Al-Mukaukis
Al-Mukaukis (arabcha: المقوقس kopt. ⲭⲁⲩⲕⲓⲁⲛⲟⲥ, ⲕⲁⲩⲭⲓⲟⲥ[1]) islom tarixida Muhammad paygʻambar (sallollohu alayhi va sallam) bilan xat yozishgan Misr hukmdori sifatida qayd etilgan. U koʻpincha Vizantiya imperiyasi nomidan Misrni boshqargan Iskandariya Patriarxi Kir bilan tanitadi. Biroq, bu identifikatsiya bahsli edi, chunki u asoslab boʻlmaydigan taxminlarga asoslanadi. Muqobil nuqtai nazar al-Mukaukisni Misrning sosoniy hokimi sifatida belgilaydi. U yunon edi va qibtiylarning rahbari Kirolos nomi bilan mashhur edi.
Musulmon tarixchilarining hikoyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibn Ishoq va boshqa musulmon tarixchilarining qayd etishicha, 628-632 yillar oraligʻida Muhammad (S.A.V) arab va arab boʻlmagan rahbarlarga, jumladan Vizantiya hukmdori al-Mukavkisga maktublar yuborgan:
Paygʻambar (Muhammad) oʻzining bir qancha safdoshlarini turli yoʻnalishlarda arab va arab boʻlmagan podshohlar huzuriga yuborib, ularni al-Hudaybiya va uning vafoti oʻrtasidagi davrda Islomni qabul qilishga daʼvat qildi… [U] … Xatib ibnni yubordi. Abi Baltaa — Iskandariya al-Mukaukis hukmdori. U unga havoriyning maktubini topshirdi va Mukaukis havoriyga oʻsha davr hukmdorlari uchun umumiy boʻlgan toʻrtta misrlik xizmatkorni oʻz toʻplamidan toʻrtta quli bilan sovgʻa qildi, ulardan biri Maryam edi, u keyinchalik uning hayotida katta rol oʻynagan va havoriy Ibrohimning yagona oʻgʻlining onasi boʻldi
Tabariyning aytishicha, delegatsiya hijriy 6-yil (aprel yoki may 628-yil) Zulhijja oyida yuborilgan[2]. Ibn Saʼd Mukaukis oʻz sovgʻalarini hijriy 7-yilda (628-yil may oyidan keyin) Muhammadga yuborganligini aytadi[3]. Bu uning Maryam 630 yil mart yoki aprel oyining oxirida Muhammadning oʻgʻli Ibrohimni tugʻganligi haqidagi bayonotiga mos keladi[4], shuning uchun Maryam Madinaga 629 yil iyulidan oldin kelgan.
Mugʻira ibn Shu’ba bilan suhbat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boshqa bir xabarga koʻra, Mugʻiyra musulmon boʻlishidan oldin Al-Mukaukis ham Mugʻira ibn Shuaba bilan suhbatlashgan. Mugʻira dedi:
Bir kuni Mukaukis huzuriga bordim, u mendan Rasulullohning oilalari haqida soʻradi. Men uning oliy va olijanob oiladan ekanligini aytdim. Mukaukis paygʻambarlar hamisha olijanob oilalarga mansub ekanini taʼkidlagan. Keyin Paygʻambarning rostini bilamanmi, deb soʻradi. Men aytdimki, u doim haqiqatni aytadi. Shuning uchun biz unga qarshi boʻlishimizdan qatʼiy nazar, biz uni Amin (haqiqatga loyiq) deymiz. Mukaukisning taʼkidlashicha, odamlarga yolgʻon gapirmagan odam qanday qilib Xudo haqida yolgʻon gapira oladi? Keyin u izdoshlari qanday odamlar ekanligini va yahudiylar u haqida qanday fikrda ekanligini soʻradi. Men uning izdoshlari asosan kambagʻal, lekin yahudiylar uning qasamyod qilgan dushmanlari, deb javob berdim. Mukaukis boshida paygʻambarlarning izdoshlari odatda kambagʻal ekanligini va u Xudoning paygʻambari boʻlishi kerakligini aytdi. Shuningdek, u yahudiylar unga hasad tufayli qarshilik koʻrsatishganini, aks holda uning rostligiga ishonch hosil qilishlari kerakligini va ular ham paygʻambarni kutayotganliklarini aytdi. Paygʻambarimiz sollallohu alayhi vasallamga ergashish va unga itoat qilish zarurligini, qanday sifatlar zikr qilinsa, avvalgi paygʻambarlar ham xuddi shunday xislatlarga ega boʻlganligini Masih ham targʻib qilgan.
Ism talqini[tahrir | manbasini tahrirlash]
Al- Mukaukis nomi yunoncha „Janob hazratlari“ degan soʻzning arabchalashtirilgani sifatida izohlanadi, bu unvon Vizantiya imperiyasi va uning patriarxlarida taxtga oʻtirish uchun ishlatiladi. Keyinchalik bu soʻz arab yozuvchilari tomonidan Iskandariyadagi boshqa nasroniy patriarxlari uchun ishlatilgan. Biroq, bu epitet Misrning barcha hokimlariga, jumladan Fors imperiyasining qisqa davrida , Sosoniylar hukmronligi davrida yoki keyinchalik yunon-rim hukmronligi davrida patriarxlarga nisbatan qoʻllanganmi, aniq emas. Sosoniylar imperiyasi Kavkazgacha choʻzilgan, ehtimol Misrning sosoniylar gubernatori Pikaukas deb atalgan va keyinchalik arablar Misrning keyingi hukmdorlari uchun xuddi shu epitetdan foydalanganlar.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Werner, Vycichl. Dictionnaire étymologique de la langue copte. Leuven: Peeters, 1984. ISBN 9782801701973.
- ↑ Tabari, Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk, vol. 8. Translated by Fishbein, M. (1997). The Victory of Islam, p. 98. New York: State University of New York Press.
- ↑ Ibn Saad, Tabaqat vol. 8. Translated by Bewley, A. (1995). The Women of Medina. London: Ta-Ha Publishers.
- ↑ Bewley/Saad p. 149.