Abbos ibn Firnas

Abul-Qosim Abbos ibn Firnas at-Takuriniy — Andalusiyalik olim, ixtirochi, shifokor, muhandis, shoir. Sunʼiy qanotlarda boshqariladigan parvozni amalga oshirgan birinchi odam.

Abbos ibn Firnas

Biografiya

810-yilda Andalusiyaning Ronda shahrida berber oilasida tugʻilgan. Uning ajdodlari, ehtimol, Pireney yarim orolini zabt etishda qatnashgan. U Kordovada yashagan, saroy shoiri va olimi boʻlgan, Kordova xalifalari Abdurahmon II va Muhammad I homiyligidan bahramand boʻlgan. Turli fanlar bilan shugʻullangan, shu sababli unga “Andalusiyalik donishmand” (hakim al-Andalus) laqabi berilgan. U matematika va musiqani oʻrgangan, keyinchalik u matematikaning bir tarmog'i hisoblangan. U musiqiy ehtiyojlar uchun metronom yaratdi, suv soatini ixtiro qildi, uni “al-Magata-Magata” deb atadi.

Abbos qumdan shisha yasash texnologiyasi bilan shug‘ullangan. Natijada, Ispaniya oʻzi shisha ishlab chiqarishni boshladi va uni ishlab chiqarish texnologiyasini sir saqlagan misrliklardan shisha sotib olishni toʻxtatdi. Keyinchalik u kattalashtiruvchi oynani ixtiro qildi va hozirgi mashhur planetariyni loyihalashtirdi. Planetariyda quyosh tizimining mexanizatsiyalashgan modeli bor edi va bulutlar osmon boʻylab suzib yurdi, momaqaldiroq gumburladi va chaqmoq chaqdi.

Abbos ibn Firnas 887 yilda Kordobada vafot etgan.

Uchish

852-yilda Ibn Firnas patlardan va yogʻoch tirgaklar ustiga choʻzilgan matolardan qanotlar yasagan. Bu apparat bilan u Kordovadagi Ulug‘ masjid minorasidan sakrab chiqdi. Abbos ibn Firnasning qurilmasi soyabonga o‘xshardi va tarixda ma’lum bo‘lgan birinchi parashyut hisoblanadi. U faqat kichik jarohatlar bilan qoʻndi.

Kordovadagi Buyuk masjid minorasi.

Keyingi 12 yil ichida Abbos havoga koʻtarilishi mumkin bo'lgan yangi apparat yaratdi. 875-yilda u havoda ucha oladigan va boshqariladigan parvozning birinchi asoslarini oʻz ichiga olgan uchuvchi mashinani yaratdi. Ixtirochi kichik Jabal al-Arus tepaligidan ipak qanotli ramka boʻlgan qurilmada sakrab chiqdi. Havo oqimlari Ibn Firnasni koʻtarib, oldinga olib bordi. U havoda tahminan 10 daqiqa turdi va sezilarli balandlikka erishdi. Qo‘nayotganda qurilma olim bilan birga qulab tushdi va Abbos og‘ir jarohat oldi. Keyinchalik Ibn Firnas samolyotining dum qismini yasash orqali qo‘nishni yaxshilash mumkinligini aytdi. Shunday qilib, Abbos birinchi destaplanni ixtiro qildi.

Xotira

• Olim Rondaning ona shahrida Ibn Firnas nomi bilan atalgan astronomik markaz;
• Bag‘dod shimolidagi aeroportga olim nomi berilgan, Bag‘dod xalqaro aeroporti yo‘lida uning haykali o‘rnatilgan;
• Liviyada Abbos ibn Firnas surati tushirilgan shtamp chiqarildi;
• Kordovada yaponiyalik Xose Luis Manzanares Gvadalkivir daryosi ustidagi ko‘prikni loyihalashtirdi, uning markazida olim haykali o‘rnatilgan;
• 1976-yilda Oydagi krater uning nomi bilan atalgan.

  

  Oydagi Ibn Firnas krateri

Manbalar

• Abbās b. Firnās / Lévi-Provençal, E. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.] : in 12 vol