoʻshildi. 1805-yilda Avstriya Venetsiya provinsiyasini Italiyaning Napoleon qirolligiga, Trento va Brixen esa Bavariyaga^[6] yutqazdi va oxirgi ikkisi ham 1810-yilda Italiyaning Napoleon qirolligi tarkibiga oʻtdi. 1815-yilda Vena kongressidan keyin Venetsiya, Milan, Mantua, Trento va Brixen yana Avstriyaga berildi, birinchi uchtasi yangi tashkil etilgan Lombardiya-Venetsiya Qirolligi tarkibiga kirdi, ikkinchisi esa Tirolga qayta qoʻshildi.

Shimoliy Italiyadagi Avstriya hukmronligi 1848-1866-yillardagi Italiya mustaqilligi uchun uchta urushda italyan millatchiligi va Avstriya manfaatlari toʻqnash kelgani tufayli yengildi, natija Italiya gʻalabasiga olib keldi. Italiyaning Avstriyaga qarshi kurashi 1847-yilda yozilgan Italiya milliy madhiyasida ham qayd etilgan. 1870-yillar davomida Avstriyaning Trentino va Istriya kabi italyan yerlari ustidan hukmronligi davom etganligi sababli, Italiya millatchiligini avj oldirgan. Bu oʻz navbatida Avstriyaning yaxlitligiga tahdid solganligi sababli keskinlik saqlanib qoldi. Natijada avstriyaliklar Italiya chegarasi boʻylab qoʻshimcha istehkomlar qurganlar^[7]. 1876-yilda Avstriya archduke Albrecht Italiyaga qarshi profilaktik urushni yoqladi^[8].

1882-yilda (Germaniya bilan birga) Uch tomonlama ittifoqqa kirishiga qaramay, manfaatlar toʻqnashuvi davom etdi. Italiyaning Fransiya bilan munosabatlarini yaxshilash, Italiyaning Bolqondagi manfaatlari va Avstriya-Vengriyadagi italiyaliklar orasida davom etayotgan millatchilik Vena rahbarlarini tashvishga soldi. Urush boʻlgan taqdirda Italiyaning Uchlar ittifoqiga qoʻshilishi shubhali edi va 1903-yildan boshlab Rimga qarshi mumkin boʻlgan urush rejalari yana Avstriya bosh shtabi tomonidan qoʻllab-quvvatlandi^[8]. Oʻzaro shubhalar chegaraning mustahkamlanishiga va matbuotda XX asrning birinchi oʻn yilligida ikki davlat oʻrtasidagi urush haqida spekulyatsiyalarga olib keldi^[8]. 1911-yildayoq Avstriya Bosh shtab boshligʻi graf Frans Konrad fon Xötzendorf Avstriyaning italiyalik ittifoqchilariga qarshi harbiy zarba berish tarafdori boʻlgan^[8].

Birinchi jahon urushi paytida Italiya bir necha oʻn yillar oldin imzolangan mudofaa ittifoqiga qaramay, Avstriya-Vengriyaga qarshi kurashdi. Birinchi jahon urushining oxiriga kelib, Italiya gʻalaba qozondi va Avstriyadan quyidagi hududlarni qoʻlga kiritdi: Trento, Brixen va Triest va chegara kelishuvlari taʼminlandi. Ikkinchi Jahon urushi paytida, 1943-yildan beri italiyalik harbiy asirlar Germaniya tomonidan anneksiya qilingan Avstriyadagi Stalag XVIII-A kabi nemis asirlari lagerlarida saqlanayotgan Ittifoqchi harbiy asirlar qatorida edi.

Hozirgi aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har ikki davlat Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Yevropa Ittifoqi va Yevropa Kengashining toʻlaqonli aʼzolaridir. Mamlakatlar 420 km umumiy chegaralarga ega. Avstriya ichki ishlar vaziri Gerbert Kikl 2018-yil 5-iyun kuni Italiya Avstriyaning kuchli ittifoqchisi ekanligini eʼlon qildi^[9].