Campo Formio shartnomasi

Toʻliq nomi: Fransiya Respublikasi va Avstriya oʻrtasidagi Campo Formio shartnomasi; Traité de Campo-Formio entre la République française et l’Autriche ;
Imzolangan sanasi	17-oktyabr, 1797-yil
Imzolangan joyi	Campoformido, Venetsiya Respublikasi
Imzolangan	Avstriya Monarxiyasi ----; Birinchi Fransuz Respublikasi;
Saqlanadigan joyi	Archives Nationales
Tillari	Fransuz tili

Campo Formio shartnomasi (bugungi Campoformido) 1797-yil 17-oktabrda (26 Vendémiaire VI)^[1] mos ravishda Fransiya Respublikasi va Avstriya monarxiyasi vakillari sifatida Napoleon Bonapart va graf Filipp fon Kobenzl tomonidan imzolangan.^[2]^[3] Shartnoma Napoleonning Italiyadagi gʻalabali yurishlari tufayli Gabsburglarga majburlangan Leoben (18-aprel, 1797-yil) sulhidan keyin amalga oshirildi. Bu Birinchi Koalitsiya Urushini tugatdi va Buyuk Britaniyani inqilobiy Fransiyaga qarshi yolgʻiz kurashda qoldirdi.

Shartnomaning ommaviy moddalari faqat Fransiya va Avstriyaga tegishli edi va Muqaddas Rim imperiyasi uchun yakuniy tinchlik muzokaralari uchun Rastatt kongressini oʻtkazishga chaqiradi. Shartnomaning maxfiy moddalarida, Avstriya, imperatorning shaxsiy davlati sifatida kongressda Fransiya bilan maʼlum maqsadlarda birgalikda ishlashga vaʼda beradi. Boshqa qoidalar bilan bir qatorda, shartnoma fransuzlar va avstriyaliklar tomonidan tarqatib yuborilgan va boʻlingan qadimgi Venetsiya Respublikasining mutlaq tugashini anglatardi.

Kongress tinchlikka erisha olmadi va 1799-yil boshlarida Fransiya va Avstriya yana urush boshladi. Yangi urush, Ikkinchi Koalitsiya Urushi 1801-yilda butun imperiya uchun tinchlik boʻlgan Lunevil shartnomasi bilan yakunlandi.

Manzil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campo Formio, hozir Campoformido deb ataladigan, Italiyaning shimoli-sharqidagi tarixiy Friuli viloyatidagi Udine gʻarbidagi qishloq boʻlib, Udinedagi Avstriya shtab-kvartirasi va Bonapart qarorgohi oʻrtasida joylashgan. Fransuz qoʻmondoni, Codroipo yaqinidagi Venetsiyaning soʻnggi Dogesi(inglizchada: Duke) Ludovico Maninga tegishli boʻlgan Villa Manin saroyida yashagan. Shartnoma qishloqning bosh maydonidagi eski uyda, mahalliy savdogar Bertrando Del Torrening mulkida imzolangan.

1798-yil 18-yanvarda Avstriya qoʻshinlari Venetsiyaga kirishadi va uch kundan keyin ular Ludoviko Manin faxriy mehmon boʻlgan Doge Saroyida (Dukening saroyi deyish ham mumkin) rasmiy ziyofat oʻtkazadilar.^[4]

Shartlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shartnoma odatdagidek „qatʼiy va dahlsiz tinchlik“ bandlaridan tashqari, Avstriyaning bir qator hududlarini Fransiya qoʻliga oʻtkazdi. Berilgan yerlar qatoriga Avstriya Niderlandiyasi (zamonaviy Belgiyaning aksariyat qismi) kirardi. Venetsiya Respublikasining hududlari ikki davlat oʻrtasida boʻlindi: Oʻrta Yer dengizidagi maʼlum orollar, shu jumladan Korfu va Ion dengizidagi boshqa Venetsiya mulklari fransuzlar qoʻliga oʻtgan boʻlib, Venetsiya shahri Terraferma bilan (Venetsiya materiki), Venetsiya Istriyasi, Venetsiya Dalmatiyasi va Kotor koʻrfazi Habsburg imperatoriga topshirildi. Avstriya Cisalpine Respublikasini va Genuya hududidan tashkil topgan yangi tashkil etilgan Liguriya Respublikasini mustaqil kuchlar sifatida tan oldi.

Bundan tashqari, Italiya Qirolligining qismlari rasmiy ravishda Muqaddas Rim imperatoriga sadoqatli boʻlishni toʻxtatdilar va nihoyat, imperatorning shaxsiy mulki sifatida de-yure (de-facto emas) mavjud boʻlgan ushbu Qirollikning (Italiya Qirolligi) mavjudligini rasman tugatdilar.

Shartnoma, shuningdek, Napoleon va Avstriya imperatori vakillari tomonidan imzolangan maxfiy bandlarni oʻz ichiga olgan edi^[5], ular boshqa hududlarni boʻlib, Liguriyani mustaqil qildilar va Fransiya chegaralarini Reyn, Nette va Roergacha kengaytirishga rozi boʻldilar. Reyn, Meuse va Mozelda fransuzlarning erkin harakatlanishi kafolatlandi. Fransiya Respublikasi hech qachon fransuz nazorati ostida boʻlmagan hududlarga qadar kengaytirildi.

Shartnoma besh oylik muzokaralardan soʻng tuzildi va imzolandi. Bu asosan 1797-yil aprel oyida Leoben shartnomasida kelishilgan edi, ammo muzokaralar bir qator sabablarga koʻra ikkala tomon tomonidan toʻxtatilgan edi. Muzokaralar davrida fransuzlar sentyabr oyida royalist (qirollik tizimini xohlovchi) toʻntarishini bostirishga majbur boʻladilar. Bu Direktoriyada qirol va moʻtadil deputatlarni hibsga olish va deportatsiya qilish uchun sabab sifatida ishlatilgan.

Napoleonning tarjimai holi muallifi Feliks Markhamning yozishicha, „Venetsiyaning boʻlinishi shartnomadagi maʼnaviy dogʻ boʻlibgina qolmay, Avstriyanining Italiyada toʻgʻridan-toʻgʻri keyingi urushni ochishi uchun tayanch boʻldi.“. Aslida, Campo Formio shartnomasi, garchi u Yevropa xaritasini qayta shakllantirgan va Napoleonning shon-shuhratida katta qadam boʻlgan boʻlsada, faqatgina dam olish edi. Buning oqibatlaridan biri 1798-yilda Fransiyaning harbiy xizmatga chaqiruvi joriy etilganidan soʻng Janubiy Niderlandiyada boshlangan dehqonlar urushi edi^[6].

Shartnoma natijasida fransuz inqilobi asiri Gilbert du Motier, markiz de Lafayette Avstriya asirligidan ozod qilinadi.

Gretsiyadagi Venetsiyaning Ion orollari kabi mulklarini fransuz hukmronligiga oʻtkazish orqali, shartnoma keyingi yunon tarixiga oʻsha paytda moʻljallanmagan va kutilmagan holda, taʼsir koʻrsatadi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Britannica, The Editors of Encyclopaedia „Treaty of Campo Formio“. www.britannica.com. Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 11-iyun 2022-yil.
↑ Jones, Colin. The great nation : France from Louis XV to Napoleon 1715-99. New York: Columbia University Press, 2002. ISBN 0-231-12882-7. 11-iyun 2022-yilda qaraldi.
↑ Lefebvre, Georges. The French Revolution, Volume II, London: Columbia University Press, 1964. ISBN 0-231-02519-X.
↑ Perocco, Guido; Salvadori, Antonio. Civiltà di Venezia, Volume 3: l'età moderna. Venezia: Stamperia di Venezia, 1986.
↑ Fabianek, Paul. Folgen der Säkularisierung für die Klöster im Rheinland Am Beispiel der Klöster Schwarzenbroich und Kornelimünster. Norderstedt: Verlag BoD, 2012 — 8 bet. ISBN 978-3-8482-1795-3.
↑ Ganse, Alexander „The Flemish Peasants War of 1798“. http://www.zum.de/whkmla/military/napwars/boerenkrijg.html. Korean Minjok Leadership Academy. Qaraldi: 12-iyun 2022-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Traité de Campo-Formio (fransuz tilidagi asl hujjat)
Campo Formio shartnomasi (ingliz tilidagi koʻchirmalar)
Shartnoma haqida maʼlumot

[:0-1] Britannica, The Editors of Encyclopaedia „Treaty of Campo Formio“. www.britannica.com. Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 11-iyun 2022-yil.

[:1-2] Jones, Colin. The great nation : France from Louis XV to Napoleon 1715-99. New York: Columbia University Press, 2002. ISBN 0-231-12882-7. 11-iyun 2022-yilda qaraldi.

[:2-3] Lefebvre, Georges. The French Revolution, Volume II, London: Columbia University Press, 1964. ISBN 0-231-02519-X.

[:3-4] Perocco, Guido; Salvadori, Antonio. Civiltà di Venezia, Volume 3: l'età moderna. Venezia: Stamperia di Venezia, 1986.

[:4-5] Fabianek, Paul. Folgen der Säkularisierung für die Klöster im Rheinland Am Beispiel der Klöster Schwarzenbroich und Kornelimünster. Norderstedt: Verlag BoD, 2012 — 8 bet. ISBN 978-3-8482-1795-3.

[:5-6] Ganse, Alexander „The Flemish Peasants War of 1798“. http://www.zum.de/whkmla/military/napwars/boerenkrijg.html. Korean Minjok Leadership Academy. Qaraldi: 12-iyun 2022-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]