Cananga odorata

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ylang-ylang
Cananga odorata gullari
Ilmiy tasniflash
O‘simliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Magnoliales
Annonaceae
Cananga
C. odorata
Binar nomi
Cananga odorata

Mauidagi Kananga odorata

Cananga odorata, ylang-ylang nomi bilan tanilgan (/ˈiːlæŋ ˈiːlæŋ/ EE-lang-EE-lang) Filippin, Malayziya, Indoneziya, Yangi Gvineya, Solomon orollari, Kvinslend va Avstraliyada o‘suvchi tropik daraxt[1]. U gullaridan ( „ylang-ylang“ deb ataladi) olinadigan efir moylari uchun yuqori baholanadi, bu o‘simlik kuchli gul hidiga ega. Ylang-ylang parfyumeriya sanoatida eng koʻp ishlatiladigan tabiiy materiallardan biri boʻlib, unga „Atirlar malikasi“ nomi berilgan[2][3][4].

Etimologiya va nomenklatura[tahrir | manbasini tahrirlash]

ilang-ilang -ilang nomi ispan tilidan olingan bo‘lib, tagalog tilida, „choʻl“ degan maʼnoni anglatadi[5][6].

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Cananga odorata Fransisko Manuel Blankoning Flora de Filipinada tasvirlangan

Cananga odorata — Annonaceae oilasining tez oʻsadigan daraxti. Uning yiliga o‘sishi 5 m (16 ft) dan oshadi, bir yilda oʻrtacha 12 m (39 ft) balandlikka yetadi[7]. Guli osilgan, uzun poyali, oltita tor, yashil-sariq (kamdan-kam pushti) barglari bor, tashqi koʻrinishi dengiz yulduziga oʻxshaydi va juda xushboʻy efir moyi beradi. Uning gulchanglari doimiy tetradlar shaklida toʻkiladi[8].

Cananga odorata var. fruticosa, kichik ylang-ilang, kichik daraxt yoki ixcham buta ko‘rinishida oʻsadi.

Tarqalishi va o‘sish joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsimlikning vatani Maleziya ekoregionidir, materik Janubi-Sharqiy Osiyo (Tailand Vetnam Filippin, Malayziya, Indoneziya), Papua-Yangi Gvineya, Solomon orollari va Kvinslend. Tinch okeani orollari, Janubiy Osiyo, Afrika va Amerikaning boshqa tropik mintaqalariga kiritilgan[1]. Odatda Madagaskar[9], Polineziya, Melaneziya, Mikroneziya va Komor orollarida yetishtiriladi[10]. U toʻliq yoki qisman quyoshda oʻsadi va oʻzining tabiiy yomgʻir oʻrmonlarining kislotali tuproqlarini afzal koʻradi. Ylang-ylang qishki qishki sharoitda moʻtadil iqlim sharoitida oʻstiriladi.

Ekologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning qora mevalari qushlar uchun muhim oziq-ovqat mahsulotidir, masalan, yoqali imperator kaptari, binafsha dumli imperator kaptari, Zoe imperator kaptari, ajoyib mevali kaptar, pushti dogʻli mevali kaptar, tojli mevali kaptar, apelsin qorinli mevali kaptar va wompoo mevali kaptar[11]. Sulavesi qizil tutqichli shoxli goʻshti C. odorata uchun urugʻ tarqatuvchi boʻlib xizmat qiladi[12].

Foydalanadi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Efir moyi aromaterapiyada qoʻllaniladi. Teri muammolarida, yuqori qon bosimida va yog‘ bezlati sekretsiyasini normallashtirishda ishlatilafi. Ylang-ilang moyi parfyumeriyada gulli atir uchun keng qoʻllaniladi (masalan, Chanel № 5). Ylang-ylang koʻpchilik gul, meva va yogʻoch hidlari bilan yaxshi aralashadi.

Indoneziyada ylang-ilang gullari yangi turmush qurganlarning toʻshagiga yoyiladi. Filippinda uning gullari sampaguita gullari bilan birga gulchambarga (lei) tayyorlanadi va diniy tasvirlarni bezash uchun ishlatiladi.

Ylang-ilang efir moyining eng yirik eksportchisi Komor orollari yillik eksportining 29% ni tashkil qiladi (1998)[13].

Ylang-ylang efir moyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ylang-ylang (Cananga odorata) efir moyi

Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilang-ilangning xushboʻyligi kauchuk va qaymoq notalariga boy va chuqur, yasemin va neroli ohanglari bilan yorqin, shuning uchun u baʼzan ogʻir, shirin deb taʼriflanadi va ozgina mevali gulli hidga ega. Gulning efir moyi gullarni bugʻda distillash yoʻli bilan olinadi va distillatlar olingan vaqtga qarab turli navlarga ajratiladi. Ylang-ilang yogʻining asosiy aromatik komponentlari benzil asetat, linalool, p -kresil metil efir va metil benzoat boʻlib, uning xarakterli hidi uchun javobgardir[14].

Kimyoviy tarkibiy qismlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilang-ilang efir moyining turli navlarining tipik kimyoviy tarkibi quyidagicha[15]:

  • Linalool
  • Germakren
  • Geranil asetat
  • Karyofilin
  • krezil metil efiri
  • Metil benzoat
  • Seskiterpenlar

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Jasminum sambac, arab yasemini, parfyumeriya sanoatida keng qoʻllaniladigan yana bir oʻsimlik

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson“. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. Qaraldi: 2019-yil 11-fevral.
  2. ↑ NPCS Board of Consultants & Engineers. The Complete Technology Book on Flavours, Fragrances and Perfumes. Niir Project Consultancy Services, 2007 — 392 bet. ISBN 9788190439886. 
  3. ↑ Landers, G.J.B. „The effect of social and economic changes and trens in fashion and their effects on international perfumery marketing“,. Fragrance: The psychology and biology of perfume Van Toller: . Elsevier Science Publishers Ltd., 1992 — 268 bet. ISBN 9781851668724. 
  4. ↑ Duke, James A.. Handbook of Medicinal Herbs: Herbal Reference Library. CRC Press, 2018. ISBN 9781351089579. 
  5. ↑ English, Leo James (1987). Tagalog-English Dictionary. Congregation of the Most Holy Redeemer/National Bookstore, Manila. p. 685 ISBN 9789710844654
  6. ↑ „Britannica.com“. Britannica.com. Qaraldi: 2012-yil 30-dekabr.
  7. ↑ „ylang-ylang | plant | Britannica“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2022-yil 26-aprel.
  8. ↑ Walker JW (1971) Pollen Morphology, Phytogeography, and Phylogeny of the Annonaceae. Contributions from the Gray Herbarium of Harvard University, 202: 1-130.
  9. ↑ G. J. H. Grubben and O. A. Denton Plant Resources of Tropical Africa 2;Vegetables (2004) Google Booksda
  10. ↑ Publisher, Author removed at request of original (2016-06-17) (en-us). 13.1 The Pacific Islands. https://open.lib.umn.edu/worldgeography/chapter/13-1-the-pacific-islands/. 
  11. ↑ Frith, H. J.; Rome, F. H.J. C. & Wolfe, T. O. (1976): Food of fruit-pigeons in New Guinea. Emu 76(2): 49-58. HTML abstract
  12. ↑ Kinnaird, Margaret F. (1998). "Evidence for Effective Seed Dispersal by the Sulawesi Red-Knobbed Hornbill, Aceros cassidix1". Biotropica 30: 50–55. doi:10.1111/j.1744-7429.1998.tb00368.x. https://www.researchgate.net/publication/230142476. 
  13. ↑ „Production of ylang ylang flowers under threat in Comoros?“ (en). Premium Beauty News. Qaraldi: 2022-yil 26-aprel.
  14. ↑ Manner, Harley and Craig Elevitch,Traditional Tree Initiative: Species Profiles for Pacific Island Agroforestry (2006), Permanent Agricultural Resources, Honolulu, Hi.
  15. ↑ „Ylang-Ylang Essential Oil - Chemical Composition“. scienceofacne.com. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-fevral. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Cananga_odorata&oldid=3757859" dan olindi